tag:blogger.com,1999:blog-61838982129431708712024-03-18T11:09:40.615+01:00Pradzieje PomorzaPrehistoria ■ wczesne średniowiecze ■ archeologia ■ paleogeografia ■ geologia ■ historia naturalna Pomorza
Historiografia wczesnego średniowiecza na blogu <a href="http://manowcehistorykow.blogspot.com/">"Manowce historyków"</a>■. ■. ■. ■. ■. ■. ■. Please see also the <a href="http://pomeranianhistory.blogspot.com/">"Prehistory of Pomerania"</a>.
■ Découvrez également la <a href="http://histoirepomeranienne.blogspot.com/">"Préhistoire de la Poméranie"</a>. MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.comBlogger13125tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-32368917841083974342019-03-13T14:21:00.340+01:002024-02-15T20:56:27.482+01:00Trzy żywioły Trygława - woda<div style="text-align: justify;">
Pierwszym z trzech, determinujących losy "Trygława", omówionych w poprzedzających artykułach żywiołów była ziemia, czyli <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Holocen" target="_blank">holoceńskie</a>, a więc już pomorskie otoczenie głazu, jego "druga ojczyzna". Drugim, a historycznie pierwotnym opisanym żywiołem, wśród którego zrodziła się, według naszej hipotezy, skała macierzysta "Trygława" to ogień, czyli <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paleozoik" target="_blank">paleozoiczna</a>, a biorąc pod uwagę jej protolitycznych przodków, nawet <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prekambr" target="_blank">prekambryjska</a> historia głazu. Dzisiaj czas zakończyć ten historyczno-geologiczny tryptyk próbą rekonstrukcji drogi "Trygława", przeniesienia go przez lodowy żywioł wody ze Skandynawii na Pomorze, która - jak każda "ostatnia droga", kończy się na cmentarzu, w przypadku "Trygława" - na cmentarzu tychowskim.<br />
<br />
Na początek popatrzmy na prawdopodobnego skalnego "kuzyna" pomorskiego "Trygława", czyli skały - jak przypuszczamy, o możliwie zbliżonej charakterystyce petrograficznej, która znacznie później niż "Trygław" oderwana została od zbocza Åreskutan. Bierzemy jednak pod uwagę kilka, hipotetycznych ale równie prawdopodobnych, szczytów górskich jako skałę macierzystą "Trygława", o których traktuję w poprzedzającym artykule "<a href="https://prapomorze.blogspot.com/2019/03/trzy-zywioy-trygawa-ogien.html">Trzy żywioły Trygława - ogień</a>". Są to, dla przypomnienia - Åreskutan, Snasahögarna - Tväräklumparna i Helags.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jak widać na zdjęciu zbocza góry Åreskutan, narzutniak ten nie zdążył opuścić jej przed stopnieniem lodowca. I tak pozostał u początku drogi, na południowym stoku szczytu, spękany holoceńskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wietrzenie">wietrzeniem</a>, ale nie tak gładki, jak "Trygław". Nasz głaz bowiem, kilkanaście tysięcy lat wcześniej - w okresie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plejstocen" target="_blank">plejstocenu</a>, przebył we wnętrzu lądolodu, podróż nie kilkukilometrową - jak ten głaz na fotografii, ale - jak sądzę, tysiąckilometrową drogę, a następnie, po trwałym osadzeniu w osadach morenowych, poddany został obróbce powierzchni (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mutonizacja" target="_blank">mutonizacji</a>) przez rozdrobniony materiał skalny, przemieszczający się w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stopa_lodowca" target="_blank">stopię lodowca</a> (foto: Ola Bergqvist, sierpień 2014). Rzuca się w oczy zbliżone do "Trygława" zabarwienie poniższego głazu, a także wyraźna podatność na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upkowato%C5%9B%C4%87">łupkowacenie</a> obydwu skał.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibXLEcrmvIvaxgjCxl-W9qu49759gMRNo3tcdemXK2A8j1VvjUIdS6Q7kzgk8rqDuRxbnT5m20UT1MmeUTWSz_VwzcVacD2EETV1z8uk3VvPUGgiYrIpb7ScXqevJvLa0bgGAvN2WPDVc/s1600/%25C3%2585reskutan+ex+Ola+Bergqvist+Aug+2014.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="919" data-original-width="1600" height="366" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibXLEcrmvIvaxgjCxl-W9qu49759gMRNo3tcdemXK2A8j1VvjUIdS6Q7kzgk8rqDuRxbnT5m20UT1MmeUTWSz_VwzcVacD2EETV1z8uk3VvPUGgiYrIpb7ScXqevJvLa0bgGAvN2WPDVc/s640/%25C3%2585reskutan+ex+Ola+Bergqvist+Aug+2014.png" width="640" /></a></div>
<br />Złoża geologiczne, zawierające skałę macierzystą "Trygława", musiały już przed oderwaniem się od nich, w wyniku detrakcji glacjalnej, tego ogromnego bloku skalnego, charakteryzować się dużym stopniem spękania i szczelinowością, charakterystyczną dla skał metamorficznych, dla których <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Protolit">protolitem</a> prawdopodobnie były czarne łupki skały osadowej krawędzi paleokontynentu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%82tyka">Bałtyki</a>, na styku z paleoceanem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Japetus_(ocean)">Japetus</a>. O procesach powstawania skały, z której zbudowany jest "Trygław", traktuje wspomniany artykuł "Trzy żywioły Trygława - ogień". Tutaj podkreślmy, że to właśnie charakter złoża skalnego, z którego pochodzi "Trygław" (złoże alimentacyjne), obok jego składu petrograficznego, decydował o jego tak zwanej bloczności, czyli skłonności do pękania wielkich bloków skalnych wzdłuż zwietrzałych szczelin.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">
Analizując literaturę, w której badacze starają się odtworzyć przebieg i zasięg <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Stadial">stadiałów</a> i interstadiałów <a href="https://www.blogger.com/">zlodowacenia Wisły</a> (Vistulianu), to jest od 117 tysięcy lat temu do połowy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Holocen">holocenu</a>,
widoczne są podejścia z różnych stron, różnymi narzędziami i metodami
badawczymi, a zatem i różne są wyniki tych badań. Nie ma w tym nic
złego, jest to normalny proces ścierania się poglądów i w efekcie
postępu naukowego.<br />
<br />
Na marginesie sformułowania "zlodowacenie Wisły" chciałbym zauważyć, że polscy geologowie w ostatnich latach z upodobaniem stosują w swoich pracach naukowych niezgodne z zasadami polskiej ortografii zwroty "zlodowacenie wisły, odry, warty, sanu" itd. Tłumaczą to potrzebą rozróżnienia, iż chodzi tutaj nie o zalodzenie Wisły, Odry, Warty czy Sanu, ale o okresy i zasięgi poszczególnych transgresji lądolodu skandynawskiego na ziemie Polski. Pomijając ewidentny konflikt z podstawowymi prawidłami językowymi, takie wyjaśnienie jest merytorycznie niedojrzałe, bowiem zakłada, że czytelnik polskiej pracy naukowej o zlodowaceniach plejstoceńskich może pomylić je z ... dzisiejszymi zalodzeniami tych rzek, jeżeli te ostatnie napisane będą z dużej litery.<br />
<br />
Podobny błąd, chociaż jeszcze bardziej pokrętnie tłumaczony, od kilku dziesięcioleci popełniają polscy historycy, którzy zamiast pisać "Wiking" z dużej litery, tak jak piszą "Norman", "Wareg" - w zasadzie synonimy Wikinga, używają zwrotów w rodzaju "epoka wikingów", "port wikingów" czy "grób wikinga". Uważają bowiem, że w odróżnieniu od Normanów i Waregów Wikingowie zawodowo zajmowali się napadami i grabieżami (od czego ma wywodzić się ich nazwa), a nazwa zawodu czy czynności nie może być pisana z dużej litery.<br />
<br />
Chociaż ogólnie przyjęty jest pogląd, że Góry
Skandynawskie w większym lub mniejszym stopniu, ale zawsze w okresie
zlodowacenia Wisły częściowo pokryte były lokalnymi lodowcami, albo
całkowicie czaszą lądolodu, to istotne jest dla nas zbadanie obszarów w
otoczeniu, wspomnianych w dwóch poprzedzających artykułach, gór Åreskutan/Helags - dla ustalenia, kiedy nastąpiła erozja ich zboczy przez lodowiec, który stając się częścią lądolodu
skandynawskiego, zainicjował transport bloku skalnego "Trygława".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjt44VBGwTpS9advHawiqbaa5exdoJkbl49tjeY0eeUSzqufbK-NiyayHUEYtuHBAZJLjRLQYXp6FJYUkNX64fxPq91ZzDqxtCOgP40TOMDv1uzfRHlzY5pTFHZC1dLEa0XEi-2TjVIdU/s1834/Areskutan+ex+Google+Earth.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="947" data-original-width="1834" height="330" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhjt44VBGwTpS9advHawiqbaa5exdoJkbl49tjeY0eeUSzqufbK-NiyayHUEYtuHBAZJLjRLQYXp6FJYUkNX64fxPq91ZzDqxtCOgP40TOMDv1uzfRHlzY5pTFHZC1dLEa0XEi-2TjVIdU/w640-h330/Areskutan+ex+Google+Earth.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Na początek rzućmy okiem na charakter morfologiczny bezpośredniego otoczenia masywu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C3%85reskutan">Åreskutan</a>, w ujęciu satelitarnym z wysokości 130 km (źródło: Google Earth). Z lewej (zachodniej) strony wykreślona został przebieg linii granicznej między Szwecją i Norwegią, mniej więcej odpowiadający położeniu wododziału, oddzielającego zlewiska Morza Pólnocnego i Bałtyku. Obszar na zdjęciu reprezentuje jedną trzecią powierzchni prowincji <a href="Jämtland">Jämtland</a> (Jemtland). Cała prowincja jest zasadniczo regionem górskim, z dominującym na pograniczu norwesko-szwedzkim pasmem górskim <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sylan">Sylan</a>. Jego najwyższe szczyty to <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Storsylen">Storsylen</a>, po stronie norweskiej - 1.762 m n.p.m. i Sylarna, po stronie szwedzkiej - 1.728 m n.p.m. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Na południowo-wschodnim krańcu pasma Sylan położony jest drugi, obok <span style="text-align: justify;">Åreskutan,</span> masyw górski, o którym tutaj będziemy mówić - <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Helagsfj%C3%A4llet">Helags</a> (Helagsfjället). Oto kolejne zdjęcie satelitarne, przesunięte nieco bardziej na południe wobec poprzedniego, obejmujące położenie obydwu tych gór, a także góry Sylarna. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbUM55A7MqkLpa_7pO9aDvziGRTW20woIWecKFf2Fm6r62DCv4O3PA0H5mbco1kc23o4SHBYik0W-CXC4OS2kv1khRZjQtTzh8O_gj5-aVcX6rxEzA6kbY4MxoZAlGNnEF4MU_4UzwwyE/s1920/Helags+-+%25C3%2585reskutan+ex+google+earth.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="949" data-original-width="1920" height="316" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbUM55A7MqkLpa_7pO9aDvziGRTW20woIWecKFf2Fm6r62DCv4O3PA0H5mbco1kc23o4SHBYik0W-CXC4OS2kv1khRZjQtTzh8O_gj5-aVcX6rxEzA6kbY4MxoZAlGNnEF4MU_4UzwwyE/w640-h316/Helags+-+%25C3%2585reskutan+ex+google+earth.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Naniosłem również zakładane przeze mnie pierwotne kierunki (SE) rodzących się strumieni lodowych w relatywnie gwałtownie przyrastającym w swojej masie lodowcu. Kierunek ten jest wyraźnie potwierdzony m.in. w położonym na północny wschód od masywu Helags płaskowyżu Mieskentjakke, w liniowo ukształtowanych formach glin polodowcowych i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drumlin">drumlinów</a>, jak na poniższej ilustracji (źródło: Ingmar Borgström, 1979 - "Geomorphological map
18 C SYLARNA").</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk5sh8iNWaFN_pUkIG74lDGx05Oz2tTb-VW2u_J8-WrneXiU92MBPfNOeK2KwNlKQkKv7HvaboY3As-ctcNFNjADiRbvBw0vvflK1X32zW0BAIymQU7cfL3zivQEasVZ9WLwTOIek0l9c/s1230/Helags+-+Mieskentjakke.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="723" data-original-width="1230" height="376" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk5sh8iNWaFN_pUkIG74lDGx05Oz2tTb-VW2u_J8-WrneXiU92MBPfNOeK2KwNlKQkKv7HvaboY3As-ctcNFNjADiRbvBw0vvflK1X32zW0BAIymQU7cfL3zivQEasVZ9WLwTOIek0l9c/w640-h376/Helags+-+Mieskentjakke.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Przybliżmy jeszcze jeden aspekt geomorfologiczny prowincji jemtlandzkiej. Oto poniżej widok na północne zbocze góry Sylarna, od strony wypływającej spod jej podnóża rzeki Sylälven (foto: Fanny Bergman). Widoczne są geologiczne skutki długotrwałego pokrycia w całości tego łąńcucha górskiego przez masyw lądolodu - ścięte wierzchołki szczytów, wygładzone stoki, doliny wypełnione osadami moreny dennej, sprzyjające powstawaniu prostych form wegetacji roślinnej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUORxP7Joa2Sx4AkHqg4ZqUX5eGYLyjdNoU47NUpHzR7QUsOL_WRIF4d0_2-Mg1pa4Wg5h94T9FdhgAH45mlLFvUf0_mqzMqqD47c-2gBLM5uFhPBfcyOWqqG6ClBETjI3fZaCoZZvJk8/s1900/J%25C3%25A4mtlandstriangeln+Fanny+Bergman+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="892" data-original-width="1900" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUORxP7Joa2Sx4AkHqg4ZqUX5eGYLyjdNoU47NUpHzR7QUsOL_WRIF4d0_2-Mg1pa4Wg5h94T9FdhgAH45mlLFvUf0_mqzMqqD47c-2gBLM5uFhPBfcyOWqqG6ClBETjI3fZaCoZZvJk8/w640-h300/J%25C3%25A4mtlandstriangeln+Fanny+Bergman+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Jednak powierzchniowo dominują rozległe doliny polodowcowe, z gęstą siecią jezior i rzek, z najniżej w tej prowincji położonym terenem na poziomie 35 m n.p.m. Największe z jezior, powstałe po zagłębieniu wydrążonym przez ostatni lądolód, to jeziora <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Storsj%C3%B6n">Storsjön</a> i <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Kallsj%C3%B6n_(J%C3%A4mtland)">Kallsjön</a>. Oto widok z południowego stoku Åreskutan na jezioro Kallsjön (foto: Sten Eriksson). Widoczny, ścięty przez lodowiec, fragment południowo-wschodniej ściany masywu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR3AgpswXlYSCI_08FOkEE6YjHkuGOy2ZymnDMRKsVu4Xmc9Sh4g9gECZKLs3dhdNEih9nVue-ouBvbQQxgubS2TDFagzFO3aMPD11M2ajrjYogHR7sS9RJUFdA7mHZsxTD7xa74UHNUXnIgonEwkOlVRmfqsVJxFMAEetVsuwoBuAzyFNkQFcn6-j/s2165/Kallsj%C3%B6n%20fr%C3%A5n%20%C3%85reskutan%20foto%20Sten%20Eriksson.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1440" data-original-width="2165" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR3AgpswXlYSCI_08FOkEE6YjHkuGOy2ZymnDMRKsVu4Xmc9Sh4g9gECZKLs3dhdNEih9nVue-ouBvbQQxgubS2TDFagzFO3aMPD11M2ajrjYogHR7sS9RJUFdA7mHZsxTD7xa74UHNUXnIgonEwkOlVRmfqsVJxFMAEetVsuwoBuAzyFNkQFcn6-j/w640-h426/Kallsj%C3%B6n%20fr%C3%A5n%20%C3%85reskutan%20foto%20Sten%20Eriksson.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniższa stara fotografia (edytowana, źródło: <a href="https://bergsmotiv.tumblr.com/post/137888444656">Postcards with mountains</a>), opublikowana w formie widokówki, została wykonana z południowego stoku masywu Åreskutan, w kierunku południowo-zachodnim, na widniejący na horyzoncie, odległy o około 45 km, masyw górski <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Snasah%C3%B6garna">Snasahögarna</a>. Jego najwyższy szczyt <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Storsnasen">Stornasen</a> ma wysokość 1.463 m n.p.m. i jest nieznacznie wyższy od góry Åreskutan. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhpUV9g09VQMqLScfPaYjB7KINwS5EnzBtSttX1UTFlI435hO_piRMJQAVyne3jWvQLowpOprpRhRAiOkTrZt00y5JFwlzZI4gL4ivtTT3wUjdKGOR42wwQawQtp8MBuq2aP0iTNwUb_d0/s1221/Areskutan.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="854" data-original-width="1221" height="448" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhpUV9g09VQMqLScfPaYjB7KINwS5EnzBtSttX1UTFlI435hO_piRMJQAVyne3jWvQLowpOprpRhRAiOkTrZt00y5JFwlzZI4gL4ivtTT3wUjdKGOR42wwQawQtp8MBuq2aP0iTNwUb_d0/w640-h448/Areskutan.jpg" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Przez podłużną dolinę, którą wyrzeźbił jeden ze spływających w kierunku południowo-wschodnim strumieni tworzącego się w epoce lodowej lądolodu i wypełnił moreną denną (uzupełnioną osadami holoceńskimi), przepływa rzeka Indalsälven, która zbiera wody z jezior Kallsjön, Storsjön i położonych na niej i w jej dorzeczu innych jezior rynnowych i wpada do Bałtyku.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">A oto masyw Snasahögarna z bliska, w ujęciu jak wyżej - od strony północno-wschodniej, dokładnie od strony miejscowości Handöl, w pobliżu jeziora <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%85nnsj%C3%B6n">Ånnsjön</a>, położonego na wysokości 526 m n.p.m. (foto: Dlearn, Pixabay). Na pierwszym planie szczyt Storsnasen, dalej w głębi, po lewej stronie Tväräklumparna (1412 m n.p.m.).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyOmHEUJ3k13010xMfl4ql6QAFkB3EroGXTIBW3US0vhukiKZ_iu9kcnXUUx9VZSis3GuwYNYFpOGiMR-hFAZ0Vgh5dKjtB3ok7Vle3ZQvU3vHoVQPaW1smOUF4bYy_TzY5Kqd0Fl9UYMlMkSRxRhi_3OW9cpa3FhrY82ltcVFIXRgvRv9LHBh4GIn/s3456/Snasah%C3%B6garna%20foto%20Dlearn%20pixabay.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2304" data-original-width="3456" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiyOmHEUJ3k13010xMfl4ql6QAFkB3EroGXTIBW3US0vhukiKZ_iu9kcnXUUx9VZSis3GuwYNYFpOGiMR-hFAZ0Vgh5dKjtB3ok7Vle3ZQvU3vHoVQPaW1smOUF4bYy_TzY5Kqd0Fl9UYMlMkSRxRhi_3OW9cpa3FhrY82ltcVFIXRgvRv9LHBh4GIn/w640-h426/Snasah%C3%B6garna%20foto%20Dlearn%20pixabay.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Głównym kierunkiem spływu mas lodowcowych z rejonu Åreskutan był kierunek południowo-wschodni. Oto widziana z tej góry panorama w tymże kierunku, z gęstą siecią polodowcowych jezior rynnowych (foto: Jake Rude).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyYmacrOQQVGHZb-I9rETUqY0dtaBnzgyhxY4lAhPyqz2S6bWvWkPrlvd2hkonp3tNjD_H5vWg0xabi5IfUPH6OC3j7urLolSJAdiWkuQy_bRaJ2YqRHrSO2bf9akFX1HQ5GODBnawG6s/s2038/%25C3%2585reskutan+Runda+ex+Jake+Rude.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="626" data-original-width="2038" height="196" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyYmacrOQQVGHZb-I9rETUqY0dtaBnzgyhxY4lAhPyqz2S6bWvWkPrlvd2hkonp3tNjD_H5vWg0xabi5IfUPH6OC3j7urLolSJAdiWkuQy_bRaJ2YqRHrSO2bf9akFX1HQ5GODBnawG6s/w640-h196/%25C3%2585reskutan+Runda+ex+Jake+Rude.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wracając do badań nad odtworzeniem procesów glacjalnych ostatniego zlodowacenia, należy zwrócić uwagę osiągnięcia badawcze norweskiego naukowca Oli Fredin, który w interesującym nas regionie badał i nanosił na mapy dostrzeżone <i>in situ</i> i na zdjęciach lotniczych i satelitarnych, różne formy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rze%C5%BAba_glacjalna">rzeźby glacjalnej</a>, a zwłaszcza relikty <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Morena_boczna">moren bocznych</a> (lateralnych), poprzedzających ostatni stadiał zlodowacenia Wisły. Datowanie tych form polodowcowych metodą <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmogenic_nuclide">izotopów kosmogenicznych</a>
(technika stosunkowo nowa, trudna do opanowania) nie było niestety
jednoznaczne i konkluzywne, ale wystarczające dla stwierdzenia, że formy
te powstały w początkowych stadiałach Vistulianu. Innym wnioskiem z
tych badań było stwierdzenie, że powstały one przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Strumie%C5%84_lodowy">strumienie lodowca</a>
kierujące się albo na zachód do fiordów norweskich, albo na wschód - do
szwedzkich dolin. Dzięki tym badaniom (Fredin 2004) wiemy, że
interesujący nas region bywał w ostatnich stu tysiącach lat, a przed ostatnim zlodowaceniem,
wolny od lodu.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj82mvwAbNAIXA9OprpJhyWR13sE0Szd-8qGU1_6pBJsT_PWGQ7j-qdUdbEZCCvTIV2OiYCpCvj5BGB5_4epPASfAYixeuamaGhsISTjC0hhgVWmCy2LRPpzROzpiurkYEcwmY8uGfOgLA/s1600/Till+lineations+of+the+LGM+ex+Kleman+et+al.+1997+ed1.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1237" data-original-width="1369" height="578" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj82mvwAbNAIXA9OprpJhyWR13sE0Szd-8qGU1_6pBJsT_PWGQ7j-qdUdbEZCCvTIV2OiYCpCvj5BGB5_4epPASfAYixeuamaGhsISTjC0hhgVWmCy2LRPpzROzpiurkYEcwmY8uGfOgLA/s640/Till+lineations+of+the+LGM+ex+Kleman+et+al.+1997+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<div><div style="text-align: justify;">Kolejnym, istotnym etapem rozpoznania kierunków poruszania się lądolodu na konkretnych obszarach, byłoby zbadanie pozostawionych przez niego "zapisów" tych kierunków, jakie na dużej części terenów Skandynawii pozostały nadal czytelne. W oparciu o analizę wielu rodzajów takich śladów, takich jak kierunków bruzd wyżłobionych w twardym, macierzystym podłożu przez materiał skalny niesiony w stopie lodowca (ang. <i><a href="https://www.blogger.com/#">glacial striations</a></i>), kierunków ułożenia dłuższych osi toczonych w morenie dennej kamieni, pozostawionych w glinach zwałowych. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Powyższa mapa (<i>till lineations</i> - rysy polodowcowe w glinach) przedstawia efekt takich badań (Kleman <i>et a</i>l. 1997), z wytyczoną przez mnie prowizoryczną trasą przebiegu strumienia lodowego, albo raczej zmiennych w czasie i kierunkach strumieni, które przeniosły "Trygława" przez Skandynawię.</div>
<br />
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZLyTQDFZnu6CoD9Lo2C6VuyCZ3IUuTcqA6rXb0EN0u6j5wNsHMuAWnDYL9Mt4dFrz7A4x1H5v11Smg6s-yEH-kZKvzgtfCTX0MwpngvSUlm1hz8Ift2hqo1PsGikrYWflSuVkjfnh5xw/s640/%25C3%2585reskutan+western+shear+zone+ex+Gottlander+2015c.png" />
<br /><br /></div><div><div style="text-align: justify;">Oto powyżej fragment zachodniego zbocza góry Åreskutan, którą podejrzewamy, że może zawierać skałę macierzystą, od której oderwany został tychowski głaz (Gottlander 2015). Wyraźne są zadry, wygłady i równoległe rysy lodowcowe.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Załączmy tutaj jeszcze jedno zdjęcie niemal pionowo ściętej przez lodowiec ściany tej góry, o mniejszym stopniu wygładzenia, co ma miejsce w wyższych partiach zbocza (foto: Lisa Fahlåker wykonane w lipcu 2019).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizqAJMXCj_EmfMcTNkRN5gCz4-BurFmcMECpbmXRyBBa-L2v1Jx5S692HVxay9xyweZI_sL6wGMJAfMsEp-7sXdyhJf2X0EO_kvcOOmpGSasky0HaxAYJSOY5NJu9B-hOer0kHpLyq4ZZKXtDi_CanCxxF5-P4livQuptRFd1Zz3mj4CfGsW9mX0Qx/s1195/%C3%85reskutan%20foto%20Lisa%20Fahl%C3%A5ker%202019.jpeg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="635" data-original-width="1195" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizqAJMXCj_EmfMcTNkRN5gCz4-BurFmcMECpbmXRyBBa-L2v1Jx5S692HVxay9xyweZI_sL6wGMJAfMsEp-7sXdyhJf2X0EO_kvcOOmpGSasky0HaxAYJSOY5NJu9B-hOer0kHpLyq4ZZKXtDi_CanCxxF5-P4livQuptRFd1Zz3mj4CfGsW9mX0Qx/w640-h340/%C3%85reskutan%20foto%20Lisa%20Fahl%C3%A5ker%202019.jpeg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Podążając
za naniesionym na powyższej mapie zapisem kierunków ruchu strumieni lodowych na poszczególnych obszarach pokrytych lądolodem widzimy, że droga "Trygława" prowadziła z hipotetycznych zboczy Åreskutan (1420 m n.p.m.) lub Helags (1797 m n.p.m.) w kierunku SE, aby w
prowincjach <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/H%C3%A4lsingland">Hälsingland</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dalarna_(kraina)">Dalarna</a> zmienić kurs na południowy, zasadniczo utrzymany aż do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Smalandia">Smalandii</a>,
gdzie odchylił się nieco w kierunku SSE, i taki pozostał aż do
Tychowa. Zauważmy, że mapa odzwierciedla ślady pozostawione przez
lądolód w ostatnich fazach jego aktywności, co dotyczy zwłaszcza śladów w
morenie dennej, a w mniejszym stopniu tych na podłożu skalistym.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Taki
kierunek strumienia lądolodu,
jaki zaznaczyłem na powyższej mapie czerwoną linią, nie jest
zwykle wykreślany w publikowanych mapach, na których pokazywany jest
wielki strumień lodowy, idący na tym odcinku - w osi południowego
Bałtyku ze wschodu na zachód, do dzisiejszej Zatoki Meklemburskiej i
południowej Jutlandii, z odchyleniami wachlarza lobowego z północnego
wschodu - na Pomorze i do Meklemburgii. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjR5VO-yZMjCnmYR_C0whSHjvl7wyQZ3dVKm-gHk-oTIdsxqjERa3vTfou-ThwzOKUedE28E1ZIZtszioJDWvYUBTXL-r_YxvqFJT9vNp-WxdpxvjEBTHCPmZBJirvi8-L1PUzS6OnWTEs/s2030/Helags+-+%25C3%2585reskutan+ex+google+maps.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="901" data-original-width="2030" height="284" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjR5VO-yZMjCnmYR_C0whSHjvl7wyQZ3dVKm-gHk-oTIdsxqjERa3vTfou-ThwzOKUedE28E1ZIZtszioJDWvYUBTXL-r_YxvqFJT9vNp-WxdpxvjEBTHCPmZBJirvi8-L1PUzS6OnWTEs/w640-h284/Helags+-+%25C3%2585reskutan+ex+google+maps.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Powyższa mapa (źródło: Google maps) wskazuje miejsca wypływu i zmieniające się kierunki strumieni lodowych z rejonów gór Åreskutan i Helags, jakie zostały geomorfologicznie zapisane w formie jezior rynnowych. Oto panorama (foto: Sten Ericksson) na rozległą dolinę polodowcową, którą podążał strumień lodowy z rejonu Åreskutan w kierunku niecki bałtyckiej. Strumień ten mógł nieść na swoim grzbiecie przyszłego, pomorskiego "Trygława". Dzisiaj dno doliny wypełnia jezioro rynnowe Åresjön oraz rzeka Åre.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6H-Nop3wE9jUfm_8SE1SOIFHfLZFN6byDlAS4P-2YV7i7DeI83WqUjKeTWwftSdP76fbHxm9_7XwJJH0roVZpCFXmFPvD3mnUxxlCDMme4LA-CE8U-Zs9V0t3xAkNvy3aEQwJc9yP_x2GuDn8cS5QivbNk_Mg-BETUtHZeAyoeWslMbklO_rXqAdl/s2200/%C3%85redalen%20med%20%C3%85resj%C3%B6n%20foto%20Sten%20Ericksson.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1440" data-original-width="2200" height="418" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6H-Nop3wE9jUfm_8SE1SOIFHfLZFN6byDlAS4P-2YV7i7DeI83WqUjKeTWwftSdP76fbHxm9_7XwJJH0roVZpCFXmFPvD3mnUxxlCDMme4LA-CE8U-Zs9V0t3xAkNvy3aEQwJc9yP_x2GuDn8cS5QivbNk_Mg-BETUtHZeAyoeWslMbklO_rXqAdl/w640-h418/%C3%85redalen%20med%20%C3%85resj%C3%B6n%20foto%20Sten%20Ericksson.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto poniżej przykład publikacji takiej
mapy, którą autorka (Roman 2017) podpisuje jako "Główne paleo-strumienie
lodowe ostatniego lądolodu skandynawskiego, za Punkari 1997" (Main
palaeo-ice streams of the last Scandinavian Ice Sheet, after Punkari
1997). Na nakreślonych granicach maksymalnego zasięgu lądolodu, w jego
różnych miejscach, podane zostały różne daty osiągnięcia przez krawędź
lądolodu danego odcinka: od 22-19 ka dla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szelf_kontynentalny">szelfu</a> norweskiego, do 17 ka dla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wa%C5%82daj_(wy%C5%BCyna)">Wyżyny Wałdajskiej</a>
w Rosji. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Wiadomo więc, że mapa przedstawia teoretyczny model zasięgu
lądolodu, zmienny w okresie 5 tysięcy lat, który ta mapa obejmuje. W
ciągu tego okresu lądolód w jednych rejonach był w natarciu, w innych
zaś w odwrocie - jako skutek zmiany w dynamice i kierunkach strumieni
lodowych, które podane są na tej mapie - schematycznie i w uproszczeniu,
jako stałe.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvUUovX-ZxvzfwnozJ8XTp9bDDN2hGiYC8p3Qn2ME6sbySCYX9aS0ZOKGrOCQSYvxqB7T0TFmM0yS5rw_oQR3eRJspFrLpnp36ZvAkZQZQ7MVuasD6Sw57rPWTKBdc17IZTkT0iqzxxwg/s1600/Palaeo-ice+streams+of+the+last+Scandinavian+Ice+Sheet+ex+Roman+2017.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="836" data-original-width="1092" height="488" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjvUUovX-ZxvzfwnozJ8XTp9bDDN2hGiYC8p3Qn2ME6sbySCYX9aS0ZOKGrOCQSYvxqB7T0TFmM0yS5rw_oQR3eRJspFrLpnp36ZvAkZQZQ7MVuasD6Sw57rPWTKBdc17IZTkT0iqzxxwg/s640/Palaeo-ice+streams+of+the+last+Scandinavian+Ice+Sheet+ex+Roman+2017.png" width="640" /></a></div>
<br /><div style="text-align: justify;">W pracach naukowych zawierających takie mapy autorzy często nie precyzują, ani zastrzegają, że przebieg strumieni lodowych dotyczy konkretnego okresu i stadium lądolodu, co może być błędnie odbierane przez czytelników, że układ kierunków strumieni lodowych był niezmienny podczas całego zlodowacenia, czyli - dla południowego Bałtyku, przez okres około 10 tysięcy lat. Jest to nieprawda, która z powodu powierzchownych nieraz analiz, przemycana bywa niestety do prac naukowych. Gdyby lądolód nasuwał się na ziemie Polski tylko z "ulubionego" północnego wschodu, nie byłoby w Polsce eratyków spod Oslo, a nawet ze szwedzkiej Dalarny. Niektórzy nasi badacze (Górska 2003) słusznie zauważają że transgresja lądolodu następowała również z północnego zachodu, ale brak jest rzetelnych, wielostronnych badań co do zmiennego przebiegu strumieni lodowych na terenach Polski w okresie ostatniego zlodowacenia.</div></div><div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Wesprzyjmy się jeszcze owocami badań (Boulton <i>et al.</i> 2003)
przebiegu strumieni lodowych ostatniego lądolodu skandynawskiego, z
których część była efemeryczna, trwająca krótko, ale większość miała
trwały kierunek przebiegu w dłuższym okresie czasu. Poniższa ilustracja
jest próbą rekonstrukcji układu strumieni lodowych w okresie od
maksymalnego zasięgu 20 tysięcy lat temu, poprzez stadium recesji
lądolodu, aż do początku holocenu (obrys krawędzi lądolodu grubszą linią
na północy Skandynawii i strumienie lodowe C, D, E z tego okresu). Jest
to więc okres, w którym nastąpił transport "Trygława" na dzisiejsze
jego miejsce, stąd poniższa mapa ma duże znaczenie dla badania kierunku,
z którego nastąpiła ta "dostawa".</div>
<br />
<img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfDf0kJE05pScnsYmSu-oUXGsBW2jv8TFrmGc5OPe3HcT_8BZ0c4LqppcnmuEghz0HKnJ2-xpWIyLRNCc3gjxD0wDzJQ3tOuia7YhkaQhVXc-_2U5dCkraamkXHC_R0kRQPbgoHOKWdvE/s640/European+ice-sheet+streams+ex+Boulton+2003+ed1.jpg" /> </div><div style="text-align: justify;">Na mapę tą naniosłem hipotetyczną trasę strumienia, a raczej strumieni lodowych, które przetransportowały "Trygława" na Pomorze, jak przypuszczam - ze środkowego segmentu Gór Skandynawskich. Jak widać, przebieg ten jest ogólnie zgodny z kierunkami strumieni lodowych na tym odcinku - za wyjątkiem niecki bałtyckiej, gdzie autorzy mapy nanieśli grubą linią główny strumień lodowy lądolodu, idący ogólnie z północnego wschodu na południowy zachód, rozdzielający się na wysokości Bornholmu na dwa potoki, w kierunku W-NW i S-SW.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spróbujmy ustalić, kiedy mógł nastąpić początek pokonywania drogi "Trygława" z rejonu gór Åreskutan/Helags na Pomorze. Ten fragment Gór Skandynawskich został pokryty lodowcem wraz z zakończeniem się tam <a href="https://www.blogger.com/#">interglacjału eemskiego</a> 117 tysięcy lat temu i trwał w większym lub mniejszym zalodzeniu przez cały okres zlodowacenia Wisły, aż do końca plejstocenu (Johnsen 2010). Główna faza zlodowacenia Wisły zaczęła się około 70 tysięcy lat temu, wraz z początkiem okresu zwanego w Polsce pierwszym pleniglacjałem (70-55 ka). Wówczas powstały w łańcuchu Gór Skandynawskich trzy lodowce lokalne, które stopniowo rozszerzały swój zasięg, aby połączyć się w jeden lądolód.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div>
<div style="text-align: justify;">W okresach ciepłych masywy te otoczone były lokalnymi lodowcami górskimi i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Czasza_lodowa">czaszami lodowymi</a>, ale ich szczyty i górne partie zboczy były wolne od lodu (tak zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nunatak">nunataki</a>). Nawet w ostatnim interstadiale Ålesund (38-28 ka dla
południowej Skandynawii) cała północna Skandynawia, łącznie z dzisiejszą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zatoka_Botnicka">Zatoka Botnicka</a>, była pokryta <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ice_field">polami lodowymi</a>.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W stadiale Świecia (67-55 ka) lądolód pokrywał całą Skandynawię i sięgał do południowo-zachodniej krawędzi niecki bałtyckiej, a w głównym stadiale
Wisły (ang. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Last_Glacial_Maximum">LGM</a> - 20 ka dla Polski) sięgał aż po południowe krańce Wielkopolski.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLW5xeqIFMtE7D65Qxgzo7M2r84pFpdjilz2z-fPruSosEnB16qUU-b84JfAx_2KxnEBqRloKenbFW2ozokkR-j1r7l_qL5_T3zF4AwIBfLIDHeB5eQv3D1K2-hfcTgZ7BMk2sf3PMLfo/s1600/Ice+divide+Areskutan+ex+Olsen+2013ed1.png" style="clear: right; display: inline; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="876" data-original-width="672" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLW5xeqIFMtE7D65Qxgzo7M2r84pFpdjilz2z-fPruSosEnB16qUU-b84JfAx_2KxnEBqRloKenbFW2ozokkR-j1r7l_qL5_T3zF4AwIBfLIDHeB5eQv3D1K2-hfcTgZ7BMk2sf3PMLfo/s320/Ice+divide+Areskutan+ex+Olsen+2013ed1.png" width="245" /></a></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
Zanim
przejdziemy do rekonstrukcji wydarzeń z tamtych czasów rozwiejmy
jeszcze jeden mit, obok wspomnianego wyżej, jakoby trwałego w
zlodowaceniu Wisły kierunku lobu bałtyckiego i jego odgałęzień, jakim
jest ilustrowanie działu lodowego (lododziału) lądolodu skandynawskiego - jakoby
trwałego w okresie tego zlodowacenia, a przebiegającego na wschód od
interesującego nas masywów Åreskutan i Helags. W takiej sytuacji,
nachylona ku zachodowi górna płaszczyzna lądolodu zajmującego wschodni
stok Gór Skandynawskich, musiałaby przez cały okres zlodowacenia,
dostarczać lód tylko w kierunku zachodnim, do basenu Morza Norweskiego.</div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Oto
z boku ilustracja, która temu przeczy, przedstawiająca przebieg lododziału, wododziału oraz kierunki strumieni lodowych w południowo-zachodniej
Skandynawii, w okresie 26-25 ka (Olsen <i>et al</i>. 2013). Zaznaczyłem na niej
położenie gór Åreskutan (A) i Helags (H), które - jak widać, leżą na wschód od
działu lodowego, w związku z tym strumienie odchodzą z tych gór w
kierunku południowo-wschodnim.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Mając na uwadze historię lodową Skandynawii, proponuję następującą
hipotetyczną sekwencję wydarzeń, związanych z transportem "Trygława".
Około 34 tysięcy lat temu leżący w północnej części Gór Skandynawskich
(masywy Norra Storfjället - 1767 m n.p.m., i Marsfjället - prowincja Norbotten, oraz Okstindan - Norwegia), tak
zwany lodowiec inicjalny, po wypełnieniu lokalnych kotłów lodowcowych, rozpoczął ekspansję wzdłuż wschodnich stoków tego łańcucha górskiego. Resztki tego lodowca z okresu plejstocenu i ostatniej epoki lodowej przetrwały do dzisiaj, w postaci lodowca górskiego Okstidbreen, położonego w pobliżu masywu Okstindan, mającego formę połączonych, spływających w różnych kierunkach, języków lodowych, położonego na wysokości od 1740 m do 750 m n.p.m., o powierzchni 46 km kwadratowych.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto panorama masywu Marsfjället (1590 m n.p.m.), widziana od południowego wschodu, z odległości 35 km, od strony polodowcowego jeziora rynnowego Malgomaj, 344 m n.p.m. (foto: Hans Lindman, wrzesień 2017). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKcgMrpSk22pBENbTol9sudONSXkFVbsGXkOmSC4ypqZ9an5R2rGjAsGm1gvfg2X7loFR8wSZk6ddlmMG3GdKUrq1SC4XIqJP8l7rRNPbO3uLO1fgkZUNxVBMrEft4pg6rDMnT0MKgcBFMlIGSeCssZbRIsgyS_uY0NJhwFJnGBRw8LMCUuSIeXBoX/s1906/Marsfj%C3%A4llet%20-%20Lake%20Malgomaj%20Sept%202017%20Hans%20Lindman.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="892" data-original-width="1906" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhKcgMrpSk22pBENbTol9sudONSXkFVbsGXkOmSC4ypqZ9an5R2rGjAsGm1gvfg2X7loFR8wSZk6ddlmMG3GdKUrq1SC4XIqJP8l7rRNPbO3uLO1fgkZUNxVBMrEft4pg6rDMnT0MKgcBFMlIGSeCssZbRIsgyS_uY0NJhwFJnGBRw8LMCUuSIeXBoX/w640-h300/Marsfj%C3%A4llet%20-%20Lake%20Malgomaj%20Sept%202017%20Hans%20Lindman.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Pierwotne, znacznie wyższe wierzchołki i garby tego pasma górskiego, zostały zdarte, a sąsiadujące doliny wypełnione moreną denną, przez masy lądolodu dwukrotnie przewyższające obecną wysokość względną tych szczytów. Oto widok szczytu Marsfjället (foto: Wayne Snyder, czerwiec 2021), widziany od południa, ze szczytu pośredniego Gahkagaejsientjahke (1449 m n.p.m.).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0fPpCF9NjMRCtYdaiAq5c43m0AAsu8gAandbsMVY1txN2J48yRpDtWCiC5i07dv8iTth2dy45P0RZvb_o3K_cORemfLjlMtpMOytkrhk-U6NJVouxJvQwvCsN9dvnw1V1LGge8NEkyUErWrrBY7155GMglgE11sNirFDGtkmVGbUJq2ijVifu1miB/s2048/Gahkagaejsientjahke.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1244" data-original-width="2048" height="388" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0fPpCF9NjMRCtYdaiAq5c43m0AAsu8gAandbsMVY1txN2J48yRpDtWCiC5i07dv8iTth2dy45P0RZvb_o3K_cORemfLjlMtpMOytkrhk-U6NJVouxJvQwvCsN9dvnw1V1LGge8NEkyUErWrrBY7155GMglgE11sNirFDGtkmVGbUJq2ijVifu1miB/w640-h388/Gahkagaejsientjahke.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Chociaż najszybciej rozrastał się w kierunku
południowo-wschodnim, wykorzystując naturalne nachylenie podłoża w
stronę niecki botnickiej, to jego tworząca się kopuła budowała języki lodowe we wszystkich kierunkach, w tym w kierunku
południowo-zachodnim. Układ lodowców inicjalnych na Półwyspie
Skandynawskim sprzed około 35 tysięcy lat przedstawia ilustracja z
pierwszej części artykułu (Larsen <i>et al.</i> 2016).</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Około 30 tysięcy lat temu, z kierunku północno-wschodniego czoło lądolodu dotarło do gór
Åreskutan i Helags, zaznaczonego niebieską strzałką na mapie nieco wyżej (Boulton <i>et al.</i> 2003). Jak już
wspomniano, doliny wokół tych gór wypełnione były już lokalnym lodowcem, z którym zderzył się potężniejący lądolód z północy. Można sądzić, że nie
była to "kolizja czołowa", ale raczej wpełzanie wyższego lądolodu na
powierzchnię miejscowej, niżej położonej czaszy lodowej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Poniższa fotografia czarno-biała pokazuje fragment zbocza masywu Åreskutan, poszarpanego przez lodowiec w plejstocenie i zwietrzałego w holocenie (foto: Dan Barham, wykonane w lipcu 2010).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMge8XjeAoIyuxORLRUTEK2nR1NrsgC1nxTpjViZpP7pwXfQqsYacK-Xgv4o0ZrY9Dk2s-_3ICAi6iHEZbkb9TXmVZvysQKL1PB8p3sCdoyvB6WCrzC4nALDzplkUEOGVmlGz2j_LF2Io/s1600/Areskutan+by+bike+foto+Dan+Barham+6-07-2010.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1067" data-original-width="1600" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMge8XjeAoIyuxORLRUTEK2nR1NrsgC1nxTpjViZpP7pwXfQqsYacK-Xgv4o0ZrY9Dk2s-_3ICAi6iHEZbkb9TXmVZvysQKL1PB8p3sCdoyvB6WCrzC4nALDzplkUEOGVmlGz2j_LF2Io/w640-h426/Areskutan+by+bike+foto+Dan+Barham+6-07-2010.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I jeszcze jedno zdjęcie zbocza Areskutan, chociaż kolorowe, niewiele różniące się od powyższego, wykonane również latem, 26 sierpnia 2018 (foto: Alexander Edsjö).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2gCi9TW5vqzcX2pW-bw0zpWPnM1JgxWTTwqVX3wftLXfxXNLwR7zoCu7UTBq517liorSFBcOclFsOSFuqAR6qF-1QJGGyaW2GMnjSkoOUZH7PBRY6eTOpjmvFHsuojGU0o5DSDl6YtAY2ItrisvyEtsCEEKIkfMiBLOkaNvmvU3Pr_v05S-7-xGXz/s5575/%C3%85reskutan%20ex%20Alexander%20Edsj%C3%B6%202018.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="4460" data-original-width="5575" height="512" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh2gCi9TW5vqzcX2pW-bw0zpWPnM1JgxWTTwqVX3wftLXfxXNLwR7zoCu7UTBq517liorSFBcOclFsOSFuqAR6qF-1QJGGyaW2GMnjSkoOUZH7PBRY6eTOpjmvFHsuojGU0o5DSDl6YtAY2ItrisvyEtsCEEKIkfMiBLOkaNvmvU3Pr_v05S-7-xGXz/w640-h512/%C3%85reskutan%20ex%20Alexander%20Edsj%C3%B6%202018.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Z uwagi na znaczną różnicę między gęstością lodu między twardą stopą lądolodu, a <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Firn">firnową</a>
powierzchnią miejscowego lodowca, pod ciężarem lądolodu wystąpiły
procesy wgniatania lokalnego lodowca w osi dolin górskich, już wcześniej
wypełnionych lodem. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Ta zwielokrotniona energia znajdowała ujście przez
erozję podłoża, podcinanie od spodu ścian otaczających zboczy górskich i zwalanie się ze zboczy na grzbiet lądolodu dużych bloków skalnych (ang. <i>rock slope failure</i>; Fredin 2004). W taki zapewne sposób nasz "Trygław" rozstał się ze swoją skałą macierzystą, jako tak zwana kra skalna, i rozpoczął podróż "w nieznane". Zgodnie z morfologią terenu (nachylenie w kierunku SE)
lądolód zsuwał się dalej na południowy wschód, wykorzystując powstałe we
wcześniejszych stadiałach szerokie doliny rzeczne, docierając do
prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dalarna">Dalarna</a>.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfGmT0ZykNvXXtJMbs1xcqPhR-ZtRoDMQmgmf_krMyUF995C1VK8ow3Q4R5QFE6nDwFfVk463zBf8cge4wwUgS-NEtI3niU9YJceVockLB2FVsfUIku4ukL4anVxn-6C_bKdeRNTue-QE/s1600/Gl%25C3%25BCckert+1974+-+Map+of+glacial+striation+of+the+scandinavian+ice+sheet+during+the+last+glaciation+in+Northern+Europe+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1138" data-original-width="1089" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfGmT0ZykNvXXtJMbs1xcqPhR-ZtRoDMQmgmf_krMyUF995C1VK8ow3Q4R5QFE6nDwFfVk463zBf8cge4wwUgS-NEtI3niU9YJceVockLB2FVsfUIku4ukL4anVxn-6C_bKdeRNTue-QE/s640/Gl%25C3%25BCckert+1974+-+Map+of+glacial+striation+of+the+scandinavian+ice+sheet+during+the+last+glaciation+in+Northern+Europe+ed1.png" width="612" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Powyższą
mapę (Glückert 1974), z moją edycją kolorów, wykorzystuję dla
przedstawienia hipotetycznego przebieg strumieni lodowych, niosących
"Trygława" na południe (kolor niebieski). Autor naniósł na mapę główne
kierunki strumieni lodowych na lądzie, odtworzonych w oparciu o
udokumentowane
ślady bruzd polodowcowych (ang. <i>glacial striations</i>), z
kierunkami ruchu lodowca, a w przypadku krzyżujących się bruzd w
określonych rejonach, bruzdy starsze zaznaczono pod młodszymi.
Naniesiony jest również przebieg działu lodów w fazie maksymalnego
zasięgu lądolodu (LGM). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPgu7Z67BlyWGuM_HPRWi_AIq71ChwRiGX-GcwWA4T9H610-Pms0wp26GgW29j_JMNQH07lrcJLgUx4Gt749A-78FQQ275FEu6CH3iy7gbkaKIVHc-VoI4BpiqYe7X5Xec8Ph-TI7Z7SqKlsG6uMzXX4R9hLZenxMULzb18cmNWzxh-0V2j1OdxatLg1U/s313/Kartvisaren-israfflor-topp.jpg" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="270" data-original-width="313" height="270" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjPgu7Z67BlyWGuM_HPRWi_AIq71ChwRiGX-GcwWA4T9H610-Pms0wp26GgW29j_JMNQH07lrcJLgUx4Gt749A-78FQQ275FEu6CH3iy7gbkaKIVHc-VoI4BpiqYe7X5Xec8Ph-TI7Z7SqKlsG6uMzXX4R9hLZenxMULzb18cmNWzxh-0V2j1OdxatLg1U/s1600/Kartvisaren-israfflor-topp.jpg" width="313" /></a></div></div><div style="text-align: justify;">Jak widać w owym czasie, około 20 tysięcy lat
temu (czyli kilka tysięcy lat po tym, jak skała "Trygława" została
uniesiona z masywu Åreskutan lub Helags), góry te pokryte były lodem,
spływającym w kierunku W/NW, czyli przeciwnym niż kilka tysięcy lat
wcześniej. Miejsca krzyżujących
się kierunków strumieni lodowych, związanych z hipotetyczną trasą
"Trygława", zaznaczyłem czerwonymi kółkami.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div>Popatrzmy na bruzdy polodowcowe pozostawione na wyspie Ramsön w zachodniej Szwecji, prowincja <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bohusl%C3%A4n">Bohuslän</a> (foto: Sven Erik Sundevall/SGU). </div><div><br /></div></div><div style="text-align: justify;">Poniższa, schematyczna mapa prowincji Jämtland w rejonie masywu Åreskutan, ilustruje w formie "szpilek" zarejestrowane na współczesnej powierzchni ziemi bruzdy skalnym podłożu, pozostawione przez ostatni lądolód (źródło: "Geomorfologiska kartblad 19D ARE", 1981). Główka "szpilki" wskazuje początek tworzenia się bruzdy. Widzimy więc, że większość bruzd zarejestrowanych w rejonie Åreskutan była ryta przez stopę lodowca w kierunku wschodnim i południowo-wschodnim. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8G0Mg5OSPnm14sTi2t9SjxE9rNOfn4DaTDOrLx_8zCprlL9hIk-6oDuGwgSQbm-HxroM8uaAiW74r47EjvqC1VeShsNki4MACA5o1SIfyVRcDVkCFCREFIvLZuC2laWddCgSW4XWHiY4gTzuqCJXxt1_rlsh7wbWFaRCVMBfsDY-6jYI_cQ5Ai7hJ/s623/Areskutan%20glacial%20striae%20ex%20Geomorfologiska%20kartblad%2019%20D%20ARE%201981%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="623" data-original-width="612" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8G0Mg5OSPnm14sTi2t9SjxE9rNOfn4DaTDOrLx_8zCprlL9hIk-6oDuGwgSQbm-HxroM8uaAiW74r47EjvqC1VeShsNki4MACA5o1SIfyVRcDVkCFCREFIvLZuC2laWddCgSW4XWHiY4gTzuqCJXxt1_rlsh7wbWFaRCVMBfsDY-6jYI_cQ5Ai7hJ/w628-h640/Areskutan%20glacial%20striae%20ex%20Geomorfologiska%20kartblad%2019%20D%20ARE%201981%20ed1.png" width="628" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Z powyższego układu bruzd lodowcowych można przypuszczać, że jeżeli "Trygław" oderwał się od zbocza tej właśnie góry, to mogło to nastąpić prawdopodobnie z południowego, bądź wschodniego stoku Åreskutan. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Poniższe, pełne uroku zdjęcie tej góry (foto: Jensod, Pixabay) zostało wykonane latem 2020 roku od strony wschodniej, gdzie stok wschodni jest na wprost, a stok południowy z lewej strony zdjęcia. To tutaj mogła rozpocząć się hipotetyczna podróż tychowskiego głazu. Na pierwszym planie, położone na wysokości 750 m n.p.m., polodowcowe oczko Lillådammen.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioE3y9UAp1e8ytJiYD3_ltm34Ol7VwEHB1ActlPHy9x17KDAryz4rxr5k3QHzb2gU4Dx4jzTsGkVkaRfFJ9GUA-ZR0g1bTRlACCunhrdqhgXZ5WNR7JCmFoSMwaW0oZ_2n5HdQEA8wxZrjaSrAig6H7lRQwCTf1CPe-FFP0c0eS0Q1k2Dhu1CJzXto/s4032/%C3%85reskutan%20foto%20Jensod%20Sverige%202020.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2268" data-original-width="4032" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioE3y9UAp1e8ytJiYD3_ltm34Ol7VwEHB1ActlPHy9x17KDAryz4rxr5k3QHzb2gU4Dx4jzTsGkVkaRfFJ9GUA-ZR0g1bTRlACCunhrdqhgXZ5WNR7JCmFoSMwaW0oZ_2n5HdQEA8wxZrjaSrAig6H7lRQwCTf1CPe-FFP0c0eS0Q1k2Dhu1CJzXto/w640-h360/%C3%85reskutan%20foto%20Jensod%20Sverige%202020.jpg" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Ruszamy dalej w drogę. Oto poniżej, wykonane latem (Wikimedia,
2009), zdjęcie wschodniego zbocza szczytu Helags, z widocznym na pierwszym
planie wytopiskiem, pozostawionym przez lodowiec. Na stoku tej góry, w tak zwanym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyrk_lodowcowy">cyrku lodowcowym</a>, jeszcze
wiek temu znajdował się najdalej wysunięty na południe lodowiec w Szwecji.
