Pomorskie grodzisko Lubno

Na ciekawie redagowanym blogu ARCHEOLOGIA POMORZA Autorka zamieściła mini-reportaż z odwiedzin wczesnośredniowiecznego grodziska w Lubnie. W konkluzji stwierdziła, że badania archeologiczne z drugiej połowy XX wieku potwierdziły istnienie obok grodu osady otwartej, jednakże brak jest bliższej informacji gdzie dokładnie się ona znajdowała. Grodzisko i osada datowane są przez archeologów na IX-X wiek.

Postawiony znak zapytania o nieznanym umiejscowieniu zaginionej osady zachęcił mnie do uzupełnienia tamtej notki o dalsze informacje o grodzisku w Lubnie, a także o moje hipotezy lokalizacyjne. Na początek zapoznajmy się bliżej z omawianym terenem według poniższej mapy, której dane kartograficzne pochodzą z 1879 roku. Miejsce grodziska zaznaczyłem czerwonym kółkiem. Mapa ta zawiera cenne informacje o pozostałościach po bagnach lub jeziorach, które pokazane są już tylko jako zmeliorowane łąki. W oparciu o nią spróbujemy odtworzyć układ wód powierzchniowych, jaki mogł istnieć w okolicy grodu przed kilkunastoma wiekami.

Mapa okolic Lubna

Zanim powiemy o samym grodzie i o morfologii przyległych terenów, co doprowadzi nas do wskazania i uprawdobnienia miejsc, na których posadowiona była wczesnośredniowieczna osada, a być może także wcześniejsze, prehistoryczne osady, zwróćmy uwagę na samą nazwę wsi Lubno i na jej pochodzenie.

Chociaż gród słowiański istniał już w IX-X wieku, to nazwa wsi Lüben pojawiła się  dopiero w dokumencie z 1361 roku, kiedy to ród Golców przejął od zakonu Joanitów okoliczne dobra ziemskie.  O tym ciekawym, zajmującym wiele miejsca w średniowiecznej historii Pomorza rodzie, warto napisać oddzielny artykuł. Słowiańską osadę Wałcz i zapewne przyległe ziemie podarował zakonowi wcześniej, w 1249 roku, pewien Pietrek z Łącka (Petreco de Lank). Koloniści niemieccy tworzyli własne osady na ogół niedaleko już istniejących słowiańskich osiedli, a także całkiem nowe, w większym oddaleniu.  Można przypuszczać, że wieś Lüben przejęła nazwę od pobliskiego prasłowiańskiego osiedla.  Natomiast sąsiedzka wieś pod obecną nazwą Kłębowiec, powstała jako oryginalnie nowa kolonia, która pojawiła się w historii pod nazwą  Klausdorf, etymologicznie wywodzoną od  niemieckich słów "wieś klasztorna".

Słowianie, którzy od VI wieku poczęli osiedlać się na Pomorzu, dobierali nazwy miejsc swoich siedzib zgodnie z właściwościami i odczuciami, jakie wiązali z danym miejscem.  Niemiecki historyk  Oswald Jannermann w swojej znakomitej pracy "Slawische Ort- und Gewässernamen in Deutschland"  (2009) potwierdza, że nazwy geograficzne miejsc takich, jak hanzeatyckie miasto Lubeka (Lübeck),  dolnośląski Lubin (Lüben), serbsko-łużycki Lubniów (Lübbenau) i "nasza" pomorska wieś Lubin (Lüben) mają te same starosłowiańskie korzenie pochodzące od słowa "lubo". Przymiotnik ten oznacza tyle co dobry, odpowiedni, przyjemny, ulubiony, ukochany. Serbo-łużyczanie i Polacy nadal używają słowa "luby", a Rosjanie "ljubimyj". Osada odpowiadająca tej nazwie mogła wyglądać jak na poniższej reprodukcji (źródło: grundschulmaterial-online.de).

Życie osady wczesnośredniowiecznej

Interesujące jest także pochodzenie nazwy jeziora, występującego współcześnie jako Jezioro  Lubańskie. Jego pierwsza historyczna, a obecnie jakby zarzucona nazwa brzmiała Jezioro Kopanik, w języku niemieckim Köpenick See.  Oswald Jannermann, analizując etymologię słowa "Köpenick", mające swoje źródło w starosłowiańskich słowach kopa, kopc, kopiec, kopczyk, kopna dochodzi do wniosku, że starożytni słowianie nazywali nimi wystające ponad wodę lub bagna wzniesienia, które będące dla nich naturalnymi miejscami okresowego schronienia, a także wykorzystywane do zakładania trwałych osad i grodów. Jego zdaniem Jezioro Kopanik mogło przejąć nazwę od "naszego" prasłowiańskiego grodu w Lubnie.

Wczesnośredniowieczny gród schronienia

Wracając do samego grodu należy zauważyć , że jego wały zostały usypane w kształt podkowy, której ramiona zwrócone są ku brzegowi jeziora. Dostęp do grodu był możliwy tylko przez wąskie przesmyki od północnej lub południowej strony, zapewne utrudnione przez teren bagienny. Konstrukcja grodu, niedogodność w codziennym docieraniu do niego transportów wskazuje, że nie była to siedziba rodowa, czyli miejsce stałego zamieszkania przywódców lokalnego plemienia, a raczej tylko miejscem schronienia tutejszej społeczności, zamieszkującej pobliską osadę otwartą (nieobronną) w chwilach zbrojnych napaści na te tereny. Ten rodzaj grodów był we wczesnym średniowieczu często spotykany, zarówno w świecie słowiańskim jak i germańskim. Oto obok przykładowa rekonstrukcja grodu schronienia. W odróżnieniu od tego typu grodu zamkniętego kompletnie wałem, gród w Lubnie,  z uwagi na swój kształt podkowy, zamknięty był od strony jeziora równoległą do jego brzegu palisadą, która łączyła dwa końce ramion podkowy wałów. Przed bramą grodu  była około 7-metrowej szerokości fosa, wydrążona wzdłuż całej długości palisady, czyli około 40 metrów.

Grody schronienia czasami wypełniały jeszcze inne funkcje, co być może dotyczyłoby także grodu w Lubnie, a mianowicie jako centrum społecznych, politycznych i religijnych zgromadzeń plemienia. Gród ten mogł więc być miejscem posadowienia lokalnej świątyni. Pozostaje nadal aktualne pytanie, gdzie znajdowała się osada plemienia, któremu gród ten służył za schronienie i miejsce zgromadzeń. Stosując metody archeogeografii i prospekcji lotniczej, po szczegółowej analizie morfologicznej terenu pozwolę sobie wskazać  na fotografiach satelitarnych (źródło: Google Earth) następujące trzy potencjalne stanowiska archeologiczne, w bezpośrednim sąsiedztwie grodziska w Lubnie.

Hipotetyczna lokalizacja osad

Chcąc zachować proporcje między popularną i naukową częścią tego blogu nie będę rozwijał szczegółów przeprowadzonych analiz, które doprowadziły do tych, jeżeli nie zarejestrowanych w wykazie stanowisk archeologicznych, to moim zdaniem prawdopodobnych  (do weryfikacji  metodami prospekcji magnetycznej lub eksploracji archeologicznej) odkryć nowych trzech stanowisk, o następującym możliwym pochodzeniu:

Osada A - epoka brązu i/lub żelaza

Osada B -  neolit lub wczesna epoka brązu

Osada C - wczesne średniowiecze