Dzisiaj są tylko jego niewielkie resztki (z lewej strony, poza planem zdjęcia).</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlgSKi3-oMKOC67OZUCGvr_32k4dRpkzBuOUZU3_YpZd1wMfrP-npYyfLnP4HQdFqS7O9R7tgfK3i70-i8ImlEWAsmnuC1gFl-C4ITjG8Ds-D67rL3QAuYSOnN-pzQJda7-I5Dsnrx9lQ/s1600/Helags.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="751" data-original-width="1600" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlgSKi3-oMKOC67OZUCGvr_32k4dRpkzBuOUZU3_YpZd1wMfrP-npYyfLnP4HQdFqS7O9R7tgfK3i70-i8ImlEWAsmnuC1gFl-C4ITjG8Ds-D67rL3QAuYSOnN-pzQJda7-I5Dsnrx9lQ/s640/Helags.png" width="640" /></a></div>
Wychodzący z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyrk_lodowcowy">kotła lodowcowego</a> pomiędzy masywami Åreskutan i Helags, w kierunku SE, strumień lodowy - nazwijmy go ogólnie, na całej długości, jemtlandzko-parsęcki (ang. Jämtland-Parsęta Ice Stream), kierował się w kierunku południowo-wschodnim do niecki, jaką wypełnia dziś kompleks jezior, z największym z nich Jeziorem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Storsj%C3%B6n">Storsjön</a> na czele. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto poniżej fotografia tego samego, jak wyżej, fragmentu zbocza masywu Helags (pozycja geograficzna podana na zdjęciu), przybliżająca szczegóły ściętej ściany przez wypływające z kotła lodowcowego masy lodu (foto: Joakim Hellgren, Google Earth). Widok w kierunku północnym, nachylenie kotła i spływ z niego lodu, wody i gruzu postglacjalnego w kierunku wschodnim. Zdjęcie wykonano w lipcu 2018.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiMyCcSt8QQPATZL6IcIDt3RIMsQjnupqeoc7lf-qOJ-HyP2Ap4iqR8u9FzvKr67zydjtAiPbdV4XroRvGYJH-OmB1jPOxQRJ39oYbWZ-9m-kPL80H6UsL9F3-947_L1oPiKBtZtY68mI/s1920/Helags+ex+google+earth1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="966" data-original-width="1920" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiMyCcSt8QQPATZL6IcIDt3RIMsQjnupqeoc7lf-qOJ-HyP2Ap4iqR8u9FzvKr67zydjtAiPbdV4XroRvGYJH-OmB1jPOxQRJ39oYbWZ-9m-kPL80H6UsL9F3-947_L1oPiKBtZtY68mI/w640-h322/Helags+ex+google+earth1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Na podstawie poniższej cieniowanej mapy (Blomdin <i>et al</i>. 2021) oraz pracy innych badaczy (Dahl <i>et al</i>. 1997), przedstawiam hipotetyczne usytuowanie pierwotnego (inicjalnego) jemtlandzkiego kotła lodowcowego. W trakcie rodzącego się lądolodu, w okresie ostatniego ze zlodowaceń Wisły, tworzyły się w tym regionie kolejne kotły lodowe, połączone z biegiem czasu jednym masywem lądolodu. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Na mapie wyznaczona została linia czoła lądolodu (tereny zacieniowane na wschód od linii) w okresie sprzed 10 tysięcy lat. Na zachód od tej linii, na terenach opuszczonych przez lodowiec kolorem szaroniebieskim zaznaczono poziom <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zastoisko">jeziora zastoiskowego</a>.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbsf7bCcxbLaW56rBEJHu_scILcsQ9xJWzpY8UCsMiAnScf3iyWtrTIwqVtburLcy5HUvleRHp31ho7GwZF4gc4BqcPEbcPZ-T2gBAI3WPf1EA9EvaMfGC3Q9cmusxQvENEl104gJemZU/s1276/Are+deglaciation+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="498" data-original-width="1276" height="250" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgbsf7bCcxbLaW56rBEJHu_scILcsQ9xJWzpY8UCsMiAnScf3iyWtrTIwqVtburLcy5HUvleRHp31ho7GwZF4gc4BqcPEbcPZ-T2gBAI3WPf1EA9EvaMfGC3Q9cmusxQvENEl104gJemZU/w640-h250/Are+deglaciation+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto poniżej fotografia południowo-zachodniego zbocza masywu Åreskutan, wykonana w lipcu 2020 (foto: Pontus Svensson, Google Earth), skierowana w kierunku północno-zachodnim. Na pierwszym planie widoczne wygładzenia i bruzdy polodowcowe, wskazujące kierunek przesuwania się w tym miejscu (pozycja geograficzna podana na zdjęciu) języka lodowca z zachodu na wschód.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiisvNHTlxvNlGWaVQTkl3Rbt5DOoVP9YfKxoidRgX9zscfUuoCT5BCHmDnHr31sktLwCjm0VaFy7j1p5kmhWzPFBxCiZKUL7oxR1FQlgaJK5395_Ai_Whifunp_A09zAmPSctTI7x9Yn0/s1920/Areskutan+ex+google+earth2.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="967" data-original-width="1920" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiisvNHTlxvNlGWaVQTkl3Rbt5DOoVP9YfKxoidRgX9zscfUuoCT5BCHmDnHr31sktLwCjm0VaFy7j1p5kmhWzPFBxCiZKUL7oxR1FQlgaJK5395_Ai_Whifunp_A09zAmPSctTI7x9Yn0/w640-h322/Areskutan+ex+google+earth2.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I jeszcze fotografia podobnego pochodzenia, jak na wierzchołku Åreskutan, skał na szczycie góry Helags (foto: Andreas Bengtsson, Google Earth), wykonana w sierpniu 2016. W odróżnieniu od skał z tej pierwszej góry, warstwa skalna widoczna poniżej uległa zwietrzeniu w okresie holoceńskim w znacznie większym stopniu. Widok w kierunku południowo-wschodnim.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiMrOJ919Q4s04fmufN80SuAScMgzGsAuz5iwWvIYMBt706WtMc0TYWHPfYfpRbYLe8Bcn325zpYT93EjL8T8WjiCiGDsEZnowDY9s6T3fT5q_YhH5WyKT_SuVkiPeB-TcjgT7ov0PZpo/s1920/Helags+ex+google+earth2.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="969" data-original-width="1920" height="324" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiMrOJ919Q4s04fmufN80SuAScMgzGsAuz5iwWvIYMBt706WtMc0TYWHPfYfpRbYLe8Bcn325zpYT93EjL8T8WjiCiGDsEZnowDY9s6T3fT5q_YhH5WyKT_SuVkiPeB-TcjgT7ov0PZpo/w640-h324/Helags+ex+google+earth2.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">U progu ostatniej epoki lodowej, w otoczeniu masywu Helags powstawały lokalne kotły lodowcowe, jednakże o znacznie mniejszej masie i potencjale transportowym, aniżeli olbrzymim kotle lodowym, tworzącym się na zachód od masywu Åreskutan. Oto cyfrowa wizualizacja w technologii LiDAR (oświetlenie od strony północnej) powstałych wokół masywu Helags kotłów lodowcowych (źródło: SGU). Czerwonym rombem zaznaczyłem miejsce, z którego została wykonana powyższa fotografia skalnego zbocza tej góry.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1O9jI7xqp1sswY4pwtfH2_0kzdCI-vsEMG-39iebbmvaMsT7IyjCjWwIsQQYYmm8lDbBMrASElXUOQqGz3OQbek3kJrir3O5DEJmPWxkOLhYmaQkG1bPQiU3rFjrR40vLCoak5ixLNHQ/s1009/Helags+cyrki+lodowcowe+ex+SGU+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="832" data-original-width="1009" height="528" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1O9jI7xqp1sswY4pwtfH2_0kzdCI-vsEMG-39iebbmvaMsT7IyjCjWwIsQQYYmm8lDbBMrASElXUOQqGz3OQbek3kJrir3O5DEJmPWxkOLhYmaQkG1bPQiU3rFjrR40vLCoak5ixLNHQ/w640-h528/Helags+cyrki+lodowcowe+ex+SGU+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Na południe od tego jeziora niecki kolejnych jezior nabierają charakteru rynnowego, skierowane ogólnie wzdłuż osi południkowej. Pozostawiona przez stopę lodowca taka rzeźba terenu wskazuje, że w prowincji Helsinglandia (Hälsingland) jemtlandzki strumień lodowy napotkał na spiętrzone masy lodu, tworzące zachodnią krawędź czaszy lodowej, wypełniającej olbrzymi kocioł lodowcowy, powstały w niecce, którą dzisiaj tworzy dno <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Botnik_Po%C5%82udniowy">Botnika Południowego</a>. Przeszkoda ta, zapewne górująca nad grzbietem lobu jemtlandzkiego, spowodowała zmianę kierunku spływu tego lobu z południowo-wschodniego na południowy, z niewielkim odchyleniem, w pierwszej fazie na wschód, w drugiej - na zachód.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhukxq23BWUpzyT12soDTfZPRiTrfWV0FB4ahKtqku_PsXKKgARhDx0Wtn7sSVeWyZwKt_AXoP4kgmmbRVWMVrQ5Rr48NTFqBz6Zc9-6XBH1xpzlr3M1DG6M9CM79ZdR8q1-q1gj-9lzlk/s1600/Baltic+Sea+bathymetry+ex+Seifert+2001+ed7.png" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="898" data-original-width="660" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhukxq23BWUpzyT12soDTfZPRiTrfWV0FB4ahKtqku_PsXKKgARhDx0Wtn7sSVeWyZwKt_AXoP4kgmmbRVWMVrQ5Rr48NTFqBz6Zc9-6XBH1xpzlr3M1DG6M9CM79ZdR8q1-q1gj-9lzlk/s400/Baltic+Sea+bathymetry+ex+Seifert+2001+ed7.png" width="293" /></a></div>
Botnicki kocioł lodowcowy wypełniany był masami lodu, niesionymi przez spływający do niego z północnego zachodu Bałtycki strumień lodowy (ang. Baltic Ice Stream). Z powodu względnego (i okresowego) zamknięcia tego kotła od południa progiem alandzkim (ang. Åland Threshold) , którego najwyższe tereny tworzą dzisiaj <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspy_Alandzkie">Wyspy Alandzkie</a>, w początkowej fazie wypełniania tego kotła, energia strumienia bałtyckiego została skierowana z kierunku południowego na południowo-zachodni, a nawet - przez pewien okres, na zachodni. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Układ przestrzenny jemtlandzko-parsęckiego strumienia lodowego, wobec dużo większego i bardziej dynamicznego, głównego strumienia bałtyckiego, obrazuje mapa batymetryczna Bałtyku (źródło: T. Seifert,
F. Tauber, B. Kayser 2001 - "A high resolution spherical grid topography of
the Baltic Sea"), z naniesionymi tutaj kierunkami tych dwóch strumieni (inne, dla przejrzystości, zostały pominięte) we wczesnej fazie tworzenia się lądolodu skandynawskiego, w okresie około 35.000 BP - 30.000 BP.<br />
<br />
Po wypełnieniu niecki botnickiej ponad poziom wzniesień alandzkich lądolód rozlał się z niej szeroko, w kierunku południowym i zaczął wypełniać nieckę Bałtyku właściwego, w jej najgłębiej położonej strefie <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gotland_Basin">Basenu Gotlandzkiego</a> (do - 459 metrów). Basen ten, zwany również Basenem Północnym środkowego Bałtyku (ang. North Central Baltic Sea Basin), jest pozostałością <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uskok">uskoku</a> tektonicznego z ery <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paleoproterozoik">paleoproterozoiku</a> (około 2-1.8 mld lat temu), wypełnionego skałami osadowymi z okresu wczesnego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paleozoik">paleozoiku</a> (540-420 mln lat temu).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Przebieg przewidywanej trasy transportu "Trygława" wewnątrz korpusu lądolodu w południowej Szwecji został wykreślony na poniższej mapie bruzd polodowcowych (źródło: SGU - Sveriges geologiska undersökning). Ich intensywność występowania, jak zaznaczono na mapie, nie wynika ze szczególnej w tych miejscach aktywności lodowca, ale z występującego tam skalistego podłoża, które pozwoliło zarejestrować w sposób trwały kierunki awansu lodowca.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiN61G7ebLi_G9zV4-OwrhDHQYy6nQwmFVva0hf8Q65YWLA6bwd2BsCr33y7uVZjKAUPxQqePfPstcvYw1S8AOUZQKDlXa6uAnWH1nRiPyYDFTs3dl_ugvxRMQQTMpuuiPZNrIq-36bFDCbGDrhzWSxCT81pJ-tge4MY_8Xs9i2ryy0KnFJZ151mjuDPgo/s1207/Ice%20Grooves%20Southern%20Sweden%20ex%20Sveriges%20geologiska%20unders%C3%B6kning%20ed4b.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="715" data-original-width="1207" height="380" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiN61G7ebLi_G9zV4-OwrhDHQYy6nQwmFVva0hf8Q65YWLA6bwd2BsCr33y7uVZjKAUPxQqePfPstcvYw1S8AOUZQKDlXa6uAnWH1nRiPyYDFTs3dl_ugvxRMQQTMpuuiPZNrIq-36bFDCbGDrhzWSxCT81pJ-tge4MY_8Xs9i2ryy0KnFJZ151mjuDPgo/w640-h380/Ice%20Grooves%20Southern%20Sweden%20ex%20Sveriges%20geologiska%20unders%C3%B6kning%20ed4b.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wykreślony na mapie, występujący w pobliżu trasy przemieszczania się "Trygława" ogólnie południkowy kierunek bruzd polodowcowych, kończy się na południowym wybrzeżu Szwecji, w prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Blekinge_(kraina)">Blekinge</a>, w pobliżu miasta Karlshamn (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Han%C3%B6bukten">zatoka Hanö</a>). Dalej trasa przebiegała w niecce bałtyckiej, którą dzisiaj zajmuje morze.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Na powyższej mapie, na hipotetycznej trasie "Trygława", zaznaczone są dwa przykładowe miejsca, których cyfrowe fotografie - mapy (Möller 2018), wykonane w technice LIDAR, zamieszczone są poniżej. Chodzi tutaj o miejsca oznaczone w północnej części powyższej mapy literą H (kościół <a href="https://mapio.net/pic/p-25135171/">Hackvad</a>), a w części południowej literą A (jezioro <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%85snen">Åsnen</a>). </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Mapy te (w różnej skali) przedstawiają ukształtowanie terenu, jakie pozostawił po sobie posuwający się na południe lodowiec. Charakterystyczne dla tych obszarów są drumliny - wydłużone i ułożone w kierunku awansu lodowca wzgórki. Kierunek ruchu lodowca, zmieniający się na trasie, zaznaczono dodatkowo pomarańczową linią. Jak widać, te szczegółowe mapy potwierdzają zgodność z nimi wykreślonego tutaj przebiegu szlaku, jaki prawdopodobnie przebył "Trygław". Lewa fotografia przedstawia drumliny o tak zwanym miękkim rdzeniu (ang. <i>soft-core drumlins</i>), zbudowane z gliny, mułu, piasku, żwiru i głazów w różnych proporcjach. Fotografia z prawej, o większym przybliżeniu, pokauje nam drumliny zbudowane z twardego podłoża (ang. <i>hard-bedrock drumlins</i>), z zaznaczonymi strzałkami wystające z podłoża skały macierzyste, które sprowokowały powstanie na nich drumlinów.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfNSLzT6DBmmeAtSLrSLX-caWmkzujPznNH8hbKhBaOcBhOYbX2HcC6NNTpBqjZz2lGX2gM9uLxuYkKH8fcJGuGWvoyjE1cQWGRdjPxFWIYi3NhubfaYIWy6bFi9YGEhnsrKe0fjN6Qctlkax3l5GmW5F1M5OmgDtO46fN3OfKfHkjXhh4FWUa9tvMVJg/s1148/Sweden%20Hackvad%20Church%20Lake%20Asnen%20LIDAR%202016%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="541" data-original-width="1148" height="302" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfNSLzT6DBmmeAtSLrSLX-caWmkzujPznNH8hbKhBaOcBhOYbX2HcC6NNTpBqjZz2lGX2gM9uLxuYkKH8fcJGuGWvoyjE1cQWGRdjPxFWIYi3NhubfaYIWy6bFi9YGEhnsrKe0fjN6Qctlkax3l5GmW5F1M5OmgDtO46fN3OfKfHkjXhh4FWUa9tvMVJg/w640-h302/Sweden%20Hackvad%20Church%20Lake%20Asnen%20LIDAR%202016%20ed1.png" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Chociaż poniższa mapa (Bertil Ringberg, 1991) przedstawia przede wszystkim dynamikę zmian w morfologii prowincji Blekinge w okresie recesji lodowca, która nastąpiła wiele tysięcy lat później, niż przejście przez nią pomorskiego eratyka - i z tego punktu widzenia nie będzie przedmiotem naszej głębszej analizy, to jednak ukazuje ona dwie ważne dla nas, zachowane w dzisiejszej rzeźbie terenu, pozostałości działania lodowca od jego nasunięcia się około 22 tysiące lat temu: bruzdy polodowcowe (zaznaczone w czerwonym kółku) oraz zgrupowania drumlinów (zaznaczone w żółtym prostokącie).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Przyjrzyjmy się bliżej ułożeniu w tym rejonie bruzd i drumlinów zasadniczo w kierunku północ - południe, wskazującym nawet na ich jego tendencję do układania się w kierunku SSE, co jeszcze raz potwierdza prawidłowość przyjętej tutaj hipotetycznej trasy "wędrówki" naszego "Trygława". </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8iWwqJklVUnH5M7B1bU4TQUe5enV2sZvn14G3CFWZy50HIsDj6pFjhywPuIVMGK6aMn53J3QFNArgBbok4uYbVDvjUA0BWvEDKkjTXJvVcIZhKfyb_U3UZRLM7Pdf8tsaoZrsPIkr0sPEb1zhxV1R2NiehS8MPPP1GOAbmY-vlXJ02_xtPb5tZvdx9BI/s979/Blekinge%20glacial%20striations%20ex%20Ringberg%201991%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="566" data-original-width="979" height="370" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8iWwqJklVUnH5M7B1bU4TQUe5enV2sZvn14G3CFWZy50HIsDj6pFjhywPuIVMGK6aMn53J3QFNArgBbok4uYbVDvjUA0BWvEDKkjTXJvVcIZhKfyb_U3UZRLM7Pdf8tsaoZrsPIkr0sPEb1zhxV1R2NiehS8MPPP1GOAbmY-vlXJ02_xtPb5tZvdx9BI/w640-h370/Blekinge%20glacial%20striations%20ex%20Ringberg%201991%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Tymczasem skierowany na południe lob jemtlandzki, utrzymał zasadniczo ten kierunek aż do Pomorza, gdzie nazywamy go lobem
Parsęty. Z uwagi na mniejszy potencjał energetyczny, strumień ten
był dużo słabszy i wolniejszy, niż lob bałtycki. Ten ostatni szybciej dotarł i wypełnił nieckę południowego Bałtyku, blokując u wybrzeży Skandii dalszy spływ lobu jemtlandzkiego na południe.</div><div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Lob jemtlandzki (zanim stał się parsęckim), z "Trygławem" w swoim grzbiecie, mógł dotrzeć na południe Szwecji (prowincja Blekinge) - w pobliże niecki bałtyckiej, być może około 22-20 tysięcy lat temu, aby spotkać tutaj przeszkodę nie do ominięcia - olbrzymie, stosunkowo szybko przesuwające się w poprzek, czyli z północnego wschodu na południowy zachód, morze lodowe. Różnica dynamiki pomiędzy tymi krzyżującymi się strumieniami lodu (w czerwonych obwódkach na mapie Glückert 1974) była tak ogromna, że lob jemtlandzki nie tylko nie miał szans na utrzymanie swojego kierunku południowego, ale nawet - z uwagi prostopadle działanie sił, na połączenie się z lobem bałtyckim, na wchłonięcie tego pierwszego przez drugi. W tej sytuacji przypuszczalnie lob jemtlandzki pozostał u progu niecki bałtyckiej w pozycji stagnacyjnej, kumulując u swego czoła coraz większe ilości napływającego z północy i spiętrzanego lodu. Czerwone kółka na powyższej mapie, wskazują wyraźnie na wielkie zagęszczenie zmiennych kierunków ruchu lodu wzdłuż południowego wybrzeża Skandynawii.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W okresie około 19 tysięcy lat temu, w wyniku ocieplenia nastąpiła zasadnicza dezintegracja, znajdującego się w zagłębieniu południowo-bałtyckim, korpusu lądolodu, a na terenach Polski północnej recesję lądolodu, prawdopodobnie aż po krawędź niecki bałtyckiej (według dzisiejszej linii brzegowej). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W następstwie zaniknięcia lobu bałtyckiego uruchomił się, dotychczas blokowany w południowej Szwecji (prowincja Blekinge) i nadal kumulujący zasoby lodu, lob jemtlandzki. Mieszając się z pozostałym w niecce bornholmskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/L%C3%B3d_martwy">martwym lodem</a>, spłynął on niecką bornholmską w kierunku Pomorza, a zasilany z północy - w miarę kolejnego ochłodzenia klimatu w fazie pomorskiej, wypełnił stopniowo i łagodnie nieckę odrzańską, aby zatrzymać się dłużej (200-300 lat?) na linii, jaką dzisiaj wyznacza odłożony w tym okresie pas moren czołowych tej fazy zlodowacenia.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv_okuehMUWXxtq17NsOxOF0SEJPg3OzQfRu0sSbu2PEXh97Z5ey6AOCEvfsdwPEjDCV7Tfy21Wh_XcHkzqvtp3drr7qKoZrDDaDLZs10Y0m9Y747WGPdrwwSo_b9sbUhS29VVRWTWlC8/s1324/Scandinavia+physical+ed1c.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1042" data-original-width="1324" height="504" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv_okuehMUWXxtq17NsOxOF0SEJPg3OzQfRu0sSbu2PEXh97Z5ey6AOCEvfsdwPEjDCV7Tfy21Wh_XcHkzqvtp3drr7qKoZrDDaDLZs10Y0m9Y747WGPdrwwSo_b9sbUhS29VVRWTWlC8/w640-h504/Scandinavia+physical+ed1c.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Powyższa mapa fizyczna (z zakreślonymi granicami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zlewnia">zlewni</a> Morza Bałtyckiego) obrazuje nam w przybliżeniu ukształtowanie podłoża na hipotetycznej trasie przemieszczania się "Trygława". Długość tej trasy, od kompleksu Åreskutan/Helags do Tychowa, jak już wspomniałem, przekracza nieznacznie 1.000 kilometrów. Nie jest to odległość niemożliwa do pokonania przez eratyki, które niósł w swoim wnętrzu ostatni lądolód. Złożony przez niego w gminie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pudagla">Pudagla</a>, na wyspie Uznam, narzutniak (prekambryjski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granitoidy">granitoid</a> o wieku 1,75 miliarda lat) pochodzi z rejonu <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Revsund">Revsund</a>, miejscowości położonej - tak jak wspomniane góry, w prowincji Jämtland (zaznaczone na mapie kolorem fioletowym). </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Głaz z Pudagla, zwany "Diablim Kamieniem" (<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Teufelsstein_(Pudagla)">Teufelsstein</a>), odbył swoją podróż z Jamtlandii, jak można sądzić, przed "Trygławem". Jego ostateczny kształt - regularnie obły, wskazuje, że był on toczony w pobliżu stopy lodowca, poddawany silnej erozji tak w trakcie transportu, jaki i - już po osadzeniu w morenie dennej - przyszłym dnie Bałtyku, poddany erozji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Procesy_fluwioglacjalne">fluwio-glacjalnej</a>. "Trygław", jak wiemy, niesiony w górnych warstwach lodowca, uniknął znacznej erozji w transporcie, natomiast został jej poddany dopiero po głębokim osadzeniu w pomorskiej morenie dennej, już jako skała quasi-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Muton_(geomorfologia)">barańcowa</a>. Do tego rodzaju poglacjalnej morfologii powrócimy niżej. Oto zdjęcie eratyka z Pudagla, 28 kwietnia 2012 (autor: Erell, Wikipedia).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcPA3gvbsugIuWJzGayw8ZMumOoawDu21iYH_yDngcrwqAJiRNOlsZOvl54LJAlsvkXl6LsY5uIVWUPqHvkcLxnD98hV6kRSiAb5K9QWfF0tKmOCgUVbq3pzPH6UIRFjssk9t3tsvf5DJimWf4NL4iBieCKFt5Q4IbytM4Yln_oFYJeYRRqFqxx7YI/s2969/Pudagla_Teufelsstein_01.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1981" data-original-width="2969" height="428" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgcPA3gvbsugIuWJzGayw8ZMumOoawDu21iYH_yDngcrwqAJiRNOlsZOvl54LJAlsvkXl6LsY5uIVWUPqHvkcLxnD98hV6kRSiAb5K9QWfF0tKmOCgUVbq3pzPH6UIRFjssk9t3tsvf5DJimWf4NL4iBieCKFt5Q4IbytM4Yln_oFYJeYRRqFqxx7YI/w640-h428/Pudagla_Teufelsstein_01.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Podobny granit, jak z Pudagla, został przywleczony przez lodowiec z Revsund do Tarzow - miejscowości leżącej pomiędzy Wismarem i Szwerinem w Meklemburgii. Dystans, jaki przebyły te eratyki, jest więc zbliżony do długości i przebiegu hipotetycznej trasy "Trygława".</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">W połowie tej trasy, w swojej ekspansji na południe, jemtlandzko-parsęcki strumień lodowy wykorzystał rynnowe zapadlisko tektoniczne, które w części wypełnia dzisiaj polodowcowe jezioro <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wetter_(jezioro)">Wetter</a> (Vättern). Na północno-zachodnim obrzeżu tego zapadliska znajduje się ogromne składowisko, przemieszczonych w ostatnim zlodowaceniu eratyków, chrononych (i relikty <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Las_pierwotny">puszczy pierwotnej</a>) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Narodowy_Tiveden">Park Narodowy Tiveden</a> (zaznaczony na mapie). </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Prawdopodobnie większość z tych głazów pochodzi z miejscowego, granitowego podłoża, powstałego około miliarda lat temu. Można jednak przypuszczać, że między nimi są również eratyki przywleczone z bardziej odległych, północnych terenów. Może między nimi należałoby szukać petrograficznych kuzynów "Trygława"? Oto złożone tam przez lodowiec gigantyczne, sięgające wyskości 10 metrów bloki skalne (foto: Fredrik Wilde).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLkdikybRlCVLP2z4UQJWt5zT1HyMXqMLK-o0CdsHKSAg20-1J99W7dT3_4azG076R3lTRzyYN89pEmN0HKHbD9_aqOBplMQTYJZOqalsf3wL82wLB9giEWrgNSmSahh0vBTTGn5Q3IeU/s1347/Tiveden+erratics+foto+Fredrik+Wilde.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="766" data-original-width="1347" height="364" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLkdikybRlCVLP2z4UQJWt5zT1HyMXqMLK-o0CdsHKSAg20-1J99W7dT3_4azG076R3lTRzyYN89pEmN0HKHbD9_aqOBplMQTYJZOqalsf3wL82wLB9giEWrgNSmSahh0vBTTGn5Q3IeU/w640-h364/Tiveden+erratics+foto+Fredrik+Wilde.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Kolejny w tym parku z głazów narzutowych, a więc skał obcych, nie rodzimych, w rejonie ich złożenia przez lądolód (foto: Ronny von Frank-Einstein, 2015). Widoczna jest, wygładzona przez przesuwającą się stopę lodowca, powierzchnia stabilnie osadzonego na podłożu głazu (ułożonego w dłuższej swej osi na linii północ-południe), jak jest charakterystyczny dla skał rodzimych - tak zwany efekt mutonizacji. Ten blok skalny był zapewne złożony w okresie awansu lądolodu, raczej nie później, niż 20 tysięcy lat temu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2DVqEI_skgLK9OQioUKWRb2eEwQQvlbRaelKIzz6SbwlKKMVcAGAuAuavoxbR87OtcO57tny0Kj7oPMtaNJwJBN6Iwda6hIucb4r-BJQIcjeIarvD_rPtJCIi7oks1w4eSru6X0U9IIg/s1265/Tiveden+nationalpark+blocks+foto+Ronny+von+Frank+Einstein2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="706" data-original-width="1265" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj2DVqEI_skgLK9OQioUKWRb2eEwQQvlbRaelKIzz6SbwlKKMVcAGAuAuavoxbR87OtcO57tny0Kj7oPMtaNJwJBN6Iwda6hIucb4r-BJQIcjeIarvD_rPtJCIi7oks1w4eSru6X0U9IIg/w640-h358/Tiveden+nationalpark+blocks+foto+Ronny+von+Frank+Einstein2.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Należy przy tym zauważyć, że - w przeciwieństwie do terenów Polski, gdzie eratyki z zasady są mniej lub bardziej obłego kształtu, wynikającego z erozji ich powierzchni - zarówno w trakcie transportu w korpusie lodowca, jak i po ich złożeniu, w trakcie recesji lodowca, to znaczna część eratyków skandynawskich (pomijając efekty wietrzenia w okresie holoceńskim), w epoce lodowcowej - z uwagi na krótszy okres i niższą intensywność działania procesów erozyjnych, zachowało dzisiaj formę bliższą ich pierwotnej, po oderwaniu od skały macierzystej, z wieloma ostrymi krawędziami. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto przykład, z tego samego parku narodowego (ten sam, co wyżej, autor zdjęcia). Wydaje się, że z uwagi na graniaste kształty tych głazów, wskazujące na nieobecność długotrwałego oddziaływania sił tarcia, zostały one uwolnione z głębi lodowca (jako jeszcze jednolity, niepokruszony przez późniejsze procesy wietrzenia, blok skalny) i złożone bez dalszego przemieszczania, w fazie recesji lądolodu, co miało miejsce w tym rejonie około 11 tysięcy lat temu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiapaNG9R0TyLE1nw_DpvpKhmCZQLqBPy3dC3ivMubztQkZqXvw03ZpLSnBwuD4hCalYmYB0Vht5dDX9f-HTUthcyd0JySpORL4rrv9lKVgbu3cX1EcY4We3q2LCBZkWb264zI0qRyN0Bg/s1048/Tiveden+nationalpark+blocks+foto+Ronny+von+Frank+Einstein+2015.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1048" data-original-width="1000" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiapaNG9R0TyLE1nw_DpvpKhmCZQLqBPy3dC3ivMubztQkZqXvw03ZpLSnBwuD4hCalYmYB0Vht5dDX9f-HTUthcyd0JySpORL4rrv9lKVgbu3cX1EcY4We3q2LCBZkWb264zI0qRyN0Bg/w610-h640/Tiveden+nationalpark+blocks+foto+Ronny+von+Frank+Einstein+2015.jpg" width="610" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Zastanówmy się, dlaczego lądolód, w trakcie swojego awansu (transgresji), nie zgubił "Trygława" po drodze, przemieszczając się ponad tak zróżnicowanymi morfologicznie terenami.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Spośród lodowców transgresywnych, są lodowce (lub części lądolodu) tak zwane zimne - typowe w strefie polarnej, i ciepłe - zwykle na obrzeżach lądolodu. Te pierwsze trwale przymarznięte są do podłoża, podczas gdy u drugich temperatura lodu przy podłożu jest bliska temperaturze topnienia. Te pierwsze rozprzestrzeniają się wewnętrznie - poprzez przesuwanie się górnych płaszczyzn ku krańcom lodowca, w wyniku deformacji struktury kryształowej lodu. Proces ten zwany jest pełzaniem lodowca (ang. <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Creep_(deformation)">creep</a></i>). </div><div style="text-align: justify;">
<br />
Niosący "Trygława" jemtlandzki strumień lodowy, na swoim skandynawskim odcinku w kierunku południowym, był częścią lodowca zimnego, gdy stopa lądolodu była względnie nieruchoma lub przesuwała się ku krańcom jego południowym krańcom z
prędkością znacznie niższą, niż górna warstwa płaszcza lodowego, podczas gdy, położone głęboko warstwy bliskie podłoża pozostawały względnie nieruchome. O takim przebiegu procesów dynamicznych w tej części korpusu lodowcowego świadczyć może poniższy fragment mapy (Kleman <i>et al</i> 2008), przedstawionej w pierwszej części tego artykułu "Trzy żywioły Trygława - ziemia". <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4EQ3JhyphenhyphenGo45IC0dQSQqKjINZ0MoyJk36-1o_2XJe9eJTZRDdFdmm7pV5aZNZeSX_wTC_GtFHRSWFm_Md39LINetIGvHaxKCmqken22TPwygdKJ03uAcig7oGlDbBf0t68sibtR0Tu8xM/s1600/Kleman+et+al+2008+ed4+ex+Trzy+zywioly+Tryglawa+ziemia.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="691" data-original-width="646" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4EQ3JhyphenhyphenGo45IC0dQSQqKjINZ0MoyJk36-1o_2XJe9eJTZRDdFdmm7pV5aZNZeSX_wTC_GtFHRSWFm_Md39LINetIGvHaxKCmqken22TPwygdKJ03uAcig7oGlDbBf0t68sibtR0Tu8xM/s640/Kleman+et+al+2008+ed4+ex+Trzy+zywioly+Tryglawa+ziemia.png" width="598" /></a></div>
<br />
Wzdłuż naniesionej tutaj hipotetycznej trasy przemieszczania się "Trygława", widoczne są stosunkowo niewielkie zmiany geomorfologiczne w morenie dennej, w bezpośrednim sąsiedztwie strumienia jemtlandzkiego, co wskazuje na niewielką prędkość stopy lodowca i niewielką skalę zachodzących tam procesów depozycyjnych oraz na zasadniczy brak procesów erozyjnych (różowy kolor). Najciemniejszy kolor szary na obrzeżach lądolodu i w jego niecce centralnej, pokazuje obszary największej depozycji skalnej, związane - w pierwszym etapie, z awansem lodowca ciepłego (takim był też lądolód w etapie inicjalnym w Skandynawii), w drugim etapie - z jego dezintegracją i recesją.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div>Drugi, ciepły rodzaj lodowca, z uwagi na obniżone przez obecność wody siły tarcia, porusza się poprzez poślizg jego nie w pełni zamarzniętej stopy po podłożu, czyli poprzez tak zwany ślizg denny lub ślizg bazalny (ang. <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Basal_sliding">basal sliding</a></i>). Lodowiec kontynentalny, czyli lądolód, może w pewnych swoich częściach, i w różnym czasie, być zimnym, a w innych ciepłym. Lodowiec ciepły ma zwykle większą dynamikę ruchu, niż zimny.</div><br style="text-align: left;" /><div>Moim zdaniem - to kolejna hipoteza: z wyjątkiem fazy inicjalnej lądolodu, kiedy miał on cechy ciepłego lodowca, a "Trygław" przesuwał się w kierunku SE, na pozostałym odcinku skandynawskiej części trasy "Trygława" - osadzonego w górnych warstwach masywu lodowego, niósł zimny lądolód, natomiast na odcinku niecki bałtyckiej – już ciepły. W zimnym lodowcu górne warstwy tworzyły z jego płaszcza "taśmociąg", który - bez opadania ku wnętrzu masywu przesuwał się ze swoją zawartością skalną na południe.</div><div><br /></div><div><div>Od tak zwanej Głębi Bornholmskiej strumień jemtlandzki można już nazwać Lobem Parsęty. Bardziej dynamicznie przesuwające się w nim masy lodu napotkały zwiększony opór, spowodowany stałym wznoszeniem się podłoża w kierunku Pomorza, jak ilustruje to poniższa mapa, opracowana na podstawie pomiarów głębokości i ukształtowania dna Bałtyku w polskiej strefie ekonomicznej (źródło: Państwowy Instytut Geologiczny). Zwiększone siły tarcia w stopie lodowca wywołały procesy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Egzaracja">egzaracji</a> podłoża - zdzierania z niego materiału skalnego, włączania go w strefę moreny dennej w stopie lodowca i przenoszenia w kierunku jego natarcia. Tarcie to utrzymało podwyższoną temperaturę w strefie ślizgu i utrzymało masyw lodowy jako lądolód ciepły. Wskazany na mapie kierunek natarcia Lobu Parsęty potwierdzony jest powstałym zagłębieniem w dzisiejszym dnie morskim, pomiędzy sąsiadującą od wschodu płycizną Ławicy Słupskiej, a szelfem Zatoki Pomorskiej.</div><div><br /></div></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipzBf-PTO3Zzoi6_yfMHHpuCgjhekFvioPtbH52lGyfqqDm5lNg0W8ijUKnTI2rEhPqtlAHCklfYc-dyWfzWhRlT2lZZe41fqFdGhfZKORHJmrJLkss2sQi5rkH-mQFvcPOc0WO3WuZt0/s1211/Lob+Parsety+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="913" data-original-width="1211" height="482" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipzBf-PTO3Zzoi6_yfMHHpuCgjhekFvioPtbH52lGyfqqDm5lNg0W8ijUKnTI2rEhPqtlAHCklfYc-dyWfzWhRlT2lZZe41fqFdGhfZKORHJmrJLkss2sQi5rkH-mQFvcPOc0WO3WuZt0/w640-h482/Lob+Parsety+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Reasumując, jemtlandzki prąd lodowy, przechodząc przez Skanię, wszedł na nachylony na południe stok niecki bałtyckiej, a jej ilasto-wapienne podłoże zmniejszyło opór w stopie lodowca, wywołując poślizg i przyśpieszenie awansu czoła lądolodu (poślizg bazalny). Na tym odcinku w masywie lodowca powstały siły ciągnienia - bardziej dynamiczne dolne warstwy lodowca wywołały "ssanie" górnych warstw ku dołowi, w głąb masywu. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">W konsekwencji, posuwający się w kierunku południowym "Trygław" zaczął zniżać swoją położenie w korpusie lodowca, przechodząc z wolna do pozycji "podejście do lądowania". Tak oto, po dalekiej podróży z północy, wróciliśmy na Pomorze, gdzie głaz zakończył, przemierzając dystans nieco ponad tysiąca kilometrów, trwającą ponad 10 tysięcy lat swoją wędrówkę. Poniższa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mapa_hipsometryczna">mapa hipsometryczna</a>, wykonana w technice laserowej, pozwala nam prześledzić topografię terenu na ostatnim, pomorskim odcinku na trasie wędrówki Trygława.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgt2pg8h7q2YrnNQ6QSYIf88G4dOn0Z_jq3c8pGirL3shmT5eszItWp6VpqfvqWu_w14TETbpFPs6D1JiqZRXGhG-DvkXssLmLoIQZMNEhIDX2pCzz6cmiLXB1igFw8nQ5BuoIeUa5br9UFbh2R1yzsjhlExeeoObHN6BiaUAENDlXUYTjZM38i9odEadw/s1141/Tychowo%20Tryglaw1%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="695" data-original-width="1141" height="390" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgt2pg8h7q2YrnNQ6QSYIf88G4dOn0Z_jq3c8pGirL3shmT5eszItWp6VpqfvqWu_w14TETbpFPs6D1JiqZRXGhG-DvkXssLmLoIQZMNEhIDX2pCzz6cmiLXB1igFw8nQ5BuoIeUa5br9UFbh2R1yzsjhlExeeoObHN6BiaUAENDlXUYTjZM38i9odEadw/w640-h390/Tychowo%20Tryglaw1%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">I tak oto, po "wylądowaniu" na Pomorzu około 19-18 tysięcy lat temu, po krótkim okresie i dystansie toczenia i wleczenia (mowa o tym w pierwszej części tego "tryptyku", z podtytułem "ziemia"), "Trygław" spoczął w pozycji, w jakiej znajdujemy go dzisiaj. Przez kolejnych kilka tysięcy lat poddany został obróbce przez przesuwający się po nim, niesiony przez stopę lądolodu, materiał skalny. W fazie recesji lądolodu oraz w holocenie jego otoczenie zostało przykryte osadami moreny dennej, osadami eolicznymi oraz glebą. Do tego dodajmy jeszcze "osady" antropomorficzne, jakimi są pobliskie groby i urządzenia architektury cmentarnej. Tak wygląda nasz bohater z lotu ptaka (dzisiaj drona), od strony wschodniej, na początku kwietnia 2023 roku (foto: Beata Bonikowska).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOAfUsUfAWdbwdBU2Kt9ine6gYdRyxBAjkzCmQSSeev-okKcEyIT1vuJNNyJ-zUfefHMAN2LXX3Nx3vKZ6gcu1jH5eDN0UkrN9Cjnii-ejxt3NMgkLtrHS5Hjw1dYf_ffOemGGOOts7khtp9SxRoA06w3ENMpuOCxsulc58nfw2DwqbYIGNjp7uyG7O8U/s1364/Tryglaw%20ex%20Beata%20Bonikowska%202023.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="762" data-original-width="1364" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOAfUsUfAWdbwdBU2Kt9ine6gYdRyxBAjkzCmQSSeev-okKcEyIT1vuJNNyJ-zUfefHMAN2LXX3Nx3vKZ6gcu1jH5eDN0UkrN9Cjnii-ejxt3NMgkLtrHS5Hjw1dYf_ffOemGGOOts7khtp9SxRoA06w3ENMpuOCxsulc58nfw2DwqbYIGNjp7uyG7O8U/w640-h358/Tryglaw%20ex%20Beata%20Bonikowska%202023.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Zbliżając się do końca opisu wędrówki pomorskiego głazu w czasie i przestrzeni, a więc przez tysiące lat i setki kilometrów popatrzmy na schematyczny przekrój boczny korpusu lądolodu, w jego maksymalnym wymiarze i zasięgu. Jak olbrzymia masa lodu dzieliła <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C4%85g">spąg</a> - strefę przyziemną lądolodu od jego "stropu", wskazuje poniższy rysunek, ilustrujący profil lądolodu skandynawskiego, według przecięcia wzdłuż linii WNW-ESE, zakreślonej na wyższej załączonej (przedostatniej) mapie fizycznej zlewni Bałtyku (na podstawie: Lambeck <i>et al</i>. 2000).</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOrwg8KQSu7Py5OBkoTR2vP4AfnMY8qIbQVRSPkGjfU_3R7W4mIsmeJS3YErye7PgrBvey5oFjQiS3OWDWK1ylV6UYstMirDqybROie2s_X9gDPhv693ZSG-puzec7iVGP2dnescwoQgI/s1600/Lambeck+1998+ed6.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="646" data-original-width="1592" height="258" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOrwg8KQSu7Py5OBkoTR2vP4AfnMY8qIbQVRSPkGjfU_3R7W4mIsmeJS3YErye7PgrBvey5oFjQiS3OWDWK1ylV6UYstMirDqybROie2s_X9gDPhv693ZSG-puzec7iVGP2dnescwoQgI/s640/Lambeck+1998+ed6.png" width="640" /></a></div>
Autorzy przywołali pogląd innych badaczy (<span class="fontstyle0">Denton, Hughes, ed. 1981), że</span>
górny profil lądolodu w okresie jego maksymalnego zasięgu (około 20
ka), wyglądał jak zaznaczone tutaj pole w kolorze ciemnoniebieskim,
podczas gdy sami uważają, na podstawie obliczeń zmian w poziomie mórz
wywołanych topniejącym lądolodem, że jego profil w maksymalnym zasięgu
wyglądał, jak na ilustracji pole jasnoniebieskie (z moją niewielką
edycją). Różnica między obiema interpretacjami jest dość znaczna, jeżeli
chodzi o maksymalną grubość pokrywy lodowej: 2400 do 3400 metrów. Jak
widzimy, nauka stoi jeszcze przed bardzo wieloma zagadkami rangi
podstawowej, związanymi z ostatnim zlodowaceniem.<br />
<br />
Dla
nas jednakże nie tyle istotna jest maksymalna miąższość lądolodu, ale
ewolucja przyrostu masy lądolodu w czasie i na określonej przestrzeni
geograficznej, aż po LGM, a nawet aż po fazę pomorską. Moim zdaniem
obydwa profile, bardziej co do kształtu niż ich maksymalnej wysokości,
mogą obrazować zmiany w kształcie płaszcza lądolodu od jego początków aż
po maksimum glacjalne. Profile te doskonale obrazują ewolucję
płaszcza lodowego wskazując, że w początkowych swych stadiach bardzo blisko
odzwierciedlał ukształtowanie terenu, pokrywając go warstwą o jeszcze
niewielkiej miąższości. W miarę wzrastania jego masy oraz ekspansji,
morfologia podłoża miała coraz mniejsze znaczenie dla kierunków i
dynamiki strumieni lodowych, regulujących odpływ lodu z rejonów jego
akumulacji. Obydwa profile, traktowane przez różnych badaczy
alternatywnie, związałem chronologicznie jako dwa kolejne etapy wzrostu
lądolodu, proponując zupełnie "szkicowo", możliwy ogólny charakter
przyrostu masy lodowca w dwóch okresach.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgX8I7AzIEe5o47Fz5vk-t32mlkObHjPIRZlSVG6Tb9B3ld6uR4xzxePGXXA5zVOFYYxK30uEFrEOcDNJ1croiTDfP04O2DPKwHtDJhojC78iwh8QgPEfLqQ5ILXcIgcVTCdoA7GuE-Ais/s1600/View+from+Mt.+Helags+2012.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="969" data-original-width="1587" height="390" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgX8I7AzIEe5o47Fz5vk-t32mlkObHjPIRZlSVG6Tb9B3ld6uR4xzxePGXXA5zVOFYYxK30uEFrEOcDNJ1croiTDfP04O2DPKwHtDJhojC78iwh8QgPEfLqQ5ILXcIgcVTCdoA7GuE-Ais/s640/View+from+Mt.+Helags+2012.png" width="640" /></a></div></div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Powyższa panorama ze szczytu góry Helags (1797 m n.p.m.) w kierunku zachodnim wyraźnie demonstruje krajobraz górski, którego ścięte, spłaszczone szczyty, wygładzone zbocza i poszerzone doliny są efektem silnej i długotrwałej erozji lądolodu, którego górna płaszczyzna znajdowała się co najmniej kilkaset metrów powyżej tych szczytów. Z prawej strony jezioro Sylsjön (853 m n.p.m.), foto: Lars Salomon, wrzesień 2012. <span style="text-align: left;">I jeszcze rzut oka na masyw Helags od strony SWS (foto: Claes </span><span style="text-align: left;">Grönlund), na pierwszym planie kocioł polodowcowy.</span></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiP2-3EFbVuOX9HbNn801w3eiSTHvEsS5WPEPM-JyOa-om5YwNtfzA15dQ1_yGo2pFIJA1gV_J0q8-9g2Eu8Z_BvuyIAIEQM15dn73uAVQeE8Njyq5Ulnm4yJ_nxHNdup2TMEEC_SW83tPDsv741lfUkoNTli5JCJARLawPYGshBz464YEgnNgaOAV3/s1520/Helags%20foto%20Claes%20Gronlund%20od%20SWS.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="818" data-original-width="1520" height="344" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiP2-3EFbVuOX9HbNn801w3eiSTHvEsS5WPEPM-JyOa-om5YwNtfzA15dQ1_yGo2pFIJA1gV_J0q8-9g2Eu8Z_BvuyIAIEQM15dn73uAVQeE8Njyq5Ulnm4yJ_nxHNdup2TMEEC_SW83tPDsv741lfUkoNTli5JCJARLawPYGshBz464YEgnNgaOAV3/w640-h344/Helags%20foto%20Claes%20Gronlund%20od%20SWS.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I tak dobiegamy do końca trzyczęściowego eseju geologicznego o "Trygławie". W ramach <i>post scriptum</i>, zatrzymajmy się jeszcze na chwilę nad czterema skandynawskimi eratykami, których charakter "obróbki" glacjalnej wskazuje, że miała ona miejsce w głazach unieruchomionych, głęboko i silnie osadzonych w morenie dennej przesuwającego się lądolodu. Pozostające w trwałej, nieruchomej pozycji stanowiły pewien rodzaj tak zwanego barańca - skalnego pagórka, który podlegał procesom mutonizacji przez przesuwającą się po nim stopę lodowca.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Pierwszym jest nienazwany (lub o zapomnianej, ludowej nazwie) głaz w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jasmundzki_Park_Narodowy">Jasmundzkim Parku Narodowym</a>, na wyspie Rugia, o nieznanej charakterystyce petrograficznej (foto: czorneboh, Flickr, maj 2014). Podobnie, jak w przypadku "Trygława", w trakcie awansu lodowca jego łagodny skłon przedni został poddany procesom <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Detersja">detersji</a> - wygładzania drobnymi kamieniami i żwirami, natomiast bardziej stromy skłon tylny podlegał procesom <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Detrakcja">detrakcji</a> - wyrywania / obrywania. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguu6xOthyphenhyphenxccAAJP7CqflFRKF3l7mVdhoxB43bGLOCA6bNgyHm27O1HrGBdDYytIoqGfOuGhOA0UWTKzFY7kGdF3CACZPxUblGcfDHaEQR7vIEDPMqP48B1-wHrkdqpSF7jZzBIx-t4HE/s1488/Findling+Jasmund+Nationalpark+Ruegen+ex+czorneboh+16+Mai+2014.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="971" data-original-width="1488" height="418" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguu6xOthyphenhyphenxccAAJP7CqflFRKF3l7mVdhoxB43bGLOCA6bNgyHm27O1HrGBdDYytIoqGfOuGhOA0UWTKzFY7kGdF3CACZPxUblGcfDHaEQR7vIEDPMqP48B1-wHrkdqpSF7jZzBIx-t4HE/w640-h418/Findling+Jasmund+Nationalpark+Ruegen+ex+czorneboh+16+Mai+2014.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Drugim jest "<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Buskam">Buskam</a>" (od słowiańskiej nazwy "boski kamień") - największy w Niemczech eratyk skandynawski, złożony w morenie dennej, która dzisiaj jest dnem Morza Bałtyckiego w pobliżu miejscowości <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6hren_(R%C3%BCgen)">Göhren</a> na Rugii. Jest to tak zwany granit młotkowany o objętości 206 m3, masie 550 ton i obwodzie przy dnie morskim (na głębokości około 5 metrów) 27,5 m. Wstępna charakterystyka petrograficzna wskazuje, że głaz ten może pochodzić z północnej części wyspy Bornholm (foto poniżej: Ostsee-Zeitung, 10-01-2020). Granit młotkowany, charakterystyczny dla Bornholmu, o jednolitej, ziarnistej strukturze, zawiera około 40% skalenia potasowego, 35% kwarcu, 20% plagioklazu i 5% biotytu. Jego wiek, od kiedy wyłonił się na powierzchni ziemi, wynosi około 1,4 mld lat.</div><div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiHUilDDhcEwaj9BdhNUPvaT_ugnHVFK4lEfAxt9UyO4BY-h9iMBP94OFVSLyLCkLW5mNg0KULDGTBN6mZ1Fa3fWd_BGlb2vkE2ab1ovtbcVwqZtNLqBlbAxFVZ8Rjnzav-RlOKd0pwuuxB6V0C6wzaPUW6vVQCU29SIcK8X5iwVBWG7fW8Nm0JZVMF=s1308" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="658" data-original-width="1308" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEiHUilDDhcEwaj9BdhNUPvaT_ugnHVFK4lEfAxt9UyO4BY-h9iMBP94OFVSLyLCkLW5mNg0KULDGTBN6mZ1Fa3fWd_BGlb2vkE2ab1ovtbcVwqZtNLqBlbAxFVZ8Rjnzav-RlOKd0pwuuxB6V0C6wzaPUW6vVQCU29SIcK8X5iwVBWG7fW8Nm0JZVMF=w640-h322" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Trzecim jest granitowy "<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Teufelsstein_(Lubmin)">Kamień diabelski</a>" (<i>Teufelstein</i>) przy brzegu Bałtyku w miejscowości o bardzo słowiańskiej nazwie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lubmin">Lubmin</a>, na Pomorzu Przednim (foto poniżej: Wikipedia.de). Zagłębiony w ziemi, ma obwód 16,9 m, a objętość 34 m3. Nie jest niestety geologicznie zbadany, nieznane jest jego pochodzenie. Na jego powierzchni widoczna jest wyżłobiona przez lodowiec bruzda (ang. <i>glacial stration</i>), charakterystyczny ślad pozostawiany zwykle w autochtonicznym, stałym, skalistym podłożu, po którym przesuwa się, zawierająca gruz glacjalny, jego stopa. Dłuższa oś głazu oraz bruzda i rysy przebiegają w kierunku NE-SW.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Bruzdy i rysy ułożone wzdłuż głównej osi głazu, tak jak i "mutonizacja", są cechami wspólnymi dla wielkich eratyków, trwale osadzonych w morenie dennej, takich jak "Trygław" i podane tutaj przykładowo cztery inne głazy. Ten typ eratyka ma, albo przynajmniej powinien mieć dla wnikliwych glacjologów, dużo większą od pozostałych okazów (wleczonych i toczonych w morenie dennej) wartość poznawczą, dla badania dynamiki transgresji lądolodu skandynawskiego.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjxf25RfCekxNG_hiWxDmALGXUU9Ir7NmzpSDf2es9uCViYaiXFoKouDLE4tmWvSc4wVaSfBOJMYaKMBZxA5Ud0S-p4XujXHmop7S8jZPKju_k2QjNhOYMPBwP55j9D3bXu2SVIQ0Fxsj4G2PnzmbtqCAGS36NNwk8sq3GpPb3gK8DjD3d_pou6_TEj=s5390" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2702" data-original-width="5390" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEjxf25RfCekxNG_hiWxDmALGXUU9Ir7NmzpSDf2es9uCViYaiXFoKouDLE4tmWvSc4wVaSfBOJMYaKMBZxA5Ud0S-p4XujXHmop7S8jZPKju_k2QjNhOYMPBwP55j9D3bXu2SVIQ0Fxsj4G2PnzmbtqCAGS36NNwk8sq3GpPb3gK8DjD3d_pou6_TEj=w640-h320" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Czwartym okazem jest największy eratyk w Danii, zwany "Damestenen", czyli Kamień Damy (częściowo odkopany, foto poniżej: Knud Mortersen), z wyspy <a href="https://www.blogger.com/#">Fionia</a>. Jego obwód liczony jest na 45.8 m, wysokość na 10 m [w jego aktualnym ułożeniu, wysokość w pionie między dolną i górną krawędzią, a objętość na 370 m³. Zdjęcie wykonano od strony zachodniej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFhMgu_4h9MzuUY7CmO0xoYSldgHFujZltZyGIbumf2rP59B04c69R9R1wxq9w14z9UPny3PfzM_RTJXvf-cnUdph69ONEe0ErIn7V5OINZ6Y8PjgK4xUK8qq5VJqA7ziyDyqm5DcqUUM/s1648/Damestenen+ex+Knud+Mortersen+ed2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="924" data-original-width="1648" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFhMgu_4h9MzuUY7CmO0xoYSldgHFujZltZyGIbumf2rP59B04c69R9R1wxq9w14z9UPny3PfzM_RTJXvf-cnUdph69ONEe0ErIn7V5OINZ6Y8PjgK4xUK8qq5VJqA7ziyDyqm5DcqUUM/w640-h358/Damestenen+ex+Knud+Mortersen+ed2.jpg" width="640" /></a></div><br /><div>Jego losy u schyłku plejstocenu mają wiele podobieństw do swego większego szwedzko-pomorskiego, geologicznie i petrograficznie jednakże odległego "kuzyna", jakim jest "Trygław". Jest szarym granitem, o wieku 1.7-1.8 Ma, prawdopodobnie pochodzącym z niedalekiej szwedzkiej prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Smalandia">Småland</a>. Niektórzy badacze oceniają, że został przyniesiony przez lądolód około 19-18 tysięcy lat temu. Moim zdaniem, mogło to nastąpić wcześniej - w głównym stadiale Wisły, który na Fionii nastąpił około 21 tysięcy lat temu - w trakcie awansu, a nie recesji lodowca, złożony w glinach zwałowych moreny dennej. Pozostawione są, typowe także dla "Trygława" i "skał baranich" (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roche_moutonn%C3%A9e">roche moutonnée</a>), cechy mutonizacji oraz ułożenie jego dłuższego boku w osi natarcia lodowca z kierunku NNE, z asymetrycznym profilem podłużnym. Tak więc, z tego punktu widzenia, mimo że "Trygław" nie jest skałą rodzimą, należałoby go zaliczyć do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Muton_(geomorfologia)">mutona</a>.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Potwierdzeniem procesów mutonizacji, jakie nastąpiły na zewnętrznej bryle Damestenen jest fakt jego największego wygładzenia na skłonie przednim i detrakcję (obrywanie) na ścianach tylnych, w jego dłuższej osi zgodnej z przeważającym kierunkiem, z którego nacierał lodowiec, jakim był północny północny wschód (NNE). Jest to ogólnie kierunek awansu lądolodu skandynawskiego na wyspie Fionii w okresie głównego stadiału Wisły - LGM (Piotrowski, Windelberg 2003). Nasi badacze w "Trygławie" tych cech uparcie nie dostrzegają. Z negatywnymi konsekwencjami dla ocenianej przez nich wartości naukowej pomorskiego głazu.</div><div style="text-align: justify;">
<br />Na zakończenie tego, przedstawionego w trzech kolejnych artykułach, geologicznego tryptyku o pomorskim "Trygławie", powróćmy jeszcze do jego fizycznej wielkości, aby porównać go z największym w Europie, złożonym na lądzie polodowcowym eratykiem i określić wielkość sił, zaangażowanych przez lądolód skandynawski w przetransportowaniu tych dwóch bloków skalnych.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Największym głazem narzutowym w Europie jest nie - jak się popularnie sądzi, w tym pogląd ten propagują, niestety, nawet niektórzy badacze, estoński głaz "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ehalkivi">Ehalkivi</a>", ale również w tym kraju złożony "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Glacial_erratic_boulders_of_Estonia">Kabelikivi</a>" (na poniższym zdjęciu, źródło: Wikipedia). Zauważmy widoczne na proksymalnym stoku (północno-wschodnia strona natarcia lodowca, po zagłębieniu się skały w morenie dennej i jej unieruchomieniu) efekty mutonizacji - silnie wygładzoną przez zawarty w przesuwającej się stopie lądolodu gruz lodowcowy, powierzchnię skały i bardziej stromy stok dystalny (strona SW).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9zcLgG-NGQaiMjfAgOmbYEa0wKtvw4j-2N8aTzYh4qli_1-UUR6zR3Ds4sN5ePum6bwRd5Wb4Xe7fOwxMhfUvTQDvDh_lTMtJixcIQU4N3p8eMUFT8V6HN7NuTVPVFqJebEhFaxMzmtTLpeYSodIwDhcrWZqO5F0VHUUg0a4rWy99ZJXTAElDZnVM/s2560/Muuga_Kabelikivi_07Oct2015.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1920" data-original-width="2560" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9zcLgG-NGQaiMjfAgOmbYEa0wKtvw4j-2N8aTzYh4qli_1-UUR6zR3Ds4sN5ePum6bwRd5Wb4Xe7fOwxMhfUvTQDvDh_lTMtJixcIQU4N3p8eMUFT8V6HN7NuTVPVFqJebEhFaxMzmtTLpeYSodIwDhcrWZqO5F0VHUUg0a4rWy99ZJXTAElDZnVM/w640-h480/Muuga_Kabelikivi_07Oct2015.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">O ile ten pierwszy - "Ehalkivi", usytuowany jest na przybrzeżnej płyciźnie, podobnie jak w Zalewie Kamieńskim "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82az_Kr%C3%B3lewski">Głaz Królewski</a>", w całości swojego obrysu spoczywa na powierzchni skalistego dna morskiego, to "Kabelikivi" przykryty jest - tak, jak "Trygław", w połowie swojej rzeczywistej wielkości, lądową moreną denną, składającą się z piasków i glin. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W odróżnieniu od "Kabelikivi", który musiał zostać złożony we wczesnej fazie transgresji lodowca, regularnie obła forma "Ehalkivi" (foto: <a href="http://27crags.com">27crags.com</a>) wskazuje, iż został on zdeponowany kilka tysięcy lat później, niż ten pierwszy, w fazie recesji lądolodu, w warunkach silnej i długotrwałej erozji wodnej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNXumtStsHEMSs5E5nCVU7kyiyEyleCp08puW_rl-wLgyhR8YxSjYr-eSc_1_Hj1jvqfXOrhLdG8O7BS-Iowo-B6Iq8JirI2JiZanI6T2o8CR34br7FpiV15xhyINyt8HlglC0s9Br-5zkthdrye2KgD5ArsPLl8iC2O6j5_NS2fNV4soQxpj1k7Ts/s760/Ehalkivi.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="570" data-original-width="760" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNXumtStsHEMSs5E5nCVU7kyiyEyleCp08puW_rl-wLgyhR8YxSjYr-eSc_1_Hj1jvqfXOrhLdG8O7BS-Iowo-B6Iq8JirI2JiZanI6T2o8CR34br7FpiV15xhyINyt8HlglC0s9Br-5zkthdrye2KgD5ArsPLl8iC2O6j5_NS2fNV4soQxpj1k7Ts/w640-h480/Ehalkivi.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Tak więc, z uwagi na ich różną ekspozycję w terenie i dokonane niepełne pomiary, podawane dane o wielkości obu głazów estońskich są nieporównywalne. W pierwszym bowiem przypadku dotyczą całego głazu, a w drugim - w przybliżeniu połowy jego rozmiarów. I nawet w tych warunkach główne parametry, czyli długość (18.7 m), szerokość (14.9 m) i widoczny obwód głazu (56.5 m) "Kabelikivi" są większe, niż w przypadku "Ehalkivi". Natomiast wysokości obu głazów różnią się już znacznie - wystająca ponad ziemię połowa bryły "Kabelikivi" ma 6.4 m, podczas gdy całkowita wysokość "Ehalkivi" to tylko 7.6 m. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oczywisty fakt, że "Kabelikivi" jest największym plejstoceńskim eratykiem w Europie, odnotował już w 1976 roku estoński geolog H. Viiding. Uznawanie "Ehalkivi" jako europejskiego rekordzisty jest klasycznym, medialnym <i>fejk niusem</i>, powtarzanym przez część naukowców z dziedziny geologii; co także w dzisiejszych czasach staje się "nową normalnością", która nie omija różnych dziedzin nauki, jak na przykład tworzone ostatnio <i>fejk niusy</i> w dziedzinie medycyny.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Chociaż i w przypadku naszego "Trygława" wśród badaczy są pewne rozbieżności, co do jego zewnętrznych rozmiarów, to dla porównania z głazem "Kabelikivi" podajmy te z Wikipedii: długość 16.0 m, szerokość 11.0 m, obwód przy powierzchni ziemi 50.0 m, wysokość 7.8 m (w tym 4 metry pod ziemią). Zastanówmy się nad całkowitym ciężarem wymienionych tutaj trzech głazów. Jak wiemy, "Trygław" to paragnejs (ogólnie - gnejs), o gęstości około 2.8 g/cm3; "Ehalkivi" to <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pegmatyt">pegmatyt</a>, o gęstości około 2.6 g/cm3; a "Kabelikivi" - granit (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granit_rapakiwi">rapakiwi</a>), o gęstości około 2.7 g/cm3. Biorąc pod uwagę publikowane w literaturze rozmiary tych bloków skalnych oraz przybliżoną gęstość tych skał, można przyjąć, jak sądzę, że ich objętość i ciężar wynoszą (inaczej, jak to podają inne źródła) około: "Trygław" - 690 m3 i 1.900 ton; "Ehalkivi" - 960 m3 i 2500 ton; "Kabelikivi" - 1.800 m3 i prawie 5.000 ton. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Drugim co do wielkości, po "Kabelikivi", głazem narzutowym w Europie jest alpejski eratyk, zwany "<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Pierre_des_Marmettes">Pierre des Marmettes</a>", o aktualnej objętości około 1.600 m3 i masie 4.300 ton. Trzeba jednak dodać, że część tego bloku skalnego została zużyta do połowy XIX wieku jako materiał budowlany. Być może, w jego pierwotnej formie mógł być wielkością porównywalny z eratykiem z Estonii.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto poniżej rycina z widokiem głazu, położonym w gminie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Monthey">Monthey</a>, w Szwajcarii (źródło: Robert Brown - "Our earth and its story", 1899). Widoczne jest na rycinie wcięcie w owalną powierzchnię głazu - pozostałość po ubytku w wyniku eksploatacji kamieniarskiej. Na jego szczycie zbudowano w drugiej połowie XIX wieku domek strażnika, pilnującego, uprawianej jeszcze do lat 1930-tych, okolicznej winnicy.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Został on przyniesiony, a może bardziej stoczony, w okresie ostatniej epoki lodowcowej przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lodowiec_Rodanu">Lodowiec Rodanu</a>, który jako część Lodowca Alpejskiego (jeden z jego strumieni lodowych) miał długość około 300 km, a dotrwał do dzisiaj w formie szczątkowej, o długości 8 km. Od 1874 roku - kiedy zaczęto mierzyć jego wielkość, jego średnie tempo redukcji - od półtora wieku jest stabilne - i wynosi 8,5 metra rocznie, ale na przykład w latach 2002/2003 jego język cofnął sie tylko o dwa metry. To uwaga dla wyznawców oficjalnej, mistyfikacyjnej teorii o przyśpieszaniu ocieplenia klimatycznego.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Skała macierzysta tego głazu, od której został oderwany, znajduje się w dolinie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Val_Ferret_(Szwajcaria)">Val Ferret</a>, a blok przebył drogę zaledwie około 40 km. Głaz tworzą granity z masywu Mont Blanc. Granit Montblanc ma kilka facji petrologicznych. Jego gruboziarnista, zwykle biało-czarna, normalna facja jest porfirowa z dużymi kryształami skalenia alkalicznego. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7O8v47uf-I3Ot31iyHa67RIEtYHxGHzUOcJaBoVHpNmZl6Gx4lWQ0apAHEa8ooSGPePerKcAzA2J6zsXUd-5PIvynvFQgbH3BtselnsheM5DA7EtqzHN0mqp5Bhljp5Y0mEL_wSwzbnAFRVJUbUE5mcshp4oFRr58gKZd1-V07ajEOy1JBF6bSrovNTw/s1024/Pierre_des_Marmettes_an_erratic_granite_block_or_foundling_at_Monthey_in_the_Low_-_(MeisterDrucke-529899).jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="661" data-original-width="1024" height="414" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7O8v47uf-I3Ot31iyHa67RIEtYHxGHzUOcJaBoVHpNmZl6Gx4lWQ0apAHEa8ooSGPePerKcAzA2J6zsXUd-5PIvynvFQgbH3BtselnsheM5DA7EtqzHN0mqp5Bhljp5Y0mEL_wSwzbnAFRVJUbUE5mcshp4oFRr58gKZd1-V07ajEOy1JBF6bSrovNTw/w640-h414/Pierre_des_Marmettes_an_erratic_granite_block_or_foundling_at_Monthey_in_the_Low_-_(MeisterDrucke-529899).jpg" width="640" /></a></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jednakże to "Trygław" zdaje się dzierżyć jeden europejski rekord - wielkość zaangażowanych przez lądolód skandynawski sił w przeniesieniu jakiegokolwiek eratyka lądowego (nie wiemy nic o eratykach złożonych na dnie Bałtyku). Jeżeli porównamy wielkość pracy transportowej, wykonanej przez lądolód pomiędzy hipotetycznymi wychodniami "Trygława" (szwedzka prowincja Jämtland) i "Kabelikivi" (fińska prowincja Wschodnia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uusimaa">Uusimaa</a>), to stwierdzimy, że "Trygław" pochłonął energię na jego transport wielkości 1.9 miliona tonokilometrów, podczas gdy na przeniesienie "Kabelikivi" zużyta została praca zaledwie 0.6 miliona tonokilometrów, a dla eratyka "Pierre des Marmettes" była to praca tylko 0.2 miliona tonokilometrów. Świadczy to o olbrzymiej energii, skumulowanej w okresie ostatniego zlodowacenia w Lądolodzie Skandynawskim, w porównaniu do Lodowca Alpejskiego. </div><div style="text-align: justify;"> <br />
<u>Literatura</u>:</div>
</div>
</div>
<br />
<div style="text-align: justify;">Blomdin, Robin <i>et al</i>. 2021 - "Beskrivning till
geomorfologiska kartan Jämtlands län", Sveriges geologiska undersökning, K 705.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">
Boulton, Geoffrey S. <i>et al. </i>2003 - "Streaming flow in an ice sheet through a glacial cycle", Annals of Glaciology, Vol. 36.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dahl, Svein Olaf et al. 1997 - "Cirque glaciers
as evidence for a thin Younger Dryas ice sheet in east-central southern Norway", "<span class="fontstyle0">Boreas", </span><span class="fontstyle2">Vol. 26.</span><br style="font-variant-east-asian: normal; font-variant-numeric: normal; line-height: normal; text-align: -webkit-auto; text-size-adjust: auto;" /><p class="MsoNormal"><span lang="FR"><o:p></o:p></span></p>
Denton, George H., Hughes, Terence J. (eds.) 1981 - "The Last Great Ice Sheets", John Wiley and Sons Inc.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
Fredin,
Ola 2004 - "Mountain centered icefields in northern
Scandinavia", Stockholm University, Faculty of Science, Department of
Physical Geography and Quaternary Geology (praca doktorska).</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Glückert,
Gunnar 1974 - "Map of glacial striation of the scandinavian ice sheet
during the last glaciation in Northern Europe", Institute of Quaternary
Geology.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><span style="font-family: serif; font-size: 14.1667px; left: 439.787px; top: 689.063px; transform: scaleX(0.823011);"></span>Gottlander, Johanna 2015 - "Small-Scale Shear Zones and
Deformation in Migmatite
on Mt. Åreskutan", Institutionen för geovetenskaper, Uppsala universitet.<br />
<br />
Górska,
Maria 2003 - "Nowe znaleziska narzutniaków porfiru rombowego z Oslo na
terenie północno-zachodniej Polski", Przegląd Geologiczny, Vol. 51, Nr
7.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
Johnsen,
Timothy F. 2010 - "Late Quaternary ice sheet history and dynamics in
central and southern Scandinavia", Stockholm University, Faculty of
Science, Department of Physical Geography and Quaternary Geology (praca
doktorska).<br />
<br />
Kleman, Johan <i>et al.</i> 1997 -
"Fennoscandian palaeoglaciology reconstructed using a glacial geological
inversion model", Journal of Glaciology, Vol. 43, Nr 144.<br />
<br />
Lambeck, Kurt <i>et al. </i>1998 - "Sea-level change, glacial rebound and mantle viscosity for northern Europe", Geophysical Journal International, Vol. 134.<span class="st"><i> </i></span><br />
<br /><div style="text-align: justify;">Lambeck, Kurt et al. 2000 - "Global ice volumes at the Last Glacial Maximum and early Lateglacial", Earth and Planetary Science Letters, Vol. 181.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Möller, Per & Dowling, Thomas P. F. 2018 - "Equifinality in glacial geomorphology: instability theory examined via ribbed moraine and drumlins in Sweden", Geologiska Föreningen i Stockholm.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Öhrling, Christian et al. 2020 - "Glacial geomorphology between Lake Vänern and Lake Vättern, southern Sweden", Journal of Maps, Vol. 16, Nr 2.</div></div><div><br /></div><div><span lang="EN-US">Olsen, Lars <i>et al</i>. 2013 - "Quaternary glaciations and their variations in Norway and on the Norwegian continental shelf", </span>Norges geologiske undersœkelse.<br />
<br /><div style="text-align: justify;">Piotrowski Jan A., Windelberg, Sophia 2003 - "Glazialtektonik weichselzeitlicher Ablagerungen in Zentral-Fünen, Dänemark", Eiszeitalter und Gegenwart, Vol. 53.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Ringberg, Bertil 1991 - "Late Weichselian clay varve chronology and glaciolacustrine environment during deglaciation in southeastern Sweden", Sveriges geologiska undersökning. </div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Roman,
Małgorzata 2017 - "Ice-flow directions of the last Scandinavian Ice
Sheet in central Poland", Quaternary International, November 2017.</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Viiding, Herbert 1976 - "Andmete kogumisest Eesti suurte rändrahnude kohta", w: "<span style="text-align: left;">Eesti NSV
maapõue kaitsest" (ed. H. Viiding), Tallin.</span></div>
</div>MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-26365985016525190652019-03-04T11:38:00.349+01:002024-01-15T23:36:15.526+01:00Trzy żywioły Trygława - ogień<div style="text-align: justify;">Kontynuujemy geologiczny tryptyk o trzech żywiołach "Trygława" udając się z wizytą w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ry_Skandynawskie">Góry Skandynawskie</a>. Rozważymy, dlaczego należałoby szukać śladów pomorskiego "Trygława" w miejscu, które nie budzi jak dotąd zainteresowania naszych geologów i petrografów.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
O pierwszej, istotnej wskazówce - jaką jest zapisany na tym głazie (jego wzdłużne jego ułożenie w osi ruchu lodowca oraz kierunek wygładów na powierzchni) kierunek natarcia lądolodu, mówiliśmy już w pierwszej części artykułu. Należy jednak pamiętać, że zachodzące w ciągu kilku dziesiątek tysięcy lat w korpusie Lądolodu Skandynawskiego procesy były dynamiczne i wielokierunkowe, stąd kierunek i szybkość ruchu jego strumieni lodowych były również mniej lub bardziej zmienne w czasie. Mówimy tutaj nie tylko o znacznej przestrzeni geograficznej, jaka dzieli "Trygława" od jego wychodni macierzystej, ale i o wielkiej, rzędu kilku tysięcy lat, podróży w czasie, jaką odbył ten blok skalny.<br />
<br />
Pierwszorzędną wskazówką jest rodzaj skały, która stworzyła "Trygława". Jest to ogólnie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gnejs">gnejs</a>, a więc skała związana typowo z okresami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plutonizm">plutonizmu</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wulkanizm">wulkanizmu</a> i wielkich ruchów górotwórczych (tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Orogeneza">orogenez</a>), w trakcie których głęboko osadzone kwaśne (bogate w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skale%C5%84">skalenie</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwarc">kwarc</a>) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_magmowe">skały magmowe</a> lub <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_osadowe">skały osadowe</a> poddane są wielkim ciśnieniom i temperaturom, wywołanym przez zachodzące w ich pobliżu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Intruzja">intruzje</a> gorącej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Magma">magmy</a> z głębi skorupy ziemskiej oraz przez naciski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tektonika_p%C5%82yt">płyt tektonicznych</a>. Płyty tektoniczne należą do głównych jednostek geologicznych ziemi (największe i najstarsze z nich to platformy kontynentalne), o starokrystalicznym podłożu (ang. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Basement_(geology)">basement</a>), przykrytych młodszymi (około pół miliarda lat i mniej) skałami osadowymi, o miąższości sięgającej kilkunastu kilometrów. Tak zwane tarcze to, w odróżnieniu od płyt, platformy odsłaniające na powierzchni swoje oryginalne, starokrystaliczne podłoże.<br />
<br />
Nasi geologowie, bez przeprowadzenia odpowiednich badań, przyjęli <i>a priori</i>, że wszystkie, znajdujące się w Polsce eratyki gnejsowe muszą pochodzić z jednej z trzech wielkich orogenez, jakie miały miejsce na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tarcza_fennoskandzka">tarczy fennoskandzkiej</a>: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Svecofennian_orogeny">swekofeńska</a> (2,0-1,8 miliardów lat temu), <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gothian_orogeny">gotyjska</a> (1,75-1,5 mld) lub <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sveconorwegian_orogeny">swekonorweska</a> (1,14-0,96 mld). Ta przyjęta powszechnie teza nie została w żadnej pracy naukowej rozwinięta z uzasadnieniem, ani w żadnej też pracy nie sprecyzowano, z której konkretnie orogenezy i z jakiego miejsca w Skandynawii miałby pochodzić "Trygław". <br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyJ5XL-9rHMB2uTGvbu_1qeaHy4tnKkLkpUfi6yFySN-1XR0HTL_oMDwar6SLtt6whOi-YJpcX-D_7cB34Mu1dQPTov9JF5E7MHkA2ctVGYdvmUtDcnYD47egdTH-d3mrdAsQR8Udiu2E/s1600/%25C3%2585reskutan+foto+by+Timothy+F.+Johnsen%252C+May+2005.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1011" data-original-width="1326" height="486" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyJ5XL-9rHMB2uTGvbu_1qeaHy4tnKkLkpUfi6yFySN-1XR0HTL_oMDwar6SLtt6whOi-YJpcX-D_7cB34Mu1dQPTov9JF5E7MHkA2ctVGYdvmUtDcnYD47egdTH-d3mrdAsQR8Udiu2E/s640/%25C3%2585reskutan+foto+by+Timothy+F.+Johnsen%252C+May+2005.png" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Moje poszukiwania analogii do skały z Tychowa w obrębie działania tych
trzech orogenez, w oparciu o dostępną w internecie bogatą literaturę,
nie przyniosły żadnych rezultatów. Pozostał nie zbadany rejon Gór
Skandynawskich, objęty czwartą, najmłodszą z wielkich orogenez
skandynawskich - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Orogeneza_kaledo%C5%84ska">orogenezą kaledońską</a>, którzy nasi badacze z góry wykreślili z rozważań.<br />
<br />Wybierzmy się z pomorskiego Tychowa tysiąc kilometrów na północ, w otoczenie masywów górskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C3%85reskutan">Åreskutan</a>
(1420 m n.p.m.) i <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Helagsfj%C3%A4llet">Helags</a> (1797 m n.p.m.) - środkowej części łańcucha Gór Skandynawskich, między którymi - jak wskazuje wiele przesłanek, o których wspomnieliśmy w poprzedzającym artykule, a tutaj je rozwiniemy, należałoby szukać śladów "Trygława". Najważniejszą z nich jest fakt, że skały tworzące te masywy położone są w tej części Skandynawii, w której w okresie orogenezy kaledońskiej, procesy metamorfizmu w warunkach bardzo wysokich ciśnień zachodziły w największej skali - na całej długości kaledonidów skandynawskich. A jak wiemy, nasz gnejsowy "Trygław" musiał zrodzić się w podobnych okolicznościach, bez przesądzania jeszcze o miejscu jego narodzin. <br />
<br />
Z uwagi na fakt, że obie te góry w sensie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Formacja_(geologia)">formacji geologicznej</a>, tak jak i kilka innych masywów górskich położonych między nimi, są "siostrami" (o czym niżej), skupimy się w naszych rozważaniach na tej pierwszej, co wystarczy, aby przekonać się czy ten kierunek poszukiwań jest właściwy. Czyż może być lepsza
prezentacja domniemanej ojczyzny "Trygława", niż uchwycony pewnego majowego wieczoru w 2005
roku w <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Hand%C3%B6l">Handöl</a>, okiem
szwedzkiego paleogeografa i geologa, od strony południowego zachodu, nastrojowy widok na górę Åreskutan (prawy szczyt), z polodowcowym jeziorem <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%85nnsj%C3%B6n">Ånnsjön</a> na pierwszym planie (foto: Timothy F. Johnsen)?</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Rozszczepione cząsteczkami atmosfery (tlenu, azotu) światło zachodzącego słońca kładzie się pod ostrym kątem na zboczach, najmniej poddającą się załamaniu i rozproszeniu, czerwienią. Przypomina nam to kolor ognia, wysyłany przez słońce, które samo jest jedną wielką kulą ognia, a także uświadamia, że na dobrą sprawę wszystkie skały na ziemi u zarania swojej ewolucji powstały z dobywającego się z wnętrza ziemi ognia. Żywioł ognia symbolizuje nam historię geologiczną skał, w tym tej, powstałej "gdzieś i kiedyś" materii, na którą składa się "Trygław". </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfHv8pUA7g_3glN4PvOlkU6ikcp5HvcLXfENIR7wvTmw0U7mjKdSPOdjkUnqjONSBJ2QwZfQQoGHRrV8_iIk3inRByypJ7dBY-fnX-_t_N16YNMcOfGmrgcU5_nCueTY_GTijpSJqS5ZfvdoWZUbQTOJHN3d9MmsD_wGdR8wWiTHOeYAizeZ2gE2g8/s1310/%C3%85reskutan%20topographic%20map%20ex%20google.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="694" data-original-width="1310" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfHv8pUA7g_3glN4PvOlkU6ikcp5HvcLXfENIR7wvTmw0U7mjKdSPOdjkUnqjONSBJ2QwZfQQoGHRrV8_iIk3inRByypJ7dBY-fnX-_t_N16YNMcOfGmrgcU5_nCueTY_GTijpSJqS5ZfvdoWZUbQTOJHN3d9MmsD_wGdR8wWiTHOeYAizeZ2gE2g8/w640-h340/%C3%85reskutan%20topographic%20map%20ex%20google.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Dla przybliżenia tych odległych od Pomorza stron, rzućmy okiem na morfologiczne ukształtowanie otoczenia masywu Åreskutan (źródło: Google topographic map). Pamiętajmy, że aktualna rzeźba terenu jest zupełnie inna, niż ta wytworzona ponad 400 milionów lat temu przez kaledonidy skandynawskie. Tamtejszy krajobraz okolic Åreskutan, tak jak i całych Gór Skandynawskich, przypominał bardziej dzisiejszy widoki alpejskie, albo nawet te z Himalajów. Zasadniczy wpływ na zmianę charakteru morfologicznego Gór Skandynawskich miały ostatnie dwa i pół miliona lat, kiedy w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plejstocen">plejstocenie</a> Skandynawia i znaczna część Europy poddana była kolejnym zlodowaceniom. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wówczas to cały skandynawski łańcuch górski przykrywany był wielokrotnie kilkukilometrową warstwą lodu, która znacznie obniżyła wysokości bezwzględne szczytów tych gór, spłaszczyła ich wierzchołki, wytworzyła olbrzymie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyrk_lodowcowy">kotły polodowcowe</a> oraz wypełniła położone niżej pradoliny osadami, powstałymi z erozji tych gór i jeziorami polodowcowymi. Pochodzący ze Skandynawii, rozdrobniony materiał skalny, jak wiemy, w wyniku zlodowaceń docierał kilka tysięcy kilometrów dalej na południe Europy, w formie osadów morenowych oraz większych lub mniejszych eratyków. Z uwagi na rodzaj skały, wielkość głazu i przebyty dystans od skał macierzystych do miejsca złożenia, "Trygław" jest, moim zdaniem, najbardziej wyjątkowym i naukowo najcenniejszym eratykiem w skali europejskiej.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Poszukajmy dalszych śladów narodzin tychowskiego eratyka na dalekiej Północy, skąd przyniósł i osadził w spokojnym dzisiaj żywiole ziemskim na Pomorzu inny, trzeci żywioł - woda. Zamrożona w korpusie największych lądolodów woda kumuluje w sobie olbrzymie zasoby energii kinetycznej, które wyzwolone w ruchu są w stanie dokonać wielkich zmian, kształtujących powierzchnię ziemi. </div><div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Także samo, wnętrza największych lodowych masywów dysponują siłą transportową większą, aniżeli masa (czyli energia potencjalna grawitacji) pojedynczego, nawet największego odłamu skalnego, który ten żywioł zdolny jest przenieść na odległość wielu setek kilometrów. Rzućmy okiem na gnejsowy stok masywu Helags i przy okazji, na hodowane w jego rejonie renifery (foto: <a href="https://www.flickr.com/photos/126758040@N02/">Solene Prince</a>, lipiec 2016).</div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglDr8BUuXluqXqnkNTkL-5RH-c434ciVXmB3HWas1yBE9YkkeXkn0mon7M5JPKIRPpPsHvKhBtKpRuyj2HtckUkjvr3YZUA_RStGDXCLeHv0qED1HvdD2TXETZNctp_1C3WyMpqS1w8qY/s1600/Helags+reindeers+ex+Solene+Prince+July+23+2016.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1013" data-original-width="1342" height="482" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEglDr8BUuXluqXqnkNTkL-5RH-c434ciVXmB3HWas1yBE9YkkeXkn0mon7M5JPKIRPpPsHvKhBtKpRuyj2HtckUkjvr3YZUA_RStGDXCLeHv0qED1HvdD2TXETZNctp_1C3WyMpqS1w8qY/s640/Helags+reindeers+ex+Solene+Prince+July+23+2016.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div><div style="text-align: justify;">Rozejrzyjmy się po tym regionie, w którego kierunku przywiódł nas wykreślony przez lądolód na powierzchni "Trygława" ogólny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Azymut">azymut</a>, którego cechy opisałem w artykule "Trzy żywioły Trygława - ziemia", oraz uważne badanie możliwego przebiegu jego drogi z Gór Skandynawskich na Pomorze, do którego jeszcze wrócimy.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Tymczasem udajmy się na zachodnie zbocze Åreskutan, które - po analizie mapy z pierwszej części artykułu (<a href="https://prapomorze.blogspot.com/2019/02/trzy-zywioy-trygawa.html">Kleman et al. 2008</a>), wydaje się nam potencjalnie interesujące, z uwagi na bezpośrednie sąsiedztwo tej góry z obszarami, z których lodowiec pobierał materiał skalny "w podróż na Południe".</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Skały z rejonu gór Åreskutan i Helags nie należą do najstarszego fundamentu krystalicznego, budującego tarczę fennoskandzką, tak jak i z tego fundamentu prawdopodobnie (jak wskazywaliśmy wyżej) nie pochodzi skała naszego "Trygława. Wiele natomiast wskazuje (o czym niżej), że skała trygławska ma wiele wspólnego z zawierającą w sobie znaczne ilości gnejsów orogenezą kaledońską.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div>
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBmg-Z19iQSVC8Gsb7Phb9hRtAy6g6556T6JV9NkDjdg3NssNtk6DE-KoQVJa6ASX7IoZGLCt0oEugH3UoZYys30R_q0BsNRlEUJMezwJb-t6MaGeKm1H-JBy1kK3X5nQGpnmcyMto33Y/s1600/%25C3%2585reskutan+H%25C3%25A4r+gick+jag+ned%252C+tr%25C3%25A4ningsv%25C3%25A4rken+satt+i+flera+dagar+ex+stinany+juli+2010.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: justify;"><img border="0" data-original-height="1018" data-original-width="761" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBmg-Z19iQSVC8Gsb7Phb9hRtAy6g6556T6JV9NkDjdg3NssNtk6DE-KoQVJa6ASX7IoZGLCt0oEugH3UoZYys30R_q0BsNRlEUJMezwJb-t6MaGeKm1H-JBy1kK3X5nQGpnmcyMto33Y/s320/%25C3%2585reskutan+H%25C3%25A4r+gick+jag+ned%252C+tr%25C3%25A4ningsv%25C3%25A4rken+satt+i+flera+dagar+ex+stinany+juli+2010.png" width="239" /></a><div style="text-align: justify;">Tychowski głaz, jak mogliśmy to zauważyć w pierwszej części artykułu, z uwagi na brak dotychczas wszechstronnej jego analizy laboratoryjnej, wymyka się petrografom z jednoznacznej identyfikacji. Zwróćmy na razie uwagę na jego nie budzący kontrowersji charakter zewnętrzny: "barwy ciemnoszarej, prawie czarnej" (Gumowska 1967); "skała szara, niemal czarna" (Dudziak 1970); "gnejs o barwie ciemno-szarej, niemal czarnej, miejscami wyraźnie z odcieniem fioletowym" (Dudziak 1983). <i>Et voilà</i>, jak mawiają Francuzi, dzięki nieznanemu szwedzkiemu turyście (no i nieocenionemu internetowi!) mamy oto z lewej strony zdjęcie zbocza Åreskutan ze skałami, które "jako żywo" (na razie okiem laika) przypominają aparycją "Trygława" (foto: stinany, lipiec 2010).</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Zostawmy na chwilę dzisiejszy widok skały i cofnijmy się głęboko w historię ziemi, ponad 400 milionów lat wstecz, kiedy to na tarczę fennoskandzką - pierwotny, najstarszy fragment Europy nastąpiła inwazja ... Ameryki - to jest jej tektonicznej platformy, zwanej przez geologów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Laurencja_(kontynent)">Laurencją</a>, albo kratonem północno-amerykańskim.</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZ0Bc44d4Ja73deJ8tY3pBIC9xEvHz-9BQ52Zfh9q9c2WCtMmqVtbnXH7heese07TA9k2EIL4c550fDjsnUDuHrfp2FJF_6PtcB2y68UvOcOZotnelbpkkfUAwrNBuEd5ttmo6bpsHHe9UiAUmo-Axkjv8F21FKAwJrs_hfr3KrErA2Z1Vc1rorRZ7/s557/Caledonides%20ex%20Naturhistoriska%20riksmuseet%20ed1.png" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="557" data-original-width="434" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZ0Bc44d4Ja73deJ8tY3pBIC9xEvHz-9BQ52Zfh9q9c2WCtMmqVtbnXH7heese07TA9k2EIL4c550fDjsnUDuHrfp2FJF_6PtcB2y68UvOcOZotnelbpkkfUAwrNBuEd5ttmo6bpsHHe9UiAUmo-Axkjv8F21FKAwJrs_hfr3KrErA2Z1Vc1rorRZ7/s320/Caledonides%20ex%20Naturhistoriska%20riksmuseet%20ed1.png" width="249" /></a></div><div style="text-align: justify;">Oto schematyczny obraz pozycji sprzed około pół miliarda lat temu, w jakiej znajdowała się Laurencja wobec <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%82tyka">Bałtyki</a> - najstarszej części nie wykształconego jeszcze w pełni kontynentu europejskiej (ilustracja: Sveriges Nationalatlas, 1994). Kolorem fioletowym zaznaczono strefę przyszłej kolizji tych płyt kontynentalnych, w trakcie której nastąpił proces tak zwanej orogenezy kaledońskiej. </div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Po stronie Laurencji objęła ona dzisiejsze tereny od północno-wschodniej Grenlandii do południowych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Appalachy">Appalachów</a>, a po stronie Europy zachodnią krawdź Półwyspu Skandynawskiego, Wyspy Brytyjskie, Irlandię, Belgię, Holandię, północne Niemcy i zachodnią Polskę. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaledonidy">Kaledonidy</a>, czyli powstałe wówczas łańcuchy górskie swoją nazwę biorą od antycznej nazwy Szkocji, zwanej przez Rzymian właśnie Kaledonią. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Orogen kaledoński w strefie kontynentalnej Europy zbudowany jest
z allochtonicznych płaszczowin, nasuniętych na autochtoniczną, proterozoiczną
tarczę Bałtyki. Kolorem żółtym zaznaczony obecny kształt tej części Europy, która wówczas jeszcze nie istniała, poza zanurzonym w oceanie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Reik">Reik</a> pasmem łuku wulkanicznego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Awalonia">Awalonii</a>, usytuowanego od dzisiejszych Gór Świętokrzyskich aż dzisiejszy stan Connecticut w USA.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Po połączeniu się wymienionych wyżej jednostek tektonicznych powstał paleokontynent <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Laurosja" target="_blank">Laurosji</a>, położony wówczas w strefie zwrotnikowej półkuli południowej ilustracja poniżej. Zarysy bardziej zaciemnione przedstawiają dzisiejszy, a nie tamtejszy kształt lądów sprzed około 500-460 milionów lat temu, "tuż" przed wzajemną, potrójną kolizją, która trwała ... kilkadziesiąt milionów lat (a może nawet ponad sto milionów lat). Zaproponowany, tak szeroki okres czasu uwzględnia prawdopodobieństwo, że krawędzie Bałtyki i Laurencji w fazie zderzenia nie były wobec siebie zupełnie równoległe, ale że procesy kolizyjne zaczęły się najpierw w północnej części, aby stopniowo postępować w kierunku południowym. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Kolorem żółtym zaznaczono zasięg deformacji kaledońskiej. Geologowie nie są pewni, jaka była sekwencja zdarzeń. Jedni przypuszczają, że najpierw w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ordowik">ordowiku</a> nastąpiło zbliżenie Laurencji do Bałtyki, a w kolejnym okresie geologicznym - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sylur">sylurze</a>, zderzenie mikrokontynentu Awalonii z połączoną Laurencją i Bałtyką. </div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><br /></div></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3R4uynPx60wYvJ8FeTBPM0PLmpiDxRxMWs-4xW6SoIt76MQ0N7KUjKRnm4bnkwlW0PJcVQeVvJzkT6u9Ns6GbGpEYtCp76o6FVuO2HU85EQ_KyT6CPRwwWGWT8wl38EzweYzwtl5PhWw/s640/Baltica+%2526+Laurentia+Caledonian+orogeny+ed4.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="428" data-original-width="640" height="428" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3R4uynPx60wYvJ8FeTBPM0PLmpiDxRxMWs-4xW6SoIt76MQ0N7KUjKRnm4bnkwlW0PJcVQeVvJzkT6u9Ns6GbGpEYtCp76o6FVuO2HU85EQ_KyT6CPRwwWGWT8wl38EzweYzwtl5PhWw/w640-h428/Baltica+%2526+Laurentia+Caledonian+orogeny+ed4.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Inni zaś sądzą, że najpierw połączyła się Awalonia z Bałtyką, likwidując dzielące je wcześniej <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tornquist_Sea">Morze Tornquista</a>, a następnie dołączyła do nich Laurencja, powodując zaniknięcie w tym miejscu dzielącągo ich dotychczas oceanu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Japetus_(ocean)">Japetus</a> (Iapetus). Na południe od połączonych trzech paleokontynentów, na miejscu nieistniejącej jeszcze Europy Zachodniej, rozpościerał się ocean Reik, zwany także Śródeuropejskim.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Z uwagi na fakt, że połączenie się trzech kontynentów w finalnej fazie przebiegało na linii o długości kilkunastu tysięcy kilometrów, najbardziej prawdopodobną wydaje się trzecia, następująca teoria, że przed zderzeniem krawędzie styku tych jednostek tektonicznych nie były ustawione względem siebie równolegle, ale pod większym lub mniejszym kątem. Stąd procesy orogeniczne na tak długich przestrzeniach następowały w różnych miejscach styku i w różnym czasie.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Pogląd taki znajduje potwierdzenie między innymi w fakcie, że orogeneza kaledońska na odcinku zszycia Laurencji i Bałtyki, w tak zwanym <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Western_Gneiss_Region">Western Gneiss Region</a> (WGR) w południowej Norwegii miała miejsce dopiero na początku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dewon">dewonu</a> (420-400 Ma), podczas gdy metamorfizacja skał zawartych w kompleksie Åreskutan/Helags miała miejsce już w pierwszej fazie orogenezy kaledońskiej, przed lub około 450 milionów lat temu. Te same, co w kompleksie Åreskutan/Helags skały wytworzyły się w północnym segmencie kaledonidów skandynawskich (Norrbotten) jeszcze wcześniej, bo około 500 Ma. Problem otwarty, wymaga dalszych badań. Istotne dla naszych rozważań jest, że występujące w tym regionie (WGR) gnejsy nie mają charakterystyki petrograficznej, zbliżonej do skały "Trygława".</div><div style="text-align: justify;"><br />Czerwonymi punktami zaznaczyłem położenie Åreskutan/Helags i Tychowa. Należy przy tym pamiętać, że o ile interesujące nas z tamtego rejonu Gór Skandynawskich skały wyłoniły się na powierzchnię w okresie syluru (około 420 milionów lat temu) i tam pozostały do dzisiaj, to skały z tej samej orogenezy i o tym samym wieku w rejonie Tychowa, w kolejnych epokach geologicznych zapadły się w głąb ziemi, zostały sprasowane i według obecnej regionalizacji tektonicznej Polski stanowią część, słabo geologicznie rozpoznanego, położonego kilka kilometrów pod powierzchnią ziemi, tak zwanego pasma fałdowego pomorsko-kujawskiego.<br /><br />Oba regiony - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%A4mtland_(kraina)">Jämtland</a>/<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/H%C3%A4rjedalen">Härjedalen</a> w którym znajdują się masywy górskie Åreskutan i Helags, jak i Pomorze, objęte były wówczas ruchami górotwórczymi, które wypiętrzyły do dzisiaj trwające tylko Góry Skandynawskie. Przedstawiliśmy wyżej mapę morfologiczną tego pierwszego masywu, a poniżej zamieszczamy taką mapę otoczenia masywu Helagsfjället, do którego należy szczyt Helags (źródło: Lantmateriet). Musimy pamiętać, że na obecne ukształtowanie pasma Gór Skandynawskich i poszczególnych jego partii największy wpływ miała orogeneza kaledońska, ale na ich dzisiejszą formę - deformacje glacitektoniczne w plejstocenie.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoHBrOVunv8IG98H7Xce7qclWR4gBlUHYZqBbrcKUo11OYxSpCMdSeUWUWBr2brL2bqUGoEq8q3KmDvDd-OlvTBKKRpwHbkEZ4SO-bGyoMjmbWK5sS-kpvsy-BYQJJK5Dpu-7077xG-APX0g1ifZFfB3WIC-stm6MvYdu42bwcBW9LlPTCRvLB5WZ7/s872/Helagsfj%C3%A4llet%20ex%20Lantm%C3%A4teriet%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="654" data-original-width="872" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjoHBrOVunv8IG98H7Xce7qclWR4gBlUHYZqBbrcKUo11OYxSpCMdSeUWUWBr2brL2bqUGoEq8q3KmDvDd-OlvTBKKRpwHbkEZ4SO-bGyoMjmbWK5sS-kpvsy-BYQJJK5Dpu-7077xG-APX0g1ifZFfB3WIC-stm6MvYdu42bwcBW9LlPTCRvLB5WZ7/w640-h480/Helagsfj%C3%A4llet%20ex%20Lantm%C3%A4teriet%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wracając do orogenezy kaledońskiej, pomijamy nieistotne w naszych rozważaniach, trwające tak jak Góry Skandynawskie na powierzchni ziemi, tak zwane kaledonidy szkocko-irlandzkie - pasma górskie powstałe w szerokim okresie od ordowiku (475 milionów lat temu) po dewon (395 milionów lat temu). Czerwone linie na powyższej mapie wyznaczają miejsca tzw. zszycia - zespolenia się płyt kontynentalnych, któremu towarzyszyły procesy wchodzenia jednych płyt na drugie i wypiętrzania się skał w formie pasm górskich. Powstały w tej samej orogenezie kaledońskiej, podobnej wysokości i długości łańcuch górski od Jutlandii, przez Pomorze Zachodnie po Małopolskę, do naszych czasów nie przetrwał, w kolejnych epokach geologicznych zerodowany i pogrzebany wiele kilometrów w głębi ziemi, pod młodszymi osadami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Antyklinorium_%C5%9Brodkowopolskie">Antyklinorium Środkowopolskiego</a>. Jak widzimy, pozostałe części kontynentu europejskiego nie były jeszcze ze sobą połączone. Rodziły się w kolejnych milionach lat "gdzieś" w głębiach oceanów (nie będziemy tego tematu tutaj rozwijać).</div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Spróbujmy, chociaż krótko, odtworzyć co się wydarzyło w okolicy narodzin góry Åreskutan. O ziemi pomorskiej z tego okresu pisałem w artykułach "<a href="http://massovia.blogspot.com/2009_11_01_archive.html">Ziemia Maszewska na morzach południowych</a>", "<a href="http://massovia.blogspot.com/2010_01_01_archive.html">Burzliwe narodziny Europy</a>" oraz "<a href="http://massovia.blogspot.com/2009/10/jakze-inaczej-mozna-rozpoczac-blog_27.html">Podróż w głęboką przeszłość</a>". Powyższa mapa to "widok z góry" na dociskające się trzy płyty tektoniczne. Zbliżenie tego widoku z góry na strefę skandynawskich kaledonidów, a zwłaszcza na ich środkowy segment w regionie Jämtland (Jemtlandia) przedstawione jest na poniższej mapie tektoniczno-stratygraficznej (Li <i>et al</i>., 2021). Kolor niebieski (ordowickie łupki i wapienie) wyznacza wschodnią granicę deformacji kaledońskiej.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXI2WtOjPypvBxQGX-K4J21Qcm6SRvPMQ6tuqj5QhM6Yw5FxRvvPGo61qapyhD4XsYvgRTdNw7NeouUwIj6AoUXrdfnu78bHgj6TmZThWQDx64y2Oz1S8YqpWpIQw-t8UXtkT2IIHj1Cs/s1427/Are+1+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1415" data-original-width="1427" height="634" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXI2WtOjPypvBxQGX-K4J21Qcm6SRvPMQ6tuqj5QhM6Yw5FxRvvPGo61qapyhD4XsYvgRTdNw7NeouUwIj6AoUXrdfnu78bHgj6TmZThWQDx64y2Oz1S8YqpWpIQw-t8UXtkT2IIHj1Cs/w640-h634/Are+1+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Poniżej mapy przedstawiony jest schematyczny profil poprzeczny wzdłuż zakreślonej na mapie linii NW-SE, biegnącej pomiędzy interesującymi nas masywami Åreskutan i Helags i prostopadle przecinającej profil tektoniczny i stratygraficzny pomiędzy tarczą fennoskandzką i zachodnią krawędzią fundamentu Bałtyki (niedokładnie na rysunku wykreślonej). Po orogenezie kaledońskiej Bałtyka przestała być samodzielnym kontynentem, a stała się <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraton">kratonem</a> - częścią kontynentu. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Profil ten pozwala nam zorientować się ogólnie w pochodzeniu i rozmieszczeniu poszczególnych tak zwanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82aszczowina">płaszczowin</a>, jakie w trakcie orogenezy kaledońskiej nasunęły się na krystaliczny fundament Bałtyki. Przemieszczona masa skalna nazywana jest allochtonem, a masa nieprzemieszczona, przykryta allochtonem, nazywana jest autochtonem (terminy zapożyczone z nauk antropologicznych). Występowanie płaszczowin, jako naporowych warstw skalnych, przesuniętych i nałożonych na inne, rozległe obszary, są cechą charakterystyczną całego łańcucha Gór Skandynawskich. Nasunięcie jako proces, powstaje w wyniku działania sił tektonicznych (ruchy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skorupa_ziemska">skorupy ziemskiej</a>), które wypychają pewną warstwę (ekshumowanych) skał z głębi ziemi i przesuwają po jej powierzchni, wiele kilometrów od swojego pierwotnego położenia (miejsca wynurzenia się na powierzchnię ziemi). Przesuwana po powierzchni ziemi warstwa skał podlega w tym czasie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Metamorfizm_dynamiczny">metamofizmowi dyslokacyjnemu</a>.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Płaszczowina to nie "nasunięcie" (jak tłumaczy "Słownik geologii dynamicznej", 1985), ale obcy materiał skalny, przemieszczony ze swojego początkowego położenia na znaczną odległość (kilka lub więcej kilometrów) i złożony na skały miejscowe. Jest to pokład, warstwa skał, płaszcz skalny o wielkiej powierzchni, a nie sam proces nasunięcia.</div></div><div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spójrzmy poniżej na jeden z wielu proponowanych przez badaczy modeli bocznego profilu stykających się krawędzi tektonicznych Laurencji i Bałtyki (Ladenberger <i>et al.</i> 2013), na szerokości geograficznej, na której w podmorskiej strefie przejściowej Bałtyki spoczywała przyszła (po przesunięciu), tak zwana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82aszczowina">płaszczowina</a> Seve (ang. Seve Nappe Complex), zaznaczona na poniższym schemacie, z niewielką moją edycją, kolorem czerwonym. Płaszczowina Seve jest najwyżej położoną jednostką tekto-stratygraficzną w zespole płaszczowin, zwanym stosem płaszczowin albo stosem allochtonów (skał obcych), jaki pokrywa znaczne obszary Gór Skandynawskich.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn4jzDseqiKpYyo3raowSXwwzsuAlRXK20uzEGQVTldglCfmq0UJ-g2Fy1JXAwWC95gOEX2DSNTkAlYDBuQBC3F5FlE1PO91cwlUrnDryodcbqYbObF7x5ssZsn801tsLt0YL5Of8afjQ/s640/Laurentia+Baltica+ex+Ladenberger+2014+ed1.png" style="text-align: left;" /></div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Inny model procesów tektonicznych jamtlandzkiego odcinka kaledonidów skandynawskich zaproponowano na poniższym schemacie (Bender, 2019). Wyraźniej jest tutaj zaznaczona, poprzedzająca kolizję Laurencji i Bałtyki, podwójna subdukcja do wnętrza płaszcza litosfery dna (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skorupa_ziemska_oceaniczna">skorupy oceanicznej</a>) Oceanu Japetus, wraz z powstałym na nim łukiem wulkanicznym, oraz krystalicznego fundamentu Bałtyki. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Proces wchodzenia jednej płyty tektonicznej (kontynentalnej) pod drugą - oceaniczną, czyli proces subdukcji, oraz towarzyszący mu proces tworzenia się, równoległego do krawędzi płyt, wyspowego łuku wulkanicznego, dobrze prezentuje poniższa ilustracja.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiw_eJp0geXEhDqtR542Iyuu2ez4JlcCxlQ7_5hsiu5p9rowmvZzsCZLeb5nZKHfBilx8GRwh0iigiMa3-5v2P2nG1SmkCHByjMs0foiqlpPZUH_upzZb8zMATQZ1zaTMvo02g-hLcZGfvXuWKbWFeWcB5guwqEwfeLy4G8kwOy2r5KQM7i63ibbtGSH4U/s715/Subduction%20and%20formation%20of%20island%20arcs%20ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="402" data-original-width="715" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiw_eJp0geXEhDqtR542Iyuu2ez4JlcCxlQ7_5hsiu5p9rowmvZzsCZLeb5nZKHfBilx8GRwh0iigiMa3-5v2P2nG1SmkCHByjMs0foiqlpPZUH_upzZb8zMATQZ1zaTMvo02g-hLcZGfvXuWKbWFeWcB5guwqEwfeLy4G8kwOy2r5KQM7i63ibbtGSH4U/w640-h360/Subduction%20and%20formation%20of%20island%20arcs%20ed1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">H. Bender wyróżnia tak zwany klin orogeniczny (<i>orogenic wedge</i>), jako jednostkę tektoniczną w obrębie litosfery, obejmującą skały z obu płaszczyzn natarcia na siebie zbiegających się płyt tektonicznych. Według tej teorii, po 433 Ma (milionów lat temu) dwa kliny orogeniczne - jeden pomiędzy płaszczyznami płyty tektonicznej Laurencji i dna oceanu Japetus, drugi pomiędzy dnem oceanu i płytą tektoniczną Bałtyki, połączyły się. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W kolejnej fazie, około 430 Ma, w miejscu zespolenia się tych klinów, pomiędzy pogrążoną krawędzią krystaliczną Bałtyki a płytą Laurencji, wytworzyły się kolejne zespoły płaszczowin Köli, Seve, Särv i innych, o których będzie mowa niżej. Około 415 Ma nastąpiło wynurzenie (ekshumacja) tych płaszczowin na powierzchnię ziemi i nasunięcia ich na siebie (tak zwany stos płaszczowinowy), w określonej sekwencji, w kierunku WNW-ESE na podłoże skał autochtonicznych zachodniej krawędzi Bałtyki.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTCRuXVRFo3J-_Qft72jgIhnA-saJmhf-ismov2xWYBFM2kzNTHt2yoN1wmQN50dUMlcWO0sn6ie3MW_pK4OU_6mScj3kNMdjCIQNEA3OBt6U-ATlQlseMYF3bGWQ7X22xFslXydgHWEs1fHMCJM9U88TcB7qHP23cXCSvTeQnjMxH2d69BqdOu0oq/s970/Jamtland%20Caledonian%20tectonics%20ex%20Bender%202019.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="297" data-original-width="970" height="196" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTCRuXVRFo3J-_Qft72jgIhnA-saJmhf-ismov2xWYBFM2kzNTHt2yoN1wmQN50dUMlcWO0sn6ie3MW_pK4OU_6mScj3kNMdjCIQNEA3OBt6U-ATlQlseMYF3bGWQ7X22xFslXydgHWEs1fHMCJM9U88TcB7qHP23cXCSvTeQnjMxH2d69BqdOu0oq/w640-h196/Jamtland%20Caledonian%20tectonics%20ex%20Bender%202019.png" width="640" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Na marginesie, nie wydaje się, aby miała solidne podstawy zaproponowana przez niektórych naukowców hipoteza o zadziałaniu sił ssących, które miałyby wytworzyć podciśnienie, które wyciągnęło płaszczowinę Seve z głębi ziemi (Barnes <i>et al.</i>, 2017). Po wyłonieniu się na powierzchni ziemi skały te przebyły przecież jeszcze dystans kilkuset kilometrów, nie w warunkach podciśnienia, ale normalnego ciśnienia atmosferycznego. Bardziej prawdopodobne może być zadziałanie sił <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Intruzja">intruzywnych</a> z górnego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski">płaszcza ziemi</a> w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skorupa_ziemska_kontynentalna">kontynentalną skorupę ziemską</a> Bałtyki oraz sił tarcia nasuwającej się na Bałtykę płyty tektonicznej Laurencji.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Nasunięta na górę Åreskutan warstwa obcych skał jest częścią wielkiego, rozpościerającego się wzdłuż Gór Skandynawskich przez około 800 kilometrów pasa płaszczowiny o tej samej genezie (skały <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Allochton">allochtoniczne</a> o wysokim stopniu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Metamorfizm">metamorfizmu</a>), zwanym kompleksem płaszczowiny Seve (Seve Nappe Complex - SNC). Z uwagi na różniące się cechy litologiczne i stopień metamorfizmu płaszczowina Seve została podzielona na trzy poziomy: dolną, środkową i górną. Niektóre z tych skał zostały tylko częściowo zmetamorfizowane, stąd opatrzone przedrostkiem meta-.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W rejonie Åreskutan występują dwie płaszczowiny z kompleksu Seve. Płaszcz dolny składa się z warstwowej sekwencji tektonizowanych metasedymentów i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Amfibolit">amfibolitów</a>, przeobrażonych w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facje_metamorfizmu#Facja_amfibolitowa">facje amfibolitową</a>. Płaszcz górny (płaszczowina Åreskutan) składa się z wysoko przekształconych gnejsów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Migmatyt">migmatycznych</a> i metabazytów (zmetamorfizowanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Minera%C5%82y_maficzne">skał maficznych</a>, które w wyniku całkowitej rekrystalizacji utraciły wszelkie ślady swojej pierwotnej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tekstura_ska%C5%82y">tekstury</a> i charakterystyki mineralogicznej).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Ekshumacja wysokozmetamorfizowanej płaszczowiny Seve i jej umieszczenie między płaszczowinami mniej przetworzonych była związana, jak się sądzi, z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ekstruzja_(wulkanizm)">ekstruzją</a> klinową w centralnej części kaledonidów skandynawskich (Bender <i>et al</i>. 2018). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmdNLlZUWBoVRdmp4YSTJ7Pp_kyG7hVcM7rasNmqvKi4ho6KGjLAWUWiih59AeKR6Ao5X1vaogo0Ujtpr6I8VHYyhXXMoHxPn88LW8GK_ZYgcDXhLH64t439c419eRLGY84sV_vxAYApCqrMcsszBFGP4PTJ2vA3TeUcCn2AjxRjtgTk_X7ydNTuJd/s1506/Middle%20Seve%20Nappe.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="728" data-original-width="1506" height="310" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmdNLlZUWBoVRdmp4YSTJ7Pp_kyG7hVcM7rasNmqvKi4ho6KGjLAWUWiih59AeKR6Ao5X1vaogo0Ujtpr6I8VHYyhXXMoHxPn88LW8GK_ZYgcDXhLH64t439c419eRLGY84sV_vxAYApCqrMcsszBFGP4PTJ2vA3TeUcCn2AjxRjtgTk_X7ydNTuJd/w640-h310/Middle%20Seve%20Nappe.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto powyżej z tej pracy prezentacja obserwacji terenowych i mikroskopowych skał, najbardziej nas interesującej środkowej warstwy płaszczowiny Seve (Middle Seve Nappe) oraz warstwy położonej niżej (Lower Seve Nappe), wraz z interpretacją tak zwanego zwrotu w strefach ścinania (ang. <i>sense of shear indicators</i>) górnej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facje_metamorfizmu#Facja_ziele%C5%84cowa">facji zieleńcowej</a> do amfibolitowej. Dla porównania obserwacji bezpośredniej skał, skalą jest moneta o średnica 20,5 mm. Kolejne skały to: (c) amfibolit, (d) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mylonit">ultramylonit</a>, (e) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Porfiroklasty">porfiroklasty</a> skalenia potasu, (f) gnejs migmatytowy [ewentualny punkt odniesienia do naszego "Trygława"].</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Tytułem przykładu podajmy tu charakter skały gnejsowo-migmatytowej, nie związanej z "Trygławem", ale posiadającej charakterystyczny zewnętrzny aspekt tak zwanej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Foliacja_(geologia)">foliacji</a> (foto poniżej: Peter Davis). Migmatyty pojawiają się jako ciemny i jasny paskowany gnejs, którego struktura może być zawirowana lub skręcona, kiedy w trakcie formacji skały niektóre jej minerały zaczęły się topić. Cienkie nagromadzenia jasnych warstw skalnych mogą występować w otoczeniu ciemniejszych skał, które są równoległe do siebie, a nawet przecinają gnejsową foliację. Jaśniejsze warstwy interpretowane są jako wynik oddzielenia płynnego felsycznego stopu magmowego od sąsiednich, silnie zmetamorfizowanych, ciemniejszych warstw lub wstrzyknięcia stopionego stopu felsycznego z pewnej odległości (tak zwane intruzje). Skały felsyczne (w odróżnieniu od skał maficznych) składają się z dużej ilości magmy, materiałów krzemianowych i skał bogatych w potas, tlen, krzem i sód. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgijkqDJu-aLc2hFOifZWQsG-EFD49IES3-dSog8mWBc99LHY-wregfrhWcBST2R86ZaiNIr2hNV0mYIgh7nJa1nPsy_haHE18Sa1DtdgE-KZ4wDnDakD4fDa9y8kTLTw-_F3YOr2C_4w4kfwEgOfmjB1ekhvUhbhfuWp8v1RLd4ScBxnL6TDCFdl63WAc/s1600/06.2-15-Mt-Blanca-Migmatite.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgijkqDJu-aLc2hFOifZWQsG-EFD49IES3-dSog8mWBc99LHY-wregfrhWcBST2R86ZaiNIr2hNV0mYIgh7nJa1nPsy_haHE18Sa1DtdgE-KZ4wDnDakD4fDa9y8kTLTw-_F3YOr2C_4w4kfwEgOfmjB1ekhvUhbhfuWp8v1RLd4ScBxnL6TDCFdl63WAc/w640-h480/06.2-15-Mt-Blanca-Migmatite.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">W geologii tak zwana strefa ścinania (ang. <i>shear zone</i>) to strefa w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82aszcz_ziemski">płaszczu ziemskim</a>, która została silnie zdeformowana z powodu przesuwania się ścian skał po obu stronach strefy. W górnej skorupie, gdzie skała jest zimna i krucha, strefa ścinania przyjmuje postać pęknięcia zwanego uskokiem. W dolnej skorupie i płaszczu ekstremalne warunki ciśnienia i temperatury sprawiają, że skała jest plastyczna. Oznacza to, że skała jest zdolna do powolnego odkształcania się bez pęknięć, tworząc mniej lub bardziej wygięte pasma (foliacja), jak widać na powyższej prezentacji. Ciągliwa skała przepływa powoli, dostosowując się do względnego ruchu ścian skalnych po obu stronach strefy ścinania. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">To samo pojęcie stosowane jest w glacjologii, gdzie strefa ścinania jest powierzchnią deformacji pomiędzy przesuwającym się (w fazie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Transgresja_lodowca">transgresji</a>) masywem lądolodu, a oryginalnym podłożem skalnym. Strefa ścinania powstaje również wewnątrz korpusu lądolodu, na styku strumienia lodowego i względnie nieruchomych mas korpusu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7z03ouoYjs6tu24Mni1AXfbeqItX0d5qnqQNNiAZA1MiP0eBRlpjpASeCrpvPLZ0SFjAJmaJ37M2Py0pXbykjnb2CThuB5cvirWTLXEfD1MKyV1-HFSoWjlzEFXcN7fLAXmN0dnOX7WJjvxyJIid9KoXEOl97LC5SN-Lwhetq1WLxHKSkRWmO2MVr/s343/Hand%C3%B6l%20mylonitic%20gneiss.jpg" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" data-original-height="278" data-original-width="343" height="259" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7z03ouoYjs6tu24Mni1AXfbeqItX0d5qnqQNNiAZA1MiP0eBRlpjpASeCrpvPLZ0SFjAJmaJ37M2Py0pXbykjnb2CThuB5cvirWTLXEfD1MKyV1-HFSoWjlzEFXcN7fLAXmN0dnOX7WJjvxyJIid9KoXEOl97LC5SN-Lwhetq1WLxHKSkRWmO2MVr/s320/Hand%C3%B6l%20mylonitic%20gneiss.jpg" width="320" /></a></div>Na obecnym etapie, kiedy bazujemy na wstępnej charakterystyce petrograficznej "Trygława", w najlepszym przypadku z lat 1980-tych, nie możemy wykluczyć, że jego rodzimą skała wywodzi się albo ze środkowej (co bardziej prawdopodobne), albo ewentualnie z dolnej warstwy płaszczowiny Seve. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dlatego włączmy tutaj zdjęcie (obok) podnóza masywu Snasahögarna, o którym powiemy niżej, ale w kontekście środkowej warstwy tej płaszczowiny - jako hipotetycznej skały macierzystej naszego głazu. Tutaj załączamy tylko zdjęcie terenowe, wykonane u stóp tego masywu, w pobliżu wsi Handöl, z gnejsem mylonitycznym, podobnym trochę ze wstępnego oglądu do skały "Trygława", z widocznymi rysami i wygładami erozji lodowcowej (Li, Botao <i>et al</i>. 2021).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Przed wspomnianą kolizją kontynentów (Laurencja i Bałtyka) strefa przejściowa Bałtyki (continent-ocean transition zone) była <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szelf_kontynentalny">szelfem kontynentalnym</a>, łączącym jej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skorupa_ziemska_kontynentalna">kontynentalną skorupą ziemską</a> z oceaniczną skorupą ziemską, pod zanikłym między tymi paleo-kontynentami oceanem Iapetus (Japetus). Pomiędzy nasuwającymi się na siebie płytami kontynentalnymi, po stronie Laurencji, powstała przejściowa (w kategoriach geologicznych, trwająca miliony lat) strefa łuku wulkanicznego (ang. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Volcanic_arc">arc volcanism</a>), widoczna na poniższej ilustracji. Szerokość pasa orogenezy kaledońskiej po stronie Bałtyki, czego efektem jest dzisiejsze pasmo Gór Skandynawskich, w środkowej, interesującej nas części tych gór (prowincja Jämtland), sięgała 400 km.</div><div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dzięki odkryciom mikrodiamentów metamorficznych w płaszczowinie Seve (między innymi w gnejsie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pelity">pelitycznym</a> z Åreskutan), jakich dokonali z zespołami polscy uczeni - Jarosław Majka (Majka <i>et al.</i> 2014) i Iwona Klonowska (Klonowska <i>et al</i>. 2017) wiemy, że w trakcie orogenezy kaledońskiej osady skalne, tworzące przyszłą płaszczowinę Seve, przeszły przez proces tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ultra-high-pressure_metamorphism">metamorfizmu ultra-wysokich ciśnień</a> (UHP). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto poniżej cztery mikrofotografie (w różnym stopniu przybliżenia) próbek gnejsów migmatycznych, pobranych z najwyższej warstwy płaszczowiny Seve masywu Åreskutan minerałów (Majka <i>et al.</i> 2012): a) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Porfiroblasty">porfiroblast</a> granatu częściowo zastąpiony <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sillimanit">sylimanitem</a> w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Neosom">neosomie</a> migmatytu; b) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kyanit">kianit</a> częściowo zastąpiony przez sylimanit w neosomie migmatytu c) zdeformowany porfiroblast wcześniejszej generacji granatów w ściętym migmatycie; d) granat euhedralny (w pełni wykształcony kryształ) wtórnej generacji w ściętym migmatycie. W próbkach oznaczono następujące minerały: sylimanit (Sill), kianit (Ky), granat (Grt), pierwotnej generacji Grt-I, wtórnej generacji Grt-II.</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHQ24UOooQNQ60hYyF71VIb89sNBGEwDftK0loLJtZ4sJVMo1BtseNldXeJC8VVha1hNscd8tYG2kElLNJCOrW66g82ibrTBTU8VoXIPw1sjQVecX_ohYsKUtcFJK7hjLbw2Jneot19rI/s850/Photomicrographs-of-a-garnet-porphyroblast+ex+Majka+et+al.+2012.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="637" data-original-width="850" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHQ24UOooQNQ60hYyF71VIb89sNBGEwDftK0loLJtZ4sJVMo1BtseNldXeJC8VVha1hNscd8tYG2kElLNJCOrW66g82ibrTBTU8VoXIPw1sjQVecX_ohYsKUtcFJK7hjLbw2Jneot19rI/w640-h480/Photomicrographs-of-a-garnet-porphyroblast+ex+Majka+et+al.+2012.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Protolit">Protolity</a>, czyli pierwotne, kumulujące się w strefie <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Miogeocline">miogeokliny</a> na zachodniej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraw%C4%99d%C5%BA_pasywna">krawędzi pasywnej</a> Bałtyki osady skalne, uległy w ordowiku (455 Ma) bardzo głębokiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Subdukcja">subdukcji</a> - wejściu pod płytę kontynentalną Laurencji (a właściwie pod jej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81uk_wyspowy">łuk wulkaniczny)</a>, na głębokość do około 120 kilometrów. Tak znaczne zagłębienie się powierzchniowych (podmorskich) skał osadowych obrzeża Bałtyki odbywało się w warunkach gwałtownego, w terminologii geologicznej, natarcia na siebie tych płyt kontynentalnych, nachodzących na siebie w tempie do 10 cm rocznie. Na marginesie, dzisiejsze tempo odsuwania się od siebie płyt tektonicznych - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yta_p%C3%B3%C5%82nocnoameryka%C5%84ska">Północnoamerykańskiej</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yta_eurazjatycka">Euroazjatyckiej</a>, wynosi około 2 cm w skali rocznej. Pomiędzy rozchodzącymi się płytami, wzdłuż osi tak zwanego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzbiet_%C5%9Ar%C3%B3datlantycki">Grzbietu Śródatlantyckiego</a>, powstaje nowa skorupa ziemska typu oceanicznego.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Identyfikacja protolitu dla zawierających mikrodiamenty gnejsów w kompleksie Åreskutan - Helags udzieliłaby informacji dotyczących przebiegu ewolucji tektonicznej kaledonidów w prowincji Jämtland. Pobrana ze zbocza, położonego pomiędzy masywami Åreskutan i Helags szczytu Tväråklumparna (1403 m n.p.m.) próbka (JMY-19a) wskazuje na obfitość w całej skale fosforu (P), uranu (U), toru (Th) i metali ziem rzadkich (REE). Uproszczona mapa geologiczna tego rejonu przedstawiona jest niżej (źródło: Walczak <i>et al.</i>, 2022). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOTX4KHyrRGVeEDmZ1f78lxgXzR-3tHO8WpvNZxWKrIw4K12V96YamODmmIGh20VHaXNj9L_B9xRGm2C2lPiSgkV6LCG5ccTb3zRloNGpL2eCSNeDQ_C2mWOOwZQmOSKeve56-qfU74i3Q1jdfUsGAs6EdbK5xHtrLiXtaZLbPlftZ9dppZ0-xdkz7/s670/Tv%C3%A4r%C3%A5klumparna%20ex%20Walczak%202022.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="551" data-original-width="670" height="526" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOTX4KHyrRGVeEDmZ1f78lxgXzR-3tHO8WpvNZxWKrIw4K12V96YamODmmIGh20VHaXNj9L_B9xRGm2C2lPiSgkV6LCG5ccTb3zRloNGpL2eCSNeDQ_C2mWOOwZQmOSKeve56-qfU74i3Q1jdfUsGAs6EdbK5xHtrLiXtaZLbPlftZ9dppZ0-xdkz7/w640-h526/Tv%C3%A4r%C3%A5klumparna%20ex%20Walczak%202022.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Sedymentacja protolitu obecnego gnejsu z Tväråklumparna zachodziła prawdopodobnie w warunkach beztlenowych. Głównym kandydatem na taki protolit byłby bogaty w substancje organiczne, beztlenowy czarny łupek, łupek ałunu. Ta formacja skalna z okresu od środkowego kambru do wczesnego ordowiku mogła osadzać się na krawędzi Bałtyki, w łuku przednim aktywnej strefy subdukcji (Walczak <i>et al</i>., 2022). Oto widok na ten masyw (foto: Lars Falkdalen Lindahl, 7 sierpień 2009).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1lu49BB56_JphJwWJQm3mD_jvBusHh7ek3g6V7xUZqJHbzcftMZD3aFTgb-7T6ZwEbqx2mNV9FYo_mI8c0Wpk3LuaXfzNnoNBrqKlBNKYItIv3gqttbTCc2l_PHzDpZHICXwFN8Zy1EjY8cpKpwtQyMnavfjHikj7i3D5AL8_X4RN7vZTV_qutyLk/s3264/Tv%C3%A4r%C3%A5klumpen.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2448" data-original-width="3264" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1lu49BB56_JphJwWJQm3mD_jvBusHh7ek3g6V7xUZqJHbzcftMZD3aFTgb-7T6ZwEbqx2mNV9FYo_mI8c0Wpk3LuaXfzNnoNBrqKlBNKYItIv3gqttbTCc2l_PHzDpZHICXwFN8Zy1EjY8cpKpwtQyMnavfjHikj7i3D5AL8_X4RN7vZTV_qutyLk/w640-h480/Tv%C3%A4r%C3%A5klumpen.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wracając do orogenezy kaledońskiej "naszej" Bałtyki, w kolejnym okresie geologicznym - sylurze (420 Ma) głęboko zmetamorfizowane osady zachodniej krawędzi tego kontynentu wynurzyły się na powierzchnię ziemi (tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Exhumation_(geology)">ekshumacja</a>). Ekshumacja skał zawsze związana jest z procesami orogenezy, czyli zmianami w ukształtowaniu powierzchni ziemi. Orogeneza poprzedzona jest tak zwaną tektogenezą, czyli powstaniem pod powierzchnią ziemi - w wyniku dynamiki procesów tektonicznych, nowych, określonych struktur skalnych.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Nie ma tu miejsca na szczegółową analizę powyższego modelu, a zreasumujmy go następująco. W wyniku nasunięcia płyty kontynentalnej Laurencji na podmorską część fundamentu (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Basement_(geology)">basement</a>) Bałtyki - proces, który rozpoczął się około 450 milionów lat temu, oraz wywołanego tym wysokiego ciśnienia i temperatury, spoczywające tam warstwy skał osadowych zostały przemieszczone w głąb skorupy ziemskiej, gdzie ulegały eklogityzacji, to jest przekształceniom w skały metamorficzne facji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facje_metamorfizmu#Facja_eklogitowa">eklogitowej</a> - najbardziej głębinowej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facja">facji</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Metamorfizm_regionalny">metamorfizmu regionalnego</a>. Następnie - przechodząc przez kolejne metamorfizmy, skały te zostały wypchnięte na powierzchnię ziemi i przesunięte po niej na odległość (w przypadku Åreskutan), jak się ocenia, około 300-400 km, licząc od miejsca pojawienia się na powierzchni ziemi ich rodzimego podłoża. "Trygław" zachował w sobie ślady facji eklogitowej, w postaci <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Almandyn">almandynu</a> - minerału budującego eklogity. Jego udział w składzie mineralnym tychowskiego głazu wynosi 5.6% (Gumowska 1967).</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEGbycb-J8dOuX_4uhT9J0yygmt21YXwoPAweIGAq38ALrQqN5G-P1CWI9p2ttuea-DJM6OlC0pd7VuhyphenhyphenLIUMwpTL06fMgzNO9yYRDSWzx3mw0eZ-O7R6dDbDr6MVA7JDgx5YfPZ8GU48/s977/Areskutan+geology.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="523" data-original-width="977" height="342" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEGbycb-J8dOuX_4uhT9J0yygmt21YXwoPAweIGAq38ALrQqN5G-P1CWI9p2ttuea-DJM6OlC0pd7VuhyphenhyphenLIUMwpTL06fMgzNO9yYRDSWzx3mw0eZ-O7R6dDbDr6MVA7JDgx5YfPZ8GU48/w640-h342/Areskutan+geology.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Oto powyżej geologiczna mapa otoczenia masywu Åreskutan (Klonowska <i>et al</i>. 2017b). Najbardziej interesujące są dla nas dwie najwyżej położone warstwy, wchodzące w skład kompleksu płaszczowiny Seve. Wierzchołek masywu, o średnicy 4-6 km, to grupa skał określonych jako gnejsy migmatyczne (oznaczonych w legendzie do mapy kolorem szarożółtym). Z najwyżej położonej warstwy, z zachodniego stoku masywu, pobrano dwie próbki skalne, które na mapie oznaczono symbolem diamentu. Charakterystykę próbek tej warstwy gnejsów przedstawiono wyżej na czterech mikrofotografiach.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Przybliżone miejsce pobrania próbek (Mörvikshummeln), o których będzie mowa jeszcze niżej, przedstawia poniższa fotografia (Klonowska <i>et al</i>, 2017b). Jest to bazalna (u jej podstawy) strefa ścinania płaszczowiny Seve przez ostatni lądolód. W <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Glacjologia">glacjologii</a>, strefa ścinania to obszar w obrębie działania lądolodu, zwłaszcza na obrzeżach i w stopie strumienia lodowego, podlegający znacznym odkształceniom morfologicznym.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Na marginesie, polscy badacze niesłusznie zaliczają glacjologię jako gałąź <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hydrologia">hydrologii</a> - nauki badającej wodę, także w formie lodu, występującą w przyrodzie. Jest to stanowisko stare, zawężone, z początków powstania glacjologii jako dyscypliny naukowej, kiedy to badania lądolodów skupiały się bardziej na procesach deglacjalnych i fluwioglacjalnych, a nie na fazie ich ekspansji. Dzisiaj glacjologia jest interdyscyplinarną nauką o Ziemi, która korzysta z wiedzy i metod badawczych geofizyki, geologii, geografii fizycznej, geomorfologii, klimatologii, hydrologii i biologii. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5I-KKobzH8GmMiQ63fDUq87eLVIEu37xQzBZYW0PCWx40OKQiA7WfjY02g1ex7PDrSMtdW66Fw0RpvSIX-tLh3ySm46cC3O4kiAy-nyKFaBIZ6fva_3nBlACfnUPbf30tz39oLO7EegE/s909/M%25C3%25B6rvikshummeln.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="580" data-original-width="909" height="408" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5I-KKobzH8GmMiQ63fDUq87eLVIEu37xQzBZYW0PCWx40OKQiA7WfjY02g1ex7PDrSMtdW66Fw0RpvSIX-tLh3ySm46cC3O4kiAy-nyKFaBIZ6fva_3nBlACfnUPbf30tz39oLO7EegE/w640-h408/M%25C3%25B6rvikshummeln.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Niżej, na zboczu masywu Åreskutan, przykrytym dolną warstwą płaszczowviny Seve (Lower Seve Nappe), w 2014 roku wykonano odwiert geologiczny COSC-1 do głębokości 2490 metrów, który objął w całości miąższość płaszczowiny Seve oraz część warstwy podłoża allochtonicznego. Wiercenie zrealizowano w ramach projektu naukowego Collisional Orogeny in the Scandinavian Caledonides (COSC-1), dzięki któremu wydobyto ciągły rdzeń wiertniczy do podanej głębokości.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Najwyższa warstwa odwiertu zawiera <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Psamity">metapsamity</a> (metaarenity), gnejsy, łupki mikowe i marmury (kolor brązowy na powyższej mapie). Uproszczoną stratygrafię skał do głębokości 1500 metrów przedstawia poniższy schemat (źródło: Yan, 2017).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVgowBE08bLsozYlNbm3JD6LFHWpDFqbaAHpmnF6-IZfeUS6XeYw-306JTTsG8ubjnXfh3DkrLXmmTu_9KcWQMw9qNnvyEI_Wx4M1AiRavpOJmjUv5xaTKFT95QiBKkACT1stJpErXSeiH-N-9uFc1Yeh7hydy-ep9IbMaWmp0Vx3nbfpNiB3_otN6/s638/COSC-1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="610" data-original-width="638" height="612" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhVgowBE08bLsozYlNbm3JD6LFHWpDFqbaAHpmnF6-IZfeUS6XeYw-306JTTsG8ubjnXfh3DkrLXmmTu_9KcWQMw9qNnvyEI_Wx4M1AiRavpOJmjUv5xaTKFT95QiBKkACT1stJpErXSeiH-N-9uFc1Yeh7hydy-ep9IbMaWmp0Vx3nbfpNiB3_otN6/w640-h612/COSC-1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Bardziej szczegółową charakterystykę petrograficzną przedstawiamy poniżej na przykładzie skał z głębokości od 338 do 1167 metrów pod powierzchnią. Są to gnejsy z przewagą kwarców i skaleni (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plagioklazy">plagioklazy</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikroklin">mikrokliny</a>) i wapniowo-krzemianowych faz mineralnych. Wraz z głębokością zmienia się rozmiar ziarna, od gruboziarnistego do struktury bardziej łupkowej, ze zwiększoną obfitością miki. Poniższe mikrofotografie przedstawiają ilustrację niektórych próbek z tej warstwy gnejsów (źródło: Holmberg, 2017). </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Kolejno, są to widoczne, w różnym sposobie oświetlenia (przepraszam niegeologów za dużą dawkę terminologii specjalistycznej): A) kwarc (Qz), mikroklin (Mc) i plagioklaz w osnowie wraz z cienkimi pasmami biotytu (Bt), gruboziarnistych i wydłużonych kryształów apatytu (Ap), niewielkie kryształy zoizytu (Zo) i tytanitu (Tnt). B) rekrystalizowana wstążka kwarcowa w dolnej części przylega do żyły wapienno-krzemianowej, w górnej części - z gruboziarnistymi skupiskami kalcytu (Cal) i drobnoziarnistym kruszywem z zoizytem, tytanitem, apatytem i actionlitem (Act). C) typowy wygląd dynamicznie rekrystalizowanych agregatów plagioklazu, mikroklinu i kwarcu, z dwoma większymi klastami mikroklinu z krzyżowymi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kryszta%C5%82y_bli%C5%BAniacze">kryształami bliźniaczymi</a>. D) duże ziarno kwarcu w prawym górnym rogu z wyraźną deformacją wewnątrzkrystaliczną oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Myrmekit">myrmekity</a> wzdłuż granic ziaren. E) typowy subhedralny kryształ granatu oraz inkluzje kwarcu i plagioklazów (Pl) różnej wielkości; tendencja do tworzenia się struktury atolu z plagioklazami w rdzeniu. F) granat anhedralny, obok nieprzezroczysty minerał oraz mniejsze wtrącenia kwarcu i plagioklazu.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLyFKeTr1ipil68pDKhHcO66gDsstBSxpOM3wsSzncgUHTewINpwggCNYpRJe6bt8UH_aSVE3x1eIhOLGiw_y5UsdJpvC2ftvz8N1UvMS6C0KF2psFTlfx7t5RnanDKHUIRQm5_y5aez4ss4KtOfdge8EN69t_LFr6RXiKMAiaxZDXOYB90EPELwi9/s680/General%20composition%20of%20gneisses%20ex%20Holmberg%202017.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="680" data-original-width="603" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLyFKeTr1ipil68pDKhHcO66gDsstBSxpOM3wsSzncgUHTewINpwggCNYpRJe6bt8UH_aSVE3x1eIhOLGiw_y5UsdJpvC2ftvz8N1UvMS6C0KF2psFTlfx7t5RnanDKHUIRQm5_y5aez4ss4KtOfdge8EN69t_LFr6RXiKMAiaxZDXOYB90EPELwi9/w568-h640/General%20composition%20of%20gneisses%20ex%20Holmberg%202017.png" width="568" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Jak istotne znaczenie w identyfikacji struktury fotografowanych minerałów ma sposób ich oświetlenia, wskazują poniższe dwie mikrofotografie (Holmberg 2017) tych samych kryształów kwarcu w otoczeniu łupku mikowego, jednakże pierwsza w świetle spolaryzowanym płaszczyznowo (1N), druga w świetle spolaryzowanym krzyżowo (NX). Główna <span style="text-align: left;">foliacja krystalizacyjna określona jest wstęgami kwarcu (Qz), przekładanymi muskowitem </span><span style="text-align: left;">(Ms), biotytem (Bt), drobnym </span><span style="text-align: left;">chlorytem oraz nieprzezroczystymi minerałami.</span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0UtRZPPFLcc2rMonaG3gWBlXD8Yf6iPIDxjacWmwqpgmREZvXgiZeM9vifXCDbxFBy3Rrd-gYlqrxAU_8wTOh7pkAWlWTdTnKXd0cQ3fzOiS5e9EmLPVScKFZvYvun8kRXytZKf0Cbn2PxSupnmusTcuIdSr5pZDDgtWLgeCBvAT1zx02_9nKIDMq/s1038/Micaschist%20in%20two%20lights%20ex%20Holmberg%202017.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="389" data-original-width="1038" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh0UtRZPPFLcc2rMonaG3gWBlXD8Yf6iPIDxjacWmwqpgmREZvXgiZeM9vifXCDbxFBy3Rrd-gYlqrxAU_8wTOh7pkAWlWTdTnKXd0cQ3fzOiS5e9EmLPVScKFZvYvun8kRXytZKf0Cbn2PxSupnmusTcuIdSr5pZDDgtWLgeCBvAT1zx02_9nKIDMq/w640-h240/Micaschist%20in%20two%20lights%20ex%20Holmberg%202017.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Rzućmy okiem na fragment mapy geologicznej omawianej tutaj zachodniej części prowincji Jämtland (źródło: Sveriges berggrund - Bedrock map of Sweden, 2012). Dodano legendę wydawcy mapy, dotyczącą pochodzenia skał w masywach Åreskutan i Helags, należących do powstałej w orogenezie kaledońskiej baltoskandyjskiej strefy przejściowej obrzeża kontynentalnego z oceanem, w kompleksie Seve Nappe (Baltoscandian continental margin-ocean transition zone, Seve Nappe Complex). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Pierwsza grupa skał, oznaczona kolorem oliwkowym i numerem 23, powstała w okresie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ediakar">ediakaru</a>, to amfibolity, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Diabaz">metadoleryty</a> (diabazy), w tym <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sheeted_dyke_complex">kompleks intruzji warstwowych</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gabro">metagabro</a> oraz przeobrażona <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_ultrazasadowe">skała ultrazasadowa</a> (amphibolite, metadolerite including sheeted dyke complex, metagabbro, metamorphosed ultrabasic rock /Ediacaran/). Druga, interesująca nas grupa skał, z której zbudowane są obydwa masywy (w różnych proporcjach) to ta, oznaczona kolorem oliwkowo-żółtym i numerem 24, wytworzona w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Neoproterozoik">neoproterozoiku</a>, na którą składają się <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upek_%C5%82yszczykowy">łupki granatowo-mikowe</a>, łupki kwarcowo-skalniowe, wapienne łupki mikowe, kwarcyty, marmury, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paragnejs">paragnejsy</a> migmatyczne, amfibolity, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eklogit">eklogity</a> i metadoleryty (garnet-mica schist, quartzo-feldspathic schist, calcareous mica schist, quartzite, marble, migmatitic paragneiss, amphibolite, eclogite, metadolerite /Neoproterozoic/).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihe3OzB5kg2pPAPRBBVLF8DiLH38qJbjnai6Iq_7aBicvMnEg0fm2eAtr_V_Cd5iAI63oj0UBgp4sW8RrHiSEKtmfuXxqPwgSKCWeHgzjCaONyvuEXreyVkKIluMYho9qe9rx2sMBEvHk5_HlE7QslErEpXBhm3bEU-tsILe4DrjqYvonIG4Kx0IZU/s1591/Areskutan%20Helags%20geologia%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1003" data-original-width="1591" height="404" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihe3OzB5kg2pPAPRBBVLF8DiLH38qJbjnai6Iq_7aBicvMnEg0fm2eAtr_V_Cd5iAI63oj0UBgp4sW8RrHiSEKtmfuXxqPwgSKCWeHgzjCaONyvuEXreyVkKIluMYho9qe9rx2sMBEvHk5_HlE7QslErEpXBhm3bEU-tsILe4DrjqYvonIG4Kx0IZU/w640-h404/Areskutan%20Helags%20geologia%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Oto poniżej przekrój geologiczny na linii Östersund - Åreskutan - Trondheim (Gee <i>et al.</i> 2010) końcowego etapu orogenezy kaledońskiej, sprzed około 400 Ma (milionów lat temu), kiedy masyw Åreskutan przykryty już był płaszczowiną kompleksu Seve. Warstwy na szkicu, spod których wystają strzałki, oznaczają kierunek nasuwanych kolejno, w wyniku przesuwania się krawędzi tektonicznej Laurencji na krystaliczny fundament Bałtyki - złożony z granitów i gnejsów wieku 1.7/1.8 Ga - miliardów lat temu (kolor jasnoszary).</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Pierwsze na fundamencie zostały przesunięte autochtoniczne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Piaskowiec">piaskowce</a> i diabazy - wiek około 1.5-1.0 Ga (kolor ciemnoszary); później nasunięta warstwa osadów z podmorskiej krawędzi Bałtyki - wapienie i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/A%C5%82un_potasowy">ałunowe</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upek_ilasty">łupki ilaste</a> z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kambr">kambru</a> i ordowiku - 520-480 Ma (kolor niebieski na mapie). Te ostatnie osady - z uwagi na czarny kolor zawartych w nich minerałów ilastych, stanowią charakterystyczną dla tej części Szwecji, wyodrębnioną przez geologów pod tą właśnie nazwą (ang. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Alum_Shale_Formation">Alum Shale Formation</a>), <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Formacja_skalna">formacją skalną</a> metamorficznych czarnych łupków
ałunowych. Oto próbka tych skał, pochodząca z frontu kaledońskiego z okolic Hunneberg w Västergötland (foto: Vänersborgs museum).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhFLGMkNZuZ5AskcQ6vko0kIm27Kfc3-bTP-K6N-WqjemO3H-3WDrK6hbWQj3vip3dN55H6T0eiiorhpdfnDGJUhVHhYrRax4L3DQgEC0OC0FSzVVovCImWEUdm2rxensRJp9YWk8_RDIBfos8hDipLyYA65AS2Jq7cxMLRr186TfOMVQ4NwjHRK5x/s840/Hunneberg%20in%20V%C3%A4sterg%C3%B6tland%20ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="604" data-original-width="840" height="460" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhFLGMkNZuZ5AskcQ6vko0kIm27Kfc3-bTP-K6N-WqjemO3H-3WDrK6hbWQj3vip3dN55H6T0eiiorhpdfnDGJUhVHhYrRax4L3DQgEC0OC0FSzVVovCImWEUdm2rxensRJp9YWk8_RDIBfos8hDipLyYA65AS2Jq7cxMLRr186TfOMVQ4NwjHRK5x/w640-h460/Hunneberg%20in%20V%C3%A4sterg%C3%B6tland%20ed1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Podłoże szczytu Åreskutan (ilustracja poniżej) stanowi ordowicka płaszczowina Särv (kolor żółty), przykryta płaszczowiną Seve (brązowy), z przełomu ordowiku i syluru - 443 Ma. W pobliżu tej góry, od zachodniej strony, rozpościera się płaszczowina Köli, z przełomu kambru i ordowiku - około 488 Ma (kolor zielony). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jest to o tyle interesujące, że wypiętrzone w linii łuku wyspowego (wulkanicznego) skały płaszczowiny Köli, genetycznie wymieszane są ze skałami pochodzącymi z paleokontynentu Laurencja, a więc z dzisiejszej północnoamerykańskiej płyty tektonicznej, a dokładnie ze wschodniego wybrzeża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Geografia_Grenlandii#Budowa_geologiczna">Grenlandii</a>, oddalonego dzisiaj od kompleksu Åreskutan o około dwa tysiące kilometrów. Górne warstwy płaszczowiny Köli zawierają <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fosylizacja_(geologia)">sfosylizowane</a> ślady fauny, pochodzącej z Laurencji.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmFru3WtVaFfLgqORoTDukESWbTd26W9JShVv9HRoZG9kqVoEybZfQCndMkvlYuicfqOA7KvCKTQ2PIo5K5m_KLgoieoiDaB7-9mnjYoQaBhNdhzG3CihzrNNnuqcR3SrViw050PM0LXc/s1600/%25C3%2596stersund+%25C3%2585reskutan+Trondheim+ex+Gee+2010.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="405" data-original-width="1308" height="198" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjmFru3WtVaFfLgqORoTDukESWbTd26W9JShVv9HRoZG9kqVoEybZfQCndMkvlYuicfqOA7KvCKTQ2PIo5K5m_KLgoieoiDaB7-9mnjYoQaBhNdhzG3CihzrNNnuqcR3SrViw050PM0LXc/s640/%25C3%2596stersund+%25C3%2585reskutan+Trondheim+ex+Gee+2010.png" width="640" /></a></div><div><br /></div><div style="text-align: justify;">Czas przyjrzeć się bliżej samej górze Åreskutan i jej skalistej zawartości. Na poniższej fotografii (Majka <i>et al</i>. 2012) badacze wykreślili linię oddzielającą dolną warstwę płaszczowiny Seve od wyżej położonej płaszczowiny Åreskutan, która w konwencji podziału jest środkową płaszczowiną Seve (tej górnej na Åreskutan nie ma). Zdjęcie wykonane od strony południowego wschodu, a zatem lewy stok nachylony jest w kierunku SW, a prawy na NE.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dolna płaszczowina Seve wewnątrz góry składa się z wysoce zdeformowanych skał metaosadowych i magmowych, które poddane zostały metamorfizmowi facji amfibolitowej. Zawiera gnejsy kwarcowo-skaleniowe, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwarcyt">kwarcyty</a>, łupki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granat_(minera%C5%82)">granatowo</a>-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upek_%C5%82yszczykowy">łyszczykowe</a>, łupki kianitowo-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Staurolit">staurolitowe</a>, także amfibolity. Pod dolną płaszczowiną Seve, w płaszczowinie Särv, zalegają skały o niższym stopniu metamorfizmu, powstałe w środowisku wodnym piaskowce, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wapie%C5%84">wapienie</a> i inne skały facji zieleńcowej oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Diabaz">doleryty</a>. Przypomnijmy z pierwszej części artykułu, że zbudowane głównie z łyszczyków (glinokrzemianów sodu, glinu, żelaza, magnezu) i granatów łupki granatowo-łyszczykowe geolog niemiecki Deecke uznał za charakterystyczne dla skały "Trygława" (Deecke 1907). Ten rodzaj utworów metamorficznych o teksturze łupkowatej zwany jest skałami granatowymi.</div><div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: justify;">Górna część płaszczowiny Seve w masywie Åreskutan, o miąższości około 500 metrów, wypełnia sam szczyt góry i składa się głównie z gnejsów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facje_metamorfizmu#Facja_granulitowa">facji granulitowej</a> - co, zdaniem badaczy (Majka <i>et al.</i> 2012) świadczy, że warstwa tych skał mogła zostać nasunięta w to miejsce jeszcze w stanie gorącym. W płaszczowinie Åreskutan znajdują się też skały facji górno-amfibolitowej do granulitowej, co świadczy o ich wysokim stopniu metamorfizmu. Dominują zmigmatytyzowane paragnejsy granatowo-sylimanitowe i gnejsy kianitowe (Klonowska <i>et al.</i> 2017). Przywołani w pierwszej części artykułu dwoje badaczy, którzy jako jedyni w Polsce dokonali bliższej analizy petrograficznej i geochemicznej skały "Trygława", określili ją jako paragranatognejs <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Oligoklaz">oliglazowo</a>-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Andezyn">andezynowy</a> (Gumowska 1967) i jako gnejs sylimanitowo-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Biotyt">biotytowy</a> (Dudziak 1983). W tej najwyższej warstwie góry liczne są także migmatyty, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upek_ziele%C5%84cowy">łupki zieleńcowe</a> (metabazyty) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Leukogranit">leukogranity</a> (Klonowska <i>et al.</i> 2017). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg536NZMjWcSP17W7BYRzmJzHxAf9_6Z5PhKPsPZ074kpJITwPTm-0X192mnb7NmJ17JJa2hIaRZ4cFx6wvBKUlg2k_y6BBtdvGs0Vx5-nGTGsa7S6bbu1pagQbFQ99JjuOPRhXmAxRUTc/s1600/%25C3%2585reskutan+bilden+tagen+fr%25C3%25A5n+SE+ex+Majka+2012+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="744" data-original-width="1340" height="354" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg536NZMjWcSP17W7BYRzmJzHxAf9_6Z5PhKPsPZ074kpJITwPTm-0X192mnb7NmJ17JJa2hIaRZ4cFx6wvBKUlg2k_y6BBtdvGs0Vx5-nGTGsa7S6bbu1pagQbFQ99JjuOPRhXmAxRUTc/s640/%25C3%2585reskutan+bilden+tagen+fr%25C3%25A5n+SE+ex+Majka+2012+ed1.png" width="640" /></a>
<div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: justify;">Chociaż
uczyniłem odwołanie do definicji skały migmatytowej już wyżej, to ze
względu na istotne znaczenie tego terminu w rozważaniach o "Trygławie"
pozwolę sobie w popularny sposób określić ten rodzaj skały
metamorficznej (przekształconej na wielkich głębokościach), jako
powstałej w warunkach bardzo wysokich ciśnień i temperatur, które
wywołują fuzję określonych skał pierwotnych, z których tworzą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Migma">migmę</a>, mającą tam formę magmy hybrydowej - mieszanki magmy i szczątków skał stałych lub nie w pełni płynnych.
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Gnejsy
granatowo-sylimanitowe z silnym warstwowaniem gnejsowatym towarzyszą
tam gnejsom kwarcowo-skaleniowym ze słabszą gnejsowatością
(warstwowaniem). Metabazytowe <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksenolit">ksenolity</a>
(porwaki wulkaniczne) występują powszechnie z gnejsami
kwarcowo-skaleniowymi i granatowo-sylimanitowymi. W paragnejsach
widoczne są pofałdowane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Foliacja_(geologia)">foliacje</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tekstura_ska%C5%82y">tekstura</a> migmatytowa. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Datowanie_izotopowe">Datowanie izotopowe</a> (radiometryczne) metodą uranowo-ołowiową (U-Pb) zawartego w paragnejsach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyrkon_(minera%C5%82)">cyrkonu</a> wskazuje, że <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ultrametamorfizm">migmatyzacja</a> (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ultrametamorfizm">ultrametamorfizm</a>) płaszczowiny Åreskutan nastąpiła w okresie 442-441 Ma (Ladenberger <i>et al. </i>2013), czyli później, niż szczytowa faza metamorfizmu dla całej płaszczowiny Seve (Majka <i>et al.</i> 2014). Pofałdowanie tego regionu i wyniesienie masywu górskiego Åreskutan nastąpiło już we wczesnym dewonie, około 400 Ma.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Cyrkon
należy do najstarszych minerałów odkrytych na ziemi; znaczna ich ilość
powstała około 3.4 mld lat temu. Jest nośnikiem radioaktywnego uranu (U), który rozpada się w czasie i przemienia w ołów (Pb), co czyni go narzędziem w geochronologii, pozwala bowiem określić wiek
skał, zawierających cyrkon. Należący do tak zwanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzemiany_wyspowe">krzemianów wyspowych</a> (powstających w bardzo wysokiej temperaturze) cyrkon, obok obok granatu i sylimanitu, znajduje się prawdopodobnie także w skale "Trygława". Gdyby tak było, a co pozostaje do zbadania, można byłoby ustalić bezwzględny wiek "Trygława", za pomocą datowania zawartego w nim cyrkonu metodą U-Pb.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto poniżej fotografia zalegającej na wierzchołku Åreskutan warstwy gnejsów migmatytowych (foto: Steinar Fines, Google Earth), wykonana w lipcu 2021. Widok w kierunku zachodnim.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiB8hwi9M7oRHqWfwQnhWnIr4cH6LEdA0DTcqJ3p1kr3UR4yQVCgjrjuxDZnFK1inN8hAaIAPEZ5fY_NVooZtXhgmRM8ZOuqgWgMVJ1RxVkPxW1kZy-IT73lou5sqNGk4sfZM53RLQkaDM/s1920/Areskutan+ex+google+earth3.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="968" data-original-width="1920" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiB8hwi9M7oRHqWfwQnhWnIr4cH6LEdA0DTcqJ3p1kr3UR4yQVCgjrjuxDZnFK1inN8hAaIAPEZ5fY_NVooZtXhgmRM8ZOuqgWgMVJ1RxVkPxW1kZy-IT73lou5sqNGk4sfZM53RLQkaDM/w640-h322/Areskutan+ex+google+earth3.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniższa
ilustracja (foto: Jens Grimmer, 2015), z prowincji Västerbotten (około 300 km na
północ od Åreskutan), przedstawia na pierwszym planie zbocze z
wyłaniającymi się gnejsami z płaszczowiny Seve, zawierającymi minerały ultramaficzne. Ta mylonityczna
skała łupkowa granatowo-łyszczykowa, ekshumowana w tym miejscu z głębi
skorupy ziemskiej około 430 milionów lat temu, zewnętrznie zbliżona jest
wyglądem do skały Trygława. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Widoczne są na niej skutki erozji
glacjalnej i wietrzenia holoceńskiego. Nie mogą one jednak być brane pod
uwagę jako ewentualna wychodnia Trygława, bowiem w okresie ostatniego
zlodowacenia strumień lodowy kierował erodowane z tego rejonu skały w
kierunku zachodnim, w stronę głębokiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Norweskie">Morza Norweskiego</a>. Ponad warstwą skał Seve, w głębi z lewej strony, górują starsze skały z płaszczowiny Köli.</div></div><div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV6KJ_hBq0mSwiLCmYG1KZJvjfoYKkoljeF3NV8U2kt1uq3hdHVenLaBF2Mz73e6A0Oa5hVnv1a3LROoEuw7tUYvmSlGXeud1CiV5nefd7hb8bLi4N5iW4SjnTSqWBjcUiISOCfZ4VZy0/s2048/Mylonitic+HP+garnet-micaschists+of+the+Upper+Seve+nappe+foto+Jens+Grimmer+2015.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1536" data-original-width="2048" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhV6KJ_hBq0mSwiLCmYG1KZJvjfoYKkoljeF3NV8U2kt1uq3hdHVenLaBF2Mz73e6A0Oa5hVnv1a3LROoEuw7tUYvmSlGXeud1CiV5nefd7hb8bLi4N5iW4SjnTSqWBjcUiISOCfZ4VZy0/w640-h480/Mylonitic+HP+garnet-micaschists+of+the+Upper+Seve+nappe+foto+Jens+Grimmer+2015.jpg" width="640" /></a></div> <br /></div><div style="text-align: justify;">Przyjrzyjmy się zestawionym na poniższych fotografiach trzem próbkom paragnejsów, pobranych w paśmie górskim <a href="http://sv.wikipedia.org/wiki/Marsfjället">Marsfjället</a>, w prowincji Västerbotten (Bukała <i>et al</i>. 2020). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Tamtejszy zespół gnejsów (<span style="text-align: left;">Marsfjället gneiss unit), należący również do </span>kompleksu płaszczowiny Seve, składa się z migmatycznych paragnejsów i amfibolitów z granatami, które przeszły metamorfizm facji amfibolitowej do facji granulitowej. Próbka (a) to bogaty w biotyt i granat paragnejs migmatyczny; próbka (b) to paragnejs migmatyczny bogaty w kwarc, próbka (c) to amfibolit z granatem.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisu8RKoxfVEq-lSJDNtlWGHANaQz1HxyiBMykiW0S05TnXFucenJRjhFGfHFuQAOeAIXtRT5UJCcDsK3U5PTsUdT_bvvJv2aGtDyltHT5c0x9S0GlBsi4UOWe8YWBV2AFKJf3uYofDk06VUJIhkbgun0QdjrpsBR5Aej3WYTYogeI3P2SwSSDtdNPN/s3141/Bukala%202020%20minerals-10-00295-g002.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1173" data-original-width="3141" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisu8RKoxfVEq-lSJDNtlWGHANaQz1HxyiBMykiW0S05TnXFucenJRjhFGfHFuQAOeAIXtRT5UJCcDsK3U5PTsUdT_bvvJv2aGtDyltHT5c0x9S0GlBsi4UOWe8YWBV2AFKJf3uYofDk06VUJIhkbgun0QdjrpsBR5Aej3WYTYogeI3P2SwSSDtdNPN/w640-h240/Bukala%202020%20minerals-10-00295-g002.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">W granacie znajdującym się w paragnejsach kianitowych z Åreskutan zostały zidentyfikowane mikrodiamenty (Klonowska <i>et al.</i> 2017). Występują one w tych skałach, jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Inkluzja_(mineralogia)">inkluzje</a>, również w kianicie i cyrkonie. Badacze ustalili, że powstały one w trakcie metamorfizmu ultra-wysokich ciśnień (MUWC, ang. UHPM) na głębokości około 120 km, w okresie sprzed około 450 Ma, kiedy wynosiło ono 4.1-4.2 GPa (giga<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paskal">paskali</a>), czyli 41-42 kilobary. Dla porównania, ciśnienie na dnie głębokiego na 11 km <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3w_Maria%C5%84ski">Rowu Mariańskiego</a> jest 40-krotnie niższe. Temperatura skał w trakcie MUWC wynosiła 830-840 ºC. Jak już wspomniano wyżej, płaszczowina Åreskutan, wydobywając się z głębokiego metamorfizmu w stronę powierzchni ziemi, w wyniku spadającego ciśnienia, przeszła przez metamorfizm facji granulitowej, który rozpoczął się na głębokości około 40 km, w temperaturze 850-870 ºC, ale przy ciśnieniu już znacznie niższym 1.0-1.1 GPa. Miał on trwać aż do wyjścia skał na powierzchnię ziemi, co miało miejsce około 420 Ma. </div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Warto zauważyć, że chociaż "formalny" wiek gnejsów z górnej płaszczowiny Åreskutan odpowiada ich pojawieniu się na powierzchni ziemi (ekshumacja) około 420 milionów lat temu, to naukowcy sądzą, że wiek protolitów - oryginalnych, wyjściowych skał przed ich metamorfizacją, tworzących trzy płaszczowiny góry Åreskutan, a powstałych pierwotnie na podmorskiej krawędzi Bałtyki, sięga neoproterozoiku, czyli że protolity mogłyby być nawet dwukrotnie starsze (Ladenberger <i>et al.</i> 2010).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spójrzmy poniżej na fotografię zajmujących górną warstwę masywu Helags zmigmatyzowanych gnejsów, dzisiaj mocno zwietrzałych (foto: Eric Norrlander, Google Earth), wykonaną w sierpniu 2019.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8C19Fxgwa2JR3k0hAvzIoJR9TyOGj6HRBbaiDXD4rvmCTsPnJ0inKCEHQxk2Ltd52T_0k-LB4WOMC3ztBQ0nkLiIpWwQXe3GV_6_JA82ugab_2DB9vlocrH2sZotPGfzW7YOfRa_fj68/s1920/Helags+ex+google+earth.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="967" data-original-width="1920" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8C19Fxgwa2JR3k0hAvzIoJR9TyOGj6HRBbaiDXD4rvmCTsPnJ0inKCEHQxk2Ltd52T_0k-LB4WOMC3ztBQ0nkLiIpWwQXe3GV_6_JA82ugab_2DB9vlocrH2sZotPGfzW7YOfRa_fj68/w640-h322/Helags+ex+google+earth.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Zanim przystąpimy do analizy petrograficznej i mineralogicznej paragnejsów z góry Åreskutan, jak obiecywaliśmy na początku artykułu, zaprezentujmy przesłanki wskazujące na ten sam, jak dla góry Helags, rodowód geologiczny skał. Podczas gdy geologowie wiedzą, że obie góry przeszły podobną historię metamorficzną i pokryte są tą samą płaszczowiną Seve i podobną, zdominowaną przez częściowo zmigmatytyzowane gnejsy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Litologia">litologią</a>, którą wyżej analizowaliśmy, to jednak dotychczasowy zakres badań tego ostatniego masywu jest, jak na dzisiaj, dużo uboższy. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzXb2tBwJXbGKT2gkzWncIF9vOB4Hj7ZuaevjMKUHugaWWNAuoSwrNHQTZbaNFJ2JotMCqxTy7no_S5yMY5lD3Wkt-CNeymjxWau1o5lkNHqBdycFEAOWQMZdkameVGI1I6cGYqH0M7J8a3g5Pggidsti10Pw2Pxe-KsPiAJCCMtwXl88y1r9CZNSI/s955/Snasah%C3%B6garna%20foto%20Fredrik%20S%C3%B6der%20Juin%202007.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="635" data-original-width="955" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzXb2tBwJXbGKT2gkzWncIF9vOB4Hj7ZuaevjMKUHugaWWNAuoSwrNHQTZbaNFJ2JotMCqxTy7no_S5yMY5lD3Wkt-CNeymjxWau1o5lkNHqBdycFEAOWQMZdkameVGI1I6cGYqH0M7J8a3g5Pggidsti10Pw2Pxe-KsPiAJCCMtwXl88y1r9CZNSI/w640-h426/Snasah%C3%B6garna%20foto%20Fredrik%20S%C3%B6der%20Juin%202007.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Ważnym odkryciem, wskazującym na podobieństwo genetyczne skał płaszczowiny Seve, położonej pomiędzy masywami Åreskutan i Helags, jest odkrycie mikrodiamentów (Majka <i>et al.</i> 2014) w masywie <a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Snasah%C3%B6garna">Snasahögarna</a> (foto powyżej: Fredrik Söter, czerwiec 2007), bliżej góry Helags, zanim zostały odkryte w Åreskutan. Oto mapa morfologiczna otoczenia tego masywu (źródło: Lantmäteriet).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnMrPAnjVK1S1TQiZ6K4v8V0rTy8-Wyh_qatY51CnMMbPnc4lchLGHylOfRblQuSOy4LD4ZrwT90uKsLc2YEpMDZh7kHueeXrXk2uzMpP0PQKvj8DtTXBsp5iUR3Aodp_OPnPj54zOPJXmBWK9i0FMyq7-uG8HZwDvUBeaGzdiZUiPA8pSOtxk9m5t/s837/Snasah%C3%B6garna%20ex%20Lantm%C3%A4teriet%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="663" data-original-width="837" height="506" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnMrPAnjVK1S1TQiZ6K4v8V0rTy8-Wyh_qatY51CnMMbPnc4lchLGHylOfRblQuSOy4LD4ZrwT90uKsLc2YEpMDZh7kHueeXrXk2uzMpP0PQKvj8DtTXBsp5iUR3Aodp_OPnPj54zOPJXmBWK9i0FMyq7-uG8HZwDvUBeaGzdiZUiPA8pSOtxk9m5t/w640-h506/Snasah%C3%B6garna%20ex%20Lantm%C3%A4teriet%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Na marginesie, odkrycie w 2014 roku przez zespół naukowców Uniwersytetu Uppsala, z dużym udziałem polskich badaczy, mikrodiamentów w gnejsach masywu Snasahögarna wywołało dużą sensację medialną, chodziło wszakże o cenne diamenty, po raz pierwszy odkryte w Szwecji. W wywiadzie dla "Science Nordic" polski naukowiec Jarosław Majka ostudził oczekiwania prasy: "Diamenty te są prawdopodobnie bardziej wartościowe z naukowego punktu widzenia, niż pod względem finansowym".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto zestawienie czterech mikrofotografii, wskazujące położenie mikrodiamentu (Dia) w rdzeniu granatu (Grt), w skali 50 mikrometrów, z kolejnymi przybliżeniami, aż do wewnętrznej struktury mikrodiamentu, w skali 500 nanometrów (źródło: Majka <i>et al.</i>, 2014).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBKiph4rJLtZoC5IcQwMlcpbu3wFZ9xR5Sh-uM3SH-S40IGMHu2dg9cMr4lkv2FiNPxjpTd_tMqKJe7vmy6z2U9Bm6gxGMnnnu5tsOm93nuvhuTcdJ-13OzYEsTdXhxLmzB1qLDqzSmYQaP7byORr4ZunoAhrJUD7O_GJRZTsdGjMJp1XPCsXjbVxi/s720/Microphotographs-of-microdiamond-A-B-Inclusion-of-microdiamond-Dia-in-garnet-Grt.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="540" data-original-width="720" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBKiph4rJLtZoC5IcQwMlcpbu3wFZ9xR5Sh-uM3SH-S40IGMHu2dg9cMr4lkv2FiNPxjpTd_tMqKJe7vmy6z2U9Bm6gxGMnnnu5tsOm93nuvhuTcdJ-13OzYEsTdXhxLmzB1qLDqzSmYQaP7byORr4ZunoAhrJUD7O_GJRZTsdGjMJp1XPCsXjbVxi/w640-h480/Microphotographs-of-microdiamond-A-B-Inclusion-of-microdiamond-Dia-in-garnet-Grt.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniższa ilustracja jest fotomikrografią fragmentu tak zwanego paragnejsu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Anateksis">anatektycznego</a>, z próbki pobranej z rejonu Snasahögarna. W próbkach oznaczono następujące minerały: biotyt (Bt), sylimanit (Sil), kianit (Ky), granat (Grt), Czy skład mineralogiczny tej próbki wykazuje podobieństwa do badanych próbek "Trygława"? Czy "Trygław" zawiera mikrodiamenty? Przypominamy słowa dr. J. Majki - jeżeli są one w "Trygławie", to z uwagi na ich wielkość rzędu kilku mikrometrów, czyli kilka tysięcznych części milimetra, nie miałyby one większej wartości handlowej, natomiast wielkie znaczenie poznawcze, naukowe.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jak wspomnieliśmy w pierwszej części artykułu, dwoje polskich badaczy, którzy dokonali analizy mikroskopowej próbek "Trygława", mają odmienne zdanie co do występowania w nich sylimanitu (Gumowska 1967 - nie, Dudziak 1970, 1983 - tak). Oboje zidentyfikowali granat, ale żaden z badaczy nie wyodrębnił jednak kianitu.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBji0Z84zhYHaaMUgLjmCN3w2w7LdbtfviHMx9_MuvZbmuH4uDlyMHJjS3v4WkOiI_RCZD-5WujkcvZsYUiQdhbjO7y3_DrYPUeT1QDJM4lof_qD35YhhJZH3JZ3U8UnExgK4wYzu1nZg/s1600/Sample+19a+ex+Rosen+2014.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="860" data-original-width="1126" height="488" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhBji0Z84zhYHaaMUgLjmCN3w2w7LdbtfviHMx9_MuvZbmuH4uDlyMHJjS3v4WkOiI_RCZD-5WujkcvZsYUiQdhbjO7y3_DrYPUeT1QDJM4lof_qD35YhhJZH3JZ3U8UnExgK4wYzu1nZg/s640/Sample+19a+ex+Rosen+2014.png" width="640" /></a></div><div><br /></div><div style="text-align: justify;">Chociaż sylimanit i kianit mają identyczny skład chemiczny i są polimorficznymi odmianami krzemianu glinu Al<span class="LrzXr kno-fv"><sub>2</sub></span><span class="LrzXr kno-fv">SiO<sub>5</sub></span>, to różnią się stopniem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krystalizacja">krystalizacji</a>. Sylimanit krystalizuje się w wysokich temperaturach (już nawet przy niższych ciśnieniach), podczas gdy kianit - w wysokich ciśnieniach i niższych, niż sylimanit temperaturach, a więc jest na niższym stopniu metamorfizacji, niż sylimanit. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Z uwagi na różne warunki tworzenia się tych minerałów, rzadko występują one w jednej skale. Obydwa minerały, podobnie jak granat i biotyt (mika ciemna), należą do grupy minerałów wskaźnikowych, pomagających odtworzyć przybliżone warunki ciśnienia i temperatury (tzw. model P-T) podczas metamorfizacji skał. Bardziej skomplikowane modele geologiczne, jakie tworzą naukowcy, obejmują nie tylko zachodzące zmiany w materii skalnej w oparciu o parametry P-T, ale uwzględniają także dynamikę czasowo-przestrzenną tych zmian (tzw. model P-T-t-D), gdzie t - to czas, a D - deformacja skał. Oto przykładowa próbka gnejsu kianitowo-biotytowego, widziana za pomocą mikroskopu elektronowego, z zaznaczoną skalą milimetrową (źródło: <a href="https://www.virtualmicroscope.org/">Virtual Microscope</a>).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgg3ur3o9P4ioUsBJ_NgOBP4Kg8vlLSkNneD7wBfjCD9btwjw1gUD2FhS-hjVyIyjDVz4y8jfqz4q51V4JllxsSPEbZm5pXP8dzo6p3I8oCvHUtszktw_lpTqQz2iayoLRT8cstI7NunMF458-ZKokmTGvfMn_34jwt76sEyXYYF59N4SGZ6HRbEaIN=s1303" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="654" data-original-width="1303" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgg3ur3o9P4ioUsBJ_NgOBP4Kg8vlLSkNneD7wBfjCD9btwjw1gUD2FhS-hjVyIyjDVz4y8jfqz4q51V4JllxsSPEbZm5pXP8dzo6p3I8oCvHUtszktw_lpTqQz2iayoLRT8cstI7NunMF458-ZKokmTGvfMn_34jwt76sEyXYYF59N4SGZ6HRbEaIN=w640-h322" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Kolejne badania (Rosén 2014, Johansson 2017) przybliżyły znajomość genezy i historii geologicznej tego regionu, zwracając uwagę na analogie geologiczne między masywami Åreskutan, Snasahögarna i Helagsfjället. Oto zwietrzałe skały na zboczu Snasahögarna (foto: Tommy Hjort, 12-06-2013).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRgpDj_jr-_VWjBj1KNbDVWKeWQclb-G-v3uObFP6-8cbVDqAzgq2UAsWnJsuMeTmym1bN3xJlfG_IG8gzpgbOOPMxp4ZhyXzVcIzF0TFJabXat0GKuB4H00QOxUKKmD94oqugnGQQMAySVQWTGm2FiizhOBGX9BijmBeEhfgpBigJHGCmWNf82kRx/s6016/Snasah%C3%B6garna%20fotoTommy%20Hjort%2012-06-2013.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="4000" data-original-width="6016" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiRgpDj_jr-_VWjBj1KNbDVWKeWQclb-G-v3uObFP6-8cbVDqAzgq2UAsWnJsuMeTmym1bN3xJlfG_IG8gzpgbOOPMxp4ZhyXzVcIzF0TFJabXat0GKuB4H00QOxUKKmD94oqugnGQQMAySVQWTGm2FiizhOBGX9BijmBeEhfgpBigJHGCmWNf82kRx/w640-h426/Snasah%C3%B6garna%20fotoTommy%20Hjort%2012-06-2013.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Przedstawmy poniżej fragment mapy (w granicach Szwecji) z jej pracy z zaprezentowanymi głównymi jednostkami tektoniczno-stratygraficznymi centralnej części skandynawskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaledonidy">kaledonidów</a>.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Poniższa mapa przedstawia położenie omawianych tutaj masywów na tle trzech płaszczowin: Seve, Särv i Köli oraz przebieg dwóch synform (S) i antyformy - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Antyklina_fa%C5%82szywa">antykliny fałszywej</a> (A). Zachodnia synforma (Tännfors) przebiega poprzez masywy Snasahögarna - Tväråklumparna (Tväråklumpen) oraz Helags, w obrębie najbardziej interesującej nas płaszczowiny Seve, podczas gdy wschodnia, krótsza synforma (Åre) obejmuje masyw Åreskutan. Synformy te zwane są <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Synklina_fa%C5%82szywa">synklinami fałszywymi</a>, gdzie najstarsze skały położone są jądrze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fa%C5%82d">fałdu</a> wklęsłego. Znajdująca się między synformami antyforma Mullfjället zawiera najmłodsze skały w jądrze fałdu wypukłego. Jasnoniebieskim kolorem oznaczone są jeziora, połączone systemem rzek. Kolorem jasnoszarym, na styku z tarczą fennoskandzką, oznaczony jest zasięg tak zwanego frontu kaledońskiego, czyli granicy oddziaływania orogenezy kaledońskiej na tarczę fennoskandzką.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUmglyD5BAwCZL0L3NDoIzu6nmJgetOxF4bI5RYAwJN48z5k8zJmJtRHv1XqSwHoJSx8N61zio-WBj4lbKJnoA4UQa1EZHSO1GwJSqcM5nd_KcOFKzkmu3qdt1GhJoF3Mz3en_V3bD5-8/s1600/%25C3%2585reskutan+%2526+Helags+Mts+ex+Johansson+2016.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="816" data-original-width="1181" height="442" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjUmglyD5BAwCZL0L3NDoIzu6nmJgetOxF4bI5RYAwJN48z5k8zJmJtRHv1XqSwHoJSx8N61zio-WBj4lbKJnoA4UQa1EZHSO1GwJSqcM5nd_KcOFKzkmu3qdt1GhJoF3Mz3en_V3bD5-8/s640/%25C3%2585reskutan+%2526+Helags+Mts+ex+Johansson+2016.png" width="640" /></a></div>
<span style="text-align: justify;"><div><span style="text-align: justify;"><br /></span></div></span><div style="text-align: justify;">Z powyższych rozważań wynika, że zawarte w masywach górskich Åreskutan i Helags paragnejsy przeszły w czasie orogenezy kaledońskiej przez metamorfizm wysokich ciśnień i wysokich temperatur, czyli przez podobne procesy, jakich skutek widoczny jest w teksturze migmatytowej w oraz składzie mineralogicznym "Trygława". Przypomnijmy z pierwszej części artykułu, że skała "Trygława" opisywana była między innymi jako "gnejs iniekcyjny", czyli gnejs z wstrzykniętą w jego gnejsowate płaszczyzny magmą - co zbliżyłoby ją do migmatytu - mieszanej skały wulkaniczno-metamorficznej. Jest też inna opinia, że skała "Trygława" to już nie gnejs, a wręcz migmatyt (Tylmann et al. 2017). Zauważmy jednak, że w skałach płaszczowiny Åreskutan znajdują się tak gnejsy, jak i migmatyty (zmigmatytyzowane gnejsy). </div> <div style="text-align: justify;"><br /></div> <div style="text-align: justify;">Spójrzmy na zewnętrzne podobieństwo, które samo w sobie "jeszcze nic nie znaczy", pomiędzy skałą "Trygława", a oryginalną, ściętą przez lodowiec (widok z kierunku ścinania, z widocznymi rysami, zadziorami i <a href="https://www.blogger.com/#">wygładami</a>), ścianą skalną zachodniego zbocza góry Åreskutan (Gottlander 2015).</div></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTmHwydtRo6iXpAk32HtlPrzXHgFFOzo_GBklr5GdCN1i-sOHW35zcB06Pf5khvfcxCwXPuTOY16dIGbdUp0FsMadg7bLVN6r2A1nMLj0tZXagpJKjynUXB1RRtE4adLQ89AIyWw6Jyd8/s1600/%25C3%2585reskutan+western+shear+zone+ex+Gottlander+2015b.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="743" data-original-width="1304" height="364" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTmHwydtRo6iXpAk32HtlPrzXHgFFOzo_GBklr5GdCN1i-sOHW35zcB06Pf5khvfcxCwXPuTOY16dIGbdUp0FsMadg7bLVN6r2A1nMLj0tZXagpJKjynUXB1RRtE4adLQ89AIyWw6Jyd8/s640/%25C3%2585reskutan+western+shear+zone+ex+Gottlander+2015b.png" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;">Porównajmy informacje, jakimi dysponujemy, o składzie chemicznym gnejsów z gór Åreskutan i Helags z paragnejsem z Tychowa. W warunkach wysoko zmetamorfizowanej skały, jakim jest gnejs, zawartość składników chemicznych w określonych proporcjach pozwala na identyfikację jej skały pierwotnej, macierzystej. Oto te składniki, udział wagowy w skale, w procentach (próbki: Åreskutan II / Helags / Tychowo): SiO<sub>2</sub> = 63.47/82.40/x, SiO<sub>4</sub> = x/x/73.76, Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> =16.70/8.52/12.95, Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub> = 8.49/x/0.60, FeO = x/2.17/2.90, TiO<sub>2</sub> = 1.09/0.42/0.35, CaO = 0.45/1.71/3.45, MgO = 3.20/0.65/1.61, K<sub>2</sub>O = 4.00/1.18/0.97, Na<sub>2</sub>O = 0.93/1.87/2.92, MnO = 0.15/0.10/x, P<sub>2</sub>O<sub>5</sub> = 0.12/x/0.14 (Klonowska 2012, Gumowska 1967). </div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div style="margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><span style="font-family: times new roman, serif;"><span style="font-size: 12pt;">Oto fotografia gnejsu migmatycznego z próbki IK18-11, pobranej z zachodniego zbocza Åreskutan (Klonowska </span></span><i style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">et al</i><span style="font-family: times new roman, serif;"><span style="font-size: 12pt;">, 2017b). Oznaczenia: granat subedryczny (Grt), biotyt (Bt), skaleń potasowy (Kfs) i kwarc (Qz). Granat subedryczny</span></span><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;"> (z częściowo wykształconymi kryształami) wykazuje tylko pewne cechy swojego prawdziwego kryształowego pokroju i nie jest zupełnie wykształcony. N</span>ie da się w nim rozróżnić granic poszczególnych kryształów, ponieważ krystalizują się one w przestrzeni pozostałej pomiędzy wcześniej powstałymi minerałami.</div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidk1PDocqjx--tVM337bw_8vNY2wrYCeHIYvZQp8YVkowmDkhSOzdwoyGHxVbx2IuzpHeiwEirKIDd0alT8p3Jpmq9l3AgRnur1M6v8MrKHKwWKknuKEtfMrZHLhwTv0GSNVEGa9i8I9vXYvf4uqA8LX_eqpi208iGgrZ0CL2H7Y5OPxGSSRWXiBnx/s640/Areskutan%20migmatitic%20gneiss%20ex%20sample%20IK18-11.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="479" data-original-width="640" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidk1PDocqjx--tVM337bw_8vNY2wrYCeHIYvZQp8YVkowmDkhSOzdwoyGHxVbx2IuzpHeiwEirKIDd0alT8p3Jpmq9l3AgRnur1M6v8MrKHKwWKknuKEtfMrZHLhwTv0GSNVEGa9i8I9vXYvf4uqA8LX_eqpi208iGgrZ0CL2H7Y5OPxGSSRWXiBnx/w640-h480/Areskutan%20migmatitic%20gneiss%20ex%20sample%20IK18-11.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">Zauważamy, że skład chemiczny tych trzech skał jest zbliżony, gdzie zawartość </span><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzemiany" style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">krzemianów</a><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;"> (SiO</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">, SiO</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">4</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">). - głównego składnika, oraz związków magnezu (MgO) sytuuje "Trygława" pomiędzy Åreskutan a Helags; natomiast zawartość glinu (Al</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">O</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">3</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">), związków żelaza (Fe</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">O</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">3</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">, FeO), wapnia (CaO), tytanu (TiO</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">), potasu (K</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">O), sodu (Na</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">O), manganu (MnO) i fosforu (P</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">2</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">O</span><sub style="font-family: "times new roman", serif;">5</sub><span style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt;">) w gnejsie z Helags mieści się pomiędzy wielkością Åreskutan a Tychowem.</span></div>
<div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;">
Skały te wykazują między sobą znaczne podobieństwo, co oznacza, że przeszły one przez podobne, a być może te same procesy metamorficzne. Pochodzenie (parageneza) tych trzech gnejsów wydaje się pelityczne, czyli ich skałą pierwotną (protolitem) były morskie, bagniste <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Osady_klastyczne">osady klastyczne</a>, zasobne w glin, jakimi są łupki ilaste. Wskazuje na to wysoka w nich zawartość tlenku glinu, na poziomie typowym dla łupków ilastych. Większa zawartość glinu, żelaza i manganu w skale wiąże się zwykle z jej przynależnością do głębszych, tworzących się w warunkach beztlenowych, osadów zgromadzonych bliżej zachodniej krawędzi płyty tektonicznej Bałtyki. </div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;">Pojawiły się kolejne wyniki badań gnejsu z płaszczowiny Åreskutan (Li, Botao <i>et al</i>. 2020), do których nie ma jednak otwartego dostępu. Autorzy podają w streszczeniu, że "Badany średnioziarnisty i dobrze ulistniony gnejs zawiera kwarc, biotyt, granat, skaleń K, plagioklaz i białą mikę potasową z dodatkowymi cyjanitem, sylimanitem, rutylem, ilmenitem i monacytem".</div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;">Podjęta w tym artykule wstępna analiza wskazuje na prawdopodobieństwo pochodzenia skały "Trygława" z płaszczowiny Seve. Konieczne byłyby dalsze badania o właściwościach fizyko-chemicznych "Trygława" oraz w kierunku określenia bezwzględnego wieku tej skały.</div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><i>Post scriptum</i>:</div><div style="font-family: "times new roman", serif; font-size: 12pt; margin-left: 0cm; margin-right: 0cm; text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Chcę tutaj skromnie wyrazić nadzieję, że jeden z najciekawszych i najbardziej wartościowych pomników geologicznych w Polsce, jakim jest głaz narzutowy "Trygław", doczeka się w najbliższych latach pierwszych, poważnych badań, na jakie winna się zdobyć polska nauka.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Z uwagi na dotychczasowy dorobek w dziedzinie geologii i najwyższą z polskich uczelni pozycję w nauce światowej, najbardziej predystynowaną placówką naukową do podjęcia się tego zadania byłaby <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Akademia_G%C3%B3rniczo-Hutnicza_im._Stanis%C5%82awa_Staszica_w_Krakowie">Akademia Górniczo-Hutnicza</a> im. Stanisława Staszica w Krakowie (AGH). Uczelnia ta współpracuje z wieloma ośrodkami badawczymi na świecie, w tym z Uniwersytetem w Uppsala. To na tym uniwersytecie w 2017 roku obroniła pracę doktorską utalentowana polska badaczka, Iwona Klonowska. W 2019 roku została ona, obok Larsa Holmera, laureatką nagrody szwedzkiego Towarzystwa Geologicznego - <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Geologiska_F%C3%B6reningen">Geologiska Föreningen</a>. Oto fragment publikacji na stronie tej zasłużonej, powstałej w 1871 roku, placówki naukowej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAM5kmWqsfWabDVaAV9sLfY-cP0BK1CXFQKcM9nGyM1NkB0bfG2uFnT7Adc4cDW4Hwy6MmguyFBjE0N-gQ_ybzwQLArgLIkkSmQsVcKCe8KUt8dJtINO615u8w4_xO8mdAfNUs5K0ZTTbmulGBE2fytrvqbh83WKS4CGPmTq2XPrd3aYSuFvT5P7-D/s966/Holmer%20Klonowska%202019.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="766" data-original-width="966" height="508" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAM5kmWqsfWabDVaAV9sLfY-cP0BK1CXFQKcM9nGyM1NkB0bfG2uFnT7Adc4cDW4Hwy6MmguyFBjE0N-gQ_ybzwQLArgLIkkSmQsVcKCe8KUt8dJtINO615u8w4_xO8mdAfNUs5K0ZTTbmulGBE2fytrvqbh83WKS4CGPmTq2XPrd3aYSuFvT5P7-D/w640-h508/Holmer%20Klonowska%202019.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">W swoich, zapoczątkowanych w 2014 roku odkryciach w zakresie przebiegu procesów metamorfizacji skał w obrębie masywu Åreskutan, należących do tak zwanego kompleksu płaszczowiny Seve, badaczka wykazała, że te silnie przetworzone skały mogły podlegać metamorfizmowi w warunkach bardzo wysokich ciśnień. Jej idea była wówczas zupełnie nową i kontrowersyjną, ale stanowiła podstawę do dalszych eksploracji tematu także przez innych badaczy. Doprowadziło to do kilku odkryć metamorficznych skał wystawionych na działanie ultrawysokiego ciśnienia na prawie całej rozciągłości pasma płaszczowiny Seves w Górach Skandynawskich, a także do odkrycia tam mikrodiamentów.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W wyniku badań Iwony Klonowskiej można było przedstawić zupełnie nową koncepcję tektoniczną dla tej części pasma górskiego. Jej artykuły na ten temat w "Journal of Metamorphic Geology" są jednymi z najczęściej cytowanych w ciągu ostatnich lat, w tym wysoko ocenianym czasopiśmie. Obecnie kontynuuje pracę naukową na <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Syracuse_University">Uniwersytecie w Syracuse</a>, USA.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div>
<u>Literatura</u>:<div><br /></div><div style="text-align: justify;">Barnes, Chris <i>et al.</i> 2017 - "Enticed by the punschrulle: Preliminary investigation of the Seve Nappe Complex’s incorporation into the Scandinavian Caledonides via ‘vacuum-cleaner’ exhumation".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Bender, Hagen <i>et al.</i> 2018 - "Metamorphic Zonation by Out-of-Sequence Thrusting at Back-Stepping Subduction Zones: Sequential Accretion of the Caledonian Internides, Central Sweden", Tectonics, Vol. 37, Issue 10.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Bender, Hagen 2019 - "Assembly of the Caledonian Orogenic Wedge, Jämtland, Sweden", Stockholm University.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div>Bingen, Bernard <i>et al.</i> 2020 - "The Sveconorwegian orogeny", International Association for Gondwana Research, Elsevier.</div><div><br /></div><div><div style="text-align: justify;">Bukała, Michał <i>et al</i>. 2020 - "U-Pb Zircon Dating of Migmatitic Paragneisses and Garnet Amphibolite from the High Pressure Seve Nappe Complex in Kittelfjäll, Swedish Caledonides", Minerals, Vol. 10, Issue 4.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Gee, David L. <i>et al.</i> 2010 - "Collisional Orogeny in the Scandinavian Caledonides (COSC) ", Journal of the Geological Society of Sweden, Vol. 132(1).<br />
<br />
Gottlander, Johanna 2015 - "Small-Scale Shear Zones and Deformation in Migmatite on Mt. Åreskutan", Uppsala Universitet.</div><div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: left;"><div style="text-align: justify;">Grimmer, Jens <i>et al</i>. 2015 - "Early- to mid-Silurian extrusion wedge tectonics in the central Scandinavian Caledonides", Karlsruhe Institute of Technology. <br /></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div><div style="text-align: justify;">Holmberg, Johanna 2017 - "Pressure-Temperature-time Constraints on the Deep Subduction and Emplacement of the Seve Nappe Complex in Jämtland and Southern Västerbotten, Scandinavian Caledonides", Uppsala Universitet.</div></div> <div style="text-align: justify;"><br /></div> <div style="text-align: justify;">
Johansson, Sara 2016 - "The Metamorphic History of the Helags Mountain Area, Scandinavian Caledonides", Uppsala Universitet.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Johnsen, Timothy F. 2010 - "Late Quaternary ice sheet history and dynamics in central and southern Scandinavia", Stockholm University.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Kleman, Johan et al. 2008 - "Patterns of Quaternary ice sheet erosion and deposition in Fennoscandia and a theoretical framework for explanation", Geomporphology, Vol. 97.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Klonowska, Iwona 2012 - "Metamorphic Evolution of the Seve Nappe Complex in the Scandinavian Caledonides of West-Central Sweden", Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Klonowska, Iwona <i>et al</i>. 2014 - "Pressure temperature evolution of a kyanite-garnet pelitic gneiss from Åreskutan: evidence of (U)HP metamorphism of the Seve Nappe Complex, west-central Jämtland, Swedish Caledonides", Geological Society, Vol. 390.</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Klonowska, Iwona <i>et al</i>. 2017 - "Microdiamond on Åreskutan confirms regional UHP metamorphism in the Seve Nappe Complex of the Scandinavian Caledonides", Journal of Metamorphic Geology, Vol. 35.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Klonowska, Iwona <i>et al</i>. 2017b - "Across the Caledonian suture: UHP gneisses of the Middle Allochton and ultra-mafic rocks of the Upper Allochton in central Jämtland", 12th International Eclogite Conference "High- and ultrahigh-pressure rocks-keys to lithosphere dynamics through geologic time", Åre, Sweden, August 26-29, 2017.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">
Ladenberger, Anna <i>et al.</i> 2010 - "The origin and metamorphic history of the
Seve nappes: Åreskutan Nappe, Central Caledonides, Sweden", Abstracts
and Proceedings of the Geological Society of Norway, Norsk Geologisk Forening, Nr 1.<br />
<br />
Ladenberger, Anna <i>et al. </i>2013 - "Tectonometamorphic evolution of the Åreskutan Nappe - Caledonian history revealed by SIMS U-Pb zircon geochronology", Geological Society, Vol. 390.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Li, Botao <i>et al</i>. 2020 - "Evolution of a gneiss in the Seve nappe complex of central Sweden – Hints at an early Caledonian, medium-pressure metamorphism", Lithos, Volumes 376–377, 1 December 2020.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Li, Botao <i>et al</i>. 2021 - "Pressure-Temperature Evolution of a Mylonitic Gneiss from the Lower Seve Nappe in the Handöl Area, Central Sweden", Journal of Earth Science, Vol. 32, Issue 6.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Li, Yuan <i>et al</i>. 2021 - "Timing of deformation, metamorphism and leucogranite intrusion in the lower part of the Seve Nappe <span style="text-align: left;">Complex in central Jämtland, Swedish </span><span style="text-align: left;">Caledonides", GFF (</span>Geologiska Föreningens i Stockholm Förhandlingar), Vol. 143, Issue 1.</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Majka, Jarosław <i>et al.</i> 2012 - "Multiple monazite growth in the Åreskutan migmatite", Journal of Geosciences, Vol. 57.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>PL</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><span lang="">Majka, Jarosław <i>et al.</i> 2014 - "Microdiamond discovered in the Seve Nappe
(Scandinavian Caledonides) and its exhumation by the "vacuum-cleaner"
mechanism", Geology, Vol 42 (12).</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Rosén, Åke 2014 - "Metamorphic Evolution of the Middle Seve Nappe in the Snasahögarna area, Scandinavian Caledonides",
Uppsala Universitet.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Tylmann, Karol <i>et al</i>. 2017 - "Analiza przydatności eratyków Pomorza w badaniach chronologii recesji ostatniego lądolodu skandynawskiego metodą izotopów kosmogenicznych", Acta Geographica Lodziensia, Tom 106.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Walczak, Katarzyna <i>et al</i>. 2022 - "Zircon age depth-profiling sheds light on the early Caledonian evolution of the Seve Nappe Complex in west-central Jämtland", Geoscience Frontiers, Vol. 13.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Yan, Ping <i>et al</i>. 2017 - "A magnetotelluric investigation of the Scandinavian Caledonides in western Jamtland, Sweden, using the COSC borehole logs as prior information", Geophysical Journal International, Vol. 208.</div>
</div>
</div>MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-79864520386525415072019-02-14T23:18:00.312+01:002024-02-24T22:29:49.804+01:00Trzy żywioły Trygława - ziemia<div><div style="text-align: justify;">Zacznijmy od wyjaśnienia, dlaczego "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tryg%C5%82aw_(g%C5%82az_narzutowy)">Trygława</a>", a nie "Trzygłowa". Trygław to starosłowiańska, a więc oryginalna nazwa pogańskiego boga, czczonego wśród Połabian i Pomorzan. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Trzyg%C5%82%C3%B3w">Trzygłów</a> to dzisiejsza, współczesna, spolszczona i niezgodna z przekazem historycznym nazwa, której XII-wieczni Pomorzanie (kiedy słowo "Triglav" pojawiło się w kronikach po raz pierwszy) być może by nie zrozumieli. Nie jest też prawdą, jak uważają niektórzy historycy, że "Triglav" to nazwa łacińska. Ma ona tylko tyle wspólnego z łaciną, że pojawiła się w spisanych w tym języku tekstach żywotów św. Ottona z Bambergu, a w istocie jest tylko łacińską transkrypcją usłyszanego przez kronikarzy starosłowiańskiego słowa. "<i>T</i><span lang="EN-US"><i>rьje, tri</i>" to starosłowiańskie "trzy", a "<i>gława</i>" w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_staro-cerkiewno-s%C5%82owia%C5%84ski">starocerkiewno-słowiańskim</a> to "głowa", ale też "przywódca". Ta forma, jako </span>"<i>glåvă</i>", <span lang="EN-US">przetrwała w języku połabskim, oraz jako "<i>glav</i>a" w językach Słowian bałkańskich.</span></div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Autentycznym pomnikiem nie tylko kultury pomorskiej, ale i języka pomorskiego jest natomiast nazwa największego na ziemiach słowiańskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82az_narzutowy">głazu narzutowego</a> "Trygław" z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tychowo">Tychowa</a> na Pomorzu, nazwa, która - jak i sama <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82a">skała</a>, bez problemu przetrwała siedem wieków niemieckiej obecności na Pomorzu. I nie tylko z tego powodu poświęcimy mu trzy kolejne artykuły. Będzie to aktualizacja i szerokie rozwinięcie wcześniejszego artykułu "<a href="http://massovia.blogspot.com/2009/10/jakze-inaczej-mozna-rozpoczac-blog_27.html">Podróż w głęboką przeszłość</a>", wzmiankującego ten głaz.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Na początek przedstawmy naszego geologiczno-historycznego bohatera w jego widoku z góry, z wysokości 65 metrów (foto: Mariusz Kalwasiński, Historyczna TV, sierpień 2019), bo z góry osiadł on przed prawie dwudziestoma tysiącami lat na ziemi pomorskiej. Fotografia została skorelowana z kierunkiem północnym, a towarzyszy jej również róża wiatrów, która przyda nam się w dalszym ciągu rozważań o kierunku, z którego przybył ten głaz oraz gdy będziemy określać strony, z których wykonywane były prezentowane tutaj ilustracje.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibfB5v9VMoSdaAxf2dPBa-LKjCmEDWvOzbHPPf5u1jTDhLde7DaoxikvPwFHnQ6oiExPqmoq73pJcBUXFP7uX_woXgnRfysyxmLpV3etj5-IK4XpN64pebR_5iH0wV8z16BCP37melOR89antVUlxAcHCXc2988gyAVQ48aRTGGEDNq1GnwxqV41AF-EM/s732/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019%20orientacja%20NS%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="476" data-original-width="732" height="416" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibfB5v9VMoSdaAxf2dPBa-LKjCmEDWvOzbHPPf5u1jTDhLde7DaoxikvPwFHnQ6oiExPqmoq73pJcBUXFP7uX_woXgnRfysyxmLpV3etj5-IK4XpN64pebR_5iH0wV8z16BCP37melOR89antVUlxAcHCXc2988gyAVQ48aRTGGEDNq1GnwxqV41AF-EM/w640-h416/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019%20orientacja%20NS%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Obecne Tychowo to dawny niemiecki Gross Tychow, a wcześniej słowiański Tichow. Nazwa wsi, powstałej - jak pośrednio wynika ze źródeł, około połowy XIII wieku, może wskazywać na jej jeszcze starszą genezę, bowiem słowiańska nazwa musiała poprzedzać rozpoczęte w XIII wieku osadnictwo niemieckie. Toponim Tichow pochodzi od starosłowiańskiego słowa <i> *tixъ, </i>czyli cichy, spokojny.<i> </i>Kto wie, czy inspiracją dla tej nazwy nie był, niespotykany chyba w całym świecie słowiańskim, pojedynczy, potężny głaz, któremu przypisano zapewne przymioty boskie, a miejscu nadano funkcje religijne i pochówkowe. Do dziś mówimy "milczy jak kamień", "cicho jak w grobie", "kamienna cisza". </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dla porządku dodajmy, że jeszcze dwie inne wsie pomorskie mają podobny źródłosłów: stare, słowiańskie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tychowo_(powiat_s%C5%82awie%C5%84ski)">Tychowo</a> w pow. Sławno (niem. Wendisch Tychow (Tichow) - czyli Tychowo Wendyjskie/Słowiańskie), oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tych%C3%B3wko_(powiat_%C5%9Bwidwi%C5%84ski)">Tychówko</a> w pow. Świdwin (niem. Woldisch Tychow - pierwszy człon nazwy pochodzący prawdopodobnie od imienia niemieckiego zasadźcy, który założył wieś na bazie słowiańskiej osady). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Czas na bliższe przedstawienie naszego bohatera. Oto edytowane przeze mnie zdjęcie "Trygława" z około 1900 roku - strona północna (źródło: Deutsche Fototek).</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-kYLuRp3MyKD5HQpx-oAElKa504UGdwa0qYm52RS0TqPRbutJkUKAkcEt-lisqZfHEmZxeJy3Nw9zaIysvRiREl41ixfceuLXE9Bta4lsnQUL2D1KpbYLSvhONlyMC3zjtdG9Jo8kEjA/s1600/Grosse+Stein+von+Gross+Tychow+um+1900+ex+Deutsche+Fototek+ed7a.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1079" data-original-width="1461" height="472" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-kYLuRp3MyKD5HQpx-oAElKa504UGdwa0qYm52RS0TqPRbutJkUKAkcEt-lisqZfHEmZxeJy3Nw9zaIysvRiREl41ixfceuLXE9Bta4lsnQUL2D1KpbYLSvhONlyMC3zjtdG9Jo8kEjA/s640/Grosse+Stein+von+Gross+Tychow+um+1900+ex+Deutsche+Fototek+ed7a.jpg" width="640" /></a></div>
<br /><div style="text-align: justify;">Możnaby rzec, że losy "Trygława" związane są z trzema <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBywio%C5%82y">żywiołami</a>: z ogniem, w obecności którego zrodziła się ta skała w głębiach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skorupa_ziemska_kontynentalna">skorupy ziemskiej</a> setki milionów lat temu; z wodą - która w formie potężnego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lodowiec">lodowca</a> sprowadziła ją z dalekich terenów Skandynawii i złożyła u progu Pomorza; oraz z tutejszą ziemią, która przyjęła gościa w swe <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Morena">morenowe</a> objęcia i udzieliła mu aż po dzisiaj, schronienia. Naszym, skromnym - wobec możliwości poznawczych nauki, ale ambitnym wobec dotychczasowych prac poświęconych "Trygławowi" zadaniem, będzie próba prześledzenia historii tego głazu od narodzin przed milionami lat do jego stanu obecnego.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spójrzmy, bardziej z północnego, niż północnego zachodu (czyli z NNW), na ten, podarowany nam przez naturę, skandynawsko-pomorski pomnik przyrody, z lotu ptaka, czyli dzisiaj z lotu drona, w całej okazałości (foto: TV iszczecinek.pl, 2017).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg-x9jX9ZxOOviQzQFPFt-4WkST4Qxr2UvVuVhyphenhyphen7CYeATW0sdHpOvW2vHGHamoTjq4lYkSfYzpJP7Shb8Ip_gZyxf8GAXJA78cR0vlK0EoAF4WNBjmYsMKEpyXmUVbhjYz2luWFTOt8w5uEJqcyBk3aBFjNzYjfv2QH-9zfG5IbIVN19s2eQ7996LYIxU/s1051/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017b.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="766" data-original-width="1051" height="466" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg-x9jX9ZxOOviQzQFPFt-4WkST4Qxr2UvVuVhyphenhyphen7CYeATW0sdHpOvW2vHGHamoTjq4lYkSfYzpJP7Shb8Ip_gZyxf8GAXJA78cR0vlK0EoAF4WNBjmYsMKEpyXmUVbhjYz2luWFTOt8w5uEJqcyBk3aBFjNzYjfv2QH-9zfG5IbIVN19s2eQ7996LYIxU/w640-h466/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017b.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Czeka nas długa wędrówka w czasie i w przestrzeni, proszę więc wygodnie zasiąść, bo historia ta jest niezwyczajna, do tej pory tak jeszcze nie przedstawiana. Proszę przygotować się także na pewien wysiłek intelektualny, bowiem w odróżnieniu od otaczających nas na co dzień "fake media", nie będzie tutaj mowy o tanich, spreparowanych sensacjach, ale o faktach i hipotezach naukowych, do których będę się odwoływał (w nawiasie nazwisko autora i rok publikacji, a na końcu artykułu ich spis). Będę przy tym starał się uważać, aby jasno oddzielić je od moich osobistych komentarzy i hipotez. Chcąc jednak uniknąć języka i hermetycznego stylu z uczonych rozpraw, aby zachować strawną narrację, nie zamierzam każdej tezy podpierać konkretnym dziełem naukowym, zwłaszcza tam, gdzie przy odrobinie wysiłku Czytelnik sam może dotrzeć do źródeł, weryfikujących przytaczane tutaj opinie.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jeszcze jedno historyczne ujęcie "Trygława", od północnej strony, ale z bogatszą o ćwierć wieku roślinnością, na fotografii z wydanej w 1926 roku książki "Bilder aus Pommern".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsFSbH0TEAGfqM9869knNwtXqv0h8WCdf0DEO6-VbcYb_UrA8eLuCgBZt2M9dThdmBhwGBKsR4yDwvdFhCsCN4JPfFIJ6f69XwmUnlyWfzIVIljsrTT0k7u55lgjyEVqgHxFrhmVWO76woBr7f7ngFVk_yLAzEZvWVJlxgppDrNYG4zXrrFuwUW5Ah/s1153/Grosser%20Stein%20auf%20dem%20Friedhof%20von%20Gross-Tychow%201926%20ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="788" data-original-width="1153" height="438" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsFSbH0TEAGfqM9869knNwtXqv0h8WCdf0DEO6-VbcYb_UrA8eLuCgBZt2M9dThdmBhwGBKsR4yDwvdFhCsCN4JPfFIJ6f69XwmUnlyWfzIVIljsrTT0k7u55lgjyEVqgHxFrhmVWO76woBr7f7ngFVk_yLAzEZvWVJlxgppDrNYG4zXrrFuwUW5Ah/w640-h438/Grosser%20Stein%20auf%20dem%20Friedhof%20von%20Gross-Tychow%201926%20ed1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Zauważmy już na początku tej drogi, że nauki geologiczne i przyrodnicze nie były do tej pory w stanie poznać bliższych okoliczności i okresów poszczególnych stadiów transgresji (awansu) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/L%C4%85dol%C3%B3d">lądolodu</a>, czyli lodowca o skali kontynentalnej - "wehikułu", który dostarczył nam tą przesyłkę, a także jego recesji (odstępowania) na konkretnych obszarach. Nauki te są ciągle na etapie zbierania danych "mozaikowych" - rozproszonych na wiele aspektów przebiegu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie">zlodowaceń</a>, które nadal nie pozwalają na pełne i spójne naukowo wyświetlenie przebiegu ostatniego zlodowacenia, a właściwie serii zlodowaceń, mających miejsce w Europie w ostatnich stu tysiącach lat. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Podstawową tego przyczyną jest podobna do wielokrotnego zapisu danych elektronicznych na taśmie magnetycznej zasada, że ostatni zapis dokonywany jest na poprzednim, który zostaje wymazany lub prawie wymazany. Podobnie, ale niezupełnie tak samo, działa geologiczno-morfologiczny, dokonywany przez lądolód, "zapis" na i pod powierzchnią ziemi. Na szczęście lodowiec pozostawia w różnych okolicznościach częściowo niezatarte "zapisy" z jego poprzednich wizyt na danym obszarze, chociaż często są to informacje zniekształcone, z dużą dozą "szumu informacyjnego", który utrudnia poznanie i chronologiczne odtworzenie przebiegu oryginalnych procesów.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Wspomnijmy tutaj krótko o historii lodowcowej na ziemi. Pierwsza epoka lodowa pojawiła się na naszym globie stosunkowo - w kryteriach geologicznych, niedawno. W <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Trzeciorz%C4%99d">trzeciorzędzie</a>, kiedy kontynenty i oceany przybrały mniej więcej obecne położenie, a bardziej precyzyjnie - w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eocen">eocenie</a>, około 40 milionów lat temu, rozpoczął się powolny proces ochładzania atmosfery i powierzchni ziemi. Około 35 milionów lat temu na Antarktydzie zaczęła formować się powłoka lodowa. Dopiero w plejstocenie, około 1-2 miliony lat temu pojawiło się stałe, śródlądowe zalodzenie na Grenlandii, w Kanadzie i Skandynawii. Chociaż przez cały czas następowało stopniowe ochładzanie, klimat, zwłaszcza na półkuli północnej, znacznie się różnił w czasie - od okresów wielkiego zimna (epoki lodowcowe) do mniej zimnych (epoki interglacjalne). W ciągu ostatnich 800 tysięcy lat było 8 epok lodowcowych, każda o długości około 100 tysięcy lat, z okresami międzylodowcowymi, trwającymi od 10 do 35 tysięcy lat.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOYgmmGb1ElYZyBslArlMCiiKc65MNc-FOc6gGnilyDP9LkPesQs9FFmKt6EnIS9eEdlrm2P4KkrMzwxzlaGMIJMlpLBtDNppTJ_ZtGE9THWNWeuVdgWYgOMal13cHmOAlP1p263OXiDb-xU86VFXruc_OITjABmtDGAkJpLGKTHMtQyZoGRhf6Cu2-fY/s1364/Tryglaw%20ex%20Beata%20Bonikowska%202023.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="762" data-original-width="1364" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhOYgmmGb1ElYZyBslArlMCiiKc65MNc-FOc6gGnilyDP9LkPesQs9FFmKt6EnIS9eEdlrm2P4KkrMzwxzlaGMIJMlpLBtDNppTJ_ZtGE9THWNWeuVdgWYgOMal13cHmOAlP1p263OXiDb-xU86VFXruc_OITjABmtDGAkJpLGKTHMtQyZoGRhf6Cu2-fY/w640-h358/Tryglaw%20ex%20Beata%20Bonikowska%202023.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wracamy do "Trygława". Oto powyżej nasz bohater widziany z drona, od strony północno-wschodniej (foto: Beata Bonikowska, kwiecień 2023). Fotografia pozwala dostrzec kontrastujący ze sobą charakter powierzchni skały, między jego wschodnim i południowym stokiem (strome i poszarpane), a północnym i zachodnim (spłaszczone i gładkie). Wyjaśnienie przyczyn powstania tych różnic przedstawimy w dalszej części artykułu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Pomni ograniczeń wiedzy, przed jakimi nadal stoją nauki o ziemi,
pozwolimy sobie mimo to, w pierwszej części artykułu, na próbę opisania
samego głazu, według jego cech zewnętrznych, oraz jego
geomorfologicznego otoczenia, z zajrzeniem "pod ziemię" i określeniem
jego "łoża" - podłoża skalnego, na którym spoczywa. Druga część artykułu
("ogień") poświęcona będzie próbie poszukania w Skandynawii tak zwanej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wychodnia">wychodni</a> - miejsca pojawienia się na powierzchni ziemi
skały macierzystej, z której pochodzi "Trygław". W trzeciej części
artykułu ("woda") prześledzimy drogę - w czasie i przestrzeni, jaką
według mojej hipotezy, niesiony w lodowcu "Trygław" przebył ze swojego
macierzystego środowiska geologicznego w Skandynawii na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3wnina_Bia%C5%82ogardzka">Równinę Białogardzką</a>. Przybliżenie burzliwej historii ostatniego zlodowacenia w Europie, nazwanego przez niemieckiego geologa <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Konrad_Keilhack">Konrada Keilhacka</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie_p%C3%B3%C5%82nocnopolskie">zlodowaceniem Wisły</a>,
oraz analiza dynamicznych procesów zachodzących w korpusie
nacierającego lądolodu pozwoli nam ocenić, z jakiego kierunku w
objęciach lodowca mógł przybyć nasz gość.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div style="text-align: justify;">Przyjrzyjmy się na początek głównym, dość dobrze rozpoznanym przez naukę wychodniom niektórych grup eratyków skandynawskich - skał narzutowych (narzutniaków) przywleczonych przez lądolód, które rozrzucił od Morza Północnego po <a href="https://www.blogger.com/#">Wyżynę Wałdajską</a> w Rosji.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgb1W1Sb2t2ZC93EP6olFZAEZtn4YErcgvu4Ht2oSG_DdnnWSRIrUDdRzsvI73v0yMsSGK8-7czbzt74qBF4KF6Du8bi8qsdKlTEHG1P7W9o9R4Jq44gnHhFHRbUoLoHnJOcjgw_1NkBXs/s1600/Weichselian+glaciation+outcrops+ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="763" data-original-width="1600" height="306" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgb1W1Sb2t2ZC93EP6olFZAEZtn4YErcgvu4Ht2oSG_DdnnWSRIrUDdRzsvI73v0yMsSGK8-7czbzt74qBF4KF6Du8bi8qsdKlTEHG1P7W9o9R4Jq44gnHhFHRbUoLoHnJOcjgw_1NkBXs/w640-h306/Weichselian+glaciation+outcrops+ed1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Powyższa prezentacja obszarów pokrytych ostatnim lądolodem w jego maksymalnym zasięgu (ang. LGM - <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Last_Glacial_Maximum">last glacial maximum</a>) - w Polsce około 20 tysięcy lat temu (ang. 20 ka BP) wskazuje zaledwie kilka rodzajów skał, jakie pochodzą z danych wychodni. Na przykład na Wyspach Alandzkich, poza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Porfir">porfirem</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kwarc">kwarcowym</a>, można wyróżnić porfir granitowy, wiele rodzajów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granit">granitu</a> (w tym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granit_rapakiwi">rapakiwi</a>), <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aplit">aplit</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ignimbryt">ignimbryt</a>. Dla naszych rozważań istotne są kierunki i szerokości "wachlarzy" (obszary zawarte pomiędzy liniami tego samego koloru), w obrębie których zostały przez lodowiec złożone tak zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eratyk_przewodni">eratyki przewodnie</a>, pochodzące z jednoznacznie zidentyfikowanych wychodni. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Przykładowym eratykiem przewodnim jest widoczny na poniższym zdjęciu (Krienke & Obst, 2011) zawierający <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sillimanit">sylimanit</a> (poniżej 5%) <a href="https://www.blogger.com/#">gnejs</a> <a href="https://www.blogger.com/#">granatowo</a>-<a href="https://www.blogger.com/#">kordierytowy</a> (powyżej 5% każdego z tych minerałów, w tym więcej granatu), złożony przez ostatni lądolód (faza poznańska/frankfurcka) w miejscowości Raben Steinfeld, koło Szwerina. Jego wychodnią była szwedzka prowincja <a href="https://www.blogger.com/#">Södermanland</a>, zaznaczona na powyższej mapie. Gnejsy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Migmatyt">migmatyczne</a> z wychodni Södermanland (Sörmland) to niskokwarcowe <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paragnejs">paragnejsy</a> kordierytowo-granatowe ze zdeformowanymi <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Porphyroclast">porfiroklastami</a> granatów i z kordierytem, który często jest koloru niebieskawo-szarego.</div></div><div><br /><div class="separator" style="clear: both;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4PbQH3LG7QuLaMJB4FvIJMk_E45SjccK6C4qysSjP4MWiKe4_1KPzTN6n7LqHWWhdeJMPqt7prA3wnipDl5EmBeF-nYf6U2EsdimxXPqWuKClhs-mLJT75EuPPsUQFVoQxi4HpM49JF8/s949/S%25C3%25B6rmland+sillimanite+bearing+garnet-cordierite+gneiss+ex+Krienke+%2526+Obst+2011.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="697" data-original-width="949" height="470" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4PbQH3LG7QuLaMJB4FvIJMk_E45SjccK6C4qysSjP4MWiKe4_1KPzTN6n7LqHWWhdeJMPqt7prA3wnipDl5EmBeF-nYf6U2EsdimxXPqWuKClhs-mLJT75EuPPsUQFVoQxi4HpM49JF8/w640-h470/S%25C3%25B6rmland+sillimanite+bearing+garnet-cordierite+gneiss+ex+Krienke+%2526+Obst+2011.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Pomimo, że wiele, często wielkością niepozornych narzutniaków zostało zidentyfikowanych jako eratyki przewodnie, to miejsce, skąd dotarł na Pomorze "Trygław" jest jedną z wielu, zupełnie otwartych, nie wyjaśnionych jeszcze przez naukę, kwestii. Jest to tym bardziej dziwne i niezrozumiałe, że dotyczy spektakularnego w skali europejskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_przyrody">pomnika przyrody</a>, formalnie tak uznanego od 1954 roku. "Trygław" nie doczekał się jeszcze dostatecznego zbadania przez naszych badaczy, aby zasłużyć sobie na miano eratyka przewodniego. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Podawane dotychczas przez badaczy sugestie nie są nawet naukowo podpartymi teoriami, a tylko domniemaniami. Wyjątkiem jest argumentowana naukowo próba uzasadnienia teorii o pochodzeniu tego głazu z rejonu Vidbo bądź Uppsala w szwedzkiej prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uppland">Uppland</a> (Gumowska 1967). Do tej interesującej pracy jeszcze wrócimy. Tymczasem rzućmy okiem na zawarte tam zdjęcie "Trygława", wykonane podobnie jak pierwsze, od strony północno-północno-zachodniej, w 1961 roku (foto: M. Małachowska-Kleiber).</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZZJDHcJKdeWxSeozqZMEvSaIcWpkeXhbe361tWZNAmDXncyDGIFfMw7oUlgETgM59izilsMaYde8aiKMlgmvcLqPUvbrBZt4hol_O2W1JswITZc2IUnBUwJrOUn2Z3vXnDi5BdwtfyAo/s1600/NE+Tryglaw+ex+Gumowska+1967+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="820" data-original-width="1446" height="362" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZZJDHcJKdeWxSeozqZMEvSaIcWpkeXhbe361tWZNAmDXncyDGIFfMw7oUlgETgM59izilsMaYde8aiKMlgmvcLqPUvbrBZt4hol_O2W1JswITZc2IUnBUwJrOUn2Z3vXnDi5BdwtfyAo/s640/NE+Tryglaw+ex+Gumowska+1967+ed1.png" width="640" /></a></div>
<br /><div style="text-align: justify;">Posługując się również kryteriami naukowymi, inny zasłużony polski geolog i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Petrografia">petrograf</a> Józef Dudziak uznał, moim zdaniem słusznie, że w jego czasach stan wiedzy nie dawał podstaw do precyzowania jakiegokolwiek regionu Skandynawii, skąd mógł pochodzić "Trygław". W swojej pracy, najważniejszej jaka się w Polsce do tej pory ukazała nie tylko dotycząca "Trygława", ale będąca najpoważniejszą próbą wyjaśnienia procesów natarcia lodowców na ziemie Polski w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plejstocen">plejstocenie</a>, badacz zaliczył ten głaz do grupy skał o nieznanym pochodzeniu, jeżeli chodzi o identyfikację jego wychodni (Dudziak 1970). Inni, późniejsi badacze, jeżeli przypisują gnejsowi tychowskiemu jakąś konkretną wychodnię, czynią to przez postawienie tezy, bez próby jej uzasadnienia, czyli - można chyba tak powiedzieć, zgadują.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Mówimy tutaj nie o skałach autochtonicznych, czyli miejscowych - leżących w miejscu ich powstania, a raczej pojawienia się na powierzchni ziemi, ale o głazach - eratykach, przywleczonych do nas "skądś" ze Skandynawii. Dla porządku dodajmy, że postawiono nawet kiedyś tezę (Hans Willbold, 1982 - "Erratische Blöcke, ihre Entstehung und ihr Schicksal"), że "Trygław", określony jako granitognejs, pochodzi spoza Skandynawii, z okolic jeziora <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81adoga">Ładoga</a>.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Dzięki prowadzonej przez Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk (PAN) już od 1947 roku inwentaryzacji skandynawskich eratyków na ziemiach Polski powstał, przygotowany przez Danutę Czernicką-Chodkowską, czteroczęściowy katalog zabytkowych głazów w Polsce, wydany w latach 1977 (I i II część), 1980 (III część) i w 1983 (IV część), gdzie opisano 1336 głazów i głazowisk (Czernicka-Chodkowska 1977-1983).</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Zastanawiający jest natomiast brak wiedzy o rzeczywistych rozmiarach głazu z Tychowa, a w przybliżeniu określana jest jedynie wielkość widocznej ponad ziemią jego części. Nauka wie, jak wygląda druga strona księżyca, ale nie zna podziemnego kształtu i całkowitej wielkości "Trygława". Jedyną "wiedzą", jaką dysponujemy w tym względzie, jest informacja o tym, że ktoś kiedyś wykonał podkop pod kamień do głębokości niemal 4 metrów, ale nie dotarł do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C4%85g">spągu</a> głazu, czyli jego najniżej położonej krawędzi. Brak jest bliższych konkretów ze strony autora tego przekazu w liście do redakcji czasopisma "Prometheus", jakim był wspomniany wyżej geolog niemiecki (Keilhack 1895). Naukowiec ten nie brał udziału w podkopie, a usłyszał tę wiadomość z trzeciej, nieznanej nam ręki. Mimo to jest to na dzisiaj najlepsza - bo jedyna wiadomość, przybliżająca wyobrażenie o wielkości głazu. Warto załączyć tutaj, zamieszczoną w liście badacza fotografię 'Trygława" (1895), wykonaną od strony południowego południowego wschodu.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaYcOFfXkWZYMCDHlmpv85jiidySK_gEC7Xt5SaYJjhy0VCYA4j0rtaS98mqKJ4-54NDyt4gqN50oYn0MOhj6MYAkfkR_8jfj-4LMT4Kw1JNf6xEtQId1a5PCUKYOyGG20pXlcco8eJFo/s1600/Gross-Tychow+ex+Keilhack+Prometheus+1895+Jg.6+Nr+274+ed2.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="583" data-original-width="887" height="420" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiaYcOFfXkWZYMCDHlmpv85jiidySK_gEC7Xt5SaYJjhy0VCYA4j0rtaS98mqKJ4-54NDyt4gqN50oYn0MOhj6MYAkfkR_8jfj-4LMT4Kw1JNf6xEtQId1a5PCUKYOyGG20pXlcco8eJFo/s640/Gross-Tychow+ex+Keilhack+Prometheus+1895+Jg.6+Nr+274+ed2.png" width="640" /></a></div>
<br /><div style="text-align: justify;">Być może poniższe zdjęcie, wykorzystane jako widokówka ("Gruß aus Gr. Tychow, Der große Stein") pochodząca prawdopodobnie z początku XX wieku, przedstawia kolejną próbę podkopania głazu, a być może to tylko akcja uprzątania cmentarza (źródło: <a href="https://www.facebook.com/Stara-mapa-topograficzna-Tychowo-1475611689368370">Stara mapa topograficzna Tychowo</a>).</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGab1-sZrCmqcVeITIuapIslgJJjWa9esaVL4gqKJvpjxlVhC36D2yKOstEc7NfQ7xpjZYY_Bk1kUt2bK3MgrVjjL7V_M-26hjB6-Zp2dHYJC6xofHHdZPnSnsBHuwWSZqGJB1n23ZIGc/s1436/Gr-Tychow+Der+grosse+Stein.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="901" data-original-width="1436" height="402" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhGab1-sZrCmqcVeITIuapIslgJJjWa9esaVL4gqKJvpjxlVhC36D2yKOstEc7NfQ7xpjZYY_Bk1kUt2bK3MgrVjjL7V_M-26hjB6-Zp2dHYJC6xofHHdZPnSnsBHuwWSZqGJB1n23ZIGc/w640-h402/Gr-Tychow+Der+grosse+Stein.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Nadal więc, od końca XIX wieku aż po początek wieku XXI, z braku innej wiedzy, badacze biorą zasłyszany przez geologa niemieckiego przekaz pod uwagę, zgadując że głaz "musi" mieć drugie tyle w ziemi, co widzimy nad ziemią. Przypomina to raczej mało naukowe podejście do przedmiotu badań - na tak zwany chłopski rozum: "koń jaki jest, każdy widzi". Nawet jego nadpowierzchniowy obwód jest podawany z dość dużym rozrzutem, w zależności od badacza, pomiędzy 44 metrami (Czernicka-Chodkowska 1990), a - jakby z dokładnością do decymetra - 50,0 metrów (Tylmann <i>et al.</i> 2018). Zauważając, że wiek wcześniej głaz ten mierzył w pasie przyziemnym 43 metry (Deecke 1907), po kolejnych "pomiarach" badaczy można by mylnie skonstatować, że wbrew procesom erozyjnym na powierzchni skały i procesom akumulacyjnym wokół niej (co niektórzy mylnie opisują jako "zapadanie się" głazu), kamień ten mimo to "tyje w pasie".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Kolejna ilustracja ogólnie tej samej strony głazu, to kolorowana fotografia z pocztówki, będącej w obiegu w 1913 roku (foto: J. Rosenberg & Co., Köslin).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPTyk6fL8fF-cjiF103r7IiuwijL9IR6T-0jZtd7BD8IjMLF3W147-hZAa_-3vpE0Lz_0r0IzmmbDS-uIxreYORsl774aJGTg68EQQUXowLk7WN2j7slBWpJ4Qw6e6_E-keLcEHBRfl1fwjsUeNttJoXq6Ogqn4GZS-MjMWv5Q7zwrZXuHn2l6qW70BKI/s800/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus%201913%20A.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="504" data-original-width="800" height="404" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPTyk6fL8fF-cjiF103r7IiuwijL9IR6T-0jZtd7BD8IjMLF3W147-hZAa_-3vpE0Lz_0r0IzmmbDS-uIxreYORsl774aJGTg68EQQUXowLk7WN2j7slBWpJ4Qw6e6_E-keLcEHBRfl1fwjsUeNttJoXq6Ogqn4GZS-MjMWv5Q7zwrZXuHn2l6qW70BKI/w640-h404/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus%201913%20A.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Od tego samego, koszalińskiego wydawcy pochodzi poniższa pocztówka, z mocno retuszowaną fotografią, wykonaną prawdopodobnie na początku lat 1920-tych. W porównaniu z poprzednim zdjęciem wydaje się widoczny z lewej strony świeży odłamek skały, odkuty dla celów badawczych lub tylko "na pamiątkę".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA60Mk6L8wA0CD4Fe3sWQxnrc6_rdupDZrSznR0D7_h5v_Zr_nv_xx5dbiXhuuyUGRiryMDzQw3DqihdIDvP-nLLWul3S3IOpIWLzkYPK35m6SATsSDC7Mx2w7286uLzYdO_U62Eou_yomd8m69O4cW_rtgnFHaTaRn4utJkhcbIHwAGk4ZbcN7Y4x/s893/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="573" data-original-width="893" height="410" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA60Mk6L8wA0CD4Fe3sWQxnrc6_rdupDZrSznR0D7_h5v_Zr_nv_xx5dbiXhuuyUGRiryMDzQw3DqihdIDvP-nLLWul3S3IOpIWLzkYPK35m6SATsSDC7Mx2w7286uLzYdO_U62Eou_yomd8m69O4cW_rtgnFHaTaRn4utJkhcbIHwAGk4ZbcN7Y4x/w640-h410/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Warto jest jeszcze przybliżyć z powyższego zdjęcia spojrzenie na fragment ze skałą, cmentarzem i mieszkańcami Pomorza z tamtej epoki. Widoczne, skośnie układające się warstwy wietrzejącej skały.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdkSlpUrJ_O_ojI6-sMSko6sv9e9lczAQ0VbHDUGgkULWYmU5q8uXTdEUAhzkwaVFf5_qZRKgVv4OMSp3a62pvLS7Fp8_B3ZnD2Cir8F5HV4McJKX_YfKci6GD28y3ZU_4jNmsO4q7mdA7fWhgyOK5jJqEg0tdTB6VAyHxu9RTtc_AhpQ3BIYVRpYo/s992/Gross%20Tychow%20Der%20grosse%20Stein.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="643" data-original-width="992" height="414" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdkSlpUrJ_O_ojI6-sMSko6sv9e9lczAQ0VbHDUGgkULWYmU5q8uXTdEUAhzkwaVFf5_qZRKgVv4OMSp3a62pvLS7Fp8_B3ZnD2Cir8F5HV4McJKX_YfKci6GD28y3ZU_4jNmsO4q7mdA7fWhgyOK5jJqEg0tdTB6VAyHxu9RTtc_AhpQ3BIYVRpYo/w640-h414/Gross%20Tychow%20Der%20grosse%20Stein.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Z podobnego ujęcia wykonano kolejną fotografię, opublikowana w "Pommersche illustrierte Zeitung", z 15 grudnia 1926 roku. Widoczna, nie uprzątana od kilku lat wegetacja.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBLlIRCpDnD8IuHfF3wIHD_9zINvuYgunIBh3HIChOMTtBa46zsMIpuoe4ua3Tw_kEnTE2ZU_SrgYFW6akPfRYFu4yQB9_MBPn0VatnB_WagHb8v7h2ZO7krNgSod-bW7e6CJcWiSKxxUM4wpvw-UvbzgrzlG9g9hoWU3Y780EDW4LJPg6IdgkpkS3ftI/s757/Gross-Stein%20Tychow%20ex%20PIZ%201926.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="757" data-original-width="544" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBLlIRCpDnD8IuHfF3wIHD_9zINvuYgunIBh3HIChOMTtBa46zsMIpuoe4ua3Tw_kEnTE2ZU_SrgYFW6akPfRYFu4yQB9_MBPn0VatnB_WagHb8v7h2ZO7krNgSod-bW7e6CJcWiSKxxUM4wpvw-UvbzgrzlG9g9hoWU3Y780EDW4LJPg6IdgkpkS3ftI/w460-h640/Gross-Stein%20Tychow%20ex%20PIZ%201926.png" width="460" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Z końca XIX wieku pochodzi pocztówka, będąca w obiegu pocztowym w 1899 roku, wykonana w technice litografii, której fragment z "Trygławem", nazwanym tutaj "wielkim nagrobkiem" (<i>Der grosse Grabstein</i>) zamieszczamy poniżej. Być może jest to najstarsza, znana ilustracja tego głazu, na której widoczne przed nim jest młode drzewo liściaste, którego brak na wszystkich innych fotografiach.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-4irc5j9eUp38LuRj1wISNw8oiIF1S0eFFrdxsWwdgogbwxmjVa-hoDhX6sITExrKIbqafqq7-55edQvoceJ69KW_9RapoS0zQ3cQkDqiaIu8tEVdTC6_YK2YTwCJH1Z3syqnlBVFvKDhs7eXs8cRAL3dSHxFIlFwcrL6EY4xTWD16TYAO2NE7zH5FAE/s856/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus%201899%20A%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="563" data-original-width="856" height="263" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh-4irc5j9eUp38LuRj1wISNw8oiIF1S0eFFrdxsWwdgogbwxmjVa-hoDhX6sITExrKIbqafqq7-55edQvoceJ69KW_9RapoS0zQ3cQkDqiaIu8tEVdTC6_YK2YTwCJH1Z3syqnlBVFvKDhs7eXs8cRAL3dSHxFIlFwcrL6EY4xTWD16TYAO2NE7zH5FAE/w400-h263/Gross%20Tychow%20Gruss%20aus%201899%20A%20ed1.png" width="400" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto archiwalna fotografia "Trygława", pochodząca z 1903 roku, z publikacji "Pommern in Wort und Bild", edycja F. Aecker-Stettin, 1904.</div><div style="text-align: justify;"><br />
</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEie6Tv213-iT-66Yi9-dqLdT5xIZ92a6xE2E5MW6B_3RjsCZkWJjbcR9AjATGYfR5ECqN9vp6nziOKiehQ7guEgYt-RA8hU6g1fSQKcrKUV46Ada1CrkiSOvq7SIjgFr09UcM4Scji0MAc/s1432/Tychow+Gross+Stein+um+1903.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="998" data-original-width="1432" height="446" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEie6Tv213-iT-66Yi9-dqLdT5xIZ92a6xE2E5MW6B_3RjsCZkWJjbcR9AjATGYfR5ECqN9vp6nziOKiehQ7guEgYt-RA8hU6g1fSQKcrKUV46Ada1CrkiSOvq7SIjgFr09UcM4Scji0MAc/w640-h446/Tychow+Gross+Stein+um+1903.jpg" width="640" /></a></div><div style="text-align: justify;"> </div><div style="text-align: justify;">Dokładnie z tego samego miejsca, co poprzednia, być może nawet w tym samym dniu , w tym samym 1904 roku, bez zmiany ustawienia statywu z aparatem fotograficznym, wykonana została poniższa fotografia, z większą grupką dzieci. Zdjęcie zamieścił Gerhard Rühlow w magazynie "Dai Schulteknüppel. Für die Lande Belgard, Schivelbein und Bad Polzin. und de Doerper Denzin und Roggow im Kreis Belgard-Schivelbein in Hinterpommern", 2012, Nr. 64.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEcby17kbKEFRwSeNQqIY2pOv2YHAJvZWy1thCVlHtHhZyC_yXkxhwj4kYU-SykT01rzovAV5MeIVLD1s7V-Obnx9UWdyUXNHXH0umGo2dJj8NqBfYjuneCpm8u8X7je9LGOplWlay44OqgogxQWT0ziYIg_hPXI5HEtH0T2U6V1VmU26lYGkunoFv/s964/Gro%C3%9F%20Tychow%20ex%20Gerhard%20R%C3%BChlow%202012.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="620" data-original-width="964" height="412" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEcby17kbKEFRwSeNQqIY2pOv2YHAJvZWy1thCVlHtHhZyC_yXkxhwj4kYU-SykT01rzovAV5MeIVLD1s7V-Obnx9UWdyUXNHXH0umGo2dJj8NqBfYjuneCpm8u8X7je9LGOplWlay44OqgogxQWT0ziYIg_hPXI5HEtH0T2U6V1VmU26lYGkunoFv/w640-h412/Gro%C3%9F%20Tychow%20ex%20Gerhard%20R%C3%BChlow%202012.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Trzeba przyznać, że wiedza o "Trygławie" jako "świadku koronnym" ostatniego zlodowacenia, a w szczególności jego umiejscowienia w ostatnim zlodowaceniu, od kilku dziesięcioleci jest w zupełnym zastoju. Teoretycznie głaz ten mógł osiąść na Pomorzu w okresie między 24 a 16 tysięcy lat temu, ale przebieg zdarzeń przyrodniczych w tym okresie jest zbyt słabo poznany przez naukę, aby miarodajnie ustalić czas złożenia tej skały. Nikt jeszcze całego głazu nie zmierzył, chociaż wielu badaczy mniej lub bardziej dokładnie ustalali rozmiary skały ponad powierzchnią ziemi. Nikt też w oparciu o wszechstronne badania <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mineralogia">mineralogiczno</a>-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Petrografia">petrograficzne</a> nie ustalił, jaka w istocie jest to skała, kiedy i w jakiej formacji geologicznej powstała oraz skąd rozpoczęła podróż na Pomorze. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Poniższa fotografia "Trygława" pochodzi z lokalnej, wydawanej w Stargardzie gazety "Pommersche Heimats-Blätter für Geschichte, Sage, u. Märchen, Sitte u. Brauch, Lied u. Kunst", w numerze 1 z 1911 roku.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWvv_ARS14CKEXjz1g6bBRBt0RwnU4a6OpS14KcVtL4Wzq5GHZDr9RHfhf7v0NWv9ncXT-KyYJ19UrYsMRTku5CGsxjskhnxXiWlz1F1saxxHt3og3GZ7mWq5WPrsNHyaofwFfN4fN0wE/s1226/Grosse-Stein+ex+Pommersche+Heimats-Bl%25C3%25A4tter+f%25C3%25BCr+Geschichte%252C+Sage%252C+u.+M%25C3%25A4rchen%252C+Sitte+u.+Brauch%252C+Lied+u.+Kunst%252C+1911%252C+No.+1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="887" data-original-width="1226" height="464" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgWvv_ARS14CKEXjz1g6bBRBt0RwnU4a6OpS14KcVtL4Wzq5GHZDr9RHfhf7v0NWv9ncXT-KyYJ19UrYsMRTku5CGsxjskhnxXiWlz1F1saxxHt3og3GZ7mWq5WPrsNHyaofwFfN4fN0wE/w640-h464/Grosse-Stein+ex+Pommersche+Heimats-Bl%25C3%25A4tter+f%25C3%25BCr+Geschichte%252C+Sage%252C+u.+M%25C3%25A4rchen%252C+Sitte+u.+Brauch%252C+Lied+u.+Kunst%252C+1911%252C+No.+1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Głaz ten jest pod prawną ochroną państwa nie tylko dla służenia turystom i miłośnikom przyrody, ale jest przede wszystkim materiałem geologicznym o ogromnym, a niemal nie tkniętym, potencjale badawczym, który pozwolił by światu naukowemu szybciej i lepiej poznać nie tylko przebieg ostatniej fazy transgresji lodowca na ziemie Polski, ale sam mechanizm transgresji i jego skutków (Dudziak 1974), w tym zwłaszcza w interesującym nas z uwagi na "Trygława" Pomorzu Środkowym.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNi0-kbJEXIvS6b-3XKbFf1uyTgLkeS5m107W7WoeTr0pKaYdD_hv4MvH9dEdiksOSO20I_oZb-_bkNNaqg-4pL5B_l2EgPE1K4zal88pEyiASJPNWQ5Y06z_cMv9_PK94ssFzvxVip3vGTczRmPp9FsUpTe0eYLR0pgDQxL1nt08rnlv212pnv2ZgyPA/s530/tychowo5b%20ed1.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="530" data-original-width="365" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNi0-kbJEXIvS6b-3XKbFf1uyTgLkeS5m107W7WoeTr0pKaYdD_hv4MvH9dEdiksOSO20I_oZb-_bkNNaqg-4pL5B_l2EgPE1K4zal88pEyiASJPNWQ5Y06z_cMv9_PK94ssFzvxVip3vGTczRmPp9FsUpTe0eYLR0pgDQxL1nt08rnlv212pnv2ZgyPA/s320/tychowo5b%20ed1.jpg" width="220" /></a></div>"Z<span class="fontstyle0">auważalne jest istnienie jeszcze wielu obszarów Pomorza, których rozpoznanie budowy geologicznej, litologiczna klasyfikacja osadów, jak również poszczególnych form czy ich genezy wzbudza do dziś szereg kontrowersji, mimo dość licznych opracowań na ich temat. Dotyczy to szczególnie centralnej części strefy marginalnej fazy pomorskiej wyznaczającej zasięg lobu Parsęty" (Paluszkiewicz 2008).</span></div><div style="text-align: justify;"><span class="fontstyle0"><br /></span></div><div style="text-align: justify;"><span class="fontstyle0">Pozwalam sobie włączyć do tej kolekcji archiwalnych fotografii "Trygława" jeszcze jedną, o nie najlepszej jakości, jednak chyba wartej uwzględnienia z uwagi na jej czas wykonania - być może początek lat 1920-tych, a także na inne, niż na większości pozostałych, oświetlenie, podkreślające pewne szczegóły powierzchni głazu </span> (źródło: <a href="http://www.kosciolydrewniane.pl/">Kościoły drewniane w Polsce</a>).</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<span class="fontstyle0">Jeszcze jeden widok na głaz od strony południowo-wschodniej, ujęty na zdjęciu </span><span class="fontstyle0"><span class="fontstyle0">w 1917 roku przez nauczyciela z Barwic</span>, z podobnego kąta, jak powyższe zdjęcie K. Keilhacka z 1895 roku, ale z większym przybliżeniem (foto: Gustav Buchholz, w książce: Karl Friedrich Kohlhoff - "</span>Neue Heimatkunde von Pommern auf geologischer Grundlage", Koszalin 1918).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizGO0M6DwjmANF0bQiPrHepzGnnEi5qMEKM-kRAQ-KanGQcyOFM-QXJJ9iAuRz8fMui1i34eU5kl7Msd8zTjy7D34pc63dwcPZceLvpt9Kj3cD6J_8_Yp1oJcOueyeWfz_DwSP8v9oH8M/s1600/Gross-Tychow+Grosse+Stein+Foto+G.+Buchholz+1918.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="874" data-original-width="1335" height="418" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizGO0M6DwjmANF0bQiPrHepzGnnEi5qMEKM-kRAQ-KanGQcyOFM-QXJJ9iAuRz8fMui1i34eU5kl7Msd8zTjy7D34pc63dwcPZceLvpt9Kj3cD6J_8_Yp1oJcOueyeWfz_DwSP8v9oH8M/s640/Gross-Tychow+Grosse+Stein+Foto+G.+Buchholz+1918.png" width="640" /></a></div>
<br />
Na podstawie mniej lub bardziej wstępnych badań geologowie nazywają skałę, która tworzy "Trygława" w różny sposób. Pierwszym, który petrograficznie opisał ten głaz był pomorski badacz Gustav von dem Borne, identyfikując go jako gnejs z szarym kwarcem, szaro-żółtym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skale%C5%84">skaleniem</a>, czarnym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miki">łyszczykiem</a> i licznymi ziarnami granatu; ogólnie określił skałę "Trygława" jako gruboziarnisty gnejs z licznymi inkluzjami granatu (von dem Borne 1857). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Kolejna fotografia z tej samej strony pochodzi z pocztówki z 1920 roku (źródło: Alistair-Polska.org.pl).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMEWuAfViTc8SPe9hcK8gNiTDSKdOU3Xh0kDDM8IWU135lNQDM0hcZlHHneCv5NyqaEVL56DTNUIl8ntkzWRq8zd1cIvU8BglrTCn07Kc1pLGVjusYGAV8hMOyo71UwvCVtvuXj2lyeaVmuzxuwf_jwGg_bhv1Gtt6BKteUukI0Z1lQlj95oDVRrWc9ng/s1600/Gr.%20Tychow%201920%20Glaz_narzutowy_Tryglaw_Tychowo.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1017" data-original-width="1600" height="406" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMEWuAfViTc8SPe9hcK8gNiTDSKdOU3Xh0kDDM8IWU135lNQDM0hcZlHHneCv5NyqaEVL56DTNUIl8ntkzWRq8zd1cIvU8BglrTCn07Kc1pLGVjusYGAV8hMOyo71UwvCVtvuXj2lyeaVmuzxuwf_jwGg_bhv1Gtt6BKteUukI0Z1lQlj95oDVRrWc9ng/w640-h406/Gr.%20Tychow%201920%20Glaz_narzutowy_Tryglaw_Tychowo.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Z podobnego ujęcia (aparat fotograficzny ustawiony nieco w lewo), z tego samego lub nieco późniejszego okresu - przełom lat 1920/1930-tych, wykonana została poniższa fotografia. Widoczna jest rozrośnięta wokół głazu bujna wegetacja.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCoAWdNPZydKPtCBVtfeoawVm6ZmLQJ5wyH8eOh88KjhfPDbPmUVybLXQCIl7-bgzfVUJblS8SJAJNUqfKhQ-kK3__Yrlsb0OR4Mjrtptc6AEv_wZc9TPQCkPxDzhvqj6NLOT-I8Ws1v0KiLGh9qSVzF8m_WIdGk4JoE69VesXitHA4KaJJlZZdsfEl0M/s800/Gruss%20aus%20Gr.%20Tychow%20Grosser%20Stein%20ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="496" data-original-width="800" height="396" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiCoAWdNPZydKPtCBVtfeoawVm6ZmLQJ5wyH8eOh88KjhfPDbPmUVybLXQCIl7-bgzfVUJblS8SJAJNUqfKhQ-kK3__Yrlsb0OR4Mjrtptc6AEv_wZc9TPQCkPxDzhvqj6NLOT-I8Ws1v0KiLGh9qSVzF8m_WIdGk4JoE69VesXitHA4KaJJlZZdsfEl0M/w640-h396/Gruss%20aus%20Gr.%20Tychow%20Grosser%20Stein%20ed1.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniższe zdjęcie zostało wykonane w okresie pozawegetacyjnym, w 1926 roku, wykorzystane na widokówce "Gruß aus Groß-Tychow i. Pom." (źródło: Stara mapa topograficzna Tychowo).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZbl9ktjg-6vQYW23caUD9uy9XAdvPjQEWDyKb4fn6YNcoOR1SYNZPJvibh1sQvtJH4a_N-u-SUQbDqhqu_BBgQfzupjEgH7dSwYeMzevhdh4lhM8OjE6eqH8LMBbVV_S8CG3VGq0LExI/s1077/Gruss+aus+Gross-Tychow+in+Pom..png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="779" data-original-width="1077" height="462" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZbl9ktjg-6vQYW23caUD9uy9XAdvPjQEWDyKb4fn6YNcoOR1SYNZPJvibh1sQvtJH4a_N-u-SUQbDqhqu_BBgQfzupjEgH7dSwYeMzevhdh4lhM8OjE6eqH8LMBbVV_S8CG3VGq0LExI/w640-h462/Gruss+aus+Gross-Tychow+in+Pom..png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wykonana niemal z tego samego, jak wyżej miejsca fotografia, posłużyła wydaniu jej w formie innej widokówki, nadanej pocztą w 1926 roku, z mocno edytowanym "artystycznie" widokiem skały (źródło: Allegro, oferta archiwalna).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNelgAh7CgLhTkWsR1owmS-gcAFQzSz7TvcvwJcj8VzE6qT-T8yxG5eBc3HYYIdM0YJyJt3lH7VJXPp5_Yrvr5LgVJeVedEpLoXYe4GgmPzsYdq3eU7xupbGbreEeX9f_Tv_eEdB6Oz36bZ4cfpkLdhaueMQkBkusDO4Eohxibt3pFPA-L44qRNWYy/s960/Gross%20Tychow%20Denkmal%20um%201920.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="623" data-original-width="960" height="416" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNelgAh7CgLhTkWsR1owmS-gcAFQzSz7TvcvwJcj8VzE6qT-T8yxG5eBc3HYYIdM0YJyJt3lH7VJXPp5_Yrvr5LgVJeVedEpLoXYe4GgmPzsYdq3eU7xupbGbreEeX9f_Tv_eEdB6Oz36bZ4cfpkLdhaueMQkBkusDO4Eohxibt3pFPA-L44qRNWYy/w640-h416/Gross%20Tychow%20Denkmal%20um%201920.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Bardzo zróżnicowana, a czasami zupełnie odmienna identyfikacja tej skały przez kolejnych geologów, wskazuje z jednej strony na ograniczone możliwości wszechstronnych badań laboratoryjnych, jakimi dysponowali uczeni, z drugiej zaś na znaczną niejednorodność strukturalną tego nadzwyczaj wielkiego bloku skalnego i ryzyko nie reprezentatywności pobranych próbek. Oto przykłady różnych identyfikacji tej skały: gnejs granatowy (Keilhack 1889), gnejs granatowo-łyszczykowy (Deecke 1907); gnejs z kwarcem, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ortoklaz">ortoklazem</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Plagioklazy">plagioklazem</a> oraz z granatem i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Biotyt">biotytem</a> (Herrmann 1930); gnejs iniekcyjny (Irena Kardymowicz 1960); paragranatognejs <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Oligoklaz">oliglazowo</a>-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Andezyn">andezynowy</a> (Gumowska 1967); paragnejs oligoklazowo-andezynowy (Czernicka-Chodkowska 1977); gnejs sylimanitowo-biotytowy (Dudziak 1983); migmatyt (Tylmann 2017); <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granitognejs">granitognejs</a> (bardziej popularne, a mniej naukowe opracowania).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">
D. Czernicka-Chodkowska obliczyła <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ci%C4%99%C5%BCar_w%C5%82a%C5%9Bciwy">ciężar właściwy</a> (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C4%99sto%C5%9B%C4%87">gęstość</a>) tej skały na 2,736 G/<span class="st">cm<sup>3</sup></span> (Gumowska 1967). Do mineralnej i chemicznej zawartości głazu tychowskiego powrócimy nieco niżej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Felix Wahnschaffe ("Geologische Charakterbilder", 1910) opisał "Trygława" jako gnejs granatowo-łyszczykowy, o wymiarach - wysokość ponad ziemią 3.74 m, długość 15.90m i szerokość 11.25 m. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Martin_Wehrmann">Martin Wehrmann</a> ("Landeskunde der Provinz Pommern", 1909) określił tychowską skałę jako gnejs łyszczykowy (mikowy). Oto zdjęcie tego głazu z jego publikacji.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgS9JbGtqbaqW_9aZ8UBNGbN_gNSlApJAFEDDEF7aOXHMPHLsu_fVQ6siwFIna5jzFBSV-f1QqUMrYfgV8UJiwZGNBLb3lIfHSXsYxQuk9tAj1YRkpSCIEzUNAzE4tTWXACnTq380S5HnqtIA8Vs_TjAuywL47UVTt4bSue60Wrl88XYMlNpAo8ZMsf/s967/Gr.-Tychow%20Glimmergneisblock%20ex%20Wehrmann%201909.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="656" data-original-width="967" height="434" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgS9JbGtqbaqW_9aZ8UBNGbN_gNSlApJAFEDDEF7aOXHMPHLsu_fVQ6siwFIna5jzFBSV-f1QqUMrYfgV8UJiwZGNBLb3lIfHSXsYxQuk9tAj1YRkpSCIEzUNAzE4tTWXACnTq380S5HnqtIA8Vs_TjAuywL47UVTt4bSue60Wrl88XYMlNpAo8ZMsf/w640-h434/Gr.-Tychow%20Glimmergneisblock%20ex%20Wehrmann%201909.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Tymczasem przyjrzyjmy się ogólnemu profilowi głazu i jego topograficznemu ułożeniu. Oto widok z jego południowo-zachodniej strony. Fotografia wykonana w 1930 roku, pochodzi z portalu "Neustettins Nachbarschaft mit den Dörfern" ("<a href="https://neustettins-nachbarn.de/index.php?aboutus-pl/">Sąsiedzi Neustettina</a>").</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilWgq3oXTtxmGJ78GXf_2qSOglztXJm4YIVt0Hhy5lcEZ2Vtuv0QQyVmjDjJ6bht0hO4WPRNwn8QjTwQBlTU8dZU1EqlFFoUnIqDnpKG-fHTkh-DobkiLd3LNQWkUgWWwehMp3nlaeIgiLCAinCGFVB7MSvt90D8DYjwXXoejLtePzVKuRmOz42qHq/s1300/Gross%20Tychow%20um%201930.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="958" data-original-width="1300" height="472" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilWgq3oXTtxmGJ78GXf_2qSOglztXJm4YIVt0Hhy5lcEZ2Vtuv0QQyVmjDjJ6bht0hO4WPRNwn8QjTwQBlTU8dZU1EqlFFoUnIqDnpKG-fHTkh-DobkiLd3LNQWkUgWWwehMp3nlaeIgiLCAinCGFVB7MSvt90D8DYjwXXoejLtePzVKuRmOz42qHq/w640-h472/Gross%20Tychow%20um%201930.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Dla przybliżenia szczegółów jeszcze raz ujęcie z tej samej strony, ale już współczesne (te i następne zdjęcia własne, wykonane w dniu 31-07-2018). </div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivc-lMhUd-SMXl_Xh74PZ5hoBjORqNAzxHg04SOsUaoxpinyIROsdmLEICE8pghyphenhyphen7ZB7Y_vsGyyD-b0lkz7gcyrNRwpVifG8g8eSKqnV56PcfO9dwmI_4vXWh03FZacQ5bFysTPVfPBLc/s1600/DSC06439.JPG" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1200" data-original-width="1600" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivc-lMhUd-SMXl_Xh74PZ5hoBjORqNAzxHg04SOsUaoxpinyIROsdmLEICE8pghyphenhyphen7ZB7Y_vsGyyD-b0lkz7gcyrNRwpVifG8g8eSKqnV56PcfO9dwmI_4vXWh03FZacQ5bFysTPVfPBLc/s640/DSC06439.JPG" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
Uderzająca jest, wyszlifowana przez lądolód, gładkość i płaskość górnej płaszczyzny głazu, zaczynającej się przy aktualnej powierzchni ziemi - od krawędzi północnej (z lewej strony zdjęcia), a kończącej się gwałtownie urwanym uskokiem przy krawędzi południowej. Boczna zachodnia krawędź (na przeciwko nas) jest również wygładzona, ale w mniejszym stopniu; natomiast krawędź południowa została przez lodowiec obdarta, obecnie zakończona zwietrzałymi bułami skalnymi (poniżej zbliżenie na nie). <br />
<br />
Można przypuszczać, że w chwili złożenia przez lodowiec tego olbrzymiego bloku skalnego na ziemi tychowskiej, jego rozmiary były jeszcze większe - nie tylko o zdarte i wygładzone później nierówności górnej płaszczyzny, ale przede wszystkim o urwaną krawędź południową, zabraną w morenie dennej przez nacierający w kierunku południowym lodowiec. W trakcie oględzin głazu w 1960 roku, na górnej jego części pod krzyżem, zauważone zostały ślady odspajania skały, czyli usunięcia jej fragmentu (Gumowska 1967). Chodziło prawdopodobnie o mechaniczne wyprofilowanie skalnej podstawy, na której w 1874 roku umieszczono krzyż.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto aktualny (fotografia własna, 15-07-2023) widok ze szczytu skały, przy podstawie krzyża, w kierunku południowym (dokładniej: południowy południowy zachód - SSW). Z tej oraz poprzedniej fotografii, wykonanej dokładnie w przeciwnym kierunku, widoczna jest niecka w morenie dennej, w jakiej zalega "Trygław".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj663sfA2jRAcNwfRdp79eDUctMOZoIUGDLT7d0J4N9iOUEN849f2oKgMKyP51k3FihmxckKJf4R0YnlOxJe0NflGTlACHe7toy-Lg9xcL7bwVYfFsGexcjtiP8CxJzWU3G-kDYCejBR_LSDWp1c61XYLrhkRbDFFInFx-d_Z4iwZDwj5F5I4WMxrloxxQ/s4000/Tychowo%20Tryglaw%2015-07-2023%2011.37.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="4000" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj663sfA2jRAcNwfRdp79eDUctMOZoIUGDLT7d0J4N9iOUEN849f2oKgMKyP51k3FihmxckKJf4R0YnlOxJe0NflGTlACHe7toy-Lg9xcL7bwVYfFsGexcjtiP8CxJzWU3G-kDYCejBR_LSDWp1c61XYLrhkRbDFFInFx-d_Z4iwZDwj5F5I4WMxrloxxQ/w640-h480/Tychowo%20Tryglaw%2015-07-2023%2011.37.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Głaz ten, z uwagi na swoją wielkość obrosły legendami ludowymi, które budziły wśród miejscowej ludności duży respekt, nie podzielił losów dużo mniejszych eratyków, które przez wieki dostarczały doskonałego budulca; a w ten sposób - jak można przypuszczać, w zasadniczej swojej masie jest bliski jego oryginalnej wielkości. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Tym nie mniej dla wielu ludzi, wierzących w drzemiącą w głazie nadprzyrodzoną moc, mógł stanowić źródło pobierania niewielkich chociaż, ale symbolicznych odłamków skały, w różnych celach podszytych starymi wierzeniami albo po prostu "na pamiątkę". </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjN5AwwPVqgpWqxj_mkasszNveHWiyU_yP6x0vZbelLmXZEwr7DdeBObCy1bwa08re-F4eQNwNWw8WlqmFIu5RwHOrrqtHezNwwJXdTwj9h74dVatNlWTa9Js0r0FGRte0ndVosL73iaLw/s1080/Gr+Tychow+1909.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1080" data-original-width="942" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjN5AwwPVqgpWqxj_mkasszNveHWiyU_yP6x0vZbelLmXZEwr7DdeBObCy1bwa08re-F4eQNwNWw8WlqmFIu5RwHOrrqtHezNwwJXdTwj9h74dVatNlWTa9Js0r0FGRte0ndVosL73iaLw/w558-h640/Gr+Tychow+1909.png" width="558" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Powyższe zdjęcie (źródło: Stara mapa topograficzna Tychowo), pochodzące z widokówki nadanej w 1909 roku może wskazywać na brakujące, w porównaniu do kolejnej, współczesnej fotografii, odłupane kawałki skały. Pewne wątpliwości budzi górna, wydłużona poziomo ciemna plama na skale z lewej strony, która sugeruje powierzchnię po odłupaniu, a może to być nie naturalny cień, ale retusz fotografii. Zaciemnienie poniżej wydaje się już bardziej naturalne, sugerujące miejsce po odłupaniu skały.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgiJH7UW9al_JOOqhKrbMEinEJQ_oagRS-3fP3OI5C5nXJQfGYfMivZuEOppuBBTEfX5bdbDUaWpLkKR-JXO7AOyJH74INI9j7pUCRAYD3YBw8h1Kb2G1cicXBqx3LBNJsnt9zmLEZabo/s1600/20180713_125429.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgiJH7UW9al_JOOqhKrbMEinEJQ_oagRS-3fP3OI5C5nXJQfGYfMivZuEOppuBBTEfX5bdbDUaWpLkKR-JXO7AOyJH74INI9j7pUCRAYD3YBw8h1Kb2G1cicXBqx3LBNJsnt9zmLEZabo/s640/20180713_125429.jpg" width="640" /></a></div>
<br />Powyższe zdjęcie fragmentu południowego stoku głazu w rejonie posadowienia krzyża, wskazywałoby na wyprofilowanie cokołu krzyża ręką człowieka, a więc częściowe wykruszenie i wygładzenie głazu w tym miejscu. Miejsca z nowo utworzonymi powierzchniami nie zostały jeszcze pokryte porostami.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Poniższe zdjęcie (foto: Mariusz Kalwasiński, 2019), wykonane z przeciwnej strony i z pewnej wysokości, wskazywałoby że i krawędź skały z prawej strony krzyża widzianego od tyłu została również obcięta i wyrównana, zapewne dla nadania skale od przodu krzyża większej regularności, a przy tym większego wyodrębnienia krzyża. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3jbtI6mgcbxTdnzwNrIO6eTClhwTVaUHfDtA98WWXuzydd2w2_WkLneRFy2b-fCV87yR7oNu20hm_4iWOw7tD8zJZdC4zt-dpq_fWP4y7ekCQQ6hzg-MTCGA00PyPFKNwhYeS7vlLGveq_52lxwZPuY_lvtiJQXMXwVUlUcXFtSeOqdzLs6VThQMruzM/s1170/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019b.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="746" data-original-width="1170" height="408" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3jbtI6mgcbxTdnzwNrIO6eTClhwTVaUHfDtA98WWXuzydd2w2_WkLneRFy2b-fCV87yR7oNu20hm_4iWOw7tD8zJZdC4zt-dpq_fWP4y7ekCQQ6hzg-MTCGA00PyPFKNwhYeS7vlLGveq_52lxwZPuY_lvtiJQXMXwVUlUcXFtSeOqdzLs6VThQMruzM/w640-h408/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019b.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wykonana narzędziami obróbka wspomnianej, górnej krawędzi południowego stoku widoczna jest również na kolejnym zdjęciu (foto: Nadleśnictwo Szczecinek, TV iszczecinek.pl, 2017).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnhsFpTDZe9M0itfbYkmOjGfPQOZP5AFRim7jT9ZRKxbNqYWyhvkvAiiRz2-QRF3mufdqdIIRd-IGhRQYK5payt74Gvxjl9eZKyCeKTRkEGhEtBdE8PTETUUxDte3bpTo3kFiORsfQjjTG-g4PKv-imeZ1AAMSaEjkw_RbvaFPUnBbF_7Wbm1r2hS2MbY/s1364/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017c.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="765" data-original-width="1364" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnhsFpTDZe9M0itfbYkmOjGfPQOZP5AFRim7jT9ZRKxbNqYWyhvkvAiiRz2-QRF3mufdqdIIRd-IGhRQYK5payt74Gvxjl9eZKyCeKTRkEGhEtBdE8PTETUUxDte3bpTo3kFiORsfQjjTG-g4PKv-imeZ1AAMSaEjkw_RbvaFPUnBbF_7Wbm1r2hS2MbY/w640-h358/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017c.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Kolejnym ubytkiem, dokonanym przez człowieka i zapewne w związku z posadowieniem krzyża na szczycie głazu, było wycięcie w ścianie wschodniej, dające dwie płaskie, niemal prostopadłe płaszczyzny, w pobliżu wyodrębnionego ze skały cokołu krzyża (foto: Mariusz Kalwasiński, 2019).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhD0gC0slr1fWF1PpY24ymO65eeZAf1BH0_2xVWs64Foxp9WzvYyqZKgD7bcxJfxVrpCL-wAwl_mu829dhBPgI5yFk580x3qvcwbArdyxdsXKrFAJniJaJ8UN6zjqlP4lTAC1bUN_2VICtr46Hdhxl91R2Y7cW85DDJoBiomwrxbYJb2oFWq5-ckinzZCs/s1364/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019i.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="763" data-original-width="1364" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhD0gC0slr1fWF1PpY24ymO65eeZAf1BH0_2xVWs64Foxp9WzvYyqZKgD7bcxJfxVrpCL-wAwl_mu829dhBPgI5yFk580x3qvcwbArdyxdsXKrFAJniJaJ8UN6zjqlP4lTAC1bUN_2VICtr46Hdhxl91R2Y7cW85DDJoBiomwrxbYJb2oFWq5-ckinzZCs/w640-h358/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019i.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Można ostrożnie przyjąć, że te korekty w profilu skały, dokonane pod koniec XIX wieku, spowodowały ubytek w kubaturze głazu, wielkości około 20-50 m3. Poza tymi większymi ubytkami, spowodowanymi działaniem człowieka, a dostrzeżonymi - jak wspomnieliśmy wyżej, przez Zofię Gumowską w 1960 roku, jego powierzchnia została, w innych miejscach, tylko w niewielkim stopniu naruszona przez człowieka - zapewne w celu pobrania próbek do badań mineralogiczno-petrograficznych. Biorąc pod uwagę, że w czasach przedhistorycznych i we wczesnym średniowieczu głaz ten był z pewnością obiektem kultu, a od XIII do XX wieku na terenach należących do miejscowej arystokracji (do czego jeszcze wrócimy), nie wydaje się, aby bryła tej skały została w istotny sposób, w głębokiej przeszłości, uszczuplona działaniami człowieka. Tym bardziej podnosi to jej wartość naukową.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Należy tutaj zauważyć, po szczegółowej analizie opublikowanych w ostatnim stuleciu fotografii tego eratyka, że od czasu postawieniu krzyża w 1874 roku, jego powierzchnia została, w dostrzeżonych miejscach, tylko w stosunkowo niewielkim stopniu naruszona przez człowieka. Biorąc pod uwagę, że w czasach przedhistorycznych i we wczesnym średniowieczu głaz ten był z pewnością obiektem kultu, a od XIII do XX wieku na terenach należących do miejscowej arystokracji (do czego jeszcze wrócimy), nie wydaje się, aby bryła tej skały została w istotny sposób i w głębokiej przeszłości uszczuplona działaniami człowieka. Tym bardziej podnosi to jej wartość naukową.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spróbujmy, w oparciu o skromne dotychczasowe badania głazu, podsumować cechy litologiczne tej skały. Na początek należy odrzucić popularne, a nieścisłe określenie tego głazu jako granitognejs. Sam ten termin jest na tyle wieloznaczny, że na ogół poza Polską nie jest przez geologów i petrografów stosowany (<i>vide</i> hasło w polskiej Wikipedii, nie mające linków do haseł w innych językach). Tak zwany granitognejs może kojarzyć się z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ortognejs">ortognejsem</a> - gnejsem powstałym z przeobrażenia granitu, czyli <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82a#Ska%C5%82y_magmowe">skały magmowej</a>. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82a#Ska%C5%82y_metamorficzne">Metamorficzna skała</a> "Trygława" nie powstała jednakże wyłącznie, czy zupełnie ze skały magmowej, ale jest zasadniczo paragnejsem - gnejsem powstałym ze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82a#Ska%C5%82y_osadowe">skał osadowych</a>, a bardziej precyzyjnie - z ciemnej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Frakcja_(geologia)">frakcji</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/I%C5%82_(ska%C5%82a)">iłowej</a> (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pelity">pelitowej</a>) tych skał, a więc o innej genezie, niż skały magmowe. Stąd widoczne na zdjęciach charakterystyczne cechy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81upkowato%C5%9B%C4%87">łupkowatości</a> tej skały. Potwierdzeniem, że gnejs z Tychowa jest paragnejsem, a zatem ma skałę osadową za swego prekursora, są zawarte w nim bogate w glin i potas minerały, takie jak sylimanit (Dudziak 1970, 1983), granat (Gumowska 1967, Dudziak 1970, 1983), dające skale odcień ciemnoszary do czarnego. Dodatkowo barwę tą wzmacnia obecność oliwkowo-brunatnego biotytu.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Z powodu swoich ogromnych rozmiarów tychowski głaz zawiera w sobie bardzo zróżnicowane cechy litologiczne (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Facje_metamorfizmu">facje metamorfizmu</a>) i mineralne, wskazujące, że ma on niejednorodną kompozycję chemiczną i strukturalną. Popatrzmy na fragment tego głazu (niestety bez skali), z wyraźną teksturą migmatytową (moje zdjęcie, 15-07-2023).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1JXOoTSwg3gHKX9_OfKQ_58B4n2ViOK3nQpbo1_L9UvBtidx1qt05ApNtnGzJ3Pf-tk4_DnJB5A9ab4SuXBh8ZDVeOXEJgQCVPEDlE3FLDVKd7XNPWNSls0IIGXs4tZuWyPh6Cxg4JyQekc0IKY9CLH-C1udmxYFhtrF-RK6HfvFNW4yZLHsZdMakVhQ/s4000/Tychowo%20Tryglaw%20migmatyt%2015-07-2023.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="4000" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1JXOoTSwg3gHKX9_OfKQ_58B4n2ViOK3nQpbo1_L9UvBtidx1qt05ApNtnGzJ3Pf-tk4_DnJB5A9ab4SuXBh8ZDVeOXEJgQCVPEDlE3FLDVKd7XNPWNSls0IIGXs4tZuWyPh6Cxg4JyQekc0IKY9CLH-C1udmxYFhtrF-RK6HfvFNW4yZLHsZdMakVhQ/w640-h480/Tychowo%20Tryglaw%20migmatyt%2015-07-2023.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Nasz migmatyt, w tej części głazu, prezentuje się z nieregularnymi fałdami, być może (do potwierdzenia przez geologa) - leukosomu, czyli struktury magmowej, a nie osadowej. Bogata jest ona w kwarc, skalenie w rodzaju plagioklazu lub skalenie alkaliczne, przeważnie o jasnej barwie. Obecność takiej struktury w skale wskazywałaby, że jej krystalizacja zachodziła w czasie, kiedy masa skalna pozostawała jeszcze mocno plastyczna. Przytoczmy tutaj ogólny opis migmatytu przez Tomasza Bartusia, pracownika naukowego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (AGH): </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">"Migmatyty s<i>ensu stricte</i> są skałami ultrametamorficznymi (z pogranicza zjawisk metamorficznych i magmowych). Zazwyczaj towarzyszą skałom wysokiego stadium metamorfizmu (facji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Amfibolit">amfibolitowej</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granulit">granulitowej</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eklogit">eklogitowej</a>), z charakterystycznymi wysokimi temperaturami i wysokim ciśnieniem litostatycznym. To skały hybrydalne - metamorficzno-magmowe. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">W ich budowie można wyróżnić dwie części składowe różniące się od siebie składem mineralnym, budową jak i wiekiem powstania. Część starszą, nazywaną <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paleosom">paleosomem</a> (<i>paleo</i> (gr.) - stary, <i>soma</i> - ciało), tworzą nieprzetopione minerały <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Protolit">protolitu</a> migmatytów. Z uwagi na ich ciemną barwę pochodzącą od minerałów ciemnych (biotytu, amfiboli i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pirokseny">piroksenów</a>), protolit nazywany jest także <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Melanosom">melanosomem</a> (<i>melas, melanos</i> (gr.) - czarny). Młodsze składniki migmatytów tworzą przetopione jasne składniki protolitów, stąd nazywane są neosomem (<i>neo</i> (gr.) - nowy) lub leukosomem (<i>leukos</i> (gr.) - biały). W trakcie wzrostu w górotworze temperatury i ciśnienia dochodzi do selektywnego przetopienia minerałów jasnych (o niższej temperaturze topnienia). Tworzy się skała złożona z fazy stałej (paleosomu) i ciekłej (neosomu)" (<a href="http://home.agh.edu.pl/~bartus/index.php?action=dydaktyka&subaction=geologia&item=sk_metamorficzne&target=migmatyty">Tomasz Bartuś</a> ... develop the future).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Oto poniżej przykładowa fotografia mikroskopowa innego gnejsu (foto: Artur Pędziwiatr, 2018, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu). Widoczne brunatne nacieki są wynikiem wietrzenia innych minerałów i uwalniania się z nich żelaza.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhP6jDdqwLLsjcaJUsI2eIFOjCxXKenwCG4U9WbZgwv9EXVCqegBOLN90rWYBvhT0tkjh_RrEQ9SKY9vKNMY_qN5nQg3Lw1BBnGf1KP02U-FT2pfvh2LaaUaGj-CYNcQwJeixlgQW-fd3o/s1077/Gnejs+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="595" data-original-width="1077" height="354" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhP6jDdqwLLsjcaJUsI2eIFOjCxXKenwCG4U9WbZgwv9EXVCqegBOLN90rWYBvhT0tkjh_RrEQ9SKY9vKNMY_qN5nQg3Lw1BBnGf1KP02U-FT2pfvh2LaaUaGj-CYNcQwJeixlgQW-fd3o/w640-h354/Gnejs+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wracajmy do "Trygława". Należy zauważyć, że oboje przywołani wyżej badacze (J. Dudziak, Z. Gumowska) mają inne zdanie, co do zawartości sylimanitu i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mikroklin">mikroklinu</a> w tej skale. Pierwsza autorka nie dostrzegła składników, które drugi autor uznał za obecne w niej i istotne. Podane przez autorkę proporcje wagowe pomiędzy następującymi składnikami - Or (ortoklaz + mikroklin) : Plg (plagioklazy) : Fem (minerały femiczne - ciemne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Minera%C5%82y_ska%C5%82otw%C3%B3rcze">minerały skałotwórcze</a> bogate w żelazo i magnez) wynoszą 3.4% : 73.6% : 23% = 100%. Ortoklazy i tworzące się z wolno stygnącego ortoklazu mikrokliny, stanowią niewielką zawartość w skale, a największą rolę odgrywają w niej grupy plagioklazów (oligoklaz, andezyn, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Anortyt">anortyt</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Albit">albit</a>) oraz bogaty w żelazo i magnez biotyt, zwany popularnie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miki">miką</a> czarną. Sporny sylimanit natomiast, z uwagi na ograniczony zakres przeprowadzonej analizy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krystalografia">krystalograficznej</a>, mógł okazać się kianitem (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kyanit">kyanit</a>), który jest - jak sylimanit, inną odmianą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Polimorfizm_(krystalografia)">polimorficzną</a> krzemianu glinu. Obydwa są minerałami o wysokim stopniu metamorfizmu, powstałych przy udziale wysokich ciśnień i temperatur.<br />
<br />
Zmienna w różnych częściach "Trygława" zawartość minerałów i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierwiastek_chemiczny">pierwiastków chemicznych</a> oraz mikrostruktura skały - bez przeprowadzonych do tej pory wszechstronnych badań laboratoryjnych, czyni ją wyjątkowo trudną do sklasyfikowania oraz poznania jej właściwości i genezy powstania. Jest to więc skała nadzwyczajna nie tylko ze względu na wielkość, ale być może przede wszystkim - z uwagi na niepowtarzalność jej cech jakościowych w żadnym innym miejscu na terenie Polski. Jej wyjątkowa oryginalność i wysoka wartość badawcza, jak dotychczas, raczej zniechęca niż zachęca naszych geologów, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Petrologia">petrologów</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Glacjologia">glacjologów</a> do stanięcia przed ambitnym wyzwaniem poznania jej natury i genezy (foto poniżej: <a href="https://mynaszlaku.pl/tryglaw-tychowo-najwiekszy-glaz-narzutowy-w-polsce/?unapproved=21200&moderation-hash=2600d68d1a1ef62613e19caa72b347d1#comment-21200">Mateusz Grzegorzek</a>, 2021).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK4-v3FZi9DrjC6Qy0Nnfnt9eAop9CYsZWnzGwjCvji6uzMiuJyvTEgHwpQE_7tc1nrM5eGaFAFGhdzF9dB3AAgbAaK9IssSVVsJM5xW7AyZAZ2maPHamLG69BskZDB4dEsl6xNcz2QP0MsRzQRYFjgbsWx4ePOkhu5DnucgpHdiKsEI3byZ76E2EG/s999/Tryglaw%20ex%20mynaszlaku%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="621" data-original-width="999" height="398" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhK4-v3FZi9DrjC6Qy0Nnfnt9eAop9CYsZWnzGwjCvji6uzMiuJyvTEgHwpQE_7tc1nrM5eGaFAFGhdzF9dB3AAgbAaK9IssSVVsJM5xW7AyZAZ2maPHamLG69BskZDB4dEsl6xNcz2QP0MsRzQRYFjgbsWx4ePOkhu5DnucgpHdiKsEI3byZ76E2EG/w640-h398/Tryglaw%20ex%20mynaszlaku%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Obejdźmy wokół ten głaz, kontynuując spacer w lewo. Spójrzmy teraz od strony północno-zachodniej - w kierunku transgresji lodowca, jaki wyznaczają główne pasma, widocznych na powyższym zdjęciu, tak zwanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyg%C5%82ad_lodowcowy">wygładów lodowcowych</a>. Wyraźne są również zadziory lodowcowe - odłupane przez istniejący w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stopa_lodowca">stopie lodowca</a> materiał skalny, sierpowate zagłębienia (ang. <i>crescentic gouge</i>), gdzie zarówno prostopadła do kierunku ruchu lodowca oś zagłębienia, jak i strona wybrzuszenia wskazują kierunek ruchu lodowca.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
Zauważmy, że widoczna na pierwszym planie odnoga północna skały i dalej w prawo - odnoga północno-zachodnia, znikają pod dość ostrym kątem pod powierzchnią ziemi. To od tej strony, w przybliżeniu z kierunku północny północny zachód (ang. NNW), działały największe siły natarcia lodowca, które mogły ściąć oryginalnie dużo wyższą krawędź. Głębokie osadzenie dolnej części głazu w glinach zwałowych moreny dennej powstrzymało możliwość toczenia głazu w stopie lodowca na dłuższym dystansie, a w konsekwencji jego rozkruszenia.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Kolejne ujęcie fotograficzne północnego stoku głazu "Triglavstein" wykonano od północnego północnego wschodu (foto: Hans Willbold, 1982).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9RA-VYp1xLe6X3r8J0dzOyyq-WaP0phjYzqJbvS9n029gZ-RuxD1c3TiMKshvWy-dsbVjxAuJQC1VE2pCTEPfrk-RD2dO6QG7XWYkmLbI_bUnS2mIQ0GkTAfzMkK0iaPGnD0V6lCZ2oi2zX99LnUp8wx_vyEtfIWyYb3OAyEEiZbIWwfbEqRACi5xD-o/s918/Triglavstein%201982%20ed2.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="634" data-original-width="918" height="442" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9RA-VYp1xLe6X3r8J0dzOyyq-WaP0phjYzqJbvS9n029gZ-RuxD1c3TiMKshvWy-dsbVjxAuJQC1VE2pCTEPfrk-RD2dO6QG7XWYkmLbI_bUnS2mIQ0GkTAfzMkK0iaPGnD0V6lCZ2oi2zX99LnUp8wx_vyEtfIWyYb3OAyEEiZbIWwfbEqRACi5xD-o/w640-h442/Triglavstein%201982%20ed2.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto jeszcze archiwalne ujęcie od strony północnej, wykonane przez Gustawa Buchholza w 1917 roku (źródło: Karl Friedrich Kohlhoff, 1918). </div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifDRi5guos9C-Fa84h4eWVTucGhyPb5oPItcBJT29wQYmAsRpZaqsYbwgSso4xE8kZRUHxZ-xDvcdaKnRlxnmWdRl_pk5XwZojEoMN8v1k6NO7XV_y8L7uLennCxN2tpDnfiG9Inqwe68/s1600/Gross-Tychow+Grosse+Stein+Foto+G.+Buchholz+1918b.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="866" data-original-width="1358" height="408" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifDRi5guos9C-Fa84h4eWVTucGhyPb5oPItcBJT29wQYmAsRpZaqsYbwgSso4xE8kZRUHxZ-xDvcdaKnRlxnmWdRl_pk5XwZojEoMN8v1k6NO7XV_y8L7uLennCxN2tpDnfiG9Inqwe68/s640/Gross-Tychow+Grosse+Stein+Foto+G.+Buchholz+1918b.png" width="640" /></a></div>
<br />
<div>
Stabilna powierzchnia dobrze i głęboko osadzonego w podłożu "Trygława" spełniała
rolę podobną, jak charakterystyczne dla skandynawskich regionów
rodzime, wyszlifowane przez lodowiec skalne pagórki, tak zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Muton_(geologia)">barańce</a>
(mutony). Nazwa pochodzi z języka francuskiego - <i>roche moutonnée</i>, czyli dosłownie - skała zbaraniała.<i> </i></div>
<br />
"Trygław" był na najlepszej drodze do zupełnego "zbaranienia"
i stałby się klasycznym, wydłużonym w osi ruchu lodowca mutonem z obłymi, opływowymi kształtami, gdyby
lądolód, w fazie pomorskiej (około 17-16 tysięcy lat temu), dłużej trwał w swojej pozycji względnie stagnacyjnej. W takiej pozycji, chociaż czoło lądolodu nie zmieniało zasadniczo swojego położenia, czyli nie posuwało się lub cofało w znacznym stopniu, jego stopa dostarczała jednak bez przerwy olbrzymie ilości morenowego materiału skalnego. W procesie tym, trwającym w tej fazie kilkaset lat, dokonujący się w okresie zimowym przyrost masy lodowej w wyniku opadów śnieżnych niwelowany był latem tą samą ilością topniejącej masy lodowej. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Zagłębiony nieruchomo w morenie dennej "Trygław" podlegał obróbce przez przesuwający się po nim z północy na południe rozdrobniony material skalny. Jeżeli jednakże przyjmiemy, że "Trygław" musiał być złożony w pomorskiej morenie dennej już dużo wcześniej - w trakcie recesji lądolodu po <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Brandenburg-Phase">fazie leszczyńskiej</a>, która miała miejsce 21-20 tysięcy lat temu, a więc złożony około 19-18 tysięcy lat temu, to okres <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Erozja_lodowcowa">erozji lodowcowej</a> i wodnolodowcowej tego głazu w stopie lodowca trwał około trzech tysięcy lat.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Popatrzmy na poniższe zdjęcie (foto: Lech Szymanowski, 2011), wykonane dokładnie w osi <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ice_stream">strumienia lodowego</a> (NNW-SSE), który od strony natarcia tworzył poprzeczne zadry w powierzchni głazu oraz ją wygładzał, a po stronie przeciwnej opadał stromo za niego, odrywając od jego korpusu ułamki skalne.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYQ2uaQxPy8elg9kWZ1XQr544_2sXCyPZ5DeaYpbqwLE-lBt180D67iXC9DrQKp19DWAgqJPSKzkPJbe9GlyBNr9rBOaaTeFeghEz6PRURpLftU2ds1DncfXH-2H7hD9fSrfa7xBc0jG3AzaRoHOiLuv7ruFGeTC7ilzNOK44BmqsE4u4KCTGjnK9ax7Q/s1024/tychowo%202011.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="708" data-original-width="1024" height="442" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiYQ2uaQxPy8elg9kWZ1XQr544_2sXCyPZ5DeaYpbqwLE-lBt180D67iXC9DrQKp19DWAgqJPSKzkPJbe9GlyBNr9rBOaaTeFeghEz6PRURpLftU2ds1DncfXH-2H7hD9fSrfa7xBc0jG3AzaRoHOiLuv7ruFGeTC7ilzNOK44BmqsE4u4KCTGjnK9ax7Q/w640-h442/tychowo%202011.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">W tym procesie "Trygław" zdążył nabrać, jak formy na rodzimym podłożu skalnym w Skandynawii, głównych
cech mutona, jakimi są jego silnie wygładzony stok proksymalny i sierpowate na nim zadry oraz stromy i poszarpany stok dystalny. Blok ten więc spełnia te same warunki - czego mu dotychczas nasi geologowie odmawiają, co autochtoniczne podłoża skalne w Skandynawii, które służą tamtejszym badaczom określaniu kierunków transgresji lodowca.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
Popatrzmy z bliska na interesujące formy rzeźbienia powierzchni "Trygława" w części jego lewego "barku", czyli patrząc na powyższą fotografię - prawej górnej płaszczyzny. Oto poniżej jej zbliżenie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh81C8Nlya3GS93NMr1-2k5vwG0cXe8Y8LXd7xenJP-XskS3okt-cR1pUlKabfQQwnKgIV8p-8tFnzRKTlO6fOmEDw5RzMo3CBF_uGRgl8LiV1Mq7C29HNnIX9ecvWt3n86AHidl4TTfu8/s1600/20180713_125406.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh81C8Nlya3GS93NMr1-2k5vwG0cXe8Y8LXd7xenJP-XskS3okt-cR1pUlKabfQQwnKgIV8p-8tFnzRKTlO6fOmEDw5RzMo3CBF_uGRgl8LiV1Mq7C29HNnIX9ecvWt3n86AHidl4TTfu8/s640/20180713_125406.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
Widzimy wyżłobienia w wyraźnie wklęsłej, opadającej powierzchni skały. Wklęsłość ta moim zdaniem jednoznacznie przeczy sugestiom niektórych badaczy, jakoby pozostawione na "Trygławie" ślady erozji lodowcowej pochodzą z okresu jego transportu w korpusie lądolodu, kiedy miał jakoby być bezustannie obracany przez posuwający się lodowiec, aby w końcu zostać złożonym w zupełnie przypadkowym położeniu w trakcie procesów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Deglacjacja">deglacjacyjnych</a>. Tak stawiana, mylna hipoteza - w oczach tych badaczy, pozbawia "Trygława" jego istotnej wartości naukowej, jakoby bowiem wyklucza w ten sposób przydatność wiedzy o sposobie ułożenia głazu i o jego cechach morfologicznych, dla badania przebiegu procesów glacjalnych ostatniego zlodowacenia.</div><div style="text-align: justify;">
<br />Morfologia tego głazu zaprzecza tej nadal obowiązującej teorii. Widoczna powyżej na powierzchni kilku metrów kwadratowych wklęsłość oraz poszarpane krawędzie od strony dystalnej wskazują jednoznacznie, że głaz nie mógł przebyć całej lub zasadniczej części swojej drogi z miejsca włączenia w korpus lodowca na Pomorze inaczej, jak trwale wtopiony we względnie nieruchomej pozycji w górnej lub środkowej warstwie lądolodu. Jego przemieszczenie w dół, ku stopie lodowca, nastąpiło zapewne dużo wcześniej, niż dopiero w fazie regresji lądolodu - jak sądzi większość badaczy, czyli kiedy to następowało jego stopniowe zanikanie i odsłanianie powierzchni ziemi - co w tej części Pomorza miało miejsce około 16-15 tysięcy lat temu. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Przyjrzyjmy się z bliska południowemu, dystalnemu stokowi głazu, aby przekonać się, że głaz ten nie mógł być transportowany w strefie dennej lądolodu nie dłużej, jak w zupełnie ostatniej fazie przed osadzeniem go w pomorskiej morenie dennej. Musiała bowiem zostać zachowana jego bliska pierwotnej, po oderwaniu od skały macierzystej forma, z wieloma nieregularnościami i pęknięciami na powierzchni, która sprzyjała procesom dalszego wyszarpywania skały przez stopę lodowca, już po unieruchomieniu głazu w morenie dennej. Oto fragment wschodniego stoku z niemal pionową, mocno nieregularną powierzchnią, poddaną głębokiej erozji lodowcowej i, w mniejszym stopniu, polodowcowej (foto: Nadleśnictwo Szczecinek, TV iszczecinek.pl, 2017).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJwPY9-kR17qfETFd0wtKZO8LQJj15fKIuTUxBd7WGOrdECaXyINnDpkXWs_TqbvDbHlhcLTxHkRCCSe6emIoJmJNmIP3_Hxfgv_VZ497t13XKV_JKxXgw8bcvzp_NfHra1XtTEwQ2hUjSWZFordetRUGMwPD5Pu_AyBV37m87UFUWLzC0y0zIPDjOXB4/s1362/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017i.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="765" data-original-width="1362" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJwPY9-kR17qfETFd0wtKZO8LQJj15fKIuTUxBd7WGOrdECaXyINnDpkXWs_TqbvDbHlhcLTxHkRCCSe6emIoJmJNmIP3_Hxfgv_VZ497t13XKV_JKxXgw8bcvzp_NfHra1XtTEwQ2hUjSWZFordetRUGMwPD5Pu_AyBV37m87UFUWLzC0y0zIPDjOXB4/w640-h360/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017i.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><div>Jak wskazuje na to zupełnie inny, spłaszczony wygląd jego przeciwnego do widocznego wyżej - północnego stoku, poddanego w długim okresie, rzędu nawet kilku tysięcy lat, procesom zdrapywania, ścierania i wygładzania, nasz "Trygław" opuścił korpus lądolodu i osiadł w ziemi w pierwszych okresach jego cofania się, po dojściu do maksymalnego zasięgu w fazie leszczyńskiej, czyli w okresie początkowych oznak jego dezintegracji, około 19 tysięcy lat temu. Tymi oznakami było między innymi zanikanie progresji mas lodowych we wnętrzu lądolodu w pewnych jego obszarach i jej kontynuacja w obszarach sąsiadujących.</div><div><br /></div><div>Na styku tych obszarów zaczęły tworzyć się głębokie pęknięcia, nie tylko w samej pokrywie lodowej, ale w całym korpusie lądolodu. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szczelina_lodowcowa">Szczeliny lodowcowe</a> powstawały w wyniku ruchów w tym korpusie i wynikających z niego naprężeń, związanych z tak zwanymi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Napr%C4%99%C5%BCenie_%C5%9Bcinaj%C4%85ce">naprężeniami ścinającymi</a>. Na marginesie, przywołana tutaj w linku polska wikipedia zbyt wąsko, tylko w jednym aspekcie, tłumaczy pochodzenie szczelin lodowcowych - jako "pęknięcie lub uskok tworzące się w wyniku pękania lodowca, spowodowanego przez jego ruch ponad wybrzuszeniami i uskokami podłoża". Tym niemniej, ten ostatni rodzaj szczeliny mógł również przyczynić się do osunięcia się naszego eratyka na podłoże morenowe pod stopą lądoldu.</div><div><br /></div><div>Szczeliny te powstają bowiem też wtedy, gdy położone nad względnie plastycznym podłożem ziemi dwie półsztywne części lodowca mają różną prędkość ruchu. Zwiększająca się intensywność naprężeń ścinających powodowała pękanie wzdłuż tych ścian. I to przez te, mniej lub bardziej głębokie i otwarte szczeliny, nasz "Trygław" przemieścił się z wnętrza lodowca ku ziemskiemu podłożu.</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Gdyby miał luźno przemieszczać się we wnętrzu lodowca - jak większość eratyków, szybko znalazł by się w jego strefie ślizgowej, a w niej zostać poddanym intensywnym i wielokierunkowym procesom kruszenia i tarcia, a na Pomorze dotarłby jako, rozrzucany po drodze, zbiór mniejszych lub większych eratyków, o charakterystycznej dla skał moreny dennej - mniej lub bardziej regularnie obłej formie. Rowkowe wyżłobienia, widoczne na powierzchni wgłębienia, są zapewne wynikiem trwających w fazie odwrotu lodowca <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Procesy_fluwioglacjalne">procesów fluwioglacjalnych</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ablacja_(topnienie)">ablacyjnych</a> w strefie subglacjalnej, w których odbywał się intensywny przepływ wód podlodowcowych, z zawiesiną piasków i żwirów.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjG6Hwqt9xfug-yT6e8f1qzTRqbni97hOshE5LPcqEFay4TRNwFomkr1M_WvRyGuPR5oyoya5y9RsC7JXUWuB_2AzHeX20oDWq6nPrBNMdc7JnxoBcmKVYqgbgrD7LETzRcsApfQjvlVsg/s1600/20180713_125754.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="900" data-original-width="1600" height="360" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjG6Hwqt9xfug-yT6e8f1qzTRqbni97hOshE5LPcqEFay4TRNwFomkr1M_WvRyGuPR5oyoya5y9RsC7JXUWuB_2AzHeX20oDWq6nPrBNMdc7JnxoBcmKVYqgbgrD7LETzRcsApfQjvlVsg/s640/20180713_125754.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Podążajmy dalej wokół głazu. Oto powyżej jego północno-wschodni bok. Widzimy, że powierzchnia skały jest inna, niż krawędzi zachodniej - bardziej pofałdowana i mniej uformowana, wygładzona przez lodowiec. Widoczne są wzdłużne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bruzda_lodowcowa">bruzdy lodowcowe</a>, pozostawione po tarciu i cięciu powierzchni głazu przez wmarznięte w korpusie przesuwającego się lodowca ostro zakończone krawędzie innych skał. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Osłonięta górną krawędzią przed idącymi od NNW największymi siłami tarcia, powierzchnia tego boku nie jest wygładzona, ale poszarpana przez naciskające z góry masy lodu, które odrywały z głazu kawałek skały po kawałku, w miarę przesuwania się lodowca w kierunku południowym. Dzisiejszy wygląd wschodniego zbocza głazu, pozbawiony ostrych zadr i krawędzi, został w epoce holoceńskiej złagodzony postępującymi od 14 tysięcy lat procesami wietrzenia (foto poniżej: Beata Zbonikowska, 2019).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1FaxatETUPaQrK2lVn1PS1Pu1rww0XdmXRKq0xTjTPujx82sAup2onA9wBi_d8wnSPbrJQI9NSCCL94ppAbHgyGqHsUmciJ9DFq5C9P8S_0DV7uRUR2E4AG2n2WL6YLcnyA6UEsVOFSW6zErffRmJlvBaGdbGETDs_phDUob9A5CQX1I7OowfvEjf/s1100/Tryglaw%20ex%20B%20Zbonikowska%202019_dsc5453.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="733" data-original-width="1100" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1FaxatETUPaQrK2lVn1PS1Pu1rww0XdmXRKq0xTjTPujx82sAup2onA9wBi_d8wnSPbrJQI9NSCCL94ppAbHgyGqHsUmciJ9DFq5C9P8S_0DV7uRUR2E4AG2n2WL6YLcnyA6UEsVOFSW6zErffRmJlvBaGdbGETDs_phDUob9A5CQX1I7OowfvEjf/w640-h426/Tryglaw%20ex%20B%20Zbonikowska%202019_dsc5453.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Powierzchnia tej części skały jet zupełnie inna, niż ta od strony północnej; jest bardzo porowata, bliższa stanowi oryginalnemu, jaki powstał po odłupaniu od skały macierzystej, poddana wyraźnemu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wietrzenie_chemiczne">wietrzeniu chemicznemu</a>, a w jego następstwie, także <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wietrzenie_fizyczne">fizycznemu</a> (głównie poprzez tak zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamr%C3%B3z">zamrozy</a>). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Popatrzmy z bliska na wschodni, poszarpany i mocno porowaty stok "Trygława", w którym procesy wietrzenia chemicznego i fizycznego są najbardziej intensywne (foto: TV iszczecinek.pl, 2017).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMUw7FTYPMn7J40_UgqvgkTBilFm-JYnNkw0wINWvxBAmmLm17zGX2H4Z-1Xn7i4U7N197XBOVXBFo767NiwfCDttYimR8DivM6QwjxVKIizBW133ug0aL7lbGqqwoKB3YgHPt6NS5CnoHjuVMVx1MYlFW1YgD4iovAN8zxg354nm8RtgNb9SAu_Z_LeU/s1360/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="762" data-original-width="1360" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMUw7FTYPMn7J40_UgqvgkTBilFm-JYnNkw0wINWvxBAmmLm17zGX2H4Z-1Xn7i4U7N197XBOVXBFo767NiwfCDttYimR8DivM6QwjxVKIizBW133ug0aL7lbGqqwoKB3YgHPt6NS5CnoHjuVMVx1MYlFW1YgD4iovAN8zxg354nm8RtgNb9SAu_Z_LeU/w640-h358/Tryglaw%20ex%20Nadlesnictwo%20Szczecinek%202017.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wietrzenie chemiczne wywołują osiedlone na tej cienistej stronie głazu porosty i mchy, które wytwarzają kwasy humusowe. Kwasy te, będące efektem rozkładu biologicznego materii organicznej, rozpuszczają niektóre pierwiastki i związki chemiczne z podłoża mineralnego: węglan wapnia, żelazo, glin, magnez, fosfor i inne. Woda penetrująca porowate podłoże rozpuszcza pewne minerały, a przy tym tworzy nowe związki i aktywne składniki przyspieszające dalsze wietrzenie.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFXtUWVYsoPpX4XMvLpMyMLXvtPub6xtfUfDxwscxG8Ylfebp1EkikqTxqNzaQOSmffVu6N304t8ebpunYvzv6IGTMNeZ2V-t3FcMxdEstoweYvaeAxJrdEK1DJ4qCzfvwAtmuZKjSq05bKaAX07iL8q5Ad44aZCOQKrAN3Y7zfM5iMYE99AfOVBUgukQ/s960/Tryglaw%20foto%20Roman%20Lewinski.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="720" data-original-width="960" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFXtUWVYsoPpX4XMvLpMyMLXvtPub6xtfUfDxwscxG8Ylfebp1EkikqTxqNzaQOSmffVu6N304t8ebpunYvzv6IGTMNeZ2V-t3FcMxdEstoweYvaeAxJrdEK1DJ4qCzfvwAtmuZKjSq05bKaAX07iL8q5Ad44aZCOQKrAN3Y7zfM5iMYE99AfOVBUgukQ/w640-h480/Tryglaw%20foto%20Roman%20Lewinski.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Kolejna fotografia (foto powyżej: Roman Lewiński, październik 2020) wschodniego boku głazu dobrze oddaje zasadniczo inny charakter jego powierzchni, w porównaniu do zboczy proksymalnych - północnego i zachodniego. W odróżnieniu od tamtych, obłych i wygładzonych płaszczyzn, stok wschodni, a także południowy - do którego zaraz dojdziemy, w wyniku działania w stopie lądolodu sił rwących (tak zwana detrakcja), ma poszarpaną strukturę, którego głęboki relief plejstoceński został wzmocniony zwiększoną, niż przy dwóch wcześniej omawianych bokach, erozją holoceńską.</div><br /><div style="text-align: justify;">Widok na zbliżoną do powyższej, stronę głazu, na fotografii z 22 listopada 1998 (foto: Maciej Knychała, Fotopolska).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhp5ga5tN77O_2tAVqeG33oL4ikhaBgDWjy8aVvh_d29K6JJtvHUoWTSGFhJV-gt4KReVdDJElL-sVYazrmJ35n65DuHZmEr3I6dEQsR1cGSj4p9tqyKb7EmCr63p-hQZEgMzG-ypVP_NsrW4GEuS4Ord-PBACeQ7XsZKp8xOo8JgEUf2eR3jAOSee/s1900/Glaz_narzutowy_-_Tryglaw_2117050_Fotopolska-Eu.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1316" data-original-width="1900" height="444" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhp5ga5tN77O_2tAVqeG33oL4ikhaBgDWjy8aVvh_d29K6JJtvHUoWTSGFhJV-gt4KReVdDJElL-sVYazrmJ35n65DuHZmEr3I6dEQsR1cGSj4p9tqyKb7EmCr63p-hQZEgMzG-ypVP_NsrW4GEuS4Ord-PBACeQ7XsZKp8xOo8JgEUf2eR3jAOSee/w640-h444/Glaz_narzutowy_-_Tryglaw_2117050_Fotopolska-Eu.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><div>Zbliżając się od strony wschodniej do południowego stoku głazu, rzućmy okiem na dobrze widoczne od strony południowo-wschodniej, pofałdowania i bruzdy "Trygława" (foto: <a href="http://archiwum.tychowo.pl/atrakcje/atrakcja/685/glaz_narzutowy_tryglaw">Gmina Tychowo</a>, około 2020).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMm7gAyfZiWaAsQb3keuDQSWvTnsuptBEthGo_j5d8E2GJw-BimejPgQhI1IlRpVAk0yyuMBMZYrNqtphdeafsqWufm_-aEOgbf5ahqmdNrRq8ziDuoZExfHgAm6tfI66i_ABAKuchIJ_haGrC7vvj7YcyD29qnZt0RpYpfRpBvCdbPOMz93o9sCpRAzs/s1593/Tryglaw%20ex%20Gmina%20Tychowo.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1061" data-original-width="1593" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMm7gAyfZiWaAsQb3keuDQSWvTnsuptBEthGo_j5d8E2GJw-BimejPgQhI1IlRpVAk0yyuMBMZYrNqtphdeafsqWufm_-aEOgbf5ahqmdNrRq8ziDuoZExfHgAm6tfI66i_ABAKuchIJ_haGrC7vvj7YcyD29qnZt0RpYpfRpBvCdbPOMz93o9sCpRAzs/w640-h426/Tryglaw%20ex%20Gmina%20Tychowo.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both;">Jeszcze rzut oka na południową południowo-wschodnią krawędź głazu, mniej podatną procesom wygładzania, a bardziej poddaną przebiegowi kruszenia i wyrywania odłamków skalnych. Poniższe zdjęcie zostało wykonane z głębi widocznej wyżej alejki (foto: Beata Zbonikowska, 2019).</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjx3rRbPbGR42ETACF1ncQvjl0LQseSuiHL0QLAp_KLn-WPwk0GvqcOAU_yT47yD1Mrjl6OeCVu-snwQsXDOwV1xAnlXfkSnNfrYADWT6PbnIL4_FFsdpKfuBfdniZHzBEvgkY_qxxqqlQ/s1100/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2019.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="733" data-original-width="1100" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjx3rRbPbGR42ETACF1ncQvjl0LQseSuiHL0QLAp_KLn-WPwk0GvqcOAU_yT47yD1Mrjl6OeCVu-snwQsXDOwV1xAnlXfkSnNfrYADWT6PbnIL4_FFsdpKfuBfdniZHzBEvgkY_qxxqqlQ/w640-h426/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2019.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Z tej samej strony, jeszcze bez rzędu zasłaniających lip, ilustracja głazu na litografii, z fragmentu pocztówki z 1901 roku (źródło: <a href="https://www.facebook.com/1475611689368370/photos/a.1475703876025818/3183443591918496/">Stara mapa topograficzna - Tychowo</a>).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLCpmLinnvzncfMrZP7ng45rABehjPbYny8ZSpaj6nogJTrjYQalRk7HHi4zDaqeKqhYjWAspZYN3wsck8hv3K0-Fu5vOgKfXFDwPXHiI2fHlTLZi1MeAXYaxBBhbpTyYdt4_c65nMyTbwLy5i7Y3WOkvcKK9bufIKyDDPrsXMRa_f6uz7RkFdb0_k/s699/Gruss%20aus%20Gross-Tychow%201901%20ex%20Stara%20mapa%20topograficzna%20Tychowo%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="634" data-original-width="699" height="363" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLCpmLinnvzncfMrZP7ng45rABehjPbYny8ZSpaj6nogJTrjYQalRk7HHi4zDaqeKqhYjWAspZYN3wsck8hv3K0-Fu5vOgKfXFDwPXHiI2fHlTLZi1MeAXYaxBBhbpTyYdt4_c65nMyTbwLy5i7Y3WOkvcKK9bufIKyDDPrsXMRa_f6uz7RkFdb0_k/w400-h363/Gruss%20aus%20Gross-Tychow%201901%20ex%20Stara%20mapa%20topograficzna%20Tychowo%20ed1.png" width="400" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I jeszcze zbliżenie na głaz od tej samej strony, na zdjęciu pochodzącym prawdopodobnie z lat 1920-tych (źródło: Stara mapa topograficzna - Tychowo).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjqSIVxhv6VrZMOh5Kwin0RCwrFKOyaeiqH9DpWwuNQm7soB_VQsJGSmKPNv2uuKEN0AT6QdXpGlAUXHA9XSemTuZnkL_x1C9TMwKZyN9reyPWw0nofJqC9peuz13KTTPA_wJW057F3Bno/s1045/Gr+Tychow+Triglav+ex+Mieczyslaw+Zuk.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="643" data-original-width="1045" height="394" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjqSIVxhv6VrZMOh5Kwin0RCwrFKOyaeiqH9DpWwuNQm7soB_VQsJGSmKPNv2uuKEN0AT6QdXpGlAUXHA9XSemTuZnkL_x1C9TMwKZyN9reyPWw0nofJqC9peuz13KTTPA_wJW057F3Bno/w640-h394/Gr+Tychow+Triglav+ex+Mieczyslaw+Zuk.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniżej podobne ujęcie "Trygława", z większego oddalenia, z początku lat 1930-tych, z pocztówki "Groß-Tychow Großer Stein", z pieczątką poczty z 12 marca 1933 roku. Widoczne są na zdjęciu pewne manipulacje edytorskie, retuszujące bryłę głazu. Wokół głazu dominują jeszcze dorodne świerki, których dzisiaj w tym miejscu brak.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQIH1SIhYsBLKXq16b5cUGyqskBVBPeI9ayhX2-v3ZRyf81zRZsJMQ7BFit7M4vipnqUOvH4359Tyh1zRQJpeOMgQXl3Dmgg4A60Iq0ZAH_cu4NresLNcwpMCRnVR2dfMjDiPfnH3QUuw/s1549/Gross-Tychow+Groser+Stein+Post+1933+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="959" data-original-width="1549" height="396" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQIH1SIhYsBLKXq16b5cUGyqskBVBPeI9ayhX2-v3ZRyf81zRZsJMQ7BFit7M4vipnqUOvH4359Tyh1zRQJpeOMgQXl3Dmgg4A60Iq0ZAH_cu4NresLNcwpMCRnVR2dfMjDiPfnH3QUuw/w640-h396/Gross-Tychow+Groser+Stein+Post+1933+ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Poniższa fotografia "Trygława" od tej samej strony również pochodzi z początku lub połowy lat 1930-tych, z wyraźnym retuszem atelier fotograficznego.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi56JSiwDMLUT6PvkXiHzBuZvU39icMv2vO30vhoMI5nYWPCavBdL0p2u6PsoFR0reuzKNha0yaFHxib2_minpW2dWyGRbYZFyHgYvn2PSPYZJm_rOewJrYjjCcD8PgWXSEdhObXFW0rKEN1G4WwuwnLtRaQvBWNGm1Qzt2RuySbQKOB4SUP0NFC1dw/s849/Tryglaw.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="571" data-original-width="849" height="430" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi56JSiwDMLUT6PvkXiHzBuZvU39icMv2vO30vhoMI5nYWPCavBdL0p2u6PsoFR0reuzKNha0yaFHxib2_minpW2dWyGRbYZFyHgYvn2PSPYZJm_rOewJrYjjCcD8PgWXSEdhObXFW0rKEN1G4WwuwnLtRaQvBWNGm1Qzt2RuySbQKOB4SUP0NFC1dw/w640-h430/Tryglaw.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><div>Na tej fotografii z 1938 roku można dostrzec wyraźne ślady wietrzenia skały i jej, skośnie układającą się, łupkowatą, warstwową strukturę (źródło: <a href="https://www.facebook.com/profile.php?id=100068803005894">Stara mapa topograficzna -Tychowo</a>).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcJHI0IlQrpAOC5In1mzKfF9JA_BA8rQGLjVm89dH9P_a88cRaz5Xeo8plIupnz5PiKNq-Eta6iqQc2E02hIieqOLluvoN2AfOeXyUr5AvQt9L3cO5o7tNNRDMLsHR5vmlze_hA3fk96Cq71NPSREYSCJtqsV7tlcbquNw6dq8L7G5M88fEl0gPoCC/s760/Gross%20Tychow%20Gross%20Stein%201938%20ex%20Stara%20mapa%20topograficzna%20Tychowo%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="634" data-original-width="760" height="534" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcJHI0IlQrpAOC5In1mzKfF9JA_BA8rQGLjVm89dH9P_a88cRaz5Xeo8plIupnz5PiKNq-Eta6iqQc2E02hIieqOLluvoN2AfOeXyUr5AvQt9L3cO5o7tNNRDMLsHR5vmlze_hA3fk96Cq71NPSREYSCJtqsV7tlcbquNw6dq8L7G5M88fEl0gPoCC/w640-h534/Gross%20Tychow%20Gross%20Stein%201938%20ex%20Stara%20mapa%20topograficzna%20Tychowo%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div>Poniższe ujęcie zostało wykonane w 1943 roku, lub nieco wcześniej, dokładnie z południa, od strony starego wejścia do cmentarza, na którym widoczne jest szersze otoczenie głazu oraz kilkunastoletnie lipy po obu stronach ścieżki (źródło: Stara mapa topograficzna -Tychowo).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcEbuvUf_y8AmAUix8zqLpIGrAJD-bAm89QJKaOc39hz6XmgHAwhvGkKwxthz2eFEa2Tqx92LIyDf24VrvNRAqMy6JapvKDSEJwWB65lDdm6W0KQz1FJ1Wqgg04yM8Mm0NNZNQajoGKieElQeXhcFpK3kiUgA0G_DaRs6omVv2KXghsfdohTeogKsr/s1605/Gross-Tychow%20Friedhof%201943.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="965" data-original-width="1605" height="384" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjcEbuvUf_y8AmAUix8zqLpIGrAJD-bAm89QJKaOc39hz6XmgHAwhvGkKwxthz2eFEa2Tqx92LIyDf24VrvNRAqMy6JapvKDSEJwWB65lDdm6W0KQz1FJ1Wqgg04yM8Mm0NNZNQajoGKieElQeXhcFpK3kiUgA0G_DaRs6omVv2KXghsfdohTeogKsr/w640-h384/Gross-Tychow%20Friedhof%201943.png" width="640" /></a></div><br /><div>Powojenna już fotografia głazu z podobnego, jak wyżej ujęcia (foto: Eliza Pelczarowa), z początku lat 1960-tych, w większym zbliżeniu.</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJxtIDcdHVKLwc7EqrRpVZfeC5tAzdPzlALN2ajXzcO5Z7x7CMbjt3KQWpt9zmnLt7-5RJ0BokzqBK-hoe0eVAChsP6QjVd-gzKsIma15f6hVXJrMvuWRfXNIIX8fK4Vm8trmVz-t7m8ToeA6LDAk8nDGP3MYj77oqXJ7A_e29oMW8Z_t3U8KOxNrQ/s1700/Tychowo%20foto%20E.%20Pelczarowa.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1205" data-original-width="1700" height="454" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJxtIDcdHVKLwc7EqrRpVZfeC5tAzdPzlALN2ajXzcO5Z7x7CMbjt3KQWpt9zmnLt7-5RJ0BokzqBK-hoe0eVAChsP6QjVd-gzKsIma15f6hVXJrMvuWRfXNIIX8fK4Vm8trmVz-t7m8ToeA6LDAk8nDGP3MYj77oqXJ7A_e29oMW8Z_t3U8KOxNrQ/w640-h454/Tychowo%20foto%20E.%20Pelczarowa.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wietrzenie chemiczne odbywa się na najbardziej porowatej powierzchni wschodniego stoku skały, która pozostawała osłoniętą od procesów wygładzania, a eksponowana na procesy wietrzenia. Po tej stronie "Trygława" kumulują się, sprzyjające oddziaływaniu na zawarte w skale minerały woda, tlen atmosferyczny, dwutlenek węgla i organiczne kwasy humusowe.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
Zajrzyjmy jeszcze, jak wygląda głaz od strony południowo-wschodniej. Obłe zakończenia buł skalnych wskazują na działanie erozji wodno-lodowcowej w okresie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Regresja_lodowca">regresji lodowca</a>, a być może także podczas jego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Oscylacja_lodowca">oscylacji</a>, czyli jego cyklicznego, powtarzającego się cofania się na kilka - kilkadziesiąt kilometrów na północ of głazu i ponownego najazdu na te ziemie. Widoczne są również ślady wietrzenia w okresie trwającego do dzisiaj okresu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Holocen">holoceńskiego</a> (foto - edytowane: Bronisław Gajewski, maj 2009).</div><div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxy_DAwRnbBkjUtgaRU29YK-OMRe18cs_oshKOV6oF_eXkF7iIpGSPoJSovL1JoWEB6TpOOuX2yhVJ4LiejeivX6qdhmy-3-3c9PYnG_tq2PalzhL3aKqgmXzF9Qohb_V8ni0yg4XgAUI/s1600/Tryglaw+od+strony+S+ex+Brogaj+wiki+maj+2009+ed1.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="591" data-original-width="1600" height="236" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxy_DAwRnbBkjUtgaRU29YK-OMRe18cs_oshKOV6oF_eXkF7iIpGSPoJSovL1JoWEB6TpOOuX2yhVJ4LiejeivX6qdhmy-3-3c9PYnG_tq2PalzhL3aKqgmXzF9Qohb_V8ni0yg4XgAUI/s640/Tryglaw+od+strony+S+ex+Brogaj+wiki+maj+2009+ed1.png" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div><div style="text-align: justify;">Trwająca od około 16 tysięcy lat, to jest od początków regresji lodowca, erozja nie zatarła, wcześniej uformowanego w trakcie awansu lodowca, stromego i poszarpanego charakteru południowego (widok na wprost) i wschodniego (z prawej strony) stoku tej skały, zasadniczo różniących się od łagodniejszych i mocno wygładzonych stoków od strony północnej i zachodniej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jeszcze jeden rzut oka na południowy stok "Trygława", w dawnych czasach zwanego również "kamieniem diabelskim" (niem. <i>Teufelstein</i>). Fotografia z 1930 roku (źródło: "Neustettins Nachbarschaft mit den Dörfern".</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3mKEfArSO0cyeYO0BJdTO4pvCXHHWz7IPEZxaa9ylSp5wUS2wDBZYxXt5ePxrbXQVBhiM6oeF342QhRPtgiaShI0C4anYtHr4Z-BBiNc-1ifUKgCI-hsN-YD5OF4FI2jZuTOklDlSGVs/s940/Teufelsstein+bei+Gro%25C3%259F+Tychow+davor+Johannes+Klappstein+mit+einem+Freund+1930+ed2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="696" data-original-width="940" height="474" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3mKEfArSO0cyeYO0BJdTO4pvCXHHWz7IPEZxaa9ylSp5wUS2wDBZYxXt5ePxrbXQVBhiM6oeF342QhRPtgiaShI0C4anYtHr4Z-BBiNc-1ifUKgCI-hsN-YD5OF4FI2jZuTOklDlSGVs/w640-h474/Teufelsstein+bei+Gro%25C3%259F+Tychow+davor+Johannes+Klappstein+mit+einem+Freund+1930+ed2.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">A poniżej jeszcze jeden, dzisiejszy wygląd południowo-wschodniego, najwyższego, urwistego boku "Trygława", bardziej zwietrzałego niż północny, łagodny stok (foto: Beata Zbonikowska, 2011). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjM44Q7ALmvpbg9W56Z5Vg0PlFU1eJDJ33K7nY9sXdlIlhPKR8Qbpbaj0msRG7jOpBGsq99T3ri-WYtN3BwZY1XW762oPDyjVm_tg3p5IYXqfdG_Hm006zVwIwiz_UPjlTnoQifVYLyo0g/s1100/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2011.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="825" data-original-width="1100" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjM44Q7ALmvpbg9W56Z5Vg0PlFU1eJDJ33K7nY9sXdlIlhPKR8Qbpbaj0msRG7jOpBGsq99T3ri-WYtN3BwZY1XW762oPDyjVm_tg3p5IYXqfdG_Hm006zVwIwiz_UPjlTnoQifVYLyo0g/w640-h480/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2011.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Na podstawie odwiertu geologicznego Nosibądy-1K (Tychowo) i uzyskanego profilu litologiczno-stratygraficznego (Dobracki, Lewandowski 2002) można przyjąć, że "Trygław" zagłębiony jest w pochodzącej z fazy pomorskiej glinie zwałowej o miąższości około 7-8 metrów, na której leży 1-2 metrowa warstwa żwirów i piasków z okresu pomorskiej recesji lodowca. Pod warstwą glin dwie kolejne warstwy podobnej grubości to osady limnoglacjalne i zastoiskowe, a poniżej osady wodnolodowcowe (sandrowe). Pod tymi trzema warstwami zlodowacenia północnopolskiego położona jest, już dużo starsza, sprzed ponad stu tysięcy lat, około 12-metrowa warstwa osadów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Interglacja%C5%82_eemski">interglacjału eemskiego</a>.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Brak jest na powierzchni osadów eemskich warstw, obejmujących długi okres od końca tego interglacjału (115 ka BP) do dotarcia lądolodu na Pomorze w zlodowaceniu północnopolskim, co nastąpiło około 25 tysięcy lat temu. Brak w tej części Pomorza śladów depozycji skał w ciągu 90 tysięcy lat świadczy o wielkiej sile procesów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Egzaracja">egzaracyjnych</a> w czasie transgresji lodowca, poprzedzającej fazę leszczyńską (25-20 ka BP), która warstwy te usunęła z tej części Pomorza i rozniosła po drodze swego marszu do Wielkopolski. Do okresu recesji lodowca po fazie poznańskiej (18 ka BP) prawdopodobnie należą zaś, zalegające pod warstwą glin zwałowych fazy pomorskiej, osady zastoiskowe i wodnolodowcowe. Jak daleko na północ przed fazą pomorską cofnął się lądolód - nie wiemy, prawdopodobnie w pobliże niecki bałtyckiej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Rzućmy okiem na otoczenie głazu od strony południowej, jakie zachowało się jeszcze na widokówce z roku 1972 (foto: J. Zwierzchowski), kiedy pozostawały jeszcze nienaruszone nagrobki niemieckie (źródło: Stara mapa topograficzna Tychowo).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLxsvxI0z_GlIJBPTB9qS_b4exUZbfiHsMfkiV6SeJyJit6_x0kMWMeo8j2P4e3lCAql_L0tzaXN52h_2DCZD8xnOT03MP5Lk3r8fPJWwktp0MpTg9-W1samUvrrvv2xhhzKk2KUYnJek/s1710/Tychowo+glaz+Tryglaw+1972.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1187" data-original-width="1710" height="444" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiLxsvxI0z_GlIJBPTB9qS_b4exUZbfiHsMfkiV6SeJyJit6_x0kMWMeo8j2P4e3lCAql_L0tzaXN52h_2DCZD8xnOT03MP5Lk3r8fPJWwktp0MpTg9-W1samUvrrvv2xhhzKk2KUYnJek/w640-h444/Tychowo+glaz+Tryglaw+1972.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I jeszcze ujęcie z tej samej jak wyżej, południowo-wschodniej strony, na porwany północny stok głazu, na zdjęciu z 1929 roku (źródło: Stara mapa topograficzna Tychowo).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjG_8_XXBFpOCs3Be1cc44_F8fDbKKfq_aXel4gM4Jy4licMLHligfk4A6puVbYWWpU1CPDt2z-RWmdhLXp2530Y1dQ0WPSD_B526OVXOGe0GgrR9FrTGvdiFDFy1Ot35Hynhe6j6KcWLA/s1149/Gr-Tychow+Findlingsblock.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="787" data-original-width="1149" height="438" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjG_8_XXBFpOCs3Be1cc44_F8fDbKKfq_aXel4gM4Jy4licMLHligfk4A6puVbYWWpU1CPDt2z-RWmdhLXp2530Y1dQ0WPSD_B526OVXOGe0GgrR9FrTGvdiFDFy1Ot35Hynhe6j6KcWLA/w640-h438/Gr-Tychow+Findlingsblock.png" width="640" /></a></div>
<br />
"Trygław" został złożony w glinach zwałowych
na tyle głęboko i na tyle pod ostrym kątem, że zmniejszony opór wobec
sił nacisku lodowca uniemożliwił jego wyrwanie z podłoża i dalsze
toczenie. W tenże sposób skała ta przyjęła typowe dla skały macierzystej cechy stabilnego podłoża skalnego. W trakcie awansu lodowca jego łagodny skłon przedni (północny) został poddany procesom <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Abrazja_(geologia)">abrazji</a> (zeskrobywania - większymi odłamkami skalnymi) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Detersja">detersji</a> (wygładzania - drobnymi kamieniami i żwirami), natomiast bardziej stromy skłon tylny (południowy) procesom <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Detrakcja">detrakcji</a> (wyrywania / obrywania). </div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDdczd95j7bFkoXmW4NSdUQ5Q1_J_UaKc6hpoASbymD2yijv324NVJHpRKXI_QU8JYWRJKHPDdOKNJU0VZOA0hADzM1AF1FcZCf9POJEbICXkL1sVAemeK_BXkQNSRM3pUDrQxNme3Hio/s1600/Tryglaw+glacier+abrasion+%2526+plucking+ed2.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="521" data-original-width="1172" height="284" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiDdczd95j7bFkoXmW4NSdUQ5Q1_J_UaKc6hpoASbymD2yijv324NVJHpRKXI_QU8JYWRJKHPDdOKNJU0VZOA0hADzM1AF1FcZCf9POJEbICXkL1sVAemeK_BXkQNSRM3pUDrQxNme3Hio/s640/Tryglaw+glacier+abrasion+%2526+plucking+ed2.png" width="640" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>Przedstawmy to poglądowo na powyższej ilustracji (widok na głaz od strony wschodniej). Zaznaczone schematycznie "podłoże lodowca" jest <i>de facto</i> rozpostartym przez lądolód dywanem moreny dennej, który ustabilizował pozycję głazu. Być może podziemna wielkość głazu jest nawet większa, niż "drugie tyle" - jak zgadują naukowcy, co czyniłoby skałę tym bardziej stabilną, skoro zdołała, jako quasi-muton, oprzeć się potężnym siłom nacierającego lodowca.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Spójrzmy na wschodnią stronę głazu z góry, aby zobaczyć wyraźną granicę na powierzchni głazu, pomiędzy strefą wygładzania a strefą kruszenia i obrywania skały (foto: Mariusz Kalwasiński, 2019).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiNYvHPCMjHe3kZXxxMHx2HvAVcQAHh_03rI_JRNBQsTlcHFT7Mwq8eEP9wdp2wXdLX0-AmGVPIonnDqqc7ZXX8Ztn0WBJSn5ItZoIMfnjnSj78NPIuRxt4C6Xe24e4Qiq9D9IhtDMjEMR_tfYc4vsezKRTQ56fgYB92IbvxR7QC8qyUQl7mjOW92JLZcA/s1349/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019a.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="765" data-original-width="1349" height="362" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiNYvHPCMjHe3kZXxxMHx2HvAVcQAHh_03rI_JRNBQsTlcHFT7Mwq8eEP9wdp2wXdLX0-AmGVPIonnDqqc7ZXX8Ztn0WBJSn5ItZoIMfnjnSj78NPIuRxt4C6Xe24e4Qiq9D9IhtDMjEMR_tfYc4vsezKRTQ56fgYB92IbvxR7QC8qyUQl7mjOW92JLZcA/w640-h362/Tryglaw%20ex%20Historyczna%20TV%202019a.png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Procesy detrakcji (z łacińskiego<i> detrahere</i> - oddzierać) zostały doskonale zapisane przez lodowiec na stromym, południowo-wschodnim stoku "Trygława", na którym widoczne są ślady wyorywania i wyszarpywania przez stopę lodowca okruchów skalnych z unieruchomionego w podłożu olbrzymiego głazu (foto: portal <a href="https://rowery.wzp.pl/de/4255-pomorze-zachodnie-der-findling-tryglaw-in-tychow">Rowerem przez Pomorze Zachodnie</a>).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXPmhI8AammGqdvkw5JjS7a7QkLTYcGem7HYJT13U9TrJkQ-GzxkhI3hXS36iS6rq3LS7GWnw0m6q3C37lm5TmOuK94wg6XGDiCpfExYR5bn-mPgpxEViLUQ9qQ9NFd_16GiQ8jzwQWeGJsYvBYxP4mrEfnpfllcV8I6Je5CLaY38v3UEUi2L9yGMJsq0/s1081/Tychowo%20Tryglaw%20ex%20Rowerem%20przez%20....png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="622" data-original-width="1081" height="368" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXPmhI8AammGqdvkw5JjS7a7QkLTYcGem7HYJT13U9TrJkQ-GzxkhI3hXS36iS6rq3LS7GWnw0m6q3C37lm5TmOuK94wg6XGDiCpfExYR5bn-mPgpxEViLUQ9qQ9NFd_16GiQ8jzwQWeGJsYvBYxP4mrEfnpfllcV8I6Je5CLaY38v3UEUi2L9yGMJsq0/w640-h368/Tychowo%20Tryglaw%20ex%20Rowerem%20przez%20....png" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">I jeszcze zbliżenie na szczytowy fragment południowej, opadającej stromo ściany głazu, o powierzchni poszarpanej kilkanaście tysięcy lat temu przez erozję awansującego lodowca (fragment zdjęcia z około 2000 roku). W czerwonym otoku został zaznaczony fragment skały odbity ręką człowieka.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGj3QG4Nm6GJuno-mHQbbxLQC5-yTFBWC14t_G6HQZTpK1c38g7sWaftwjP5pjl-RkDMwAg-CDufl2Zs7KILLTC0MA7j_z4WdhzpgEFAG2XbL6l9YY47bL9OVgP29vD_EhLYQmsO2M7p3ZZVPzNghpXydvC5OC3wMb9gFfrd82Prr8lJPF0AQyb1JIo1A/s1346/Tychowo%20Tryglaw%20poludniowa%20sciana%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="751" data-original-width="1346" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGj3QG4Nm6GJuno-mHQbbxLQC5-yTFBWC14t_G6HQZTpK1c38g7sWaftwjP5pjl-RkDMwAg-CDufl2Zs7KILLTC0MA7j_z4WdhzpgEFAG2XbL6l9YY47bL9OVgP29vD_EhLYQmsO2M7p3ZZVPzNghpXydvC5OC3wMb9gFfrd82Prr8lJPF0AQyb1JIo1A/w640-h358/Tychowo%20Tryglaw%20poludniowa%20sciana%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Dokonaliśmy w ten sposób krótkich oględzin głazu, które pozwalają na wyciągnięcie następujących wniosków, o zasadniczym znaczeniu dla poprowadzenia dalszego wywodu drogami, których - jak mi się wydaje, nikt do tej pory nie dostrzegł, ani nimi nie podążył. Zapraszam do podróży.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
Oto wnioski:<br />
<br />
Profil głównej płaszczyzny poddanej detersji (w osi
NW-SE), z równomiernym jej nachyleniem aż do powierzchni ziemi, kierunek rys i bruzd lodowcowych, obszerna wklęsła powierzchnia na części bloku skalnego oraz gwałtowne urwanie
krawędzi południowej głazu wskazują, że został on złożony w fazie
nasunięcia, a nie w fazie odwrotu lodowca - jak mniema chyba większość badaczy.
Te same cechy morfologiczne potwierdzają również, że po usadowieniu
głazu w morenie dennej o co najmniej kilkumetrowej miąższości, pozostał on w
stabilnej pozycji do końca plejstocenu i przez cały okres holocenu. </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibDBhZ9PXYWKTO9i1mDlWb9N5ohhGlfPDAeKP4P3IH7oxN9Wpc2aC6rx9u8PQw3A7uDReXDzrRKSdJwFRNy0mFLk0-PWQwWMs7qsi2dcnsrtN-_rwXg_1p8aTbvsRHr0SYPWgdMlwfx2c/s1100/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2006.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="825" data-original-width="1100" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibDBhZ9PXYWKTO9i1mDlWb9N5ohhGlfPDAeKP4P3IH7oxN9Wpc2aC6rx9u8PQw3A7uDReXDzrRKSdJwFRNy0mFLk0-PWQwWMs7qsi2dcnsrtN-_rwXg_1p8aTbvsRHr0SYPWgdMlwfx2c/w640-h480/Tychowo+Tryglaw+ex+B+Zbonikowska+2006.jpg" width="640" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><div>Unieruchomiony w morenie dennej głaz stał się częścią stałego podłoża skalnego, ponad którym przesuwała się stopa lodowca (z kierunku NW w stronę SE), wygładzając jego płaszczyznę. Efekt powstałych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyg%C5%82ad_lodowcowy">wygładów lodowcowych</a> jest bardzo dobrze widoczny na powyższej fotografii (foto: Beata Zbonikowska, 2006).</div><div><br /></div><div>To samo ujęcie głazu na archiwalnym zdjęciu z lat 1970-tych (źródło: Stara mapa topograficzna Tychowo). Tą drogą gratuluję panu Mieczysławowi Żukowi bogatej źródłowo i bardzo ciekawie redagowanej strony Stara mapa topograficzna Tychowo.</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-7gL8wdljEopGQYnGY2t70XnTqKtdfZYWxDx0jiWp65j5ucAmso2DCPU7OFYBwS1HIzxzYJCQhz4O_AJrkFXy5ZzSCjltIVhjRT9CtJ4dZGuQJWFRVcKZbdV0WiVLlqaTEqCIhkXprXg/s1192/Tryglaw+lata+1970-te+foto+Stara+mapa+fotograficzna+Tychowo.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="809" data-original-width="1192" height="434" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-7gL8wdljEopGQYnGY2t70XnTqKtdfZYWxDx0jiWp65j5ucAmso2DCPU7OFYBwS1HIzxzYJCQhz4O_AJrkFXy5ZzSCjltIVhjRT9CtJ4dZGuQJWFRVcKZbdV0WiVLlqaTEqCIhkXprXg/w640-h434/Tryglaw+lata+1970-te+foto+Stara+mapa+fotograficzna+Tychowo.jpg" width="640" /></a></div><br /><div>W konkluzji tej części rozważań należy przyjąć, że od czasu złożenia głazu w trakcie posuwania się lodowca na południe, do przejścia lądolodu w fazę recesji, lob lodowy w tej części Pomorza miał względnie trwały kierunek - z NW na SE, z możliwymi w tym okresie oscylacjami i niewielkimi zmianami osi lobowej do W-E.</div><div><br /></div><div>I jeszcze jedno, z tej samej strony, ujęcie "Trygława", z czerwca 2014 roku (źródło: <a href="http://Lubinus.pl">Lubinus.pl</a>).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivGfIm7ZOhI8Fy1jnv9h2UO1NcaIZ8f13bYAIkOpAFpvHfS6d26_1DUCaHm8a0mhVQxdR02WxhznzFHYAqSODgbM6g15Ar5yMkMBx8IMA4eZK9zB2JMeXGibFOQtBt_tN0jCADxQHjd9OXOmU_rEK9cdpfqoL0J5L08y8ar8tHzVwRvhhYos3bDBMy/s1000/Tychowo%20glaz%20ex%20Lubinus%2006-2014%20DSC_4163.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="538" data-original-width="1000" height="344" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivGfIm7ZOhI8Fy1jnv9h2UO1NcaIZ8f13bYAIkOpAFpvHfS6d26_1DUCaHm8a0mhVQxdR02WxhznzFHYAqSODgbM6g15Ar5yMkMBx8IMA4eZK9zB2JMeXGibFOQtBt_tN0jCADxQHjd9OXOmU_rEK9cdpfqoL0J5L08y8ar8tHzVwRvhhYos3bDBMy/w640-h344/Tychowo%20glaz%20ex%20Lubinus%2006-2014%20DSC_4163.jpg" width="640" /></a></div><br /><div>Przyjrzyjmy się bliżej rzeźbie terenu i podłożu polodowcowemu w otoczeniu "Trygława". Na poniższej mapie geologicznej zaznaczone zostało rozmieszczenie osadów lodowcowych, w niektórych miejscach przykrytych osadami holoceńskimi (doliny rzek <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pars%C4%99ta">Parsęta</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chotla_(dop%C5%82yw_Radwi)">Chotla</a>), a w innych z odsłoniętymi przez erozję lodowca utworami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Oligocen">oligoceńskimi</a> (piaski lokalnie z bursztynem, mułki, iły i węgiel brunatny). Dominują wypełniające fragment <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pradolina">pradoliny</a> pomorskiej piaski i żwiry <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sandr">sandrowe</a> oraz zawarte w wysoczyznach morenowych gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe. </div><div><br /></div><div>Pradolina ta, której zarys jest lepiej uchwytny na drugiej z kolei mapie (kolor jasnozielony), jest pozostałością Paleorzeki Pomorskiej, o której pisałem w artykule "<a href="https://prapomorze.blogspot.com/2012/01/prapomorzanie-sprzed-11-tysiecy-lat.html">Prapomorzanie sprzed 11 tysięcy lat</a>". "Trygław" leży w otoczeniu, przylegającej do pradoliny Paleorzeki Pomorskiej, jednej z trzech głównych, tak zwanych niecek końcowych (obniżeń wytopiskowych) fazy pomorskiej - pyrzyckiej, parsęckiej i delty Wisły. W usytuowanej w korycie lobu Parsęty niecce końcowej, w okresie dezintegracji korpusu lądolodu, powstały z martwego lodu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_wytopiskowe">jeziora wytopiskowe</a>, m.in. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Dobrowieckie_Wielkie">Jeziora Dąbrowieckie</a> (Wielkie i Małe), <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Byszy%C5%84skie">Jezioro Byszyńskie</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Rybackie">Jezioro Rybackie</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Ko%C5%82ackie">Jezioro Kołackie</a>.</div></div><div style="text-align: justify;">
<br />
Liczne są także wypełnione piaskami i mułkami małe wzgórki i rozleglejsze wzniesienia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kem_(geomorfologia)">kemowe</a> - wytwór rozpoczętej, powolnej dezintegracji pokrywy lodowej, postępującej w następstwie zaniku aktywności strumienia lodowego i wzmożenia procesów topnienia lodowca, który dostarczył "Trygława" na Pomorze tysiąc, dwa tysiące lat wcześniej, czyli około 17.000 BP. Spoczął on na glinie zwałowej, prawdopodobnie w trakcie jednej z oscylacji w okresie transgresji lodowca w kierunku południowym na początku fazy pomorskiej. Glina ta została przykryta piaskami i żwirami wodno-lodowcowymi z okresu regresji - ustępowania czoła lodowca na północ. Te dwa wydarzenia, biorąc pod uwagę stopień przybrania formy mutonowej i wygładzenia powierzchni natarcia lądolodu, jak już wspomniałem, może dzielić okres co najmniej tysiąca lat.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWMmJ85EIgB0XP0IoqgLXJ2epMzq6M-L1Jd7UIBmJJ_MI11lrZxXLWA2jdnr1cbjx_SamPLYP0LPG7o3Q4Rv0AXKC_cu8BvZpmwAbufpOOKIyTFi-1O7qjIz0zQJL_65DP5WVQzz4pKIUNteEIEBMWpI0iWkphU49fHki2Ph4fqWdfR73e1gesRZoewHI/s1600/Mapa%20geologiczna%20Tychowo%20ed6a.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="747" data-original-width="1600" height="298" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWMmJ85EIgB0XP0IoqgLXJ2epMzq6M-L1Jd7UIBmJJ_MI11lrZxXLWA2jdnr1cbjx_SamPLYP0LPG7o3Q4Rv0AXKC_cu8BvZpmwAbufpOOKIyTFi-1O7qjIz0zQJL_65DP5WVQzz4pKIUNteEIEBMWpI0iWkphU49fHki2Ph4fqWdfR73e1gesRZoewHI/w640-h298/Mapa%20geologiczna%20Tychowo%20ed6a.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Wskazany na powyższej mapie kierunek awansu lodowca w fazie pomorskiej odpowiada identycznej orientacji linii wygładów lodowcowych na głównej płaszczyźnie natarcia lodowca na złożony blok skalny. Należy także zauważyć, że na podstawie analizy podstawowych elementów rzeźby glacjalnej tego regionu (Dobracka, Lewandowski 2002) kierunek ten przyjmuje pozycję prostopadłą do zasadniczej osi dwóch kolejnych wałów moreny czołowej, oddalonych 25 i 40 km na południowy wschód od Tychowa, jakie lob Parsęty utworzył w swoich pozycjach stagnacyjnych w okresie fazy pomorskiej.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Popatrzmy na położenie "Trygława" na mapie hipsometrycznej, wykonanej na podstawie lotniczego skaningu laserowego, jako tak zwany numeryczny model terenu (NMT), w dynamicznej skali barw (źródło: geoportal.gov.pl). Dla porządku podajmy tutaj dokładną pozycję geograficzną tego eratyka: 53°55'53.5'' N, 16°15'39.82'' E, na wysokości 76.9 m n.p.m. Zaznaczony kierunek nadejścia głazu, ogólnie z północnego zachodu, wskazuje, że w końcowym odcinku jego transportu w stopie lodowca podłoże morenowe miało tendencję wznoszącą, co prawdopodobnie sprowokowało złożenie "Trygława" na południowej krawędzi Pradoliny Pomorskiej (zaznaczone strzałką), a następnie jego wleczenie na dystansie około 3 kilometrów, aż do trwałego osadzenia w zagłębieniu moreny dennej, w jego aktualnej pozycji. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Należy mieć na uwadze, że względna różnica wzniesień, na zaznaczonej poniżej trasie transportu "Trygława", pomiędzy podłożem Pradoliny Pomorskiej (obecna dolina rzeczki Chotli), a jej południowo-wschodnią krawędzią (terasą), wynosząca obecnie około 25-30 metrów, była większa, ponieważ pradolina ta przykryta jest późniejszymi - już po złożeniu "Trygława", piaskami i żwirami wodnolodowcowymi i zastoiskowymi oraz torfami holoceńskimi. </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Trzeba więc uwzględnić, że zaznaczone na mapie strzałką zbocze wyniesienia morenowego sprzyjało pogłębianiu się szczelin w masywie lodowca, w trakcie jego przesuwania się na południe, a następujące w nim naprężenia i szczeliny sprzyjały uwalnianiu się z jego korpusu materiału skalnego i jego osadzaniu się, w zaznaczonej kolorem brązowym, morenie dennej.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi88GECrBwSqJgoirhbu-qYjfVq1Og__u_2_7KCT7VWf6AjDY7_xsBf64GX-PHwHXDdLRbUVX_hMO_6ZM8HtsZb_02W5b6OZj3NcIG6kjEknYJUULWfwEjOwIiEuameI3GfNUB5zkZ5oBP3_gYyx2-GJx0SrCHVUs6AmIvsd0H9EWC7q8yuUv11hMFZj9s/s1118/Tychowo%20mapa%20hipsometryczna%20dynamiczna%201x1m%20Tryglaw%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="684" data-original-width="1118" height="392" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi88GECrBwSqJgoirhbu-qYjfVq1Og__u_2_7KCT7VWf6AjDY7_xsBf64GX-PHwHXDdLRbUVX_hMO_6ZM8HtsZb_02W5b6OZj3NcIG6kjEknYJUULWfwEjOwIiEuameI3GfNUB5zkZ5oBP3_gYyx2-GJx0SrCHVUs6AmIvsd0H9EWC7q8yuUv11hMFZj9s/w640-h392/Tychowo%20mapa%20hipsometryczna%20dynamiczna%201x1m%20Tryglaw%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Oto poniżej geologiczna mapa osadów powierzchniowych Pomorza Zachodniego. Jest to "fotografia" ich stanu po całkowitej i ostatecznej recesji lodowca z Pomorza. Zauważmy, że najgrubszy pas (kolor czerwony) moreny czołowej w fazie pomorskiej, która miała miejsce około 16 tysięcy lat temu, na Pojezierzu Drawskim został wygięty w kierunku południowym, a następnie przerwany i zniwelowany. Oznacza to, że po fazie pomorskiej, około 15 tysięcy lat temu, mniej więcej na osi Koszalin - Szczecinek, nastąpiła ponowna transgresja lobu Parsęty w głąb Pomorza (oznaczona białą strzałą), sięgająca poza linię wzgórz usypanych w fazie pomorskiej. Ta ostatnia transgresja lodowca w osi lobu Parsęty nastąpiła już po uformowaniu się pasa moren czołowych w fazie pomorskiej. Przerwała ona wały morenowe na szerokości około 30 km, przesuwając na tym odcinku granicę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dzia%C5%82_w%C3%B3d">wododziału</a> o około 20 km na południe od głównej linii wału morenowego na Pomorzu. </div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;"><div>Biorąc pod uwagę znaczącą skalę zmian geomorfologicznych, jakie nastąpiły w obrębie aktywności tego lobu po fazie pomorskiej, należy liczyć się ze znaczną dynamiką tych zmian w stosunku do otaczającego go, relatywnie stabilnego, korpusu lądolodu.</div><div><br /></div><div>To drugie nasunięcie lodowca nie miało, inaczej niż pierwsze, formy szerokiego frontu, ale formę wysuniętego języka lodowego, o szerokości strumienia, na wyjściu z niecki bałtyckiej, około 40-50 km. Odkształcenia geomorfologiczne, jakie nastąpiły we wtórnym natarciu lobu Parsęty, widoczne są także w niecce bałtyckiej - wybrzuszone w kierunku SSE terasy abrazyjne (kolor ciemnoszary), relikty wybrzeży akumulacyjnych (kolor oliwkowy) i wygięta na odcinku od Ustronia Morskiego do Darłowa w kierunku SE, linia brzegowa Bałtyku. Kierunek natarcia lodowca od strony NNW potwierdza również ułożona mniej więcej w tej osi grupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drumlin">drumlinów</a> na północ od Białogardu, ujęta na mapie w szarym kole.</div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhScaYoYLvNW8PQOgV5SJOthyphenhyphenUB2wkmPbepT8a2CUnFqPU86tIyQiUhpa3FrsCq6dQGPrmUM8V6rsWAA9yXyigtzxwCuLhhc0emw-_ELDb0urOdgAA0FoVoVyvSS9dH9J3sRMnWHstajyKPHb2swNIGlPEyGHzXmm9mEih-9KznLKu3Rpk5QkYSzvCyydY/s976/Mapa%20geologiczna%20osad%C3%B3w%20powierzchniowych%20Pomorza%20Zachodniego%20ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="925" data-original-width="976" height="606" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhScaYoYLvNW8PQOgV5SJOthyphenhyphenUB2wkmPbepT8a2CUnFqPU86tIyQiUhpa3FrsCq6dQGPrmUM8V6rsWAA9yXyigtzxwCuLhhc0emw-_ELDb0urOdgAA0FoVoVyvSS9dH9J3sRMnWHstajyKPHb2swNIGlPEyGHzXmm9mEih-9KznLKu3Rpk5QkYSzvCyydY/w640-h606/Mapa%20geologiczna%20osad%C3%B3w%20powierzchniowych%20Pomorza%20Zachodniego%20ed1.png" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Drugą cechą wtórnej transgresji lobu Parsęty, w porównaniu do postoju lodowca na linii fazy pomorskiej, jest inny charakter jego wewnętrznej dynamiki. W odróżnieniu od względnie stabilnej w okresie kilkuset lat linii czoła lądolodu w fazie pomorskiej, w trakcie której materiał skalny przesuwany był w kierunku przedpola lodowca w jego górnych warstwach i składowany w morenie czołowej, drugie natarcie było względnie krótkotrwałe i bardziej dynamiczne. Przyczyną zwiększonej prędkości awansu lądolodu, z jednej strony - była krótkotrwała akumulacja dodatkowych mas lodu w północnej części strumienia parsęckiego, z drugiej zaś - tak zwany poślizg bazalny stopy lodowca na podłożu glin subglacjalnych, rozmiękłych na przedpolu w okresie ocieplenia. Wskutek tego, wraz z awansem lądolodu, znajdujący się w jego masywie materiał skalny przemieszczał się w kierunku stopy, która rozpościerała go po podłożu w formie moreny dennej. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div><br />Unieruchomiony po złożeniu głaz miał cechy trwałego, skalistego podłoża – co uprawnia do uznania jego dłuższej osi i kierunku wygładów za wskaźnik kierunku transgresji, jaki wykreślono na obu mapach. Dłuższa oś "Trygława" na kierunku NS 13,7 m; krótsza na kierunku WE 9,3 m (Gumowska 1967). Należy przyjąć alternatywnie, że unieruchomienie głazu nastąpiło natychmiast, <i>in situ</i>, - kiedy został złożony i częściowo zatopiony wśród półpłynnych glin subglacjalnych, albo osiadł na względnie trwałym podłożu, po którym mógł się na niewielki dystans przesuwać w stopie lodowca, aby w stosunkowo krótkim czasie zostać częściowo przykrytym przez masy skalne moreny dennej, przepychane bądź spływające z północnego zachodu, zgodnie z nachyleniem terenu (w osi Pradoliny Parsęty) i kierunkiem ruchu lodowca.</div><div style="text-align: justify;"><br />
Istotnym jest podkreślenie, że w okresie nasuwania się lodowca na Pomorze, poprzedzającym o kilka tysiący lat fazę pomorską, miały miejsce na półkuli północnej, w horyzoncie klimatycznym, a nie pogodowym, cykliczne wzrosty temperatury, których efektem były zachodzące oscylacje czoła lodowca, czyli naprzemienne jego topnienie i zamarzanie. W trakcie tych cykli klimatycznych blok skalny "Trygława" został uwolniony z trwałej zmarzliny w grzbiecie lądolodu i przemieszczając się w trakcie awansu lodowca ku jego stopie, dostał się w strefę rozmiękczonej okresowo moreny dennej, zapadł się w niej i utknął w pasie jej rozpościerania na powierzchni podłoża tundrowego.<br />
<br />
Oto poniżej wykres zarejestrowanych temperatur za okres od około 28 do 15 tysięcy lat temu, z pobranych na Grenlandii na kolejnych, wskazanych na tym grafie, głębokościach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rdze%C5%84_lodowy">rdzeni lodowych</a> (Andersen <i>et al</i>. 2006), z zaznaczonym przeze mnie owalem, okresem wzrostu temperatur w latach 18.000-16.500 BP (before present), poprzedzającym fazę pomorską. Względna jednostka pomiaru temperatury - <i>δ</i><sup>18</sup>O, stosowana powszechnie w badaniach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paleoklimatologia">paleoklimatu</a>, jest stosunkiem występujących naturalnie w przyrodzie dwóch stabilnych izotopów tlenu <sup>18</sup>O i <sup>16</sup>O
(tzw. delta-O-18). Próbki pobrane w ramach tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/North_Greenland_Ice_Core_Project">North Greenland Ice Core Project</a> (NGRIP), według zharmonizowanej z dwoma innymi systemami
poboru próbek na Grenlandii (GRIP oraz DYE-3) skali czasowej, zwanej
Greenland Ice Core Chronology 2005 (GICC05) - w latach przed rokiem 2000
(tzw. b2k).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgo7xRIEH8qujZmDNzF80DONN4atAbCvQ14B83jUwxw-eKs8K9V6mYqlDrwgflk8n-nsDNBxpTgb9RcGJtA-mzQgKYuEMBUMmCr2zgOEH3hsS_le14uBZ6L3TPK2gz8WLsaAhNkhVDlsZI/s1600/GICC05+timescale+ex+Andersen+et+al.+2006+ed2.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="699" data-original-width="911" height="490" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgo7xRIEH8qujZmDNzF80DONN4atAbCvQ14B83jUwxw-eKs8K9V6mYqlDrwgflk8n-nsDNBxpTgb9RcGJtA-mzQgKYuEMBUMmCr2zgOEH3hsS_le14uBZ6L3TPK2gz8WLsaAhNkhVDlsZI/s640/GICC05+timescale+ex+Andersen+et+al.+2006+ed2.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Ustalony na podstawie "zapisu" (abrazja, detersja, detrakcja), jaki lodowiec pozostawił na powierzchni "Trygława", niezmienny lub niewiele zmienny kierunek natarcia lodowca i ten sam kierunek długotrwałego wygładzania skały, daje podstawę do badań wszystkich ewentualnych wychodni paragnejsu o charakterystyce (struktura, skład mineralny i chemiczny, litogeneza) zbliżonej do głazu z Tychowa, leżących w Skandynawii na tym lub zbliżonym kierunku.<br />
<br />
Drugą, obok określonego wyżej, stabilnego kierunku natarcia lodowca, istotną przesłanką wiodącą w kierunku budowania hipotezy, jest przyjęcie założenia, że blok skalny o tak wyjątkowej wielkości musiał przebyć drogę ze swojego macierzystego otoczenia geologicznego, bez zniszczenia swojej zasadniczej, pierwotnej bryły - jako odłamu skalnego, całkowicie przykryty i wmarznięty w górną strefę płaszcza lodowego. Materiał skalny transportowany w morenie wewnętrznej lądolodu nie podlega erozji pochodzącej z podłoża, po którym posuwa się lodowiec (Dudziak 1970).<br />
<br />
Trzecią przesłanką, wynikającą z wielowiekowej detersji tej skały w pozycji trwale unieruchomionej wewnątrz moreny dennej, jest uznanie, iż skała została złożona w trakcie natarcia lodowca, a nie jego recesji - jak uważają ci badacze, którzy przyjmują że wygłady i rysy na powierzchni "Trygława" są śladami "wleczenia przez lądolód".<br />
<br />
Pomijając tutaj opis wyników etapu badawczego, polegającego na eliminacji innych wychodni,<i> to make a long story short</i>, chciałbym poddać pod rozwagę hipotezę, że wychodnią, czyli ziemią rodzinną "Trygława" mogły być, położone w Górach Skandynawskich, szwedzkie prowincje <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%A4mtland">Jämtland</a> lub <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/H%C3%A4rjedalen">Härjedalen</a>, a w nich masyw <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C3%85reskutan">Åreskutan</a> lub położony od niego 70 km na południe masyw <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Helagsfj%C3%A4llet">Helags</a>. Oto poniżej droga podejmowanych rozumowań i rozważań, które zaprowadziły nas do tego wniosku końcowego, która będzie kontynuowana w kolejnych częściach artykułu.<br />
<br />
Zacznijmy od próby zorientowania się - na tyle na ile pozwala na to niezbyt bogaty dorobek naukowy, jakie i gdzie zasadnicze procesy erozyjno-akumulacyjne zachodziły w obrębie płaszcza lodowego Lądolodu Skandynawskiego w okresach jego natarcia, ekspansji (a nie recesji - które nie miały większego znaczenia na losy "Trygława", a nad którymi badacze skupiają się najbardziej) w ostatnim zlodowaceniu Wisły. Najistotniejszym wydaje się poznanie, gdzie zlokalizowane były centra początkowe, w których rozpoczął się proces przekształcania lokalnych lodowców w lodowiec kontynentalny, a zatem skąd pobierane były najwcześniejsze osady skalne i w jakich kierunkach rozpoczął się ich transport.<br />
<br />
Oto mapa ostatniego zlodowacenia w jego maksymalnym zasięgu, z zaznaczonymi centrami narodzin lądolodu (ang. inception centers), w okresie około 35 tysięcy lat temu, w tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Interstadia%C5%82">interstadiale</a> Ålesund. Miejsca te były jednocześnie rejonami formowania się pierwszych strumieni lodowych (Larsen <i>et al.</i> 2016).</div><div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6YzYofdlheJokCQ5QgQ9E7E4nz8S1_Kaild9sW540mIPhTul0YllsX1L9PSSLrRmjKOdbzAVzCPfalEzjQVMguw5Wf0Z1UE5MEtdQnr-m-0HrVxN6c1ulDieTib27alBGYxgPA8Wp0gE/s1600/Larsen+et+al.+2016+ed2.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="891" data-original-width="966" height="590" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6YzYofdlheJokCQ5QgQ9E7E4nz8S1_Kaild9sW540mIPhTul0YllsX1L9PSSLrRmjKOdbzAVzCPfalEzjQVMguw5Wf0Z1UE5MEtdQnr-m-0HrVxN6c1ulDieTib27alBGYxgPA8Wp0gE/s640/Larsen+et+al.+2016+ed2.png" width="640" /></a></div>
<br />Na mapie autorzy zaznaczyli pionowymi kreskami obszary o nachyleniu wznoszącym się wobec kierunku natarcia lodowca. Obszar centralny (obwiedziony czerwoną linią), który otaczają tereny depozycji osadów lodowcowych (w szarym odcieniu) stanowią powierzchnie w zasięgu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ska%C5%82y_krystaliczne">skał krystalicznych</a>, z których zbudowana jest <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tarcza_fennoskandzka">Tarcza fennoskandzka</a> - najstarszy, tektoniczny "kawałek" Europy. Ze swojej strony zaznaczyłem pozycje szczytów górskich Åreskutan i Helags oraz Tychowa.</div><div>
<br /><div style="text-align: justify;">W obrębie zasięgu przykrytych lodowcem skał krystalicznych, w okresach awansu i recesji lokalnych lodowców górskich - zanim nie powstała jedna wielka czasza lodowa nad północną Europą, zachodziły nie tylko procesy zdzierania podłoża, ale i odbywała się lokalna depozycja osadów. Na kolejnej, poniższej mapie obszarów pod lądolodem skandynawskim zaznaczono miejsca pobierania osadów - zdzierania skały rodzimej (kolor różowy) oraz obszary ich depozycji w trzech poziomach
miąższości, na mapie w odcieniach szarości (Kleman <i>et al</i>. 2008). Złożone głównie na terenach Szwecji w okresach starszych zlodowaceń wtórne depozyty skalne, zostały w pewnej części - obok autochtonicznych skał krystalicznych, w okresie ostatniego zlodowacenia poddane ponownej erozji i w formie glin zwałowych, piasków i żwirów przemieszczeniu na obszary Polski.</div>
<br /><div style="text-align: justify;">Popatrzmy na rozmieszczenie obszarów poddanych erozji i akumulacji po obu stronach 15-go południka, wzdłuż którego przebiegała, z mniejszym lub większym odchyleniem, droga transportu "Trygława" z hipotetycznego Åreskutan/Helags do Tychowa, bo rodzaj podlodowcowego podłoża na tej trasie musiałby być zgodny z innymi osadami na zapleczu naszego głazu. Pewnym świadectwem ten fakt potwierdzającym jest stwierdzony na Pojezierzu Drawskim i Szczecineckim wyższy w porównaniu do depozytów położonych na zachód, aż po północno-zachodnie krańce Meklemburgii, udział skał krystalicznych w depozytach fluwio-glacjalnych fazy pomorskiej (Górska, Zabielski 2006). Na tle osadów przyniesionych przez inne strumienie lodowe Pomorza-Meklemburgii osady z lobu Parsęty mają najwyższą zawartość skał krystalicznych (około 44 procent), których wychodnie lub wtórne złoża leżą na całym lądowym (szwedzkim) odcinku domniemanej drogi "Trygława", a więc drogi w większości poza niecką bałtycką, w której dominują paleozoiczne wapienie.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG-tl1Wg80DbVVy34hi665w4Pcv5KU7T95kSUjQgCwovmBvrC25TOA-h3M-UB5hhb72RiwdNFRTHUcs2U78aXkgfj-JinxC798e9Czn8ZI0PpRpbLCCVGpvqGy5n7_AoS89PZpcXKBBNE/s1600/Kleman+et+al+2008+ed1.png" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="831" data-original-width="909" height="584" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG-tl1Wg80DbVVy34hi665w4Pcv5KU7T95kSUjQgCwovmBvrC25TOA-h3M-UB5hhb72RiwdNFRTHUcs2U78aXkgfj-JinxC798e9Czn8ZI0PpRpbLCCVGpvqGy5n7_AoS89PZpcXKBBNE/s640/Kleman+et+al+2008+ed1.png" width="640" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div><div style="text-align: justify;">Nas najbardziej interesują obszary egzaracji podłoża rodzimego (w kolorze różowym), bowiem na nich należałoby szukać skały macierzystej, czyli "ojczyzny" tychowskiego głazu. Dostępna w literaturze naukowej (Gumowska 1967; Dudziak 1970, 1983) analiza mineralogiczna i chemiczna "Trygława", chociaż wstępna i niepełna, przyrównana do gnejsów rodzimych z terenów niecki bałtyckiej, Finlandii, zachodniej i południowo-wschodniej Szwecji, a także południowej Norwegii, moim zdaniem wyklucza każde z tych miejsc jako wychodnie skały, z której zbudowany jest "Trygław". Jedynym miejscem, jakie "broni się" przed takim wykluczeniem są należące do tej samej formacji skalnej góry Åreskutan i Helags, czego spróbuję dowieść w drugiej części artykułu.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div>
<u>Literatura</u>:<br />
<br /><div style="text-align: justify;">Andersen, Katrine K. <i>et al</i>. 2006 - "The Greenland Ice Core Chronology 2005, 15–42 ka. Part 1: constructing the time scale", Quaternary Science Reviews, Vol. 25.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Borne, von dem, Gustav 1857 - "Zur Geognosie der Provinz Pommern", Zeitschrift der Deutschen geologischen Gesellschaft, 9. Band.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Czernicka-Chodkowska, Danuta 1977-1983 - "Zabytkowe głazy narzutowe na obszarze Polski", Muzeum Ziemi PAN (3 zeszyty).</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Czernicka-Chodkowska, Danuta 1990 - "Tropem głazów narzutowych", Liga Ochrony Przyrody.</div>
<div style="text-align: justify;"><br /></div>
Deecke, Wilhelm 1907 - "Geologie von Pommern", Verlag von Gebrüder Borntraeger.</div><div style="text-align: justify;">
<br />
Dobracka, Elżbieta i Lewandowski, Józef 2002 - "Strefa marginalna fazy pomorskiej lobu Parsęty", IX Konferencja Stratygrafia Plejstocenu
Polski.<br />
<br />
Dobracki, Ryszard i Lewandowski, Józef 2002 - "Plejstocen Pojezierza Drawskiego i Szczecineckiego", IX Konferencja Stratygrafia Plejstocenu Polski. <br />
<br />
Dudziak, Józef 1970 - "Studia nad kierunkami transgresji lądolodu plejstoceńskiego", Prace Geologiczne PAN, Zeszyt 66.<br />
<br />
Dudziak, Józef 1974 - "Wielkie głazy narzutowe w Polsce i ich znaczenie dla badań plejstocenu", Zakład Ochrony Przyrody PAN, Zeszyt 39.<br />
<br />
Dudziak, Józef 1983 - "Największy polski eratyk krystaliczny", Wszechświat, Tom 84, Zeszyt 2.<br />
<br />
Górska, Maria i Zabielski, Ryszard 2006 - "Petrographic characteristics of fluvioglacial deposits of the Odra lobe, Poland: a statistical analysis", Geological Quarterly, Vol. 50, Nr 2.<span class="fontstyle0"> </span>
<br />
<br />
Gumowska, Zofia 1967 - "Wielki głaz narzutowy z Tychowa Wielkiego na Pomorzu Zachodnim", Prace Muzeum Ziemi, Zeszyt 11.<br />
<br />
Herrmann, Ernst 1930 - "Einige grosse Findlinge in der Neumark und der Uckermark und der Gross Stein von Gr. Tychow in Pommern", Zeitschrift für Geschiebeforschung, 6. Band, 1. Heft.<br />
<br />
Keilhack, Konrad 1889 - "Ueber ein gewaltiges Geschiebe aus Granat-reichen Gneiss bei Gr.-Tychow", Zeitschrift der Deutschen Geologischen Gesellschaft, 41. Band.<br />
<br />
Keilhack, Konrad 1895 - Prometheus Illustrirte Wochenschrift über die Fortschritte in Gewerbe, Industrie und Wissenschaft, Jahrgang 6, Nr 274.<br />
<br />
Kleman, Johan <i>et al.</i> 2008 - "Patterns of Quaternary ice sheet erosion and deposition in Fennoscandia and a theoretical framework for explanation", Geomporphology, Vol. 97.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Krienke, Hans-Dieter & Obst, Karsten 2011 - "Raben Steinfeld und die Eiszeit: Landschaftsentwicklung und
geologische Sehenswürdigkeiten südöstlich von Schwerin", Brandenburgische Geowissenschaftliche Beiträge, Nr 1/2.<br />
<br />
Larsen, Eiliv <i>et al.</i> 2016 - "Causes of time-transgressive glacial maxima positions of the last Scandinavian Ice Sheet", Norwegian Journal of Geology, Vol. 96, Nr 2.<br />
<br />
Paluszkiewicz, Ryszard 2008 - "Rozwój morfogenetyczny centralnej części lobu Parsęty na podstawie analizy cech osadów okolic Barwic", Landform Analysis, Vol. 9.
<br />
<br />
Tylmann, Karol <i>et al.</i> 2017 - "Analiza przydatności eratyków Pomorza w badaniach chronologii recesji ostatniego lądolodu skandynawskiego metodą izotopów kosmogenicznych", Acta Geographica Lodziensia, Tom 106.<span id="goog_1978352839"></span><a href="https://www.blogger.com/"></a><span id="goog_1978352840"></span></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-53209930195357617152015-03-12T01:39:00.001+01:002019-08-23T19:36:07.901+02:00Manowce historii w Manowie<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Manowo, to gmina przyległa od południowej strony do Koszalina, której bogata historia, a ściślej prehistoria, miała swój udział w średniowiecznych narodzinach tego miasta. Spełniła rolę kulturotwórczego zalążka dla powstania w jej pobliżu lokalnego ośrodka miejskiego i politycznego. Podobne współzależności, chociaż w większej, ponadregionalnej skali, dotyczyły Wolina (kiedyś Wołynia), który po czasach swojej wikińskiej świetności upadł, ale dał impuls i zwolnił pole dla rozwoju wielkiego Szczecina. Tak samo jak upadające wikińskie Truso stworzyło miejsce dla rozkwitu Gdańska, tak jak Birka poprzedziła narodziny Sztokholmu, Kaupang - Oslo, Uppåkra - Lundu, Hedeby - Hamburga, Rurikowo Gorodiszcze <span style="font-family: inherit;">-</span> Nowogrodu, a Gniezdowo - Smoleńska. </span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Oto fragment mapy <span style="line-height: 115%;"><i>Carte von Denen Herzogthumern Vor und Hinter Pommern</i> z roku 1775, dotyczący omawianej tutaj Ziemi Koszalińskiej i Białogardzkiej (<a href="http://kpbc.umk.pl/norestr/mapy/pommern/index.html">źródło</a>: Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa). Interesujące są na mapie oznakowane m.in. niektóre młyny wodne i wiatraki.<span style="font-family: inherit;"> O wiatrakach jako młynach pisał już w X wieku perski geograf al-Farisi <span style="font-family: inherit;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Estakhri"><span style="font-family: inherit;">a</span>l</a><span style="font-family: inherit;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Estakhri"><span style="font-family: inherit;"> </span>Istakhri</a><span style="font-family: inherit;"> (</span>al Istachri), o którym wspomnimy jeszcze niżej przy okazji wymienianych przez niego plemion słowiańskich.</span></span></span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></span></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Dzięki przeprowadzonemu pod koniec XI wieku przez Normanów w Anglii pierwszemu na świecie ogólnokrajowemu rejestrowi </span></span></span></span></span><span style="line-height: 18.4px;">(o którym będziemy jeszcze dalej mówić)</span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">, który dziś można by nazwać narodowym spisem powszechnym, po porównaniu wiemy, że sieć młynów wodnych na XVIII-wiecznym Pomorzu była tylko niedużo wyższa (jeden młyn na 18 km kwadratowych), niż w XI-wiecznej Anglii (jeden młyn na 23 km kw.). Porównywalna była przy tym (XI-wieczna Anglia i XVIII-wieczne Pomorze) gęstość zaludnienia tych krajów, odpowiednio 15 i 19 mieszkańców na km kw. XI-wieczne Pomorze, tak jak i cała Polska, była krajem o dwukrotnie niższej gęstości zaludnienia, niż ówczesna Anglia. Nie było to mało, jeżeli zważymy że po dalszych siedmiu wiekach, w przedzień upadku Polski z</span><span style="line-height: 18.4px;"> połowy XVIII wieku </span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">- największego powierzchniowo kraju Europy (poza Imperium Ottomańskim), gęstość zaludnienia wynosiła trzykrotnie mniej niż w Anglii. Warszawa liczyła wtedy tylko 53 tysiące, podczas gdy sąsiednie stolice: Berlin 90, Petersburg 150, Praga 59, Wiedeń 175, a Londyn nawet 675 tysięcy mieszkańców. </span><br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><br /></span>Na marginesie, wydaje się że oceniając miejsce Polski na arenie europejskiej w poszczególnych epokach nasi historycy zbyt rzadko opierają się na faktach z historii gospodarczej kraju, zbyt rzadko operują zobiektywizowanymi faktami, w tym zwłaszcza o charakterze makroekonomicznym, a skłonni są bardziej sięgać do pojedyńczych, tyle spektakularnych co subiektywnie interpretowanych wydarzeń, przeceniając często ich wpływ na położenie strategiczne i losy kraju<span style="line-height: 18.4px;"><span style="line-height: 18.4px;">.</span></span><br />
<br />
Przedmiotem tego artykułu nie tyle będą same fakty historyczne, ile sposób ich interpretacji w głównym nurcie naszej historiografii. Zechcemy tutaj wskazać na kwestionowany przez wielu historyków fakt, że zawarta w dotychczasowych znaleziskach archeologicznych wczesnośredniowieczna historia ziemi manowskiej, szerzej - ziemi pomorskiej i jeszcze szerzej - ziem dzisiejszej Polski, już w okresie słowiańskiej wspólnoty plemienno-terytorialnej potwierdza ich związek ze skandynawskim, a także w mniejszym stopniu - bizantyjskim kręgiem kulturowym.<br />
<div>
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzhk5l9azLhqzsaA_gE_ZamSzvom5J2xfs56cY0ZKB8FRkEVevjyONISnivnbf8OolGX0EBXpjJ25Yi2AjQg554fN-YzGeJv6Z0BSI4eVoXdW6hNPyRho3RNAG5Qj86FKdUja1GhSmRLI/s1600/C%C3%B6slin+Karte+1775.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em; text-align: center;"><img border="0" height="377" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjzhk5l9azLhqzsaA_gE_ZamSzvom5J2xfs56cY0ZKB8FRkEVevjyONISnivnbf8OolGX0EBXpjJ25Yi2AjQg554fN-YzGeJv6Z0BSI4eVoXdW6hNPyRho3RNAG5Qj86FKdUja1GhSmRLI/s640/C%C3%B6slin+Karte+1775.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
Ale po kolei. Poniższa mapa przedstawia sytuację polityczną w Europie w VIII i IX wieku. Był to okres ekspansji państwa karolińskiego na wschód, kiedy to ani plemiona lechickie ani pomorskie nie posiadały własnej struktury państwowej, tkwiąc jeszcze głęboko w systemie rodowo-plemiennym. Jednakże już w X wieku "pochód" Cesarstwa na wschód został zatrzymany przez, jakby znienacka wynurzony z otchłani wieków, "kraj Mieszka", "państwo gnieźnieńskie". Panujący w nim Polanie musieli w kolejnych wiekach stoczyć wiele wojen ze wszystkimi swoimi słowiańskimi sąsiadami (zamieszkującymi dzisiejszą Małopolskę, Śląsk, Pomorze i Mazowsze), aby zbudować kraj, od XI wieku zwany Polską.<br />
<br />
Najbliższym niesłowiańskim sąsiadem Pomorzan w IX wieku nie było <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Imperium_Karoli%C5%84skie">Imperium Karolińskie</a>, jak na to wskazuje poniższa mapa, ale ludy południowo-skandynawskie. Skandynawowie, funkcjonujący w owym czasie, tak samo jak Słowianie, bez wydrębnionych narodowości i odpowiadających im struktur państwowych, byli jednak w odróżnieniu od świeżo osadzonych w tej części Europy Słowian społecznościami kulturowo i organizacyjnie bardziej dojrzałymi, czerpiącymi z dorobku cywilizacyjnego, budowanego na swoich stabilnych etnicznie ziemiach, nieprzerwanie od epoki brązu po wczesne średniowiecze. Potwierdzeniem ich witalności, umiejętności wzajemnej komunikacji i współdziałania, ale też często wzajemnej rywalizacji, były plemiona wikińskie skupione wokół starych rodów arystokratycznych. Nie weszły one, ale wdarły się do historii, rezerwując dla siebie okres zwany <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Viking_Age">epoką Wikingów</a>, w którym to okresie cała Europa pozostawała w świetle wydarzeń inicjowanych ze Skandynawii.<br />
<br />
Uznaje się, że epoka ta trwała w Anglii w okresie 793-1066, a w Irlandii zakończyła się dopiero w 1169 roku (koniec władzy wikińskiej w Dublinie). W Polsce epoka ta oficjalnie nie istniała, ale moim zdaniem, jeżeli kiedyś ogół historyków zgodzi się ze skandynawsko-ruskim rodowodem Piastów, to okres ten możnaby zamknąć w historycznych datach między AD 963 - rokiem pierwszej konfrontacji militarnej Mieszka I z Pomorzanami, do AD 1047 - rokiem zwycięskiej bitwy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_I_Odnowiciel">Kazimierza Odnowiciela</a> z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miec%C5%82aw">Masławem</a>, wspieranym przez księcia pomorskiego Siemomysła. Faktycznie trwał znacznie dłużej - pół wieku przed pierwszą datą i, jeżeli uwzględnić Pomorze - do AD 1121, to jest do przegranej przez księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Warcis%C5%82aw_I_%28ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_pomorski%29">Warcisława I</a> z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_III_Krzywousty">Bolesławem Krzywoustym</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Niek%C5%82adzem">Bitwie pod Niekładzem</a>.<br />
<br />
Zasadniczy i niemal dziewiczy temat
w mainstreamie polskiej historiografii, jakim jest pochodzenie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszko_I">Mieszka I</a>
i rola Wikingów w tworzeniu pierwszych struktur państwowych w Polsce
jest już jednak tematem wykraczającym poza temat tego artykułu. <br />
<br />
AD 1066 zamknął umownie okres wikiński w Anglii, ale rozpoczął głęboki w swych skutkach kulturowych i politycznych proces "normandyzacji" tego kraju przez normańskiego księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Zdobywca#Rok_1066">Wilhelma Zdobywcę</a>, po którym z prowincjonalnego kraju Anglia przekształcona została w silne gospodarczo i politycznie państwo europejskie. Tak silne, że Wilhelm Zdobywca odmówił w 1080 roku złożenia papieżowi <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Grzegorz_VII_(papie%C5%BC)">Grzegorzowi VII</a> żądanego przez tego ostatniego hołdu lennego i uzależnienia politycznego Normandii i Anglii od Stolicy Apostolskiej. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lanfrank_z_Bec">Lanfranc</a>, arcybiskup Canterbury, obsadził niemal wszystkie wysokie stanowiska w kościele angielskim normańskimi biskupami i opatami, reformując go administracyjnie i konsolidując moralnie (np. ukrócając anglo-saksoński zwyczaj wielokrotnego ożenku księży i odsyłania poprzedniej żony i dzieci). Kościół ten już nigdy później nie podporządkował się całkowicie Rzymowi, z którym politycznie rozstał się w dobie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Reformacja">Reformacji</a> w 1534 roku.<br />
<br />
Oto mapa karolińskiej Europy w IX wieku, z zaznaczonymi głównymi kierunkami penetracji militarnej i handlowej prowadzonej przez <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vikings">Wikingów</a>. Biorąc pod uwagę wojenny pochód cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Wielki">Karola Wielkiego</a> w drugiej połowie VIII wieku na tereny Saksonii, będące historycznie pod wpływami Skandynawów, należy liczyć się że fakt ten mógł być głównym powodem który sprowokował, dał początek wikińskim atakom na karolińską Europę. Państwo karolińskie regularnie korzystało z napadów rabunkowych na swoich sąsiadów już od końca VII wieku. Roczniki "<i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Annales_Mettenses_priores">Annales Metenses priores</a></i>" wspominają o powrocie księcia frankońskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pepin_z_Heristalu">Pepina II</a> (który zresztą rozpoczął ewangelizację Niemców) z napadu na Fryzję w AD 697, gdzie zdobył "niezliczone łupy" (<i>innumerabilibus spoliis</i>)<i>. </i>Wikingowie<i> </i>rozpoczęli napady od Anglii być może dlatego, że stamtąd pochodził <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Willibrord">Willibrord</a>, pierwszy misjonarz chrześcijański we Fryzji i dolnej Saksonii.<br />
<br />
Na marginesie, mapa ta nieprawidłowo wykreśla zachodnią granicę państwa karolińskiego na Odrze, zamiast na Łabie. Niewłaściwie wymienia także "Lechów" - plemię które prawdopodobnie nie istniało, jako synonim Polaków - narodu, który w tym czasie jeszcze nie uformował się.<br />
<div>
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg36nD6aRxjXs0CVpcTh622pWQVEvnra40bF9yhaWqLFDkhlohB6dNaxmKk8g1DMK19gnuNnkdujmRTOS-Z_JcFLm1K6AU2oXUyMheTAP5f9VtG2evRgCW0uN_ibRxjqf6VLxAH9OqZjkk/s1600/Europa+zur+Zeit+der+Karolinger+Wikinger+%C3%84ngriffe.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="496" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg36nD6aRxjXs0CVpcTh622pWQVEvnra40bF9yhaWqLFDkhlohB6dNaxmKk8g1DMK19gnuNnkdujmRTOS-Z_JcFLm1K6AU2oXUyMheTAP5f9VtG2evRgCW0uN_ibRxjqf6VLxAH9OqZjkk/s640/Europa+zur+Zeit+der+Karolinger+Wikinger+%C3%84ngriffe.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W opisie <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Geograf_Bawarski">Geografa Bawarskiego</a> z 845 roku "nie słychać" jeszcze o ponadplemiennych związkach pod zbiorczą nazwą Polan czy Pomorzan. Dość dokładnie natomiast wymienione są pojedyncze plemiona osiedlone wzdłuż biegu Odry, kolejno: <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Gol%C4%99szycy">Golęszyce</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Opolanie_(plemi%C4%99)">Opolanie</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/%C5%9Al%C4%99%C5%BCanie">Ślężanie</a>, <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Dziadoszyce_(plemi%C4%99)">Dziadoszanie</a>, <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Pyrzyczanie">Pyrzyczanie</a> i <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Wolinianie">Wolinianie</a> - co wskazywałoby, że rzeka ta była w IX wieku szlakiem handlowym, wiodącym znad Dunaju przez Morawy i Bałtyk do Skandynawii, wykorzystywanym przez kupców z Europy zachodniej (będącymi prawdopodobnym źródłem informacji dla autora tego dzieła). Szlak ten został przerwany wraz z najazdem Węgrów na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Pano%C5%84ska">Nizinę Panońską</a> pod koniec IX wieku. Geograf Bawarski nazwał też plemiona położone wzdłuż drogi handlowej wiodącej z Moraw na Ruś Kijowską: Wiślanie, Lędzianie, Bużanie.<br />
<br />
Nazwę <i><a href="https://www.wikiwand.com/pl/Plemiona_lechickie">Lechitów</a></i> jako synonim Polaków wymyślił pod koniec XII wieku, bardziej moralista niż historyk, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wincenty_Kad%C5%82ubek">Wincenty Kadłubek</a>. Przyjęta później w polskiej historiografii, nie reprezentuje jednak - w odróżnieniu np. od <i>Lachów </i>(jeżeli uznamy ich jako synonim <a href="https://www.wikiwand.com/pl/L%C4%99dzianie">Lędzian</a>), realnego, potwierdzonego w dokumentach źródłowych etnonimu, lecz jest tylko terminem teoretycznym, służącym do budowania interesujących teorii o strukturze etnicznej Słowian Zachodnich. Jeżeli jednak Lechitów - przez naszych badaczy zaklasyfikowanych jako jedna z trzech grup Słowian Zachodnich (obok czeskiej i łużyckiej), uznamy za spolszczoną nazwę historycznych Lachów to - w świetle informacji kronikarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nestor_%28kronikarz%29">Nestora</a> z lat 1110-1117, który odróżniał Lachów od Słowian, wynikałoby że Lechici-Lachowie jako północno-zachodni odłam Słowian nie byli "czystymi" Słowianami. W <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Latopis_Husty%C5%84ski">Latopisie Hustyńskim</a> kronikarz mówił bowiem: <i>"Cyryl zaś i Metody z wielką gorliwością uczyli Słowian i Lachów". </i>Czyż nie były to plemiona, które przybywając w VI wieku do Polski i dalej na północny zachód nie wymieszali się etnicznie z zastanymi tutaj resztkami plemion germańskich? A czy później, już w VIII-IX wieku "buszujący" wśród wschodnich Słowian Waregowie-Wikingowie, prawdopodobnie przewodzący Lędzianom-Lachom, nie sprowokowali ich pochodu na zachód w kierunku Małopolski, dla lepszej kontroli szlaku handlowego wiodącego na Morawy?<br />
<br />
Poniższa mapa ziem <a href="https://www.wikiwand.com/en/East_Slavs">Słowian Wschodnich</a> (opracowana na podstawie Wikipedii) przedstawia kierunki penetracji tych plemion przez Wikingów w VIII-IX wieku, w tym jeden z trzech zachodnich najbardziej nas w tym miejscu interesujących - prowadzący z Kijowa przez tereny Lędzian (Lachów) do Krakowa i dalej, w kierunku Moraw i Europy zachodniej. Na szlaku między Kijowem i Krakowem, na obecnej Ukrainie, znajduje się prawdopodobny średniowieczny gród <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krakowiec">Krakowiec</a>. Czerwonymi punktami zaznaczyłem trzy skupiska "kopców książęcych" w Małopolsce: <u>Przemyśl</u> (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopiec_Tatarski">Kopiec Tatarski</a>, Kopiec Jadwigi, Sólca, Komarowice na Ukrainie), <u>Sandomierz</u> (Leszczków, <i>Salve Regina</i>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/%C5%9Awi%C4%99cica_%28powiat_sandomierski%29">Święcica I i II</a>, Złota) oraz <u>Kraków</u> (<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kopiec_Krakusa">Krakusa</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kopiec_Wandy">Wandy</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kopiec_Esterki">Esterki</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Krakuszowice">Krakuszowice</a>), a także nadbużański kopiec <u>Husynne</u> (pow. Hrubieszów). Są one moim zdaniem lub były, bo niektóre z nich już dziś nieistniejące, prawdopodobnie śladami przybyłego z Rusi osadnictwa nordyckiego. Krakowiec, obok pobliskich Żmijowisk, mógł stanowić wschodnią granicę księstwa małopolskiego w obrębie państwa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwo_wielkomorawskie">Wielkich Moraw</a>.<br />
<br />
Wielu historyków wyraża zastrzeżenia do hipotezy o skandynawskim rodowodzie lub wtórnym wykorzystaniu przez Normanów tych kurhanów (i naturalnych wzniesień modelowanych przez człowieka) argumentując, że w innych rejonach Polski, gdzie osadnictwo Wikingów zostało archeologicznie poświadczone, nie powstały tej wielkości kurhany. Nie są to jednak opinie dostatecznie naukowo uzasadnione, należy bowiem uwzględnić, że tradycja budowy wielkich kurhanów przeżyła się u Wikingów w okresie VIII-IX wieku i została zastąpiona mniej monumentalnymi formami pochówków, znanymi w Polsce i w Europie w X-XI wieku. Większość z wymienionych wyżej kopców nie została przebadana archeologicznie w stopniu pozwalającym na konkluzywne stwierdzenia co do ich pochodzenia i wieku, a dotychczasowe badania były często powierzchowne i nie zawsze zakończone publikacją wyników badań (np. wykopaliska prowadzone przez kilka sezonów w latach 1970-tych na stanowisku Święcica II). Czy nie z powodu wyłaniania się w trakcie badań innych wyników niż były oczekiwane?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitAjno2_87jkZv8ZDOVd6IDJ2PJ_cdL7jUCSf7LkFohdaIKTcU0BcFyID44VdM12JP-GwKEUKJ9JlzZxdoHfmDpelcgYq-dQdB-2_IKm1cfNGGPz5j_myp_-uGbbnT6RCDoHraUPI0zSM/s1600/3.S%25C5%2582owianie+wschodni+VIII-IX+w.+ed8.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitAjno2_87jkZv8ZDOVd6IDJ2PJ_cdL7jUCSf7LkFohdaIKTcU0BcFyID44VdM12JP-GwKEUKJ9JlzZxdoHfmDpelcgYq-dQdB-2_IKm1cfNGGPz5j_myp_-uGbbnT6RCDoHraUPI0zSM/s640/3.S%25C5%2582owianie+wschodni+VIII-IX+w.+ed8.jpg" width="634" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Na powyższej mapie zaznaczyłem również domniemaną, przewodzoną przez Wikingów migrację części ruskich Polan znad Dniepru do Wielkopolski oraz najprawdopodobniej pierwsze ośrodki militarne Wikingów, a zatem najstarsze piastowskie stolice: Tum i Gdecz - obecnie Giecz, oraz ich najstarsze na ziemiach polskich nadmorskie emporia: Truso i Wołyń, obecnie Wolin. Nazwa Gdecz wywodzi się ze starosłowiańskiego <i>*Gъdъcь</i>, a jego rdzeń <i>*gъd</i> nadano później m.in. Gdańskowi.<br />
<br />
Kto inny, jak nie przybyli do Wielkopolski z naddnieprzańskich stepów Polanie mógł dokonać tak rewolucyjnych, bo w ciągu jednego-dwóch wieków, zmian w środowisku przyrodniczym między Wartą, Notecią, Wisłą i Baryczą, przemieniając te do IX wieku porosłe puszczami tereny w ich własny krajobraz, czyli w otwarte pola i łąki? Przeprowadzane wówczas na wielką skalę wylesianie pozostawiło po sobie do dziś największy w Polsce obszar o niewielkim zalesieniu, który otaczają graniczne puszcze dawnego państwa Piastów: Puszcza Notecka, Puszcza Bydgoska, Puszcza Piska, Puszcza Kampinoska, Puszcza Kozienicka, Puszcza Świętokrzyska, Bory Stobrawskie, Puszcza Rzepińska.<br />
<br />
Biorąc pod uwagę ścisłe przywiązanie poszczególnych plemion do własnego środowiska naturalnego które implikowało ich sposób na życie i własną kulturę, należy liczyć się z tym, że przybyli znad Dniepru Polanie musieli przetrzebić z tych rejonów pierwotne słowiańskie plemiona, które żyły "z puszczy", a których nazw nie zdążyli odnotować późniejsi kronikarze. W podobny sposób napadające w XI wieku na bizantyjską <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Armenia">Armenię</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Seld%C5%BCukidzi">Turcy Seldżuccy</a> eksterminowali lokalną ludność, uprawiającą ziemie z wysoką kulturą rolną po to, aby doprowadzić grunty do stepowienia, czyli do środowiska naturalnego sprzyjającego ich nomadycznemu sposobowi życia.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlmtkpwM8FO-a_nLn9c90AuOrUqeduIm85XekHkKPU5ZT63-0ae1k0_KCf9Gt7snx3zAJryteMGDgfaw8gv6l9b-zVnj1JNP9QTHKzAIrqXl4fQtWD82-CBySmLlnELrdcngJ_Nj78VFk/s1600/Byzantine+Coins+with+Holes+for+Sewing+them+onto+Dress.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjlmtkpwM8FO-a_nLn9c90AuOrUqeduIm85XekHkKPU5ZT63-0ae1k0_KCf9Gt7snx3zAJryteMGDgfaw8gv6l9b-zVnj1JNP9QTHKzAIrqXl4fQtWD82-CBySmLlnELrdcngJ_Nj78VFk/s320/Byzantine+Coins+with+Holes+for+Sewing+them+onto+Dress.jpg" width="248" /></a>Jeszcze jako naddnieprzańscy Polanie, sąsiadowali oni od południowego wschodu z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaganat_Chazarski">Kaganatem Chazarskim</a>, któremu zmuszeni byli płacić trybut. Napór plemion koczowniczych (Chazarzy i Awarowie) na otwarte przestrzenie Polan z jednej strony sprzyjał interakcji kulturowej słowiańsko-chazarskiej, z drugiej zaś stanowił jeden z impulsów sprzyjających migracji tych Słowian znad Dniepru na północny zachód i osiedlenia się pomiędzy Wisłą i Wartą. Oto obok próbka pozostałości po Chazarach na ziemiach słowiańskich, jakim jest zestaw złotych monet bizantyjskich z AD 607-646, wszytych pierwotnie w chazarską lub słowiańską suknię (skarb <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pereshchepina_Treasure">Mała Pereszczepina</a> koło Połtawy na Ukrainie - Muzeum Ermitaż).<br />
<br />
Jeżeli ktoś zapyta dlaczego piszę Wikingów z dużej litery, odpowiem że z tych samych powodów dla których historycy piszą z dużej Normanów, co objaśniłem w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011_07_01_archive.html">Szkatuła kamieńska czy wolińska?</a>" Z dużej litery pisani są Wikingowie w językach, gdzie z takiej samej pisze się narodowości: angielski, francuski, niemiecki, holenderski, bośniacki, grecki, chorwacki, słowacki, serbski, słoweński, turecki itd. W innych językach, w których narodowość pisana jest z małej litery, także Wikingów pisze się z małej (np. wiking, polak): białoruski, bułgarski, hiszpański, węgierski, włoski, portugalski, rosyjski, ukraiński itd. Jest niewiele krajów, w których Wikingów, pomimo że jest to historyczna nazwa ogółu Skandynawów (a więc narodowości) - wbrew zasadom gramatycznym, pisze się z małej litery, a inne narodowości z dużej, na przykład Polska i Czechy. Jeszcze w pierwszej połowie XX wieku polscy i czescy historycy pisali Wikingów z dużej litery. Tak było jeszcze w latach 1960-tych, na przykład <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Hensel">Witold Hensel</a> na Międzynarodowym Kongresie
Archeologii Słowiańskiej w Warszawie w 1965 roku. Można powiedzieć, że wyjątkowo "przy Wikingach" polscy językoznawcy podporządkowali się dzisiaj nieracjonalnej interpretacji naszych historyków.<br />
<br />
Wypada tutaj tylko dodać, że nazwa Normanów została wprowadzona do historii przez nacje śródziemnomorskie, jako określenie, synonim Wikingów, od czasów kiedy w 827 roku zaatakowali wybrzeże iberyjskie. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Einhard">Einhard</a> (Eginhard), kronikarz na dworze Karola Wielkiego w swojej "<i><a href="https://www.wikiwand.com/en/Vita_Karoli_Magni">Vita Karoli Magni</a></i>" pisał: "Duńczycy i Szwedzi, których nazywamy Normanami, zajmują brzeg północny i wszystkie przy nim wyspy; południowy zaś brzeg należy do Słowian i do Ajstów i do różnych innych ludów." ("<i>Dani siquidem ac Sueones, quos Nordmannos vocamus, et septentrionale litus et omnes in eo insulas tenent. At litus australe Sclavi et Aisti et aliae diversae incolunt nationes</i>.").</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Sądząc po braku hasła "Epoka Wikingów" w polskiej Wikipedii okres ten widocznie nie został jak dotąd uznany u nas za godny większej uwagi. W polskiej historiografii nie było epoki Wikingów, nie było nawet "okresu wpływów skandynawskich", chociaż impakt wikiński na polską historię był zdecydowanie głębszy i pociągający za sobą większe zmiany kulturowe, społeczne i polityczne, niż na przykład wyodrębniony przez naszych historyków "okres wpływów rzymskich". Obowiązywała i nadal powszechnie obowiązuje w tej kwestii oficjalna dekretacja: "nie dotyczy". Nasi historycy stworzyli iluzję, że leżące w epoce Wikingów pod samą "latarnią skandynawską" Pomorze i Polska, pozostawały w jej cieniu. Spróbujmy do skonstruowanej przez nich <i>camera obscura</i> wpuścić od strony północnej i wschodniej trochę światła. Uwaga: "The Vikings are coming!" (obraz Denitsa Slaveva, 2011).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfu8N9YrKXKdfOZPfKwfnyfopqQxWyqXF3n5XFDNystbRiUaSXfViq2ukflhUcb-HB6G_WAUm-nvvg2zCr3CjrNdH_VwDbODlbL_LofJnhOCIXChu9gHfLnc-0w3CTuBh_223WdKM4p3A/s1600/Viking+ships+by+desisllava.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfu8N9YrKXKdfOZPfKwfnyfopqQxWyqXF3n5XFDNystbRiUaSXfViq2ukflhUcb-HB6G_WAUm-nvvg2zCr3CjrNdH_VwDbODlbL_LofJnhOCIXChu9gHfLnc-0w3CTuBh_223WdKM4p3A/s640/Viking+ships+by+desisllava.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
"<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_wp%C5%82yw%C3%B3w_rzymskich">Okres wpływów rzymskich</a>" to hasło istniejące tylko w polskiej Wikipedii, podczas gdy historycy innych krajów dzielą czasy starożytne na przełomie dwóch er (narodziny Chrystusa) zasadniczo na dwa okresy: <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Classical_antiquity">antyk klasyczny</a> (od czasów Homera w VIII wieku p.n.e., do schyłku Cesarstwa Rzymskiego w III wieku n.e.) i <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Late_Antiquity">późny antyk</a> (III-VII wiek n.e.). "Wpływy rzymskie" na ziemiach polskich jest pojęciem wymyślonym dla nazwania pomników śródziemnomorskiej kultury materialnej, jakie znajdowane są u nas, obok zabytków miejscowego pochodzenia, z okresu późnego antyku. Nadawany przez naszych historyków tym artefaktom fetysz "rzymskości" ma jakoby jeszcze bardziej przybliżyć nasze ziemie do cywilizacji łacińskiej, a oddalić od innych, "niepożądanych" wpływów (starogermańskich, wschodnich, północnych, barbarzyńskich, "koczowniczych" itp.).<br />
<br />
Istotniejsze jest jednakże rozstrzygnięcie, czy artefakty te docierały na Pomorze i do Skandynawii poprzez rzymskich handlarzy, zapuszczających się do głębokiego <i>Barbaricum</i>, czy też nabywane były przez Skandynawów na bazie <i>loco</i> basen śródziemnomorski. Organizacja handlu, czyli KTO - jako część kultury niematerialnej, ma bowiem dla identyfikacji wpływów cywilizacyjnych znaczenie nadrzędne nad zabytkami materialnymi, czyli CO. Skandynawowie infiltrowali bowiem Cesarstwo Rzymskie już conajmniej od III wieku i to wówczas jeszcze w sposób pokojowy, osiedlając się wewnątrz Cesarstwa na jego obrzeżach, najczęściej jako jego najemni żołnierze. Otwarty jest więc problem badawczy, czy w okresie późnego antyku dominowały na ziemiach polskich wpływy rzymskie, czy nordyckie. Tak jak dzisiaj nie mierzymy wpływów cywilizacji chińskiej na europejską miarą dominacji na rynku na przykład odzieży i zabawek chińskich nad innymi.<br />
<br />
Jeżeli wyrażać będę niżej uwagi krytyczne wobec niektórych historyków i archeologów to nie będzie to ocena całokształtu ich działalności naukowej, często bogatej i cennej, ale krytyka konkretnych błędów badawczych oraz zajmowanych postaw, naruszających naukową <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Integrity">integralność</a>, czyli przywiązanie do działania na co dzień według zawodowych norm etycznych. <br />
<br />
Trzeba powiedzieć, że Wikingowie nie pojawili się <i>ex nihilo</i>, czyli "z niczego", ani nie zrodzili się "z biedy i brudu", jak jeszcze niektórzy historycy utrzymują. Byli oni kontynuacją solidnie potwierdzonej archeologicznie poprzedzającej ich epoki kulturowej, nie pozbawionej wpływów orientalnych, zwanej <a href="http://www.wikiwand.com/en/Vendel_Period">okresem Vendel</a> (AD 550-790). Już wówczas, w czasach kiedy część badaczy mówi o tzw. hiatusie osadniczym na ziemiach polskich, plemiona wokół Jeziora <a href="http://www.wikiwand.com/en/M%C3%A4laren">Mälaren</a> prowadziły rozległe kontakty handlowe, sięgające nawet Indii (prawdopodobnie poprzez Wołgę i Morze Kaspijskie). Wskazują na to znalezione w <a href="https://www.wikiwand.com/en/Helg%C3%B6">Helgö</a> w 1954 roku, wszystkie wykonane z brązu: datowana na V wiek statuetka Buddy z Kaszmiru, bizantyjska waza i łyżka pochodzenia <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Koptowie">koptyjskiego</a> (Egipt) - oba zabytki z końca VI wieku. Z Helgö pochodzi również VIII-wieczna kurwatura <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Pastora%C5%82">pastorału</a> z Irlandii - to już prawdopodobnie "zasługa" Wikingów. Oto poniżej pierwszy z tych zabytków, - prawdopodobnie noszony był jako talizman, na co wskazują znalezione przy nim rzemienie (źródło: irisharchaeology.ie).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCdbuv3qbTas_NqZFDT9Kmmw3vuSwSRo621hC55BaaVSIEE463ZoOQrIwUTLhyHsK6vK9-Jrn0AlQfNFgcQtqUhHybNmMBtkWcAWC8Om6ul1zO7mPIoQQjj7xJQl80peQxvKqhFChkuDA/s1600/Helgo-Buddha.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCdbuv3qbTas_NqZFDT9Kmmw3vuSwSRo621hC55BaaVSIEE463ZoOQrIwUTLhyHsK6vK9-Jrn0AlQfNFgcQtqUhHybNmMBtkWcAWC8Om6ul1zO7mPIoQQjj7xJQl80peQxvKqhFChkuDA/s320/Helgo-Buddha.jpg" width="235" /></a></div>
Już w połowie VIII wieku, czyli przed rozpoczęciem przez Wikingów zbrojnych napadów na państwo karolińskie, dysponowali oni siecią osad, grodów i portów, kontrolujących szlaki handlowe w Europie północnej: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ribe">Ribe</a> w Jutlandii (najstarsze miasto w Danii), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Birka">Birka</a> w Upplandii (Szwecja), Paviken na Gotlandii, <a href="http://www.wikiwand.com/en/Grobi%C5%86a">Grobina</a> w Kurlandii (Łotwa), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Staraya_Ladoga#Origin_and_name">Staraja Ładoga</a> w północnej Rusi oraz prawdopodobnie port w Stargardzie Wagryjskim (Starigard, później <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Oldenburg_in_Holstein">Oldenburg</a>). Były to pierwsze zalążki miast w historii tej części Europy. Pod koniec VIII wieku funkcjonowały już <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Truso">Truso</a> i <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hedeby">Hedeby</a> (Haithabu) w Szlezwiku. Poprzez Hedeby wiodła najkrótsza droga lądowa (17 km od Hedeby do rzeki Treene) pomiędzy Bałtykiem i Morzem Północnym.</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Z uwagi na swoje korzystne położenie geograficzne Hedeby stał się szybko najważniejszym emporium łączącym handel morski Europy północnej i wschodniej z Europą zachodnią. Od końca VIII wieku począł się rysować zbudowany przez ruchliwych i wszędobylskich Wikingów szlak handlowy wiodący od <a href="https://www.wikiwand.com/en/Abbasid_Caliphate">Kalifatu Abasydzkiego</a> (z centrum w Bagdadzie), poprzez Ruś i Bałtyk, z Europą zachodnią. W tym okresie istniała już pierwsza wśród Słowian zachodnich osada handlowa w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Reric">Rerik</a> (dzisiaj Gross Strömkendorf), koło Mechlina, naczelnego grodu <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Obotrites">Obotrytów</a>, później zgermanizowanego na Mikilenburg, a dziś Dorf Mecklenburg. To od niego powstała nazwa księstwa, a dzisiaj regionu Meklemburgia. Oto plan portu Rerik (Reric) z zaznaczonymi znaleziskami (źródło: vikinghistorytales.blogspot.com).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZXYCX__8nis0g3_nJj7j1nToh2IMgBTCkhGcXw-3o9CfnLGazuqEpJsKSDMVhuTqqZG-m-JZjXs_cPjLP9GKMRjZkzaa61lDqgpcdI7wrMweu5RexEAUybq88ehEVHI7IAZ9lJv_FrqA/s1600/Rerik+ex+vikinghistorytales.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="260" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZXYCX__8nis0g3_nJj7j1nToh2IMgBTCkhGcXw-3o9CfnLGazuqEpJsKSDMVhuTqqZG-m-JZjXs_cPjLP9GKMRjZkzaa61lDqgpcdI7wrMweu5RexEAUybq88ehEVHI7IAZ9lJv_FrqA/s320/Rerik+ex+vikinghistorytales.jpg" width="320" /></a></div>
Następne, za przyczyną Wikingów (prawdopodobnie duńskich), centra handlowe powstały na początku IX wieku w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kaupang">Kaupang</a> w Norwegii oraz wśród Słowian połabskich i pomorskich: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Altes_Lager_(Menzlin)">Menzlin</a> nad Pianą, <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Ralswiek">Ralswiek</a> na Rugii, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Dierkow">Dierkow</a> nad Warnową, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bardy-%C5%9Awielubie">Bardy-<span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>wielubie</a> nad Parsętą (znane w angielskiej, ale nie w polskiej Wikipedii), <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Szczecina">Szczecin</a> (którego słowiańskie początki osadnictwa, ale także obecność skandynawska, datowane są na przełom VII/VIII wieku) i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_miasta_Wolin">Wolin</a>. Zapewne Kaup w pobliżu Wiskiauten (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mokhovoye,_Kaliningrad_Oblast">Mokhovoye</a>) w Sambii był także wikińską faktorią, na co wskazuje jedno z największych w strefie bałtyckiej cmentarzysk z IX-XI wieku (ponad 500 kurhanów). Jest to ostatni w Europie nieprzebadany tak wielki kompleks archeologiczny z epoki Wikingów. Od AD 876 Wikingowie zaczęli osiedlać się we wschodniej Anglii (Northumbia).</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Liubice">Liubice</a>, czyli Stara Lubeka (Lübeck) - zbudowany w 819 roku jeden z głównych grodów obotryckich, nie wszedł w krąg zainteresowań Wikingów, prawdopodobnie z uwagi na siedzibę książęcą w tym grodzie, która taką pozostała do śmierci <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Gotszalkowic">Henryka Gotszalkowica</a> z rodu <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Nakonids">Nakonów</a> (Nakonidów) w 1127 roku, od kiedy to zaczęła się hanzeatycka historia tego miasta. Na marginesie, nazwa plemienia Wagrów, lub Wagria - zamieszkała przez nich północno-zachodnia prowincja ziemi obotryckiej, sąsiadująca z wikińskim Hedeby, w starych źródłach pisana jest także jako Wagiria, Waigri, Waringia (po łacinie <i>Varini</i>), zbliżona jest do nazwy Waregów - Wikingów z Rusi. Książę duński <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kanut_Lavard">Kanut Lavard</a>, ożeniony z Ingeborgą, córką księcia kijowskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%9Bcis%C5%82aw_I_Harald">Mścisława I Haralda</a>, był również księciem wagryjskim (uznawanym przez Obotrytów jako ich <i>kneze</i>, czyli <i>kniaź</i>), zamordowanym w 1131 roku (późniejszy święty) przez <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Magnus_Silny">Magnusa Silnego</a>, którego żoną z kolei była <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_Boles%C5%82aw%C3%B3wna">Ryksa</a>, córka Bolesława Krzywoustego. Wskazuje to na wcześniej już ukształtowane związki między ruskimi i połabskimi Wikingami (co zresztą potwierdzają wykopaliska archeologiczne na Rusi i na Połabiu).<br />
<br />
Na związki handlowe między wagryjskim Starigardem (Oldenburg) a pomorskim Wolinem, czyli między dwiema faktoriami wikińskimi, świadczą szczątki odkrytego na Wolinie (osada handlowa w pobliżu tzw. Wzgórza Wisielców), zbudowanego z drewna dębowego pochodzącego z Wagrii z lat 860-870, statku który po wielokrotnych remontach użytkowany był przez okres prawie całego wieku.<br />
<br />
We francuskiej Normandii zachowały się nazwy miejscowości Varengeville-sur-Mer (w źródłach z 1035 roku zwanej <i>Waringiwilla</i>, w XII wieku <i>Warengervilla), </i>Saint-Pierre-de-Varengeville (<i>Warengiervillam</i> w XII wieku), gdzie odkryto dwa młotki Thora (tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B8lner">mjölnir</a>) z X wieku oraz gmina Varenquebec, należąca kiedyś do <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Raoul_de_Gac%C3%A9">Raoula de Gacé</a>, piastuna młodego Williama Zdobywcy - przyszłego księcia Normandii i króla Anglii. W historycznej Flandrii (dziś we Francji) jest miejscowość nadmorska Waringzelle, oznaczająca kiedyś "żagiel Waregów", a także ziemia oznaczona w dokumencie z AD 1121 jako <i>Tumbellam Warini</i>. Na ziemi obotryckiej zachowała się do dzisiaj nazwa miasta Warin. W północnej Norwegii, na granicy z Rosją znajduje się półwysep Varangerhalvøya i zatoka Varangerfjord, w której leży miejscowość Varangerbotn i gmina Sør-Varanger.<br />
<br />
Wszystkie miejsca związane z nazwą Waregów geograficznie leżą w obrębie terytoriów zamieszkałych lub penetrowanych przez Wikingów i są jeszcze jednym dowodem na wspólne znaczenie określeń Warega, Wikinga i Normana jako synonimów Skandynawa z epoki Wikingów. X-wieczny lombardzki biskup i historyk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Liutprand_z_Cremony">Liutprand</a> z Kremony jednoznacznie stwierdził, że "Rusowie nazywani byli również Normanami" (<i>Roussios, quos alio nomine Nordmannos vocamus</i>).<br />
<br />
Oto fragment mapy <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Filip_Cl%C3%BCver">Filipa Clüvera</a> z około AD 1650, z zaznaczonymi starogermańskimi plemionami południowo-bałtyckimi, w tym z jednym zwanym <i>Varini</i> (Warini, Warynowie), położonym w dorzeczu Warnowy (źródło: raremaps.com). Niektórzy historycy nazwę germańskiego plemienia <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Warini">Warini</a> kojarzą z zamieszkującymi później te tereny Słowianami połabskimi, których określili jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Warnowie">Warnowie</a>. Wydaje się, że Warnowie, czyli post-Warini, byli raczej germańsko-słowiańską mieszanką etniczno-kulturową.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMxAW7iFwu2C6yFTNIC5-yvpAYUpo8ZnFZZwzHcSm8XagfuUUJ6cmXaDj0pDmZW18fIa3bV5A_m0XJTqQg3488hj-BRbtrnmBocTs4-eNIVmfVFGKGwSprOaRkhALhahP5lVsPbmgJnIY/s1600/Suevia+cuae+cis+Codanum+fuit+sinum+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="332" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMxAW7iFwu2C6yFTNIC5-yvpAYUpo8ZnFZZwzHcSm8XagfuUUJ6cmXaDj0pDmZW18fIa3bV5A_m0XJTqQg3488hj-BRbtrnmBocTs4-eNIVmfVFGKGwSprOaRkhALhahP5lVsPbmgJnIY/s640/Suevia+cuae+cis+Codanum+fuit+sinum+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Nazwa Waregowie, w języku staroruskim - v<i>aryagi</i> (od staronordyckiego <i>vaeryng, væringjar)</i> oznaczała członków gildii kupieckiej. Słowem źródłowym było staronordyckie "<i>vara</i>" czyli towar. Tak jak <i>kolbyagi</i> (od <a href="https://www.wikiwand.com/en/Kylfings"><i>kylfingr</i></a>) - młodszych członków cechu kupieckiego, a <i>buryagi</i> (od staronordyckiego <i>byringe</i>) - pomocników w transporcie. Nazwa Buryagi - prawdopodobnie pozostałość po tak zwanych przez polskich historyków "<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wie%C5%9B_s%C5%82u%C5%BCebna">wsiach służebnych</a>" istnieje do dzisiaj w niektórych miejscowościach w okolicach Nowogrodu, Pskowa, Smoleńska i Mińska, a w Polsce - gdyby ograniczyć się tylko do Kujaw: np. Korabniki pod Włocławkiem (budowa łodzi i okrętów), Chmielniki nad Jeziorem Jezuickim (warzenie piwa), Rybitwy nad Notecią (połów ryb), Niewody (Niewodniki - wieś dziś już nieistniejąca) nad Jeziorem Gopło (wyrób sieci).<br />
<br />
Istnieje również pogląd, że "Wareg (varyag)" pochodzi od słowa "warzyć" (ros. <i>варить, </i>czes. <i>vařit</i>), na przykład warzyć piwo, sól - obydwa towary będące przedmiotem wikińskiego handlu, a i zapewne produkcji. Ostatnim znanym zabytkiem językowym tego słowa jest pochodzący z XIII wieku z Nowogrodu dokument spisany po starosłowiańsku na korze brzozowej (tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gramoty_na_brzozowej_korze#Liczba_znalezionych_dokument.C3.B3w">gramota</a>) z imieniem <i>Osip Varege</i>, czyli Józef Wareg. Do dziś przetrwało w języku rosyjskim słowo "<a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%BA%D0%B0">wareżka</a>", oznaczające wykonaną z dzianiny rękawiczkę jednopalcową. W literaturze polskiej znane jest słowo "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wici%C4%85dz">witeź</a>" (wiciądz), pochodne od starosłowiańskiego <i>witiaź</i>, a te powstałe w VIII-IX wieku na oznaczenie dzielnego rycerza, wojownika na koniu, ale także rycerza-rabusia, zrodzone od słowa Wiking. Zafascynowany rosyjskim folklorem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wassily_Kandinsky">Wassily Kandinsky</a> tak oto w obrazie "Pieśń Wołgi" utrwalił w 1906 roku ślady kultury wareskiej na wołżańskich łodziach.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhgc-WLXgGYK03B_UrOOUGR0CV_JrRRQJazbayDem5o7AKEuiArGUmzQT6WfABwG83ba5xZqt2iPHutPXsn1oTGAR9JeNXgVfGHltK26FvQeJZ1QBdOJPtO45H2zrFC4UaxpexNQ6uf9u0/s1600/Kandinsky+Volga+song.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="468" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhgc-WLXgGYK03B_UrOOUGR0CV_JrRRQJazbayDem5o7AKEuiArGUmzQT6WfABwG83ba5xZqt2iPHutPXsn1oTGAR9JeNXgVfGHltK26FvQeJZ1QBdOJPtO45H2zrFC4UaxpexNQ6uf9u0/s640/Kandinsky+Volga+song.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Interesujące jest podkreślanie przez naszych historyków typowo słowiańskiej instytucji osad służebnych, nieznanych we wczesnym średniowieczu w Europie zachodniej. Fakt ten daje do myślenia, jak silny musiał być w Polsce, Czechach, na Pomorzu, Połabiu (zwanymi tamże kieczami, a w XIII wieku przez Niemców <i>Kietzesiedlung</i>) i na Rusi system władzy w porównaniu z Europą karolińską, który wymuszał świadczenie dla władcy poszczególnych rodzajów usług przez ludzi przez niego i pod jego bokiem zgrupowanych, zwanych służebnikami. Różnili się oni od zachodnioeuropejskich rzemieślników tym, że ci ostatni wykonywali swój zawód na warunkach uzgodnionych w sposób wolny z klientem, albo też uzyskiwali specjalny przywilej sprzedaży usług lub towarów dla lokalnego władcy. Mogli przy tym swobodnie przemieszczać się po kraju w poszukiwaniu zbytu, podczas gdy słowiańscy służebnicy przypisani byli do określonego miejsca i świadczeniem pracy dla określonego suwerena. Czyż w owym czasie w Europie nad ludem lokalnym panowali silniejsi władcy niż Wikingowie? Dlaczego na Połabiu, Pomorzu, w Polsce i w Czechach - na obszarach według naszych historyków od zarania ich państwowości włączonych w "krąg cywilizacji łacińskiej" powstały wsie służebne znane na Rusi, ale nie w Europie zachodniej?<br />
<br />
Interesująca jest też etymologia słowiańskiego słowa "władca" (starosłowiańskie "władyka"), pochodząca od starosłowiańskiego czasownika "ładzić, uładzać", czyli doprowadzać do porządku, uspokajać, łagodzić. O to został poproszony w AD 862 Rurik przez skłócone plemiona Czudów, Słowian, Krywiczów i Wesów. Tytułem władyki, w rozumieniu przywódcy duchowego, obdarzano także biskupów słowiańskiego kościoła prawosławnego.<br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">W ci<span style="font-family: inherit;">ą</span>gu X wieku Wikingowie zbudowali kolejne wa<span style="font-family: inherit;">ż</span>ne porty w strefie po<span style="font-family: inherit;">ł</span>udniowego Ba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyku: Uznam, </span><span style="font-family: inherit;"> <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Kamie%C5%84_Pomorski">Kamie<span style="font-family: inherit;">ń</span></a> i <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%82obrzeg#Slavic_Pomeranian_stronghold_at_modern_Budzistowo">Ko<span style="font-family: inherit;">ł</span>obrzeg</a> (na rysunku poniżej, L. Leciejewicz 2000). </span>Niektóre z nich, jak wspomniana Stara Lubeka, Uznam i Szczecin<span style="font-family: inherit;">, <span style="font-family: inherit;">by<span style="font-family: inherit;">ł</span>y jednocze<span style="font-family: inherit;">ś</span>nie</span> siedzibami władz książęcych lub lokalnych. </span>Charakterystyczny jest bardzo ubogi w polskiej Wikipedii opis historii wczesnego średniowiecza (z wyjątkiem Szczecina i Wolina) pomorskich i połabskich portów i emporiów w epoce Wikingów. Wszystkie powyższe, powstałe w IX-X wieku emporia tworzyły system portów łączących przeciwległe wybrzeże Bałtyku ze Skandynawią.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMKn1exaXu1CGr8-i2FsPJhLI9P-pXmMNxljAqCnAFrmyA00I6uZ6V5TEeknfj8QPmzHJ-r-rFGf25jWV4Y6krBHE1sZZHFXYBedIV2bgJrRgMrqPPaynXEPmqpRnMkASk8Zfx5R_4vfY/s1600/Kolobrzeg+AD+1000+L.+Leciejewicz,+2000.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="362" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhMKn1exaXu1CGr8-i2FsPJhLI9P-pXmMNxljAqCnAFrmyA00I6uZ6V5TEeknfj8QPmzHJ-r-rFGf25jWV4Y6krBHE1sZZHFXYBedIV2bgJrRgMrqPPaynXEPmqpRnMkASk8Zfx5R_4vfY/s640/Kolobrzeg+AD+1000+L.+Leciejewicz,+2000.jpg" width="640" /></a></div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">W okresie wiki<span style="font-family: inherit;">ń</span>skim Ba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyk <span style="font-family: inherit;">stanowił</span> dla Wikingów faktycznie ich morze wewn<span style="font-family: inherit;">ę</span>trzn<span style="font-family: inherit;">e. N</span>azwany w 1030 roku przez perskiego geografa </span><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ab%C5%AB_Ray%E1%B8%A5%C4%81n_al-B%C4%ABr%C5%ABn%C4%AB" style="font-family: inherit;">al-Biruniego</a><span style="font-family: inherit;"> Morzem Wareg<span style="font-family: inherit;">ó</span>w (</span><i style="font-family: inherit;">Bahr Warank</i><span style="font-family: inherit;">), tak samo jak w 1115 roku przez kronikarza ruskiego </span>Nestora<span style="font-family: inherit;"> (</span><i style="font-family: inherit;">Varyazhskoye more</i><span style="font-family: inherit;">). Bior<span style="font-family: inherit;">ą</span>c pod uwag<span style="font-family: inherit;">ę</span> rozprzestrzeni<span style="font-family: inherit;">e</span>nie si<span style="font-family: inherit;">ę</span> w epoce Wiking<span style="font-family: inherit;">ó</span>w </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">na wszystkich ziemiach otaczaj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cych Ba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyk<span style="font-family: inherit;">,</span></span></span><span style="font-family: inherit;"> obok wag szalkowych i odwa<span style="font-family: inherit;">ż</span>nik<span style="font-family: inherit;">ó</span>w, tak zwanego kamienia probierczego (ang. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Touchstone_%28assaying_tool%29">touchstone</a>), s<span style="font-family: inherit;">ł</span>u<span style="font-family: inherit;">żą</span>cego do <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">pomiaru zawartości</span> metali szlachetnych w </span>wyrobach, <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">kontrolowana przez Wiking<span style="font-family: inherit;">ó</span>w </span></span>nadba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tycka strefa handlowa obejmowa<span style="font-family: inherit;">ł</span>a tak<span style="font-family: inherit;">ż</span>e </span><span style="font-family: inherit;">Śl<span style="font-family: inherit;">ą</span>sk oraz Czechy i Morawy. Kamienie te <span style="font-family: inherit;">u<span style="font-family: inherit;">ż</span>ywane by<span style="font-family: inherit;">ł</span>y</span> w Skandynawii ju<span style="font-family: inherit;">ż</span> we wspomnianym okresie Vendel<span style="font-family: inherit;"> (VI-VIII wiek).</span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Skandynawowie identyfikowali wszystkie inne kraje w obr<span style="font-family: inherit;">ę</span>bie Ba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyku: Kirjáland (Karelia), Eistland (Estonia), Refalaland (tereny <span style="font-family: inherit;">wokół</span> Tallina), Virland (po<span style="font-family: inherit;">ł</span>udniowa Estonia), Kúrland (Kurlandia), Samland (Sambia), Ermland (Warmia), Vitland (ziemie na wsch<span style="font-family: inherit;">ó</span>d od uj<span style="font-family: inherit;">ś</span>cia Wis<span style="font-family: inherit;">ł</span>y) oraz Vindland (także Vendland lub Wendland, oznaczające ca<span style="font-family: inherit;">ł</span>e Pomorze i Po<span style="font-family: inherit;">ł</span>abie, a od XI/XII wieku już raczej tylko Połabie/Meklemburgię). </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Oto odkryty w Szczecinie w 1962 roku wrak wikińskiej łodzi wiosłowej (foto: M. Rulewicz). Poszycie łączone było zarówno kołkami klinowymi jak i nitami żelaznymi, a uszczelnienia były z mchu oraz z sierści zwierzęcej. Nasi muzealnicy podają, że łódź została zbudowana i przebudowana w ciągu IX wieku. Przeprowadzane na zlecenie Muzeum Narodowego w Szczecinie w 1999 roku w Danii badania dendrochronologiczne siedmiu próbek tej łodzi wskazują, że do budowy użyto drzewa dębowego <span style="font-family: inherit;">z</span> okresu AD 591-843. </span>Z kolejnych czterech próbek wyliczono, że do częściowej wymiany poszycia użyto drewna <span style="font-family: inherit;">z</span> okresu AD 641-891. <span style="font-family: inherit;">Jakość badanego materiału nie pozwoliła bardziej zawężyć </span><span style="font-family: inherit;">przedział</span><span style="font-family: inherit;">u czasowego, ale z danych tych wynika że Wikingowie mogli przybyć tą łodzią do Szczecina już na początku</span><span style="font-family: inherit;"> </span><span style="font-family: inherit;">VII wieku, czyli jeszcze przed powstaniem tam grodu pod koniec tamtego stulecia. </span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Trzeba pamiętać, że łodzie wiosłowe już od epoki brązu były dla Skandynawów środkiem transportu, który pozwalał im penetrować południowe wybrzeża Bałtyku. Dopiero z końca VI wieku pochodzą najstarsze na tym akwenie ślady używania łodzi żaglowych, ale należy sądzić że mogły pojawić się tutaj już kilka wieków wcześniej. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLk8Ir1EXOThSlUpEX1pWRbu2U0ToCc8Mnrz_30HOt63XC9cX3Si6fAbXDXZ0_XuA2sE85iiaCnqdz5vGLg93CwcUnA2W7UbHugDqf1ViZjy3C9k1xr__DoY4IrpapaYekeGTniznmZHY/s1600/Szczecin+lodz+wikinska+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="484" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjLk8Ir1EXOThSlUpEX1pWRbu2U0ToCc8Mnrz_30HOt63XC9cX3Si6fAbXDXZ0_XuA2sE85iiaCnqdz5vGLg93CwcUnA2W7UbHugDqf1ViZjy3C9k1xr__DoY4IrpapaYekeGTniznmZHY/s640/Szczecin+lodz+wikinska+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Przy łodzi znaleziono także fragmenty wyposażenia (jak na poniższym rysunku), w tym rzeźbioną w drewnie głowę smoka lub węża, którą pewnie przed wypłynięciem z portu zatykano na dziobie łodzi. Podobny kształt głowy smoka-węża z rozchylonym pyskiem na brązowych okuciach oprawek noży z przełomu X/XI wieku znaleziono na cmentarzysku w Kałdusie (o którym jeszcze powiemy niżej). Srebrny łańcuch z zakończeniami w formie głów smoka-węża (historycy mówią, że "bestii") stanowi część skarbu wareskiego z Borucina z I połowy XI wieku, leżącego na strategicznej drodze między Kruszwicą i Włocławkiem - piastowskim portem na szlaku do Rusi Kijowskiej (o czym także niżej). Podobne w charakterze do szczecińskiej żerdzie z wyrzeźbioną głową zwierzęcia na jej zakończeniu z tego okresu znaleziono również w innych wikińskich faktoriach: Rurikowie Gorodiszczu, Gniezdowie i Borszewie na Rusi oraz w Hedeby.<br />
<br />
<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drakkar">Drakkar</a>, emblematyczny okręt wikiński, bierze swoją nazwę od staronordyckiego słowa <i>dreki</i>, czyli <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Smok">smoka</a>. Jego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stewa">stewa</a> dziobowa, czyli przednia część stępki, ozdabiana była rzeźbą smoka. Smok jest chyba najbardziej rozpowszechnioną kreaturą nie tylko w
mitologiach ludów indo-europejskich, ale i w wierzeniach wielu ludów od
Afryki po Daleki Wschód.<br />
<br />
Wikińskie rzeźby na szczycie stewy dziobowej były prekursorami późniejszych i nawet dzisiejszych jeszcze, tak zwanych galionów - rzeźb umieszczanych pod bukszprytem żaglowca, mających statkowi przynosić szczęście. Historycy powiadają, że szczeciński smok może być rodzimą produkcją, "naśladującą" wyroby skandynawskie, ruskie i wschodnie. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzCOUDPLIxZXVuXGhSpMYLI_iAwiwSUkZaSmqeoFVLioYzE2MS35SADrtH0feTgq9BlM4_CXtHSXnmu9NcDtGEXyKxlJUmvMWjMKdZEZEqTPQqbKI7eNBRYNOs42AkWYz8gr7mmO-RRmA/s1600/Szczecin+lodz+wikinska+wposazenie+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhzCOUDPLIxZXVuXGhSpMYLI_iAwiwSUkZaSmqeoFVLioYzE2MS35SADrtH0feTgq9BlM4_CXtHSXnmu9NcDtGEXyKxlJUmvMWjMKdZEZEqTPQqbKI7eNBRYNOs42AkWYz8gr7mmO-RRmA/s1600/Szczecin+lodz+wikinska+wposazenie+ed1.jpg" width="318" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Dotychczas zbadane archeologicznie osady portowe w Menzlin, Gross Strömkendorf, Ralswiek i w Janowie Pomorskim (Truso) jednoznacznie wskazują, że ich układ zabudowy na lądzie zaprojektowany został podobnie jak te w Ribe i Kaupang. <span style="line-height: 115%;">Także zawarte w tych miejscach zabytki archeologiczne
potwierdzają jednoznacznie iż należały one do Wikingów. </span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Oto poni<span style="font-family: inherit;">ż</span>ej jedna z czterech łodzi wikińskich, jaką archeolodzy wydobyli ze stanowiska w Ralswiek. Prawdopodobnie zawiera ona także słowiańskie elementy w konstrukcji, co wskazywałoby na szkutniczą współpracę Słowian i Wikingów (foto: P. Herfert, 1970).</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJVUz6PvsYkzFyEy31kHob2SPaj0lfxQKzeAKNzGJcyc7rmYfoAFapNTRkIyRjAQ2dX6NwXVR6nzT33GRRu09gl7OD9XnBoY2z8dWI6mULWdbbnwX_sL8u9FVSnRRDKAZbp6uqLI6LM8g/s1600/Ralswiek+Wikinger+Boote+ex+Herfert+1970.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="474" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJVUz6PvsYkzFyEy31kHob2SPaj0lfxQKzeAKNzGJcyc7rmYfoAFapNTRkIyRjAQ2dX6NwXVR6nzT33GRRu09gl7OD9XnBoY2z8dWI6mULWdbbnwX_sL8u9FVSnRRDKAZbp6uqLI6LM8g/s640/Ralswiek+Wikinger+Boote+ex+Herfert+1970.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">W</span> połowie IX wieku Wikingowie
zbudowali kolejne grody, jako ich centra polityczne i handlowe: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Early_Scandinavian_Dublin">Dublin</a> w Irlandii oraz <i>Holmgård</i> (na bazie słowiańskiego grodu <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rurikovo_Gorodische">Rurikowo Gorodiszcze</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rurikovo_Gorodische">)</a>, u ujścia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wo%C5%82chow_%28rzeka%29">rzeki Wołchow</a> do jeziora Ilmień, na Rusi. Pod koniec X wieku Waregowie zbudowali 2 km w górę rzeki od tego miejsca nowy gród - <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Veliky_Novgorod">Nowogród</a>, dzisiaj zwany Nowogrodem Wielkim, w odróżnieniu od Niżnego Nowogrodu (byłe Gorki). W sposób konsekwentny przygotowywali się do przejęcia pełnej
kontroli handlu pomiędzy trzema centrami cywilizacyjnymi: postkarolińską
Europą, Bizancjum oraz kalifatami arabskimi. Kontynuowali w ten sposób odbudowę zerwanych w wyniku <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wielka_w%C4%99dr%C3%B3wka_lud%C3%B3w">okresu migracyjnego</a> od IV wieku starych więzi handlowych z cywilizacją śródziemnomorską (z leżącymi na tym szlaku ziemiami polskimi), której centrum zaczęło zanikać w Cesarstwie Rzymskim, a tworzyć się w Bizancjum i na Bliskim Wschodzie. Zainteresowanie Skandynawów stworzeniem drogi wschodniej z Południem zostało od VI wieku wzmocnione pojawieniem się nowego rywala politycznego, jakim było rodzące się <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Merowingowie">Cesarstwo Frankijskie</a>, przechodzące na chrześcijaństwo i roszczące sobie prawo do dziedzictwa rzymskiego.<br />
<br />
Obok pokojowych stosunków
handlowych, jeżeli te nie były możliwe na warunkach akceptowanych przez
Wikingów, podejmowali oni ataki zbrojne przeciwko każdemu z tych
imperiów, a
następnie umiejętnie, drogą dyplomatyczną negocjowali korzystne dla
siebie warunki pokojowe. A więc odwoływali się nie tylko do swojej doskonałej znajomości operowania mieczem, ale i do równej biegłości w posługiwaniu się językami obcymi i do dobrej znajomości lokalnych zwyczajów i warunków (np. słynne ich <i>dogovory</i> z Bizancjum - te znane z lat 907, 911, 941, 944, 971 i 989 umowy polityczno-handlowe).<br />
<br />
To zapewne z kierunku rusko-bizantyjskiego dotarł na dwór Mieszka I wielbłąd, którego nasz książę podarował sześcioletniemu cesarzowi Ottonowi III w trakcie jego spotkania z cesarzową - regentką <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Teofano_%28cesarzowa_rzymska%29">Teofanu</a> (Teofano) w Kwendlinburgu 4 kwietnia 986 roku. Wiek później księżniczka kijowska <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eupraksja">Eupraksja Wsiewołodna</a>, zanim w AD 1088 poznała w Kwedlinburgu przyszłego małżonka cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_IV_Salicki">Henryka IV</a> i koronowana w Kolonii jako cesarzowa Niemiec pod imieniem Adelheid, poślubiła Henryka Długiego, margrabiego saksońskiego. Na ślub w Stade nad Morzem Północnym przybyła ze swoim dworem w imponującej karawanie wielbłądów, objuczonych cenną wyprawą ślubną. Orszak ślubny wiódł prawdopodobnie najkrótszą trasą przez Polskę, ponieważ od AD 1082 Polska, wcześniej wroga Henrykowi IV, po ślubie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Judyta_Maria_Szwabska">Judyty Salickiej</a>, siostry Henryka IV, z polskim księciem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_I_Herman">Władysławem Hermanem</a>, była bezpieczna dla tego przejazdu. Zbliżenie polsko-niemieckie pozwoliło wtedy odnowić stary szlak handlowy z Kijowa przez Kraków do Ratyzbony.<br />
<br />
Dopiero po schyłku epoki Wikingów z końcem XI wieku kraje o najbardziej dojrzałej gospodarce rynkowej wytworzyły własne organizacje kupieckie, które zaczęły współpracować ale i rywalizować na głównych szlakach handlowych Europy. Pewną wskazówką jakie nacje handlowały bezpośrednio z Bizancjum są te, wymienione w anonimowym dziele literackim z połowy XII wieku zatytułowanym "<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Timarion">Timarion</a>". Na dorocznym głośnym w Europie targu w Salonikach (drugim największym mieście w Bizancjum) na św. Dymitra (Demetrius), zwanym "demetrią", wymienieni są obecni tam kupcy ruscy, bułgarscy, dalmatyjscy, węgierscy, niemieccy, hiszpańscy, włoscy, arabscy, peczeńscy, armeńscy, hinduscy i etiopscy. Z innych źródeł wiemy, że przybywali tam również kupcy żydowscy i flamandcy, a także w ciągu całego roku pielgrzymi z wielu krajów Europy, podążający do lub z Jerozolimy. Już pół tysiąca lat liczyła wówczas <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Dymitra_w_Salonikach">bazylika św. Dymitra</a> w Salonikach, o rozległym podziemnym cmentarzu starochrześcijańskim (poniższe foto: Starboardside/Pixdaus).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvgNoHUPCCez2aAxBTy5No1X5Wwk5zh9d09NIezncEvxqDkbhurcf9bdopmX74mnlOqSPfiryR9a8MSpAcigF6AA1hjV7JiQXewctTFKyGPn8wgXN9UFaQoJoJbtoXj8yNM0a3n4FtJA0/s1600/St.+Demetrios+church+Salonika+catacombs.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="402" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvgNoHUPCCez2aAxBTy5No1X5Wwk5zh9d09NIezncEvxqDkbhurcf9bdopmX74mnlOqSPfiryR9a8MSpAcigF6AA1hjV7JiQXewctTFKyGPn8wgXN9UFaQoJoJbtoXj8yNM0a3n4FtJA0/s640/St.+Demetrios+church+Salonika+catacombs.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W 808 roku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Godfred">Godfred</a> (Gudfred), wódz duńskich Wikingów, w obawie przed atakami ze strony Imperium Karolińskiego, które wcześniej podbiło Fryzję i Saksonię, umacnia na granicy swojego terytorium stare wały obronne, zwane <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Danevirke">Danevirke</a> (Danewerke) oraz rozbudowuje przygraniczne miasto garnizonowe Sliasthorp (Sliestorp). Na poniższym fragmencie mapy <i><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Carta_Marina">Carta Marina</a></i> z AD 1539 jej autor, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Olaus_Magnus">Olaus Magnus</a>, zaznaczył przebieg tego "chińskiego muru" w Danii ("Munimentum Danavirke").<br />
<br />
Warto zwrócić uwagę, że w tym samym czasie bo w 810 roku Karol Wielki odgrodził się w podobny sposób od Obodrytów, budując wały obronne nazwane przez kronikarzy <i><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Limes_Saxoniae">Limes Saxoniae</a></i>. W ten sposób linia Danevirke i Limes Saxoniae wyznaczyła pas silnie umocnionej granicy oddzielajacej Wikingów i Wagrów (zachodni odłam Obotrytów) od Cesarstwa Karolińskiego. Ograniczone zostały kontakty Słowian z państwem karolińskim, które zresztą kolejnymi dekretami zakazywało sprzedaży broni Słowianom, a wzmocniły się relacje słowiańsko-wikińskie.<br />
<br />
Przy okazji, wykraczając na chwilę poza temat blogu, warto zwrócić uwagę na ciąg latarni morskich oraz pław (boji) na hanzeatyckim szlaku między Lubeką i Rygą. Jedna z latarni naniesiona została, prawdopodobnie niedokładnie, pomiędzy Wolinem (tutaj "Iulin") i Regą. Chodzi tu pewnie o latarnię morską na Górze Chełmskiej ("Gollenberg") pod Koszalinem, odnotowaną w kronikach w AD 1532. Posiadała ona wtedy kilka ogni, których światło odbijało się od pokrytego glazurą sferycznego lustra. Ten szlak morski niektórzy historycy uznają (z tych, o których istnieniu wiedzą) za najlepiej oznaczony nawigacyjnie na świecie na początku XVI wieku.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8b4mTZZevsvgC5Rx4_WyWyfEWCUmQU2k8HQmqwVWCNQ2JiwT5ADClpNDYn_yc_dedSr8BLpcwLbN7OWeg33biafmBKqOM1zX49osTfshxxalkijLee337_McmyTtvNnnOtJZQ9bCH4_g/s1600/Carta+Marina+Olaus+Magnus+AD+1539+part.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="474" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8b4mTZZevsvgC5Rx4_WyWyfEWCUmQU2k8HQmqwVWCNQ2JiwT5ADClpNDYn_yc_dedSr8BLpcwLbN7OWeg33biafmBKqOM1zX49osTfshxxalkijLee337_McmyTtvNnnOtJZQ9bCH4_g/s640/Carta+Marina+Olaus+Magnus+AD+1539+part.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wracając do AD 808, z uwagi na zbrojne (jak wynika z kronik) przejęcie Reriku przez <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dro%C5%BCko">Drożka</a>, wodza Obodrytów, Godfred w tym samym roku likwiduje to emporium i przenosi je do wewnątrz pasa obronnego, przez Sliasthorp do Hedeby. Informacje kronikarzy o ataku Drożka nie zostały jednakże potwierdzone przez prowadzone tam badania archeologiczne (żadnych śladów walki, spalenisk), co wskazywałoby że Godfred przeniósł kupców i rzemieślników z Rerik do Hedeby z powodów ekonomicznych.<br />
<i><br /></i>
<i>Nota bene</i>, w naszej historiografii Rerik uznany został za słowiańskie emporium, chociaż nie ma na to w archeologii kulturowych dowodów (a nawet przesłanek), ani nie jest znana żadna inna, niż skandynawska nazwa tego miejsca. Jej etymologiczne pochodzenie nie zostało jednak wyjaśnione. Pozwolę sobie zaproponować hipotezę, że nazwa Rerik mogła oznaczać terytorium należące do skandynawskiego ludu zwanego w języku staronordyckim <i>Renir</i>. Ich siedziby znajdowały się między dzisiejszymi miastami Oslo i Fredrikstad. Z końcem VIII wieku pochodzący z plemienia Renirów wikińscy żeglarze - handlowcy mogli osiedlić się w ustronnej zatoce Obotrytów i za ich zgodą utworzyć tam miejsce wzajemnego handlu. Nazwa jaką jemu nadali brzmiała <i>Reríki, </i>czyli teren ("ríki" to właściwie "królestwo" w staronordyckim) we władaniu Renirów. Podobnie imię Rurik, jakie przybrał założyciel wareskiej dynastii na Rusi, oznaczać mogło w języku nordyckim "król Rusów".<br />
<br />
Przy okazji jeszcze jedna dygresja - od nazwy południowo-norweskiego plemienia <i><a href="http://www.wikiwand.com/en/Rugii">Rugii</a> (Rygir)</i> pochodzi prawdopopodobnie nazwa wyspy Rugii. Około pierwszego wieku naszej ery przybyli oni z norweskiej prowincji <a href="http://www.wikiwand.com/en/Rogaland">Rogaland</a> i osiedlili się na dzisiejszym Środkowym Pomorzu, aby później przenieść się na Rugię i zapewne częściowo zmieszać się z przybyłymi w VII wieku słowiańskimi <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Ranowie">Ranami</a>. Ranowie byli zapewne po Waregach najbardziej "skandynawskim" z plemion słowiańskich. Cmentarzysko w okolicach Ralswiek zawiera około 400 skandynawskich kurhanów obejmujące trzystuletni okres pochówkowy. Uznawana za słowiańską nazwa Ranów pochodzi od południowonorweskiego plemienia Ranii, które w części wyemigrowało w czasach wikińskich na Rugię. Siedzibą tego plemienia były tereny zwane <i>Ránríki </i>(obecnie Bohuslän)<i>, </i>położone na północ od dzisiejszego Göteborga, znane z najbardziej na północ położonej w Europie koncentracji zabytków jeszcze z czasów rzymskich oraz z rysunków naskalnych w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rysunki_naskalne_w_Tanum">Tanum</a> sprzed około trzech tysięcy lat z wyobrażeniami m.in. ludzi, zwierząt, broni i okrętów.<br />
<br />
Oto usytuowanie topograficzne emporium w Ralswiek na Rugii z okresu IX-X wieku, którego autorem jest prehistoryk niemiecki <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Joachim_Herrmann_%28Pr%C3%A4historiker%29">Joachim Herrmann</a> ("Ralswiek. Archäologie in der Deutschen Demokratischen Republik", Stuttgart 1989). Port w Ralswiek założony został na nieistniejącej już wyspie położonej w najbardziej oddalonej od morza południowo-wschodniej części laguny zwanej <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gro%C3%9Fer_Jasmunder_Bodden">Grosser Jasmunder Bodden</a>. Na wschód od wyspy zaznaczone jest skupisko kurhanów, na zachód od niej trzy kurhany i trzy groby szkieletowe. Na południowym brzegu wyspy odkryte zostało pogańskie sanktuarium z VIII-X wieku. Na północ i południe od niego zlokalizowano szczątki czterech łodzi wikińskich.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhjuaQsji9uTsUsAHxnEi5bm0EtXCYLWwZHi1ztTXlpsqTNPCpyfGIgAaZRGVxKQ-OTE4zkN0YONBnvaLQjt7IkgKQ184gPbn7nLkUUdeDYD9ZY5g3PWjOYWRAAK65n33xZ7EZ9HOGYwQ/s1600/Ralswiek+ex+Herrmann+1989+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="584" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhjuaQsji9uTsUsAHxnEi5bm0EtXCYLWwZHi1ztTXlpsqTNPCpyfGIgAaZRGVxKQ-OTE4zkN0YONBnvaLQjt7IkgKQ184gPbn7nLkUUdeDYD9ZY5g3PWjOYWRAAK65n33xZ7EZ9HOGYwQ/s640/Ralswiek+ex+Herrmann+1989+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Od roku 946 ziemiami Ránríki władał <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tryggve_Olafsson">Tryggve Olafsson</a>, które po jego śmierci w 963 roku przeszły we władanie duńskich królów. Jeszcze na tych ziemiach i w tym samym roku, przed emigracją z matką na wareską Ruś, urodził się jego syn <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Olaf_I_Tryggvason">Olaf Tryggvasson</a>, ochrzczony w AD 991 i od 995 roku król Norwegii. Kroniki podają, że zabiegając o przywództwo polityczne całej chrześcijańskiej Skandynawii dążył do ślubu ze Świętosławą, siostrą Bolesława Chrobrego, która po śmierci swego męża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eryk_Zwyci%C4%99ski">Eryka Zwycięskiego</a> w 995 roku jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sygryda_Storr%C3%A5da">Sygryda Storrada</a> stała się królową Szwecji. Do małżeństwa tego nie doszło, zapewne dlatego że Świętosława uważana była za pogankę. Wyszła ona ponownie za mąż już rok później, za króla Danii <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Swen_Wid%C5%82obrody">Swena Widłobrodego</a>, któremu chociaż w dzieciństwie ochrzczonemu, nie przeszkadzało przywiązanie Świętosławy do starej wiary, jeżeli dzięki małżeństwu zdołał stworzyć silną koalicję duńsko-szwedzką wobec swego przeciwnika politycznego, Olafa Tryggvassona.<br />
<span style="font-family: GaramondPremrProTT-It; font-size: 11pt;"><br class="Apple-interchange-newline" /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
W dwa lata po przeniesieniu handlowego emporium z Rerik do Hedeby, z flotą liczącą 200 okrętów, Godfred plądruje wybrzeże Fryzji, pobiera okup w wysokości ponad 20.000 denarów i nakłada na Fryzów trybut. Jeszcze w tym samym wieku władzę polityczną we Fryzji przejmują Wikingowie: <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Rorik_of_Dorestad">Rorik z Dorestad</a> i po nim <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Godfrid,_Duke_of_Frisia">Godfrid</a>, mianowany przez cesarstwo karolińskie jako książę Fryzji. Chociaż przejęcie przez Wikingów władzy we Fryzji było przez nich zbrojnie wymuszone, to szybko wodzowie ci potwierdzili i kontynuowali swój lojalny stosunek wobec państwa karolińskiego. Obydwaj przyjęli chrzest, a Godfrid ochrzczony został w obecności cesarza karolińskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Oty%C5%82y">Karola III Grubego</a>. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rimbert">Rimbert</a>, biograf św. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Oskar_(%C5%9Bwi%C4%99ty)">Ansgara</a> potwierdza w swoim <i>Vita Ansgarii</i> istnienie w owym czasie bezpośrednich kontaktów handlowych między Birką a Dorestad (a także fakty przejścia tamże niektórych kupców wikińskich na chrześcijaństwo). Oto poniżej ilustrustracja ataku Wikingów na Dorestad, której autorem jest rysownik historyczny Johan Isings.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuEJERPfASEn6VWWcr7-wEodENw6GgUnlJpN_wrdUfSuctX3gADSw5VBh1kqVGixxanOlCi-ow96jYlyGCz6dFsDV_W_jXl5YHa5sBGy1CbojicVbN-04KqtBOVlWnd2nq9HPkrRRu44E/s1600/Vikings+in+Dorestad.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="234" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuEJERPfASEn6VWWcr7-wEodENw6GgUnlJpN_wrdUfSuctX3gADSw5VBh1kqVGixxanOlCi-ow96jYlyGCz6dFsDV_W_jXl5YHa5sBGy1CbojicVbN-04KqtBOVlWnd2nq9HPkrRRu44E/s1600/Vikings+in+Dorestad.jpg" width="320" /></a></div>
Frankoni zachodni (przyszli Francuzi), którzy z początku nie pozwalali na osiedlanie się na ich ziemi Wikingów, zmuszeni byli płacić olbrzymie okupy najeżdżającym ich regularnie Wikingom. Za odstąpienie od <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Siege_of_Paris_(845)">oblężenia Paryża</a> w 845 roku król <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_II_%C5%81ysy">Karol II Łysy</a> zapłacił okup w wysokości 7.000 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/French_livre">liwrów</a> (nie moneta, a jednostka obliczeniowa - ekwiwalent wagi jednego funta srebra), czyli w "żywym pieniądzu" 1.680.000 frankońskich denarów, co łącznie odpowiadało wadze dwóch i pół tony srebra. Ale już w 911 roku król francuski <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_III_Prostak">Karol III</a> zawarł z wodzem wikińskim <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rolf">Rolfem</a> (Rollonem) traktat pokojowy, na mocy którego powierzył mu we władanie księstwo Rouen, czyli północno-zachodnią część przedwikińskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Neustria">Neustrii</a>, a dzisiejszą Normandię.<br />
<br />
Rollon w polskiej Wikipedii nazywany jest Normanem, natomiast w angielskiej, francuskiej, niemieckiej etc. po prostu Wikingiem. Według "optyki" naszych historyków opuszczający Skandynawię i wyruszający na podbój, a więc będący "wikingiem" Rollon, w trakcie podróży morskiej przechodzi jak Alicja z Krainy Czarów przez magiczne lustro i przybywa do ujścia Sekwany już jako Norman. Czyżby dlatego, że wylądował w kraju, który w przyszłości nazwany będzie Normandią? Czy też dlatego, że pochodził z kraju nordyckiego? Jeżeli zaś tak, to dlaczego nie mówimy o "Normanach" w Polsce, a tylko o "wikingach"? Jeżeli owi historycy wiążą Normanów z Normandią, to nie Rollona a jego zlatynizowanych, a ściślej zgalicyzowanych potomków należałoby zwać Normanami.<br />
<br />
Wikingowie pozostawili po sobie w Normandii nie tylko setki kościołów i klasztorów i ponad 400 toponimów (nazw miejsc), ale wprowadzili do języka francuskiego m.in. nazwy czterech stron świata: <i>Nord, Sud, Est, Ouest</i>, od staronordyckich słów <i>Nordi, Sudri, Estri (Austri), Vestri</i>, a wcześniej znane u Franków w łacińskich odpowiednikach, kolejno: <i>Septemtrion, Midi, Orient, Occident</i>. Książęta normandcy promowali w społeczeństwie edukację i dobrze zorganizowaną pracę, wspierając <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Benedyktyni">benedyktyńską</a> ideę "<i>ora et labora</i>" (módl się i pracuj). W latach 911-1204, czyli w okresie faktycznej niezależności politycznej Normandii od Francji, powstały w tym kraju 33 klasztory benedyktyńskie. W owym okresie, w postwikińskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99stwo_Normandii">Księstwie Normandii</a>, o powierzchni siedmiokrotnie mniejszej niż Polska Piastowska, było trzykrotnie więcej klasztorów - centrów nie tylko religijnych, ale kulturowych i cywilizacyjnych, aniżeli w Polsce. Dzięki znacznie większej intensywności normandzkiego rolnictwa, rozwoju handlu i miast XII-wieczną Normandię zamieszkiwała ludność zaledwie o połowę mniejsza niż w ówczesnej Polsce. Oto mapa biskupstw i głównych klasztorów księstwa (źródło: Wikipedia).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHEZVJiwDFD-E11xBV1AaK_i63bo8rFVLWfsHP3EE5hNKAhh_3f-REL7p5kVGUWfQqy-eKEmPY2eJSbPbWjoLXgp9-yf7M8qItoGrGBLceYJ64dB7nNZ2NRZws2iReuVoeijv3iwnW7mE/s1600/Duch%25C3%25A9+de+Normandie+XIe+si%25C3%25A8cle.png" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="229" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHEZVJiwDFD-E11xBV1AaK_i63bo8rFVLWfsHP3EE5hNKAhh_3f-REL7p5kVGUWfQqy-eKEmPY2eJSbPbWjoLXgp9-yf7M8qItoGrGBLceYJ64dB7nNZ2NRZws2iReuVoeijv3iwnW7mE/s320/Duch%25C3%25A9+de+Normandie+XIe+si%25C3%25A8cle.png" width="320" /></a></div>
Zakonem-matką dla ruchu benedyktyńskiego nie tylko w Normandii, ale i w Polsce był <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbaye_Saint-B%C3%A9nigne_de_Dijon">klasztor św. Benignego</a> w Dijon (później także Cluny i inne). Jego założycielem był <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/William_of_Volpiano">św. Wilhelm z Volpiano</a> (962-1031), nauczyciel pierwszego w Polsce opata benedyktyńskiego Anastazego, o którym powiemy jeszcze niżej. Zapewne znający polski dwór królewski Wilhelm, który był przyjacielem księcia Normandii <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ryszard_II_Dobry">Ryszarda II Dobrego</a> mógł sprzyjać zaręczynom tego księcia w 1017 roku z siostrzenicą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_I_Chrobry">Bolesława I Chrobrego</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Estryda_Ma%C5%82gorzata">Estrydą Małgorzatą</a> (Sveinsdatter). Zaś <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kanut_Wielki">Kanut Wielki</a>, siostrzeniec Bolesława Chrobrego, żeni się w tym samym roku z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Emma_z_Normandii">Emmą</a>, siostrą Ryszarda II. Tak oto zadzierzgnięte zostały związki rodzinne pierwszych Piastów z wikińskimi rodami nie tylko w Danii, ale i w Normandii, a także kontakty kulturowe i religijne Polski z Burgundią. Wszystkie te cztery kraje (Normandia, Dania, Polska i Burgundia) były politycznie niezależne od Cesarstwa Niemieckiego. Wracając do toponimii wikińskiej - pozostałe po nich nazwy geograficzne występują nie tylko w Normandii, ale i w Polsce, np. Biesiekierz, ale to temat na całkiem osobny artykuł.<br />
<br />
Niezależnie od konfrontacji militarnych z Cesarstwem Karolińskim Wikingowie nie wahali się wielokrotnie atakować (bezskutecznie zresztą) mury obronne największego i najbogatszego wówczas miasta chrześcijańskiej Europy - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstantynopol">Konstantynopola</a>, które w okresie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyprawy_krzy%C5%BCowe">wypraw krzyżowych</a> sięgały 21 kilometrów długości. Pozostawili po sobie znaczący dorobek cywilizacyjny w budowie państwowości Anglii, Irlandii, Francji, Włoch, Islandii i Rosji, a także zapewne Polski i być może Czech. Oto schematyczna mapa "świata wikińskiego" w X-XI wieku (źródło: "L'épopée Viking", Robert Wernick 1980).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiICjOP93EaiPifZybRwl270lPnmM-omU9ol8Zwz9Ruuwmi9dQZsWnpiIvDb_-rr88-4k6Ix6ulMZeTHPZRKRE514n3hBzhcDKsUG6B8ko1L5ZnBxL4BbtWico1ne-YXBQr34oF5dUHf2k/s1600/Viking+world+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="382" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiICjOP93EaiPifZybRwl270lPnmM-omU9ol8Zwz9Ruuwmi9dQZsWnpiIvDb_-rr88-4k6Ix6ulMZeTHPZRKRE514n3hBzhcDKsUG6B8ko1L5ZnBxL4BbtWico1ne-YXBQr34oF5dUHf2k/s640/Viking+world+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Dla uzmysłowienia sobie punktu wejścia Polski jako państwa na arenę historii, warto pamiętać, że w roku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zjazd_gnie%C5%BAnie%C5%84ski">Zjazdu Gnieźnieńskiego</a> Anno Domini 1000 Konstantynopol liczył ponad 300.000 mieszkańców, a w Europie dorównywała mu wielkością i bogactwem tylko muzułmańska Kordoba. Ocenia się, że Bagdad był w tym czasie ponad milionowym miastem, czyli tyle ile liczył Rzym w okresie swojej największej świetności. Paryż, po inwazjach wikińskich, liczył wtedy "tylko" około 20.000 mieszkańców - najmniej w swojej historii od czasów rzymskich. Powiększone (Harald Sinozęby) w X wieku przez Wikingów emporium w Wolinie (w latach 967-985 przejściowo we władaniu Mieszka I) mogło liczyć około 5-7 tysięcy ludzi, a największe grody Polan, po ich rozbudowie w połowie X wieku, z niewątpliwym udziałem wikińskim, pewnie nie więcej niż dwa-trzy tysiące ludzi.<br />
<br />
Fortyfikacje Gniezna, Poznania i innych najpotężniejszych grodów Piastów z połowy X wieku zawierały nieznane wcześniej na ziemiach polskich tzw. konstrukcje hakowe oraz tzw. bermy, czyli uskoki w zewnętrznej linii wałów obronnych, stabilizujące wysokie wały i otaczającą je fosę. Są to technologie przyniesione przez Waregów z Bizancjum. W oparciu o dokonujący się w ostatnich latach postęp w badaniach archeologicznych okresu pierwszych Piastów, a także wzrastające uniezależnianie się niektórych badaczy od skostniałego, zdeformowanego przez ideologię dorobku naukowego ostatnich trzech ćwierci wieku, można określić hipotetyczną sekwencję powstawania w Polsce grodów wareskich: Tum, Giecz, Ostrów Lednicki, Poznań, Gniezno. To ostatnie miasto byłoby więc piątą dopiero w kolejności stolicą piastowską.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W realizacji swoich celów, jak wspomniałem wyżej, Wikingowie umiejętnie i elastycznie posługiwali się wobec "zainteresowanych krajów" środkami militarnymi, politycznymi i handlowymi. Zanim osiedlili się na Rusi potrafili narzucić lokalnym plemionom słowiańskim obowiązek płacenia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Danina">trybutu</a>, co zresztą wymusili również na Anglo-Saksonach, w formie słynnego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Danegeld">danegeld</a>. Pamiętajmy, że wymuszanie na innych krajach i ludach trybutu nie było "zarezerwowane" tylko dla Wikingów. Ci bowiem zastosowali tą samą metodę zbierania owoców swej dominacji polityczno-militarnej, jaką wcześniej stosowało państwo karolińskie wobec swoich sąsiadów: Saksonów, Słowian czy Bretonów.<br />
<br />
Oto wikińska Europa w okresie od VIII do XI wieku. Proszę zwrócić uwagę na niekompletność mapy, która przykładowo nie wykazuje żadnej obecności Wikingów w Konstantynopolu, podczas gdy już od 980 roku stacjonowało tam 6 tysięcy wikińskich wojowników, tak zwana <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwardia_wareska">gwardia wareska</a> (<i>drużina</i>), jaką podarował cesarzowi <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Basil_II">Bazylemu II</a> (którego monety są w składzie skarbu z Bonina) książę kijowski <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_the_Great">Włodzimierz Wielki</a>. Początkowo składała się ona tylko z Wikingów ruskich (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Waregowie">Waregów</a>), później także z Wikingów skandynawskich, normandzkich i angielskich. Ich kulturowy związek z macierzystą Skandynawią potwierdza fakt, że w trakcie wizyty w Konstantynopolu duńskiego króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eryk_I_Zawsze_Dobry">Eryka I</a> w 1103 roku gwardia wareska otrzymała od cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksy_I_Komnen">Aleksego I Komnenosa</a> pozwolenie na złożenie przez nią honorów królowi jako władcy ich narodu.<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhozYnkDNQhITUn1-4grtinQkDPulabhzw7yTlZ8Cd2sq37vlp4u3fa_1fRNGoWg9tu95KRS5LXlCl2Y5K1IA6OrB-UdIeCGimGhCi6ulQ3CM2GGcILxv_T5uOluMnL1vSMoShBAcxzC4Y/s1600/Viking+settlements+and+trade.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="420" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhozYnkDNQhITUn1-4grtinQkDPulabhzw7yTlZ8Cd2sq37vlp4u3fa_1fRNGoWg9tu95KRS5LXlCl2Y5K1IA6OrB-UdIeCGimGhCi6ulQ3CM2GGcILxv_T5uOluMnL1vSMoShBAcxzC4Y/s640/Viking+settlements+and+trade.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Do "jednego worka" (kolor zielony) wrzucono obszary nie tylko w ogóle nie zamieszkałe przez Wikingów, ale i te często przez nich odwiedzane oraz uznane za zamieszkałe w niewielkim stopniu. Jest to nie tyle błąd metodyczny, co moim zdaniem trudność w rozeznaniu w skali Europy, w oparciu o dotychczasowe oceny lokalnych historyków, stopnia obecności "czynnika normańskiego" w źródłach archeologicznych, jakimi ci dysponują. Mapa ta, przez widoczną obecność Wikingów wokół niemal całej Europy, pozwala jednakże zdać sobie sprawę, że znajdowane na Pomorzu monety i inne zabytki nadreńskie, saskie czy arabskie nie musiały tutaj trafiać, jako efekt sprzedaży feudałowi frankijskiemu czy kalifowi andaluzyjskiemu pomorskiego miodu czy dziegciu, ale jako haracz bezpośrednio zdobyty przez wikińskiego wodza w tych krajach albo także jako efekt wtórnej wymiany towarowej wewnątrz ugrupowań wikińskich, bez żadnego związku handlowego Pomorza z krajami, reprezentowanymi przez znajdowane tutaj monety.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Odkrywane na Pomorzu wczesnośredniowieczne artefakty pochodzenia fryzyjskiego, nadreńskiego lub frankijskiego z reguły automatycznie, bez silenia się na głębszą analizę, kwalifikowane są przez naszych historyków jako pochodzące z handlu prowadzonego przez Słowian pomorskich z tamtymi krajami. Handel bezpośredni między Fryzją i Pomorzem zapewne w okresie wikińskim istniał, ale dość wątpliwe jest, że na Pomorzu i Połabiu partnerami Fryzów byli bardziej Słowianie, niż Wikingowie, u których źródła (na przykład inskrypcja kamienna w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kyrkog%C3%A5rden_Runestones">Sigtunie</a>) potwierdzają istnienie fryzyjskich gildii kupieckich. Fryzowie bowiem już od VI wieku byli dla Skandynawów pośrednikami handlowymi nie tylko z merowińską Europą, ale i muzułmańską <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Andalus">Andaluzją</a> (dla której sprowadzali niewolników m.in. z Anglii, z Saksonii i zza dolnej Łaby - czyli także Słowian), a również z Bizancjum (do VIII wieku - zanim Wikingowie nie zbudowali bałtyckich emporii, o których wspominam wyżej, oraz tak zwanego "<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Trade_route_from_the_Varangians_to_the_Greeks">Szlaku od Waregów do Greków</a>"). Jeszcze <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ibrahim_ibn_Jakub">Ibrahim ibn Jakub</a> (al-Tartushi), ambasador <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalifat_Kordoby">kalifatu w Kordobie</a> (Andaluzji) na dworze cesarza Ottona I w latach 960-970 - a wcześniej jako kupiec, zajmował się handlem niewolnikami słowiańskimi dla kalifatu.<br />
<br />
Oto jeszcze jedna mapa pokazująca główne miasta - centra handlowe lub polityczne Europy i Orientu w IX-X wieku, a także tereny kontrolowane przez Wikingów oraz kierunki i daty ich pierwszych ekspansji.<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivNOSviGhCnj615JGwbltTGMPw_lig6UBeB_sbjDUk4HLT29qA4309vfBhMB_dO0QQEhEQfCCu6kjlheDw0Qzn8Pxswcmhq4sjZErzUUuS__AiZAXI5tZK_twwRqR5t34f31l8U6RzVP8/s1600/Wikinger+Karte+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="528" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEivNOSviGhCnj615JGwbltTGMPw_lig6UBeB_sbjDUk4HLT29qA4309vfBhMB_dO0QQEhEQfCCu6kjlheDw0Qzn8Pxswcmhq4sjZErzUUuS__AiZAXI5tZK_twwRqR5t34f31l8U6RzVP8/s640/Wikinger+Karte+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Niezrównane umiejętności Wikingów w budowie okrętów i w nawigacji, ich silna organizacja wodzowska oraz wielkie zasoby bogactwa umożliwiające prowadzenie wypraw wojennych - dla rabunku, w celu osiedlania się, a także dla osłaniania ich handlu (handel dalekosiężny w owych czasach nie mógł być prowadzony bez towarzyszącej mu ochronie militarnej), pozwalała Wikingom nie tylko dokonywać napadów na niemal dowolnych wybrzeżach Europy, ale i w pełni kontrolować - zwłaszcza w pobliżu Skandynawii, każdy akwen morski, a szczególnie bałtycki, każdy port i całą żeglugę.<br />
<br />
O ile historia i archeologia dysponuje bogatymi źródłami wskazującymi na wysoki kunszt żeglarski, handlowy i polityczny Wikingów, potwierdzony ich obecnością od <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/L%27Anse_aux_Meadows">L'Anse aux Meadows</a> w Kanadzie po Bagdad i Taszkient (włączeni zapewne w handel z Chinami, na co wskazują drewniane pałki z napisami runicznymi z VIII-X wieku - <a href="http://hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/explore/artworks/!ut/p/a1/04_Sj9CPykssy0xPLMnMz0vMAfGjzOL9HR3NDI2dDbz83QMsDRy9DQ3N_D3cfN1CzYEKIoEKDHAARwNC-sP1o1CVuLu5uxg4ulsGOluY-Bu5WxiiK_D39DY3cPQPMfXw9w9zNnI2gSrA44aC3AiDTE9HRQACkPY1/dl5/d5/L2dBISEvZ0FBIS9nQSEh/pw/Z7_OAA613C0JGQC90ACAU1J1FH193/ren/p=WCM_PI=1/p=ns_Z7_OAA613C0JGQFBC90ACAU1J1FH193_WCM_Page.d10ccb45-81ca-438d-a247-51b138e5af2e=7/p=CTX=QCPhermitageQCAenQCPhermitageQCPexploreQCPartworksQCP1/=/#Z7_OAA613C0JGQC90ACAU1J1FH193">Muzeum Ermitaż</a>, z doliny rzeki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ta%C5%82as_(rzeka)">Tałas</a> w Kirgistanie), o tyle brak jest w literaturze przedmiotu, która wskazuje na wysokie umiejętności szkutnicze, żeglarskie i handlowe już wczesnośredniowiecznych Słowian, dowodów źródłowych, które by pozwoliły zrekonstruować organizację i technikę kupiecką, żeglarską i szkutniczą Słowian w VIII-X wieku, w dobie wspólnoty plemienno-terytorialnej. Na odwrócenie się Słowian od morza w owym okresie wskazywałby m.in. fakt znajdowanego w źródłach archeologicznych u Pomorzan niewielkiego, poza IX/X-wiecznym Kołobrzegiem, udziału ryb morskich w szczątkach konsumpcyjnych.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Jeżeli chodzi o Pomorze, ale także Wielkopolskę i inne regiony, archeologia polska po 1945 roku, widocznie ciągle tkwiąca w traumie po nazistowskiej archeologii filonordyckiej, systematycznie wybielała elementy normandzkie w artefaktach nawet ewidentnie wikińskich, starając się uznać je bądź za słowiańską produkcję - jedynie opartą na wzorach normańskich, albo też przypisując ją jako "import" saski, fryzyjski, nadreński, bałtyjski, grecki, bizantyjski, wschodni, bądź jakikolwiek inny, aby nie normański, wikiński lub wareski (ruski). W definicji stosowanej przez naszych historyków "import" to zakup/nabycie obcego wyrobu przez tubylca, w ich rozumieniu - oczywiście Słowianina. Ten ukuty, "gazetowy" schemat myślowy ma przykrywać fakt istnienia wśród Słowian społeczności skandynawskich - zapewne najczęstszych adresatów lub producentów tych "importów".<br />
<br />
Bez żadnych (bo nieistniejących) jednoznacznych dowodów etnicznych, archeolodzy nasi regularnie pomijają możliwość, a na Pomorzu wysokie prawdopodobieństwo, że artefakty "o cechach skandynawskich", nawet te uznane za produkcję lokalną, na przykład łodzie klepkowe, mogły być produkowane przez osiadłych tutaj Skandynawów. W naszych dziełach naukowych słowiańskość artefaktu (zwłaszcza nieceramicznego) zbyt rzadko wypływa z logicznie przeprowadzonego procesu dochodzenia do finalnego wniosku metodami naukowymi, a zbyt często wynika z zadekretowania postawionej tezy autorytetem nazwiska autora. Stempel bezdowodowej dekretacji jest tym trwalszy, im autor stoi wyżej w hierarchii swojego środowiska.<br />
<br />
Archeologie innych krajów nie mają problemów z jednoznacznym identyfikowaniem obecności na ich ziemiach artefaktów wikińskich, podczas gdy w Polsce najczęściej używa się eufemistycznych określeń "w typie skandynawskim", "z inspiracji skandynawskiej", "w tradycjach północnych" itp. - co ma sugerować, że zabytek nie musiał być wytworzony w obrębie kultury wikińskiej, ani tym bardziej że był w posiadaniu Wikinga, a tylko że cechują go lub technikę jego wykonania określone rysy skandynawskie. Przyjmując wbrew zasadom logicznej dedukcji, że "jak nie musiał być - to zapewne nie był" historycy już dalej śmiało wyprowadzają tezę, że skandynawskie motywy wykorzystał <i>de facto</i> lokalny, słowiański producent paciorków szklanych, żelaznej ostrogi, grzebienia rogowego czy łodzi klepkowej - dla własnych potrzeb, albo na sprzedaż na miejscowym rynku, na użytek innych Słowian. W przypadku jednoznacznie wikińskiego charakteru zabytku, np. młotka Thora, wyrokuje się że słowiański wykonawca przeznaczał go "na eksport do Skandynawii". Można też "zamknąć sprawę" uznając młotek Thora za niezidentyfikowany "przedmiot w kształcie litery T" (patrz niżej obserwacje słowackich archeologów). Trzeba ubolewać nad jakością takich wywodów logicznych przywołując pogląd uznanego polskiego naukowca <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_%C5%81ukasiewicz">Jana Łukasiewicza</a>, że "logika jest moralnością myśli i języka".<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHPqMykFkU_NBx1X0Vw_qeJvwb9oX96DYrd85keSB0iKQiDIGdd34CvRMOO73UG2qylwTze2nsu8cJq7SDppRKZRtyfDWs9ZrUVA97QuYSLbT4xNL4O2tWmc2PvJSoWvQkufwjznVn244/s1600/Territories+of+the+Vikings+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="438" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHPqMykFkU_NBx1X0Vw_qeJvwb9oX96DYrd85keSB0iKQiDIGdd34CvRMOO73UG2qylwTze2nsu8cJq7SDppRKZRtyfDWs9ZrUVA97QuYSLbT4xNL4O2tWmc2PvJSoWvQkufwjznVn244/s640/Territories+of+the+Vikings+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Oto powyżej jeszcze jedna mapa, ukazująca główne szlaki handlowe, zasiedleńcze i militarne Wikingów oraz pierwsze daty ich obecności. Pozwoliłem sobie przy tym, w oparciu o znaczne już i coraz bogatsze źródła archeologiczne, a nie o ich oficjalną interpretację nadaną przez naszych historyków, usunąć na oryginale "pustynię wikińską" na Pomorzu i w Prusach. Kolor jasnozielony nie oznacza zatem tylko ziem w Skandynawii, ale i obce tereny zasiedlane przez Wikingów pośród ludności lokalnej (Anglia, Irlandia, Normandia, Pomorze, Prusy).<br />
<br />
Podejście naukowe w historiografii kończy się tam, gdzie środowiska badaczy zaczynają uznawać nie tylko źródła historyczne, ale i zbudowane na nich teorie i hipotezy naukowe za już "dawno ustalone", czyli skończone i nietykalne pomniki tej historiografii. Przykładem niech będzie bezpodstawna naukowo krytyka, z jaką wystąpił kiedyś <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Joachim_Lelewel">Joachim Lelewel</a> wobec Antoniego Helcela, gdy ten zwrócił uwagę na konkretne błędy zawarte w kronice Jana Długosza. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Zygmunt_Helcel">A. Helcel</a>, zasłużony dla polskiej historiografii historyk, skarżył się później <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/August_Bielowski">Augustowi Bielowskiemu</a>: "<i>Nie sądziłem, że mi to za ciężką winę i za brak patryotyzmu poczytanem będzie, gdy błędy Długosza dowodnie wytykając, ... chciałem czytelników mniej krytycznych (wobec) kronikarza ochronić od mylnych zdań i wniosków, tem łatwiejszych do przypuszczenia, iż się nawet takiemu jak Lelewel mistrzowi przydarzyło</i>."<br />
<br />
Fałszywie przyjęty od czasów <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gustaf_Kossinna">Gustawa Kosinny</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B3zef_Kostrzewski">Józefa Kostrzewskiego</a> kanon wiązania artefaktów z pochodzeniem etnicznym, a nie li tylko z kulturą materialną, jaką one reprezentują, zapędza do dziś naszych archeologów i historyków w ślepą uliczkę, jaką jest naukowo bezpłodne podtrzymywanie dyskusji o teoriach normańskich i słowiańskich, podczas gdy obie są uproszczonymi, czarno-białymi modelami, stworzonymi na podstawach ideologicznych, a nie naukowych.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjccuacDkHYJWJhP3tr7Wa2C9PHdiDXOaM5cIAfaSbFX2ZCxKvLuZMQWnx5LqCmbkbXCTxotLWfp7eWoB_dizx0rBBVtqd3aIwMcrb50AOkZLrqU1oL8A_LlLlgSRYIeEhY7t6O4ybqnu8/s1600/Viking+Anglo-Saxon+comb+with+protective+case.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjccuacDkHYJWJhP3tr7Wa2C9PHdiDXOaM5cIAfaSbFX2ZCxKvLuZMQWnx5LqCmbkbXCTxotLWfp7eWoB_dizx0rBBVtqd3aIwMcrb50AOkZLrqU1oL8A_LlLlgSRYIeEhY7t6O4ybqnu8/s1600/Viking+Anglo-Saxon+comb+with+protective+case.jpg" width="320" /></a>Postawy takie nie spełniają elementarnego wymogu metodologii naukowej, jakim jest przyjęcie w niej tak zwanego kryterium falsyfikowalności, czyli w naszym przypadku przeprowadzenie dowodu, który by wykazywał, że na przykład grzebień rogowy uznany jako słowiański wyrób z Pomorza, nie był lub nie mógł być wykonany przez nie-Słowianina i według jego własnej tradycji kulturowej. Jak ten obok, z wikińskiego Jorvik w Anglii, o formie i wzornictwie zbliżonym do grzebieni z Wolina. Należy przy tym pamiętać, że grzebienie - podobnie jak naczynia ceramiczne, obok pewnych elementów uniwersalnych, ważnych dla archeologa, zawierały cechy je indywidualizujące, identyfikujące obiekt z właścicielem.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Podobny kontrdowód byłby konieczny, dla wykluczenia możliwości skumulowania i posiadania przez Wikingów znacznej części wspomnianego skarbu z Bonina, złożonego w ziemi pod koniec XI wieku, aby stwierdzić - co uczyniło Muzeum w Koszalinie, że skarb ten nie miał żadnego związku z Wikingami, bowiem ci "</span><i style="font-family: inherit;">zakończyli swą działalność dużo wcześniej na tych terenach</i><span style="font-family: inherit;">". Argument oparty na chronologii nie wydaje się jednakże trafny, ponieważ skarb zawiera dirhemy (dirhamy) arabskie sprzed okresu, w którym przywóz na ziemie polskie praktycznie ustał (około 990 roku), a zatem dirhem boniński przybył z Arabii jeszcze w czasach wikińskich, bo przed XI wiekiem. Według dotychczasowych, dostępnych statystyk (T. Noonan 1990 - </span><i style="font-family: inherit;">The cessation of Viking Age dirham imports
into Poland and Polabia</i><span style="font-family: inherit;">) wynika, że z całości importu dirhemów na Pomorze, Połabie i do Polski tylko 0,8 procenta stanowiły monety, które trafiły na te tereny po 990 roku.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Rozpoczęty za pośrednictwem Wikingów jeszcze w VIII wieku napływ arabskich srebrnych monet do Europy przeżywał swój rozkwit w IX i X wieku, a na ziemiach państwa piastowskiego w X wieku. Te dwa stulecia to jednocze<span style="font-family: inherit;">ś</span>nie, chyba nieprzypadkowo, szczytowy okres <span style="font-family: inherit;">rozwoju </span></span><span style="font-family: inherit;">(od czasów <span style="font-family: inherit;">antycznych</span>) </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">handlu niewolnikami w Europie, Afryc<span style="font-family: inherit;">e</span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> p<span style="font-family: inherit;">ół</span>nocnej </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> i na Bliskim Wschodzie. </span>Oto mapa naszego kontynentu z zaznaczonymi znaleziskami dirhemów, wymownie wskazująca które tereny poza Skandynawi<span style="font-family: inherit;">ą</span> były pod handlową, a więc i militarną i polityczną dominacją ruskich Waregów (źródło: Dan Carlsson, Adrian Selin 2012 "In the footsteps of Rurik").</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjz4g44iBvuSMwT8OYKLL9TEbUpqbnqiHTb1p5xvKauzuFB3XaZbujoZ1Hz8oyqtygf2zTtcIDOVZL6FBx7KuQa26UlmKIhv8EC6I2BIk-ddib4ovCvgorYorY8RNbHdwDMk5cohD-47uw/s1600/Arabic+coins+in+Europe+ex+Carlsson.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="368" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjz4g44iBvuSMwT8OYKLL9TEbUpqbnqiHTb1p5xvKauzuFB3XaZbujoZ1Hz8oyqtygf2zTtcIDOVZL6FBx7KuQa26UlmKIhv8EC6I2BIk-ddib4ovCvgorYorY8RNbHdwDMk5cohD-47uw/s640/Arabic+coins+in+Europe+ex+Carlsson.png" width="640" /></a></div>
Niekwestionowanym jest fakt, że arabski pieniądz praktycznie w całości wpływał na Pomorze, Połabie i do Polski za pośrednictwem wikińskiej Rusi, skąd przechodził na ziemie polskie albo bezpośrednio (bardziej na początku X wieku), albo też pośrednio - przez Szwecję. W każdym przypadku przez handlowców wikińskich i głównie w formie tzw. siekańców (ułamków monet). W skarbach odkrywanych na ziemiach polskich, zawierających monety arabskie, z zasady należy liczyć się z ich pochodzeniem z handlu wikińskiego. To handel z Rusią i Bizancjum stał się jednym z głównych filarów akumulacji przez Piastów (kimkolwiek by nie byli) kapitału, niezbędnego do stworzenia silnego organizmu państwowego.<br />
<br />
I to chyba nie na eksporcie dóbr leśnych do Bizancjum czy Arabii dorobili się Polanie własnego państwa i własnej wodzowskiej dynastii Piastów, ale raczej na wywózce autochtonicznych Słowian, trzebionych z Wielkopolski wraz z lasami, które Polanom przeszkadzały w ich sposobie życia. Zwróćmy uwagę na śladową ilość dirhemów w Wenecji, która była przecież jednym z głównych centrów przerzutu niewolników do Arabii. Oznacza to, że handel niewolnikami nie był w gestii Wenecjan, ale w rękach "eksporterów", czyli skandynawskich, ruskich, pomorskich i polańskich Wikingów. Islamski pieniądz trafiał w ręce dysponentów tego najbardziej wówczas poszukiwanego "towaru", a więc - jak widać na mapie, do Waregów i Wikingów, a także - w dużo mniejszej skali, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chazarowie">Chazarów</a>. Czy może więc dziwić, że Mieszka I było stać na drugą co do wielkości, po cesarzu bizantyjskim, gwardię wareską?<br />
<br />
Gwardia wareska służyła cesarzom bizantyjskim przede wszystkim do ochrony przed zagrożeniem wewnętrznym w kraju, to jest przed wojnami domowymi i zagrożeniem życia samych cesarzy. To w czasach Mieszka I, w 969 roku, został zamordowany we własnej sypialni cesarz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nicefor_II_Fokas">Nicefor II Fokas</a>, zanim wspomniany wcześniej Bazyli II w AD 988 nie sprawił sobie ochrony Waregów. Przed nim z rąk wewnętrznej opozycji politycznej zginęło czterech innych cesarzy (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nicefor_II_Fokas">Konstans II</a> AD 668, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos">Justynian II</a> AD 711, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_V_Arme%C5%84czyk">Leon V</a> AD 820 i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_III_Metystes">Michał III</a> AD 867). Lojalna (tak długo, jak była dobrze opłacana) wobec władcy gwardia wareska miała za zadanie przede wszystkim ochraniać jego dwór i bezpośrednie otoczenie. Czyż Mieszko I, zapewne potomek przybyłych znad Dniepru Polan, nie liczył się z zagrożeniem wewnętrznym, jakie mogły stanowić siłą ujarzmione przez Polan, nieznane nam z imienia lokalne plemiona wielkopolskie? Wszakże tylko trzech władców ówczesnej Europy: Rusi, Bizancjum i Polski korzystało z ochrony gwardii wareskiej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrbm3eCYWoRQdZBDFK4-D3MLidM5rOPXwrs-y_MQlDo5Fy-HdfiIHQrrJGtSGyUBTTKbqRh4bWpxXrPtvGxzqL7cUnZRlmWItYMEmwS4IHnC9gfHQ38UIWplp_WS8y-c4d4g2PZsKGAvs/s1600/Roussel+de+Bailleul+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="190" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgrbm3eCYWoRQdZBDFK4-D3MLidM5rOPXwrs-y_MQlDo5Fy-HdfiIHQrrJGtSGyUBTTKbqRh4bWpxXrPtvGxzqL7cUnZRlmWItYMEmwS4IHnC9gfHQ38UIWplp_WS8y-c4d4g2PZsKGAvs/s200/Roussel+de+Bailleul+ed2.jpg" width="200" /></a></div>
Wikingowie w służbie Piastów nie byli jednakże tylko bezwolną "gwardią przyboczną", jak ich rolę - bez żadnych przesłanek historycznych ani archeologicznych, regularnie pomniejszają nasi historycy. Odwrotnie, źródła archeologiczne wskazują na wysoką, jeżeli nie dominującą rolę kulturową Wikingów w okresie wczesnopiastowskim. Gwardia wareska musiała raczej być organizacją o silnej podmiotowości politycznej, zapewne mającej wpływ na przebieg wielu ważnych dla kraju wydarzeń. Pewną wskazówką jak wielkie ambicje polityczne mieli wikińscy najemnicy jest historia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Roussel_de_Bailleul">Roussela de Bailleau</a>, który w AD 1074 otwarcie przeciwstawiając się cesarzowi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_VII_Dukas">Michałowi VII Dukasowi</a> miał ambicje utworzyć w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lycaonia">Lykaonii</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Galacja">Galacji</a> własne państwo (podobnie jak <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miec%C5%82aw">Miecław</a> na Mazowszu w AD 1037) oraz mianować cesarzem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Dukas_(cezar)">Jana Dukasa</a>. Nie zrealizował swych zamiarów tylko dlatego, że został pokonany dzięki pomocy, o którą cesarz poprosił Turków - największych wrogów Bizancjum. Kto wie czy Turcy byliby w stanie tak szybko zawładnąć całą Azją Mniejszą, gdyby między nimi a Bizancjum stało na przeszkodzie nowe państwo normańskie. Oto powyżej pieczęć osobista tego normańskiego najemnika, z wizerunkiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9xZn_r1Ub-rmKDwpmOro6O2ypwDxv3xlZsxvVq-C6_CFKN9otJElaQUilfnjYqW7GCQ8M0r5aApnrJJvdNc-LJX5LTgESdFf5k7MHtBivUYVYUzBZMXsogSQ6ugSiKlGtPvQ5L6IsZ4I/s1600/Dirham+pendant+Gotland+10th+century.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9xZn_r1Ub-rmKDwpmOro6O2ypwDxv3xlZsxvVq-C6_CFKN9otJElaQUilfnjYqW7GCQ8M0r5aApnrJJvdNc-LJX5LTgESdFf5k7MHtBivUYVYUzBZMXsogSQ6ugSiKlGtPvQ5L6IsZ4I/s1600/Dirham+pendant+Gotland+10th+century.jpg" width="270" /></a>Wracając do arabskich monet, oto obok popularny na Pomorzu samanidzki dirhem, ten egzemplarz bity w mennicy al-Mad'in w Afganistanie około 920 roku; tutaj wykorzystany jako ozdobna zawieszka (egzemplarz znaleziony na Gotlandi, obecnie w British Museum). Arabski dirhem wykorzystany jako zawieszka stanowił także część skarbu z Bonina.<br />
</div>
<div style="text-align: justify;">
Oczywisty związek z handlem prowadzonym przez Wikingów z Bizancjum ma srebrna moneta bizantyjska, tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Miliaresion">miliaresion</a> z podobizną cesarzy Bazylego II i Konstantyna VIII, (pierwszy z lewej, drugi z prawej strony awersu na fotografii poniżej), bita w latach 977-989, której fragment znajduje się w skarbie z Bonina. Monety bizantyjskie sprowadzane były do Europy przez Waregów, czyli Wikingów z Rusi, zwaną przez nich samych "drogą wschodnią" (<i>Austrvegr</i>), czyli wspomnianym wyżej szlakiem "od Waregów do Greków". Największe nagromadzenie monet bizantyjskich z okresu wikińskiego znajduje się w Szwecji (w tym 90 procent na Gotlandii), oraz w Estonii. Dalsze znaleziska pochodzą z Niemiec, Danii, Finlandii, Łotwy, Polski i Rosji. Statystyki znalezisk tych monet jednoznacznie potwierdzają główny strumień wiodący przez Ruś, Gotlandię, dalej na Pomorze i wgłąb Europy środkowej. </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W latach 1090-1091 wojska polskie pod dowództwem wojewody krakowskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sieciech_%28palatyn%29">Sieciecha</a> zaatakowały Pomorze, a "... <i><span lang="PL">wiele zamków zostało zrównanych z ziemią, a inne, jak Pirycz (Pyrzyce), Starygród (Stargard), Białygród (Białogard), Kamin (Kamień), Massow (Maszewo) etc. zostały obsadzone polskimi garnizonami, przechodząc pod władanie Sieciecha</span></i><span lang="PL">". Cytat pochodzi z książki <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Leonard_Chod%C5%BAko">Leonarda Chodźko</a> "La Pologne historique littéraire monumentale et pittoresque" (Paryż 1836), o której wspominam w artykule "<a href="http://massovia.blogspot.com/2010/03/maszewo-anno-domini-1091.html">Maszewo Anno Domini 1091</a>". W skarbie z Bonina znajduje się denar Sieciecha, bity w latach 1080-1100. Nie można wykluczyć, że dostał się on do skarbu właśnie w okresie polskiego najazdu na Pomorze.</span><br />
<span lang="PL"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
Trzeba pamiętać, że Wikingowie nie zakończyli działalności na Pomorzu "dużo wcześniej" przed zakopaniem skarbu z Bonina, jak utrzymuje Muzeum w Koszalinie, co prawdopodobnie miało miejsce około 1090 roku (jeżeli dotychczasowa próba monet opublikowana przez Muzeum jest tutaj reprezentatywna). Jeszcze w 1098 roku duński król <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eric_I_of_Denmark">Eryk I</a> zaatakował gród w Wolinie, gdzie szukała schronienia duńska opozycja polityczna. Fakt ten potwierdza, że lokalni Wikingowie nie poddali się kontroli Danii, ale kontynuowali działalność handlową i żeglugową bez opłacania trybutu. </div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_SEnKo0-njs-qYFBBpi-6Cpx4IUw2Xx0g7Q4AHopxj2pN06xyd_giwwAtQ4pM3lN_cXtklgpyN-abRQLiAu80HFPe__cKeOELDcrMKrB8Ai68MIBmL2vVnQ5Y_bWyppYSLfs6yabhji0/s1600/Bonin+miliaresion+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="302" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_SEnKo0-njs-qYFBBpi-6Cpx4IUw2Xx0g7Q4AHopxj2pN06xyd_giwwAtQ4pM3lN_cXtklgpyN-abRQLiAu80HFPe__cKeOELDcrMKrB8Ai68MIBmL2vVnQ5Y_bWyppYSLfs6yabhji0/s640/Bonin+miliaresion+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Nie ma żadnych źródeł pisanych lub archeologicznych, które by wskazywały na pewną cezurę czasową, poza którą ludność Wolina skandynawskiego pochodzenia, która współzamieszkiwała te tereny od początków IX wieku, miałaby je (jak i inne miejsca na Pomorzu) w całości lub w ogóle opuścić. Istnieją natomiast liczne dowody, że wczesnośredniowieczne Pomorze było polietniczne. Jak widać, nie zraża to wielu naszych archeologów do "stemplowania" jako słowiańskie nawet zabytków o wielokulturowym i z reguły nieczytelnym etnicznie kontekście. Ta przebijająca ponad istotę artefaktu chęć potwierdzenia oczekiwań archeologa, czyli przyjęte przez niego z góry tak zwane skrzywienie konfirmacyjne ("<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Confirmation_bias">confirmation bias</a>") - po polsku niedobrze tłumaczone jako "efekt potwierdzenia", prowadzi w efekcie do deformacji zwanej błędem poznawczym ("<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cognitive_bias">cognitive bias</a>"), czyli nieracjonalnego sposobu postrzegania rzeczywistości historycznej.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Dlaczego więc pozanaukowy, ideologiczny pojedynek na teorie słowiańskie i normańskie jest tak w Polsce żywotny, podczas gdy nie powstała na przykład "teoria irlandzka", w opozycji do teorii normańskiej? Irlandczycy nie mają problemu aby uznać, że Wikingowie założyli im porty i zaczątki miast w Dublinie, Cork, Limerick, Wexford i Waterford. I że niewolnicy irlandcy (a niewykluczone, że też m.in. Słowianie połabscy i pomorscy, a także niewolne kobiety skandynawskie) byli wykorzystywani przez Wikingów do zasiedlania Islandii. Niewolnicy głównie z Anglii i frankijskiej Europy, brani na służbę do Wikingów w Skandynawii (tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Thrall">thralls</a>), nosili takie oto żelazne obroże (źródło: National Museum of Ireland).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidwoDV9E-mW4NhXXxODdZUvcewwiF8-D_XE0hIb-RBwItIP65APciIeopJoctL4KVPgzk6Fq7IyKuH4HMr7bI0hCnfqk39I0y6DCtIYnhICYbPDZjLO6wmVTFxMEDpo8o2DcEUJAOzbZ4/s1600/Viking+Slave+collar+ex+Dublin+National+Museum+of+Ireland.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="199" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidwoDV9E-mW4NhXXxODdZUvcewwiF8-D_XE0hIb-RBwItIP65APciIeopJoctL4KVPgzk6Fq7IyKuH4HMr7bI0hCnfqk39I0y6DCtIYnhICYbPDZjLO6wmVTFxMEDpo8o2DcEUJAOzbZ4/s1600/Viking+Slave+collar+ex+Dublin+National+Museum+of+Ireland.jpg" width="320" /></a></div>
Dlaczego słowiańscy Wolinianie a nie Wikingowie mieliby zbudować i następnie kontrolować miejscowe emporium, które wzbudzało podziw współczesnych tamtym czasom kronikarzy? Dziesiątki proto-miast zbudowanych przez Wikingów na rozległych przestrzeniach Europy wskazuje, że argument o słowiańskim emporium w Wolinie zaczyna i kończy się na fakcie, że powstało ono na terenach zamieszkałych przez Słowian i zapewne z ich udziałem. Oto próba odtworzenia wyglądu wikińskiego emporium w Dublinie około roku 1000 (źródło: Guide to the National Museum of Ireland Archaeology, 2007)</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1YnqR1kSf6vqy1lZRzEpKJ6ECY_xmw__TLNiRTNWlMqAImpFtPdA5AzT0Aasg_11lN-3g34SxofhE2k7av4Evl-trLZrqYbbz7GMQpVdHqEm27JlP0WWSO2w0maSBfNXia2aWNAr0eWg/s1600/Viking+Dublin+AD+1000.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="476" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg1YnqR1kSf6vqy1lZRzEpKJ6ECY_xmw__TLNiRTNWlMqAImpFtPdA5AzT0Aasg_11lN-3g34SxofhE2k7av4Evl-trLZrqYbbz7GMQpVdHqEm27JlP0WWSO2w0maSBfNXia2aWNAr0eWg/s640/Viking+Dublin+AD+1000.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div>
<div style="text-align: justify;">
Nie należy zapominać, że pierwsze na Pomorzu wikińskie emporia: Bardy-<span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>wielubie, raczej o lokalnym znaczeniu, oraz Wolin i Truso, handlujące z państwem karolińskim (a także łupiące je) oraz z Bizancjum i ze światem arabskim, zakładane były w drugiej połowie VIII wieku - jeszcze w okresie wspólnoty terytorialno-plemiennej u tutejszych Słowian, kiedy "<i>panujące struktury społeczne sprzyjały względnej izolacji w stosunku do reszty świata,</i> <i>(a)</i> <i>zakres wiadomości geograficznych zapewne nie przekraczał zazwyczaj najbliższego terytorium plemiennego</i>". I dalej, kiedy "<i>społeczności zachodniosłowiańskie nie miały zapewne wypracowanego systemu, który określałby chronologię minionych wydarzeń</i>", a miary masy Słowianie stosowali "<i>według propozycji wagowych, przynoszonych przez obcych kupców</i>". Cytaty pochodzą spod pióra Lecha Leciejewicza ("Słowianie Zachodni", 2010).<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhX39r32_e6HrvRiSh5YqXwpkUq87iF4JJ2LQ8SFCteGJfqryi_I158EehBiI6YTxmkPDWoNNpUtFyayfNU577zTOlOrrVCZgCteVeAZdB8osJBcnu5-0G68J2grZ0MOCXvyYx0FWOn9PM/s1600/Kantzow+Kgl.+Bibliothek+Kopenhagen+Slg.+Thott+644+Fol.%252C+Bl.+452+r+ed3.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="252" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhX39r32_e6HrvRiSh5YqXwpkUq87iF4JJ2LQ8SFCteGJfqryi_I158EehBiI6YTxmkPDWoNNpUtFyayfNU577zTOlOrrVCZgCteVeAZdB8osJBcnu5-0G68J2grZ0MOCXvyYx0FWOn9PM/s320/Kantzow+Kgl.+Bibliothek+Kopenhagen+Slg.+Thott+644+Fol.%252C+Bl.+452+r+ed3.jpg" width="320" /></a>Interesującym jest fakt, że jeszcze na szkicu mapy Pomorza z kroniki "Pomerania" <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_Kantzow">Tomasza Kantzowa</a> z AD 1538 Bardy (Bart) zaznaczone są jako wyróżniająca się miejscowość na Pomorzu Środkowym, obok zresztą Manowa, Koszalina, Białogardu, Karlina, Szczecinka, Połczyna, Polanowa i Miastka. Oto fragment tej mapy z rękopisu znajdującego się w <a href="http://www.kb.dk/en/">Bibliotece Królewskiej</a> w Kopenhadze (Slg. Thott 644 Fol., Bl. 452r).<br />
<br />
Historia dowodzi, że ci co dysponowali wiedzą, mieli także władzę. Kto wie, czy nie tylko staronordyckie słowa "<i>kunnan</i>" (wiedzieć) i "<i>kunnanan</i>" (wiedzieć jak), ale i starogermańskie "<i>kuningaz</i>" (król), mogące oznaczać także znawcę, nie pochodzą wspólnie od protoindoeuropejskiego rdzenia "<i>gno</i>" (wiedzieć). Od nordyckiego "<i>konung</i>" (książę) pochodzi z kolei starosłowiańskie "<i>kŭnędzĭ</i>" (pisane w tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82agolica">głagolicy</a>, najstarszym alfabecie języka słowiańskiego). Z tego ostatniego wywodzi sie rosyjski "kniaź" i z kolei polski "książę". W języku fińskim jest to "<i>kuningas</i>" a w litewskim "<i>kunigas</i>". W staropolskim słowa "kuniczne" i "kunigowe" określały daniny składane na rzecz księcia albo króla. Podobnie "książka" może wywodzić się od słowa "książę". "Księga" pochodzi od starszej "knięgi", a dalej od "kningi", rosyjskiej "knigi" i wreszcie od starosłowiańskiego słowa "kŭniga", bliskiego nordyckim "kunnan" i "konung". A więc ze staronordyckim "wiedzieć" mogą być powiązane etymologicznie nasze "książę, ksiądz", a także "książka", które to ostatnie słowo Aleksander Brückner wywodzi jednak od starosłowiańskiego *kъnъ - pień drzewa. Przykłady te wskazują na możliwość przenikania we wczesnym średniowieczu z języka staroruskiego do staropolskiego słów pochodzenia nordyckiego, które wcześniej zostały wprowadzone do tej pierwszej mowy przez Waregów.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Skąd "polscy" S<span style="font-family: inherit;">ł</span>owianie z początków X wieku, kiedy zaczęły na naszych ziemiach następować<span style="font-family: inherit;">, potwierdzone archeologicznie, niemal rewolucyjne zmiany w organizacji centrów władzy, posiedli wiedzę, technikę i <span style="font-family: inherit;">ś</span>rodki materialne, pozwalające im zbudować pa<span style="font-family: inherit;">ństwo, które było w stanie w AD 972 zatrzymać na Odrze pod Cedynią Cesarstwo Niemieckie? <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">W</span>iedza ta nie mogła przyjść z ksią<span style="font-family: inherit;">g tajemnych, <span style="font-family: inherit;">bowiem nasi ówcześni przodkowie byli analfabetami. <span style="font-family: inherit;">Wi<span style="font-family: inherit;">e</span>dzę o świecie zaczęli przynosić </span>księża dopiero, kiedy państwo było już okrzepłe i trwałe. </span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wiedzę tą musieli przynieść ze sobą z Rusi Kijowskiej </span></span></span></span></span>Polanie - Waregowie, <span style="font-family: inherit;">z których po paru pokoleniach wyrósł </span>Mieszk<span style="font-family: inherit;">o</span> I<span style="font-family: inherit;">. To oni dysponowali </span>wiedz<span style="font-family: inherit;">ą</span> o świecie, o nowych technikach w budowie grodów, w rolnictwie, w rzemiośle i handlu. Byli spadkobiercami <span style="font-family: inherit;">Wikin</span>gów<span style="font-family: inherit;">, </span>jedynych "światowców", jak to wynika z zabytków archeologicznych, którzy powszechnie byli obecni na terenach polskich od początku X wieku. To Wikingowie <span style="font-family: inherit;">utrzymywa</span>li bezpo<span style="font-family: inherit;">ś</span>rednie kontakty nie tylko z Konstantynopolem, ale i z kupcami w Bagdadzie. Tam też zapewne wymieniali wiedzę z geografami perskimi, których <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">znajomość pozaeuropejskiego świata była najlepsza</span>, jaką wówczas dysponował człowiek. Tak więc "polskimi" Słowianami nie byli zapewne pierwotne ludy tubylcze które zasiedl<span style="font-family: inherit;">ały</span> te ziemie w VI-IX wieku, ale przybyli <span style="font-family: inherit;">na przełomie IX<span style="font-family: inherit;">/X wieku <span style="font-family: inherit;">pod przywództwem Waregów</span> Polanie, kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rzy zdominowali i prawdopodobnie w du<span style="font-family: inherit;">ż</span>ej m<span style="font-family: inherit;">ierze wytrzebili i wyprzedali autochto<span style="font-family: inherit;">ń</span>skie plemiona<span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">S<span style="font-family: inherit;">ł</span></span></span>owian</span>.</span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Oto jak Wikingowie, <span style="font-family: inherit;">sprowokowani <span style="font-family: inherit;">ekspansją </span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Europy k<span style="font-family: inherit;">arolińsk<span style="font-family: inherit;">iej </span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">na wschód</span></span>, rozpoczęli w IX<span style="font-family: inherit;">-X wieku "poznawać"<span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">tereny </span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/West_Francia">państwa zachodniofrankijskiego</a><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">, które okazało się za słabe, aby oprzeć się sile<span style="font-family: inherit;"> i</span> ruchliwości Wiking<span style="font-family: inherit;">ó</span>w<span style="font-family: inherit;"> </span></span></span></span><span style="font-family: inherit;">(<a href="http://lepetitsaintmartin.unblog.fr/category/non-classe/page/2/">źródło</a>: "Histoire du quartier St Martin de Rennes"). </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNehvEL2Q4_Ong-_li3J3z6C351O0r1mdA3mDM94YqZkcqkIFyRbszHqMslwVArToSqUQykzeOv-e89RTSyxGQ27xW7Zw-vqD-LtvzrXhCgY8qSzRyVz0aqAgY449zXQKshqZEWcTN8Vw/s1600/Viking+invasions+on+France.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="362" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNehvEL2Q4_Ong-_li3J3z6C351O0r1mdA3mDM94YqZkcqkIFyRbszHqMslwVArToSqUQykzeOv-e89RTSyxGQ27xW7Zw-vqD-LtvzrXhCgY8qSzRyVz0aqAgY449zXQKshqZEWcTN8Vw/s640/Viking+invasions+on+France.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Można zapytać dlaczego taka mapa nie mogła powstać dla Pomorza? Nie dlatego, że Wikingowie nie interesowali się najbliższym im Pomorzem i ich tu nie było, jak tłumaczą to nasi historycy - sprowadzając swoje wywody do "zasady", że pod latarnią najciemniej. I nie dlatego, że napady wikińskie na te ziemie były, ale nie było komu tego zapisać (nie było mnichów). Dlatego bowiem, że Skandynawowie egzystowali na tych ziemiach, chociaż w pewnym rozproszeniu, już przed wejściem na nie Słowian w VI-VII wieku, ale także dlatego, że przybywający tutaj w okresie VIII-XI wieku Wikingowie czuli się jak u siebie w domu. Dominowali nad Słowianami nadbałtyckimi nie liczebnie, ale - nie bójmy się tego powiedzieć - kulturowo, w taki sposób, że nie musieli zanadto używać siły zbrojnej, aby się z nimi "dogadać", czyli przez kilka wieków mniej lub bardziej harmonijnie współpracować. "Oni" korzystali z eksportu niewolników, a "my" - dzięki ich know-how, z polepszania warunków życia. Wikingowie górowali nad Słowianami tak, jak dominowali militarnie, a zatem organizacyjnie i technicznie, nad Frankonami i nad każdą inną nacją europejską, poza państwem bizantyjskim i kalifatami arabskimi.</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-family: inherit; text-align: justify;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Potwierdzeniem współpracy Słowian i osiadłych lub czasowo przybywających na Połabie i Pomorze Skandynawów jest fakt, że założone przez tych ostatnich emporia handlowe Menzlin, Ralswiek, Wolin i Bardy (Kołobrzeg) nie miały przez pierwsze kilkaset lat wałów obronnych, a były otwartymi osadami - podobnie jak Ribe, Hedeby, Truso czy Birka. Być może zdarzały się także napady Słowian na emporia, jak na przykład wspomniany w kronikach ale niepotwierdzony archeologicznie atak Drożka. Zaczęły one być umacniane dopiero po powstaniu zagrożenia zewnętrznego, głównie ze strony Cesarstwa Karolińskiego - w części sprowokowanego przez napady Wikingów na zachodnią Europę. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Wikingowie potrafili także </span>politycznie <span style="font-family: inherit;">wykorzystać waśnie międzyplemienne wśród Słowian połabskich. </span><a href="https://www.wikiwand.com/en/Royal_Frankish_Annals" style="font-family: inherit;">Królewskie Roczniki Frankońskie</a><span style="font-family: inherit;"> podają, że "<i>W AD 808 po stronie Godfreda</i> (wodza duńskich Wikingów - mój przypis) ... <i>stał także lud słowiański zwany Wilzami (</i><a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wieleci">Wieleci</a> - przypis mój<i>), a dzięki ich starej wrogości wobec ich sąsiadów Obodrytów, teraz spokojnie połączyli się z armią Godfreda</i> (w konflikcie z Karolem Wielkim - przypis mój). <i>Kiedy wrócił on do swego królestwa, także i Wilzowie powrócili do swoich domów, po drodze zabierając zrabowane Obotrytom dobra. ... Godfred ... zniszczył miejsce handlowe w pobliżu morza, zwane przez Duńczyków Reric. Miejsce to przynosiło jego królestwu dużo wpływów z opłat celnych</i>". Tak więc niezależnie od wzajemnych stosunków pomiędzy plemionami słowiańskimi Wikingowie czerpali korzyści ekonomiczne z emporiów zbudowanych w każdym z tych plemion nadmorskich: Rerik (Obotryci), Dierkow (<a href="http://www.wikiwand.com/pl/Chy%C5%BCanie">Chyżanie</a>), Menzlin (<a href="http://www.wikiwand.com/pl/Czrezpienianie">Czrezpienianie</a>), Ralswiek (<a href="http://www.wikiwand.com/pl/Ranowie">Ranowie</a>), Wolin (<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wolinianie">Wołynianie</a>), Bardy (Parsęcianie - nazwa przeze mnie zaproponowana).</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXGTPCon7pZSZKWP0aQ4cmX38ADK8MZeSc5hyphenhypheniyy_C_8w4jm2euXxM5rajWxzfWc225UsCaXg8Hz3I768EcKM0NdCRBFgU5eC5Q1aZWqhBiXLmjoi7smOUZZkzkc4AyMqxcP9zAbCWcw0/s1600/Eider+Treene+Schlei+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="263" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXGTPCon7pZSZKWP0aQ4cmX38ADK8MZeSc5hyphenhypheniyy_C_8w4jm2euXxM5rajWxzfWc225UsCaXg8Hz3I768EcKM0NdCRBFgU5eC5Q1aZWqhBiXLmjoi7smOUZZkzkc4AyMqxcP9zAbCWcw0/s320/Eider+Treene+Schlei+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Wydaje się, że wyrażana czasami przez historyków nuta żalu, że Godfr<span style="font-family: inherit;">e</span>d zniszczył jakoby konkurencyjne dla Hedeby emporium w Reriku - uznawane za koronny dowód aktywności handlowej wczesnośredniowiecznych Słowian, nie wydaje się uzasadniona. Nie tylko, jak wspomniałem wyżej, z braku dowodów archeologicznych i kronikarskich dla hipotezy o kontroli Reriku przez Słowian, ale ze względów na bezkonkurencyjne położenie Hedeby na najkrótszym szlaku między Morzem Bałtyckim i Morzem Północnym. Obrazuje to powyższa mapa, z zaznaczonym torem wodnym umożliwiającym żeglugę statkami morskimi korytami rzek Schlei, Treene i Elder (kolor brązowy) oraz 17-kilometrowy odcinek lądowy przerzutu towarów, między Hedeby i Hollinstedt (kolor zielony). Do Hollinstedt dochodziły pływy morskie z Morza Północnego, które niosły statki wikińskie i fryzyjskie. Dopiero 11 wiek<span style="font-family: inherit;">ó</span>w później, bo w 1914 roku, powstała lepsza z najkrótszych droga wodna łącząca Bałtyk z Morzem Północnym - Kanał Kiloński.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span><span style="font-family: inherit;">Być może Schleswigowi Szwajcarzy zawdzięczają nazwę swego kraju. W "<a href="http://bildsuche.digitale-sammlungen.de/index.html?c=viewer&lv=1&bandnummer=bsb00027524&pimage=00001&suchbegriff=&l=fr">Schwytzer Chronica</a>" z 1554 roku przywołana została historia osiedlenia się około 100 roku p.n.e., po przegranej bitwie z Rzymianami, w okolicach dzisiejszego miasta Zürich plemienia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cymbrowie">Cymbrów</a>, któremu przewodził niejaki Schwytz. Od niego miałaby pochodzić nazwa Szwajcarii (Schweiz), albo <span style="font-family: inherit;">raczej</span> od Schleswigu - rodzinnych stron Cymbrów. Prawdopodobnie z tej dawnej tradycji wywodzi się biało-czerwona flaga Szwajcarii, identyczna barwami i formą krzyża z najstarszym wyobrażeniem flagi duńskiej w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herbarz_Geldrii">Herbarzu Geldrii</a> z końca XIV wieku. Tak jak Wilhelm Tell, bohater narodowy Szwajcarów ma swój pierwowzór w przywołanym w "<i>Gesta Danorum</i>" przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Saxo_Gramatyk">Saxo Grammaticusa</a> duńskim łuczniku Toko. Czy mielibyśmy się wstydzić, gdyby biało-czerwone barwy przynieśli do polskiej flagi duńscy wojowie Piastów, tak jak kolory flagi brytyjskiej sięgać mogą francuskich tradycji wprowadzonych przez normandzkiego króla Wilhelma Zdobywcę?</span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Być może wspomniany wyżej L. Leciejewicz zbyt jednak dosadnie kontrastuje Słowian zachodnich (a więc i polskich) ze współczesnymi im społecznościami zachodnioeuropejskimi i idzie za daleko w ocenie poziomu ich rozwoju społeczno-organizacyjnego, gdy dalej konstatuje że "</span><i style="font-family: inherit;">okruchy przekazane przez relacje źródłowe </i><span style="font-family: inherit;">(kronikarzy wczesnośredniowiecznych - mój przypis), </span><i style="font-family: inherit;">bądź wywnioskowane pośrednio ujawniają struktury pojęciowe społeczeństwa </i><i style="font-family: inherit;"><u>jeszcze pierwotnego, w swych podstawowych rysach ukształtowane niegdyś w wyniku rewolucji neolityczne</u>j</i><span style="font-family: inherit;">" (podkreślenie moje). A przecież wiemy, jaki wielki postęp kulturowy dokonał się w Europie aż po Ural od okresu neolitu do początków średniowiecza, z którego z pewnością po części, mimo względnej izolacji, o której mówi L. Leciejewicz, skorzystali Słowianie. </span><br />
<br />
Faktem jest, że
obecność Wikingów na ziemiach słowiańskich w okresie od połowy IX wieku do
połowy XI wieku przyśpieszyła przejście w krótkim okresie drugiego półwiecza X
wieku z organizacji plemiennej na poziom struktur państwowych. Stary plemienny
system społeczny odzwierciedlał, jak opisuje historyk L. Leciejewicz, niższą i
opóźnioną w stosunku do zachodniego świata zamożność społeczną. Wikingowie
stworzyli pomost cywilizacyjny łączący powstałe na bazie nowych struktur
państwa, jak Ruś, Polska i Pomorze, z Europą chrześcijańską. Oto szkic mapy,
który w oparciu o zabytki archeologiczne przedstawia skupiska ludności
skandynawskiej w epoce Wikingów, obejmujące poza samą Skandynawią ich enklawy
pośród plemion ugro-fińskich, bałtyjskich, pomorskich i połabskich.</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh89Qn_hQH4NFehXTW3ZazDVatcDDWD6R0gPRI_KruLRHwiUK0_FDhx2VbMbV_KW-N3O5Rn_0J4GwATZwGkHI_Nxrv8Ju3r4bDFeDsSTlsNtN61-K3cByfq-7s1FeuU0gvSLd46x225WZ4/s1600/Viking+settlements.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="254" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh89Qn_hQH4NFehXTW3ZazDVatcDDWD6R0gPRI_KruLRHwiUK0_FDhx2VbMbV_KW-N3O5Rn_0J4GwATZwGkHI_Nxrv8Ju3r4bDFeDsSTlsNtN61-K3cByfq-7s1FeuU0gvSLd46x225WZ4/s1600/Viking+settlements.jpg" width="320" /></a></div>
Jak długo wgłąb późnego średniowiecza przenikały wśród Słowian północno-zachodnich uchwytne archeologicznie wikińskie, a dalej ogólnie - skandynawskie wpływy kulturowe jest pytaniem otwartym, jak dotąd nie zachęcającym polskich historyków do badań. Najstarszym na Pomorzu zabytkiem wozu kołowego są jego XII-wieczne fragmenty pochodzące ze Szczecina. Archeologowie uznają, że wóz ten miał koła niemal identyczne z kołami wozu umieszczonego w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C3%B3d%C5%BA_z_Oseberg">łodzi z Oseberg</a>, datowanej na AD 834.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Wóz szczeciński nie jest jedynym, który na naszych ziemiach posiadał koła tzw. typu skandynawskiego, to jest o wysokich felgach, których poszczególne fragmenty zwane dzwonami łączone były z piastą dwiema okrągłymi w przekroju szprychami; bez żelaznych obręczy na kołach i piastach. Podobny typ koła w warstwie datowanej na XIII wiek znaleziono w Kołobrzegu. Dalsze tego rodzaju zabytki znajdowane są w Meklemburgii i w niemieckiej części Pomorza. Oto stara fotografia wozu z Oseberg.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilsBGpA0FDt208qO6Ltfw0fVtFToTPLjzj_Dh5IgUUT7NTBZFZhEr4BG0AsBcDA2w7wn1YAabU_37yR75AlMTOW_FCFXfY3MQKFw-JPOWuCRwd80btFiTAXKLc1yezlEbB7tjje8GT0wc/s1600/Oseberg+cart+1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="277" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEilsBGpA0FDt208qO6Ltfw0fVtFToTPLjzj_Dh5IgUUT7NTBZFZhEr4BG0AsBcDA2w7wn1YAabU_37yR75AlMTOW_FCFXfY3MQKFw-JPOWuCRwd80btFiTAXKLc1yezlEbB7tjje8GT0wc/s320/Oseberg+cart+1.jpg" width="320" /></a></div>
Wymieńmy jeszcze, poza skandynawskimi artefaktami z wczesnośredniowiecznego Pomorza, głęboko schowanymi w lokalnych muzeach, przykłady publicznie dostępnych zabytków z okresu postwikińskiego na Pomorzu. Wśród kamiennych chrzcielnic zwracają uwagę: granitowa czara chrzcielnicy typu gotlandzkiego z końca XII wieku w kościele św. Mikołaja w Grudziądzu; podobna chrzcielnica z przełomu XIII/XIV wieku w kruchcie kościoła WNMP w Chełmnie; w kościele w Górsku koło Torunia; XIII-wieczna w kościele NMP w Koszalinie, z tego samego wieku w kościele w Reczu koło Choszczna, Małkocinie koło Stargardu, Mechowie i Tetyniu koło Pyrzyc oraz z kościoła we Wrzosowie koło Szczecina i z Lubiany koło Choszczna (dwie ostatnie obecnie w Muzeum Narodowym w Szczecinie). Bogato zdobiona XIII-wieczna gotlandzka chrzcielnica (zachowała się jej czasza) trafiła także do kościoła św. Wojciecha i św. Stanisława w Wilamowie koło Łodzi. Z uwagi na charakterystyczny na czaszy gotlandzki ornament arkadkowy, występujący w części wymienionych wyżej kościołów na Pomorzu, także chrzcielnicę z kolegiaty w Kruszwicy z XII wieku należałoby moim zdaniem zaliczyć to tej samej grupy pomników.<br />
<br />
Zdania historyków są podzielone, czy i w jakim stopniu zabytki te są wyrobami miejscowymi, czy też są bezpośrednimi importami z Gotlandii. Dla chrzcielnicy kruszwickiej istnieje pogląd, że nie może to być
wyrób z Gotlandii, bowiem wykonany został z granitu, który nie był tam typowym surowcem dla tego rodzaju wyrobów (był nim zaś wapień i piaskowiec). Nie można jednak całkiem zgodzić się z takim wyjaśnieniem, bowiem chrzcielnice granitowe, sprowadzane z Gotlandii, spotykane są we wschodniej Jutlandii (na przykład w kościele Nørre Tranders w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Aalborg">Aalborgu</a><b>, </b>w którym zabytek ten pochodzi z początków XII wieku, tak zresztą jak kruszwicki)<b>.</b><br />
<br />
Jedne ze starszych rzeźb drewnianych w Polsce są pochodzące z końca XIII wieku dwie Madonny tronujące z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gardno_%28powiat_gryfi%C5%84ski%29">Gardna</a> koło Kołbacza (obecnie w muzeum w Szczecinie). Jeżeli datowanie tych zabytków jest prawidłowe, to mogą wskazywać na przepływ impulsów kulturowych z Pomorza na Gotlandię - jeżeli uwzględnimy znaczne podobieństwo pomiędzy niżej zestawionymi rzeźbami drewnianymi, z której ta z Gardna (pierwsza z lewej) jest najstarsza, podczas gdy trzy pozostałe pochodzą z XIV wieku (kolejno: Gardno, Hangvar, Tofta, Bro). Od AD 1240 Gardno należało do zakonu cysterskiego w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Cysters%C3%B3w_w_Ko%C5%82baczu">Kołbaczu,</a> będącego filią duńskiego opactwa w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Esrum">Esrum</a> w diecezji Roskilde. I to nie z Niemiec ani Polski, ale z Danii przyszedł na Pomorze pierwszy ruch monastyczny. Fakt ten wskazywałby na nadal trwające - już poza okresem wikińskim - silne związki kulturowe między Skandynawią a Pomorzem. Założone przez mnichów z Clairvaux opactwo w Esrum dało początek pomorskiej odnodze klasztorów cysterskich: Kołbacz (1173), Oliwa (1186), Marianowo i Bukowo (1248), Mironice (1278), Bierzwnik (1280).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAVfHORKlie9ca4Pj5PSGDfQrFfE0nBTLEhSih4-Edv6u0UIXoG5IT4A9dEtVYSVEjOlVLJk_xMK8qwEErh7zS3_rAUvtsbH4TUDf_lcGcHZ0PkEYCfSofgxD3rBmFz6KJsXu_77XKHSE/s1600/Madonna+Gardno+Hangvar+Tofta+Bro+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="278" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhAVfHORKlie9ca4Pj5PSGDfQrFfE0nBTLEhSih4-Edv6u0UIXoG5IT4A9dEtVYSVEjOlVLJk_xMK8qwEErh7zS3_rAUvtsbH4TUDf_lcGcHZ0PkEYCfSofgxD3rBmFz6KJsXu_77XKHSE/s640/Madonna+Gardno+Hangvar+Tofta+Bro+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Nie istnieją dowody archeologiczne, które by pozwalały zidentyfikować źródła i wyodrębnić okres, w którym wśród elit plemiennych na ziemiach polskich nastąpiłaby dostatecznie wielka akumulacja bogactwa i władzy, tworząca podłoże ekonomiczne i polityczne do powołania do życia w połowie X wieku państwa polskiego <u>bez zasadniczego udziału zewnętrznego</u>, jak utrzymuje nasza historiografia. A co więcej, państwo polskie miałoby powstać nie tylko w oparciu o niezidentyfikowane archeologicznie własne siły ekonomiczne i organizacyjne, ale wbrew potężnym sąsiadom, jakim było Cesarstwo Niemieckie, Księstwo Czesko-Morawskie, Ruś Kijowska i <i>last but not least</i> - wikińska Skandynawia. Dominują natomiast dowody, że ten udział zewnętrzny, konkretnie skandynawski trwał i narastał w X wieku, jeszcze przed nagłym (w kryteriach historycznych) i jakby znikąd pojawieniem się na scenie Mieszka I.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Czyż zasygnalizowane wyżej przykłady budowania przez Wikingów własnych struktur władzy, efektywniejszych od dotychczasowych, lokalnych w wielu innych miejscach Europy można dalej w nieskończoność, na karcie polskiej historii pod rubryką "Polska Piastów" zaopatrywać w stempel "nie dotyczy"? Czy można nie zauważać, że przyjmując chrzest w 966 roku Mieszko I (którego Gerhard z Augsburga, współczesny mu kronikarz niemiecki nazywał <i>Dux Wandalorum</i>) kontynuował strategię zdobywania i legitimizowania wobec Cesarstwa władzy politycznej poprzez chrzest, tak jak wszyscy poprzedzający go wodzowie wikińscy? Jak w 826 roku <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Harald_Klak">Harald Klak</a>, którego ojcem chrzestnym w Moguncji był <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwik_I_Pobo%C5%BCny">Ludwik I Pobożny</a>, cesarz karoliński? Jak wspomniani wyżej Rorik z Dorestad (AD 860), Gotfrid (AD 882) i Rolf (AD 911)? Jak <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Harald_Sinoz%C4%99by">Harald Sinozęby</a> (AD 955) i jak <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Olga_Kijowska">Olga (Helga) Kijowska</a> (AD 957)?</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Harald Sinozęby, zanim po śmierci swojego ojca został królem Danii w 958 roku, zapewne wielokrotnie bywał wśród Słowian połabskich i pomorskich, w tym w kontrolowanym przez duńskich Wikingów Wolinie. Zły okres dla miasta zaczął się, gdy Harald powierzył władztwo nad Wolinem awanturniczemu (jak się miało okazać) <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Styrbj%C3%B6rn_the_Strong">Styrbjörnowi</a>, jarlowi (wodzowi) Fionii (drugiej co do wielkości wyspy duńskiej), który to emporium handlowe zamienił w siedzibę piratów, atakujących statki i porty w tej części Bałtyku. W 970 roku Harald, już jako król Danii i Norwegii, poślubił <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Tove_of_the_Obotrites">Tofę</a> - księżnę z rodu wspomnianych wyżej Nakonów, córkę <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%9Bciwoj_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_obodrzycki)">Mściwoja</a>, a wnuczkę księcia obotryckiego Nakona. Sam Nakon zmuszony był prawdopodobnie przyjąć chrzest w 955 roku, po przegranej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_rzek%C4%85_Reknic%C4%85">bitwie nad rzeką Reknicą</a>. Nakon został wymieniony przez Ibrahima ibn Jakuba jako jeden z czterech wielkich władców Słowian: "<i>Kraje Słowian ciągną się nieprzerwanie od Morza Syryjskiego (Śródziemnego) po Ocean ku północy (...) Królowie ich są obecnie czterej: król Bułgarów (Piotr I) i Buislaw (Bolesław I Srogi), król Pragi i Krakowa, i Mesko (Mashaqu), król Północy i Nakon (Naqun) na końcu Zachodu</i>". Zwraca uwagę brak wymienionych wareskich Rusów jako Słowian. Tak więc widoczne jest wzajemne przenikanie się kulturowe, polityczne, a nawet rodzinne między Wikingami, Połabianami i Pomorzanami.<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVsyUyBjtI-Mm7AKDtPUfe49GigHRptpEjsW4IRxzf5qdRxmMKmMmqmAB4LeFsCS1DIndP7ZEp2AMLprRm4m8I_2VhGWVpLzwuTcPVW0FGE_20N0YWx-OoTDjl60aLq2eiu3z_VozHEJ0/s1600/Baptism+of+Rollo+the+pirate+chief+1915+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVsyUyBjtI-Mm7AKDtPUfe49GigHRptpEjsW4IRxzf5qdRxmMKmMmqmAB4LeFsCS1DIndP7ZEp2AMLprRm4m8I_2VhGWVpLzwuTcPVW0FGE_20N0YWx-OoTDjl60aLq2eiu3z_VozHEJ0/s1600/Baptism+of+Rollo+the+pirate+chief+1915+ed1.jpg" width="212" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Ilustracja obok przedstawia akt chrztu normandzkiego Wikinga Rollona w 915 roku, źródło: Book of History, 1915. Swoje wikińskie imię <i>Hrólfr</i> zamienił na chrzcie na imię Robert, a w historiografii utrwaliło się zlatynizowane od Rolfa (<i>Hrólfr</i>) imię Rollo. Chociaż jest to wyobrażenie niemal nam współczesne, zastanawia zawarta w nim bizantyjska oprawa ceremonii: Franco, arcybiskup Rouen (<i>Rothomagensis archiepiscopus</i>) z bizantyjsko wyglądającą brodą oraz tzw. podwójny krzyż. Czyż taką, bliższą mu kulturowo, zamówił sobie Rollon? Jak wiemy, Karol Wielki uznawał noszenie brody przez księży za przejaw "barbarzyńskości", a <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Synods_of_Aachen_%28816%E2%80%93819%29">synod opatów w Akwizgranie</a> w 816 roku wprowadził nakaz golenia się mnichów co dwa tygodnie. Starochrześcijański zwyczaj noszenia brody przenikał do kościoła katolickiego nadal, mimo ponawianych prób zakazu, m.in. przez papieża Grzegorza VII, aż po wiek XVI. Podwójny krzyż, tzw. <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Krzy%C5%BC_patriarchalny">krzyż patriarchalny</a>, został wprowadzony do tradycji kościoła ortodoksyjnego w VIII wieku. Utrwalony m.in. w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_S%C5%82owacji">herbach Słowacji</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_W%C4%99gier">Węgier</a>, w nawiązaniu do misji chrystianizacyjnej <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Cyryl_i_Metody">Cyryla i Metodego</a>. Został on "spopularyzowany" w kulturze zachodnioeuropejskiej w XV wieku, znany dzisiaj jako "krzyż lotaryński", tylko dlatego że rycerz o normańskim pochodzeniu, książę lotaryński <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gotfryd_z_Bouillon">Godfryd z Bouillon</a>, jako zdobywca Jerozolimy w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa">pierwszej wyprawie krzyżowej</a>, przyjął ten rodzaj krzyża do swych insygniów.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUsmZqBvoA48Ub0XL_0OtI_2H0Ix1qX1YNQxYGssyfhyphenhyphenZrcttFGhbqq0Gf03sv1Zqyl5yShUkjOEyfCNeEu-VztWYw3irYSl3UHl5um2qPDzjqrxht1cvakEK4aGf_big9VZYzlAqUcIg/s1600/G%25C3%25A9za+I+Hungary+crown.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUsmZqBvoA48Ub0XL_0OtI_2H0Ix1qX1YNQxYGssyfhyphenhyphenZrcttFGhbqq0Gf03sv1Zqyl5yShUkjOEyfCNeEu-VztWYw3irYSl3UHl5um2qPDzjqrxht1cvakEK4aGf_big9VZYzlAqUcIg/s320/G%25C3%25A9za+I+Hungary+crown.jpg" width="317" /></a></div>
W godle państwowym Węgier umieszczony jest również wizerunek <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Korona_%C5%9Bwi%C4%99tego_Stefana">korony św. Stefana</a>, jaką ofiarował, urodzonemu w Polsce, królowi Węgier <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gejza_I">Gejzy I</a> (ilustracja obok) cesarz bizantyjski <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Michael_VII_Doukas">Michał VII Doukas</a> (Dukas) w AD 1075. Portrety ofiarodawcy i ofiarobiorcy z inskrypcjami w języku greckim zostały utrwalone na emaliowanych plakietkach w dolnej części korony. Gejza nazwany tam został jako "Geabitras, król Turków". Tak Bizantyjczycy nazywali Węgrów od czasu, kiedy takim mianem (gr. Τουρκίαc) obdarzył ich w połowie X wieku cesarz Konstantyn VII w swoim dziele o zarządzaniu państwem (o którym jeszcze wspomnimy).<br />
<br />
Trzeba pamiętać, że Gejza I został królem Węgier dzięki politycznemu i wojskowemu wsparciu przez Bolesława Szczodrego. Król polski, tak jak i węgierski, dążyli do osłabienia wpływów cesarstwa niemieckiego w Polsce i na Węgrzech. Niemcy mieli w naszym kraju oparcie prawdopodobnie w biskupie krakowskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_ze_Szczepanowa">Stanisławie ze Szczepanowa</a>, którego konflikt z królem miał zakończyć się upadkiem władzy królewskiej w Polsce, ujściem Bolesława Szczodrego na Węgry i osłabieniem pozycji politycznej Polski w Europie. To Cesarstwu mogło zależeć na usunięciu silnego i niezależnego króla polskiego od władzy, a politycznie jeszcze wtedy silnie od cesarzy uzależniony Watykan - poprzez biskupstwo krakowskie, mógł pomóc w realizacji tego celu. Jeszcze trzydzieści lat po śmierci biskupa Stanisława Gall Anonim nazywał go <i>traditor episcopus </i>("biskup zdrajca" - a więc chodziłoby o zdradę narodową raczej, niż zwykłą nielojalność czy niezgodę z monarchą), aby dopiero bez mała po dwóch wiekach, na zamówienie biskupa krakowskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Prandota">Jana Prandoty</a>, została napisana o nim świetlana legenda, będąca podstawą uczynienia go w AD 1253 świętym kościoła katolickiego.<br />
<br />
Wzbudzony w następnych wiekach przez polski kościół kult św. Stanisława - jako memento, przestroga przed pozbywaniem kleru udziału we władzy politycznej w kraju, stał się silnym instrumentem kontroli przez Kościół władzy królewskiej w Polsce. Zwróćmy uwagę, że konkurujący od połowy XI wieku z Gnieznem o prymat w polskim Kościele Kraków pozbawiony był atutu miasta z relikwią. Jeszcze pod koniec XII wieku biskupi krakowscy nie widzieli w zmarłym w AD 1079 Stanisławie męczennika i kandydata na świętego, skoro dla podniesienia prestiżu Krakowa sprowadzili tam w AD 1184 relikwię <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Florian">św. Floriana</a>. Dopiero po wykreowaniu Stanisława przez Kadłubka na bohatera Kościoła i opisaniu wcześniej nigdzie nie odnotowanych "szczegółów" cudów, jakie nastąpiły po jego śmierci (pilnowanie ciała przez cztery krążące orły, zrośnięcie się obciętych członków itd.), dały podstawę do dalszego ubarwiania tej postaci i przydawaniu mu kolejnych świętych cech. Wywołany kult św. Stanisława pozwolił uczynić katedrę krakowską z grobowcem świętego pierwszą świątynią Polski, "ołtarzem Ojczyzny" (<i>ara Patriae</i>) i przez wiele wieków głównym celem pielgrzymek.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1DgeRPhlylLjK-tQdxiYzJx6zIIlBpZEd2lXSAb77UshSAkUxdZhYfgP89cyT2oFVGAiQ09Pwpb7YqP753HLGb41ADRvl-0xOMi1WPuqMk0DfSo05IARd7oiIx5af2lQwqrlU-2XX8UY/s1600/Bp+Stanislaw.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1DgeRPhlylLjK-tQdxiYzJx6zIIlBpZEd2lXSAb77UshSAkUxdZhYfgP89cyT2oFVGAiQ09Pwpb7YqP753HLGb41ADRvl-0xOMi1WPuqMk0DfSo05IARd7oiIx5af2lQwqrlU-2XX8UY/s400/Bp+Stanislaw.jpg" width="288" /></a>I to nie bardziej rzeczowa i faktograficzna Kronika Galla Anonima, ale pół-baśniowe dzieło "Mistrza" Wincentego Kadłubka stało się dla kolejnych polskich historyków, od Długosza po wiek XIX, najważniejszym dla wczesnego średniowiecza kanonem polskiej historiografii. Nie przeszkodziły zawarte tam fantazje o toczonych przez Polaków walkach ze starożytnymi Gallami i Rzymianami, mile łechtające dusze tych którzy szukają opisów heroizmu naszych legendarnych przodków. O jego "wartości" przesądził zawarty w niej wątek o biskupie Stanisławie, a zwłaszcza wymyślona, a opisana przez niego z precyzją naocznego świadka, mimo że dzieliło go od tych wydarzeń conajmniej 115 lat, boska ingerencja po jego zgonie w obronę poćwiartowanych zwłok, dającą podstawę "dokumentacyjną" dla zbudowania przyszłej legendy kanonizacyjnej.<br />
<br />
Do dzisiaj niektórzy poważni historycy opisując tą historię, wplątują własne przekonania religijne w pozornie naukowe dywagacje - dokładnie tak, jak to uczynił przyszły biskup Kadłubek. W istocie jego <i>opus</i> to przybierające formę dydaktyczno-alegoryczną dzieło literackie, o ograniczonej wartości przekazu historycznego. Tak oto nie naukowa rzetelność badawcza, ale "patriotyczne" postawy historyków dopisywały przez wieki - "sprzedawane" jako fakty, kolejne mity, legendy i anegdoty "wzbogacające" naszą historiografię, a zaciemniające i fałszujące polską historię. Oto stare, a w oczach wielu z nas prawdziwe, Kadłubkowe przedstawienie kresu życia biskupa Stanisława (źródło: <a href="http://kurierzurominski.pl/229273,O-Swietym-Stanislawie.html#axzz49TlesJZ5">Kurier Żuromiński</a>).<br />
<br />
Po kanonizacji biskupa Stanisława i dorobieniu się przez Kraków "swojego" świętego, konkurencja Krakowa z Gnieznem o prymat polityczny w kościele polskim trwała dalej. Po wyborze biskupa krakowskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew_Ole%C5%9Bnicki_%28kardyna%C5%82%29">Zbigniewa Oleśnickiego</a> na kardynała, w liście z dnia 28 lipca 1449 adresowanym do polskiego episkopatu papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_V">Mikołaj V</a> zaznaczył: "Zaświadczam, że kościół Krakowa nie będzie w niczym uprzywilejowany wobec kościoła Gniezna, przeciwnie, jestem zadowolony że synody arcybiskupie w Gnieźnie jako pierwsze będą wyrażały swój pogląd .... na honor stolicy apostolskiej kardynał ... nie będzie w żaden sposób uprzedzony do kościoła w Gnieźnie, ani dawał preferencji kościołowi w Krakowie".<br />
<br />
Gwoli ścisłości należy dodać, że przystrajanie przez Kadłubka historii Polski kuriozalnymi wątkami związanymi z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar">Juliuszem Cezarem</a> czy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Macedo%C5%84ski">Aleksandrem Wielkim</a> nie odbiegało zbytnio od trwającej od Karola Wielkiego zachodnioeuropejskiej tradycji poszukiwania przez kronikarzy - dla przydania większej wagi opisywanym miejscom i wydarzeniom, faktycznych lub zmyślonych ich związków z Cesarstwem Rzymskim. <i>Nota bene</i>, ta naginająca fakty i artefakty do łacińskich korzeni średniowieczna narracja przeżywa dziś u nas prawdziwy renesans, ciesząc się wśród historyków dużym "popytem". Stąd nic dziwnego, że Kadłubek jest ciągle dla nich "Mistrzem".<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhDrub8A8FqsJ0pQ1QeHOnoWstPrEazsfb6tp6bxA2GpJJFUYOFQaRfnmReDvwftrv9_ERoZ1sf2FiVpDHEp7kGQPeNABPCCYqtomv6ZbGkVlwgUTLuy4wK0yc0VCRCb8Kr8Oeu7gN8UY/s1600/Otto+von+Bamberg+AD+1714+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhhDrub8A8FqsJ0pQ1QeHOnoWstPrEazsfb6tp6bxA2GpJJFUYOFQaRfnmReDvwftrv9_ERoZ1sf2FiVpDHEp7kGQPeNABPCCYqtomv6ZbGkVlwgUTLuy4wK0yc0VCRCb8Kr8Oeu7gN8UY/s400/Otto+von+Bamberg+AD+1714+ed1.jpg" width="303" /></a></div>
W podobny sposób <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ebo_(Michelsberg)">Ebon</a> w "<i>Vitae Ottonis</i>", opisujący w swojej kronice z lat 1150-tych podróż Ottona z Bambergu na Pomorze, zniekształcił nazwę Wolin, albo raczej Wołyń - na Iulin, dla udowodnienia rzymskiego rodowodu miasta: "<i>Beatissimo patre nostro Ottone pot primum gentis Pomeranicae apostolatum ad sedem propriam feliciter reverso, duae ex nobilissimis civitatibus, id est Iulin et Stetin, invidia diaboli instigante ad pristinas idolatriae sordes rediere hac videlicet occassione: Iulin a Iulio Cesare condita et nominata ..."</i>, czyli: "Gdy już nasz najbardziej błogosławiony ojciec Otton, po zakończeniu pierwszej podróży apostolskiej do ludów Pomorza, szczęśliwie powrócił do swej siedziby biskupiej (AD 1125), dwa najznamienitsze miasta, Wolin i Szczecin, wzbudzone zawiścią szatana, powróciły do swego poprzedniego, plugawego bałwochwalstwa, w następujących okolicznościach: Iulin, założony przez Juliusza Cezara i nazwany jego imieniem ...". Ta wymyślona, ahistoryczna nazwa Iulin jeszcze przez dwa kolejne stulecia pojawiała się w dokumentach, ostatni raz w AD 1347 ("<i>Genealogia christianitatis ducum Stetiniensium</i>"), a na wspomnianej wyżej mapie <i>Carta Marina</i>, nawet jeszcze w AD 1539. Powyżej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Alegoria">alegoryczne</a> przedstawienie Ottona z Bambergu w antyczno-greckiej scenerii (<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Matth%C3%A4us_Rader">Mätthaus Rader</a>, <i>Bavaria Sancta</i> 1714, miedzioryt).<br />
<br />
Korona Gejzy I, a nie św. Stefana - jak ją się nazywa w wykreowanym micie, mimo że przez historyków sztuki dzielona jest na część starszą (<i>corona graeca</i>) i młodszą (<i>corona latina</i>), to faktycznie w całości jest produktem sztuki bizantyjskiej, poza samym krzyżem na jej zwieńczeniu, dodanym w późniejszym średniowieczu. Nazywana przez Węgrów <i>Szent Korona</i> (święta korona) nie ma ona historycznie nic wspólnego ze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stefan_I_%C5%9Awi%C4%99ty">św. Stefanem</a>, królem Węgier z lat 1001-1038 (przedstawianym w ikonografii z krzyżem patriarchalnym w dłoni). Legenda o jej "świętości" wynikła z silnej tradycji średniowiecznej, która uzasadniała tak zwane "boskie prawa władcy" (z łaski Bożej, łac. <i>Dei gratia</i>), o czym jeszcze będziemy mówić. Mit o związku tej korony ze św. Stefanem powstał z potrzeby połączenia pierwszego świętego węgierskiego z najdoskonalszym, najcenniejszym insygniem królewskim, jaki posiadał ten kraj. Na podobnej zasadzie, wbrew faktom historycznym (do czego jeszcze powrócimy), nasi historycy nazywają XII-wieczne puchary z Trzemeszna jako "kielichy Dąbrówki" (tej z X wieku).<br />
<br />
Czyż przytoczone tutaj związki węgiersko-bizantyjskie, a poprzez powiązania polityczne polskich władców z węgierskimi oddziałowujące także na Polskę, nie potwierdzają obejmowania tych ziem do końca XI wieku (do schizmy kościołów chrześcijańskich) silnymi wpływami kulturowymi Orientu?<br />
<br />
Oto poniżej (źródło: "Le trésor de l'abbaye de Sainte-Croix de Poitiers avant la Révolution", 1882) klasyczne bizantyjskie symbole: wizerunek krzyża greckiego (równoramiennego) oraz krzyża patriarchalnego (podwójne ramiona) na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stauroteka">staurotece</a>, czyli relikwiarzu, z <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Holy_Cross_Abbey_%28Poitiers%29">opactwa <span style="font-family: inherit;">Ś</span>więtego Krzyża</a> w Poitiers, o którym jeszcze wspomnimy. Relikwia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC_Prawdziwy">Krzyża Prawdziwego</a> została podarowana temu zakonowi w AD 567 przez cesarza Bizancjum <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Justyn_II_%28cesarz_bizanty%C5%84ski%29">Justyna II</a>. W heraldyce kościoła katolickiego symbol krzyża patriarchalnego służy do dzisiaj, oczywiście zwany krzyżem lotaryńskim, jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/God%C5%82o">godło</a> biskupie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBw1mLSt9yBV5z7jNAe6b9GKBlu2E4Uv-MOWG9NbZwU7lC-euZI2CDVhyRZQVVpAjYjnIuISekN_HYOZSdXv7uEzUOAHTI8Rw_-3KW63wcQDrsLE1sekYDztUM3vZ5wbeD-s0vdPg44-s/s1600/Poitiers+reliquaire+de+la+Vraie+Croix.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="260" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBw1mLSt9yBV5z7jNAe6b9GKBlu2E4Uv-MOWG9NbZwU7lC-euZI2CDVhyRZQVVpAjYjnIuISekN_HYOZSdXv7uEzUOAHTI8Rw_-3KW63wcQDrsLE1sekYDztUM3vZ5wbeD-s0vdPg44-s/s640/Poitiers+reliquaire+de+la+Vraie+Croix.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Z odkrytych na Ostrowiu Tumskim reliktów hipotetycznym <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Baptysterium">baptysterium</a> wraz z fragmentem misy baptyzmalnej (podobne ślady, wydaje się bardziej miarodajne, znaleziono na Ostrowie Lednickim) można przypuszczać, że chrzest katolicki Mieszka I, jeżeli nie miał wcześniej miejsca w Ratyzbonie, mógł odbyć się Poznaniu lub na Ostrowiu Lednickim, w całkiem podobnej scenerii jak Rollona w katedrze w Rouen (źródło: <a href="http://poznan.pl/">Poznań.pl</a>, wizualizacja poniżej: Piotr Walichnowski).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnk4ns55Izx73EpLhSScwZNCIX3e7GOvm58T7EBfHlJsNhy7DS6DwPjRMLvKVjxWp10K_tbceLVLT0MHrLZuc2ghHQ19hCH43xS3rRkwJN0YWVmIoEnIDG5iQGE6aYYcj5DSe9BYoUTQk/s1600/BaptyzeriumMieszka.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="251" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgnk4ns55Izx73EpLhSScwZNCIX3e7GOvm58T7EBfHlJsNhy7DS6DwPjRMLvKVjxWp10K_tbceLVLT0MHrLZuc2ghHQ19hCH43xS3rRkwJN0YWVmIoEnIDG5iQGE6aYYcj5DSe9BYoUTQk/s1600/BaptyzeriumMieszka.jpg" width="320" /></a></div>
Nie należy jednakże wykluczać, że Mieszko został ochrzczony w obrządku słowiańskim (ortodoksyjnym) już w wieku siedmiu lat, w którym to roku jak zapisał <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gall_Anonim">Gall Anonim</a>, "odzyskał wzrok", co można tłumaczyć jego oświeceniem przez chrzest. W homilii z dnia 11.04.2009 papież <a href="http://www.benedicteveryday.com/site.php?use=browse&category=23&p=2">Benedykt XVI</a> wspomniał, że "<i>Wczesny Kościół opisywał Chrzest jako 'fotismos', czyli Sakrament oświecenia, jako przesłanie światła </i>...". <i>Fotismos</i> to słowo greckie, a więc papież nawiązywał do ortodoksyjnej tradycji Kościoła. Gall dodaje: "Zaiste ślepą była przedtem Polska, nie znając ani czci prawdziwego Boga, ani zasad wiary, lecz przez oświeconego Mieszka i ona także została oświeconą".<br />
<br />
Benedyktyni, z których wywodził się zapewne ten galijski kronikarz, sam siebie opisujący jako "tułacz w drodze" (<i>exul apud vos et peregrinus</i>), mógł oprzeć swoją metaforę na greckiej tradycji wczesnochrześcijańskiej. Z niej to narodził się ruch benedyktyński, a także nurt reformatorski w Kościele, zainicjowany przez papieży - Benedyktynów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Leon_IX">Leona IX</a> i wspomnianego wyżej Grzegorza VII. Mnich-pustelnik <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Benedykt_z_Nursji">św. Benedykt</a> - założyciel w połowie VI wieku pierwszego wielkiego ruchu monastycznego, był pod silnym wpływem św. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazyli_Wielki">Bazylego Wielkiego</a> z Kapadocji, dzisiaj zwanego ojcem monastycyzmu wschodniego. W epilogu do swojego spisu zasad zakonu benedyktyńskiego (<i><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Regu%C5%82a_%C5%9Bw._Benedykta">Regula Benedicti</a></i>) nakazał swoim mnichom nie tylko czytanie Biblii i wyznań ojców Kościoła, ale i "reguły naszego świętego ojca Bazyla" (<i>regula sancti patris nostri Basilii</i>). Dzisiaj istnieje katolicki zakon zwany Zgromadzeniem św. Bazylego.<br />
<br />
Podobną jak u Galla metaforę o odzyskaniu przez Mieszka I wzroku użył wcześniej Nestor w swojej kronice, pisząc iż po chrzcie wspomnianej wyżej księżny kijowskiej Olgi w Konstantynopolu w AD 957 patriarcha Poliekt (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Polyeuctus_of_Constantinople">Polyeuctus</a>) miał do niej powiedzieć: "Jesteś błogosławioną wśród kobiet ruskich, ponieważ kochasz światło i porzuciłaś ciemności" (<i>Блaгocлoвeнa ты в жeнax руcкиx, якo вoзлюби cвѣтъ, a тьму ocтaви</i>).<br />
<i><br /></i>
W 966 roku mogła się więc odbyć powtórna ceremonia chrztu, tym razem już w obrządku łacińskim. Fakt ten tłumaczyłby, dlaczego w AD 965 Mieszko I mógł wziąć ślub z chrześcijanką <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Dobrawa_Przemy%C5%9Blidka">Dobrawą Przemyślidką</a> - bowiem sam być może także był już chrześcijaninem, ochrzczonym już jako kilkuletnie dziecko w obrządku ortodoksyjnym. XII-wieczny <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Rocznik_%C5%9Bwi%C4%99tokrzyski_dawny">Rocznik Świętokrzyski</a> opisujący okres AD 948-1136 potwierdza to następująco: "Tenże Mieszko, syn Siemomysła, przez siedem lat był ślepym poganinem zanim nie został ochrzczony ..." (<i>Iste Meszko, filius Semislai, pagani fuit cecus septem annis ante baptismum ...</i>). Chociaż Gall pisze dalej o pogańskiej przeszłości już dorosłego Mieszka, nie musi to przeczyć, że Mieszko był ochrzczony w obrządku słowiańskim, bowiem po schiźmie w Kościele kronikarze o obrządku rzymskim tak między innymi oceniali swoich wschodnich "braci chrześcijan": "<i>falsi christiani</i>" (fałszywi chrześcijanie - tak samo, jak Luther określał później katolików), "<i>intolerabiles barbaros Sclavorum pertaesa ritus</i>" (nieznośny i męczący barbarzyński obrządek słowiański - z kroniki klasztoru benedyktyńskiego w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Brauweiler">Brauweiler</a> z około AD 1080). Oto romańska krypta opactwa w Brauweiler (źródło: <a href="http://romanische-schaetze.blogspot.com/">Romanische Schätze</a>). W tym klasztorze została pochowana w AD 1063 matka Kazimierza Odnowiciela, Rycheza Lotaryńska.<br />
<br />
Zważmy, że w średniowieczu praktykowane były wielokrotne chrzty tej samej osoby, w zależności od oczekiwnych skutków politycznych danego chrztu. Niech przykładem tutaj będzie trzykrotny chrzest księcia litewskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Witold_Kiejstutowicz">Witolda</a> (Witautas). Pierwszy raz został ochrzczony przez Krzyżaków (szukając u nich wsparcia przeciwko <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_II_Jagie%C5%82%C5%82o">Władysławowi Jagielle</a>) w AD 1382 i przybrał wtedy imię Wigand, takie same jak współczesny mu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wigand_z_Marburga">Wigand z Marburga</a>, strażnik herbowy i kronikarz tego zakonu. Drugi raz, po pogodzeniu się z Jagiełłą, przyjął chrzest w obrządku ortodoksyjnym w Wilnie w AD 1384, przyjmując imię Aleksander. Chrzest został powtórzony w Polsce w AD 1386, kiedy razem z Jagiełłą i innymi książętami litewskimi został po raz trzeci ochrzczony przez gnieźnieńskiego arcybiskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bodzanta_(arcybiskup_gnie%C5%BAnie%C5%84ski)">Bodzantę</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhN_ifPgyMDuk-rim9HNNsSVl2e839t6CXka_8kB96uHhJJ6BE11QdPuOetCEyzJSU7WLrJfMOylmic39vwstcZd91fOrtRga-66yKmEKtRk2gjkAibP0QoF8AxDeWS553o_vavY_Mc634/s1600/Brauweiler+Krypta.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="224" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhN_ifPgyMDuk-rim9HNNsSVl2e839t6CXka_8kB96uHhJJ6BE11QdPuOetCEyzJSU7WLrJfMOylmic39vwstcZd91fOrtRga-66yKmEKtRk2gjkAibP0QoF8AxDeWS553o_vavY_Mc634/s320/Brauweiler+Krypta.JPG" width="320" /></a></div>
Kulminacją wrogiej postawy kościoła rzymskiego wobec wyznania prawosławnego był wsparty przez papieża Grzegorza IX, w ramach tak zwanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krucjaty_p%C3%B3%C5%82nocne">krucjat północnych</a>, atak na Księstwo Pskowskie i Księstwo Nowogrodzkie, zakończony klęską Krzyżaków w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_na_jeziorze_Pejpus">bitwie na Jeziorze Pejpus</a> (Czudzkim) w AD 1242, po której kościół prawosławny dodał księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Newski">Aleksandra Newskiego</a>, zwycięzcę tej bitwy, do pocztu swoich świętych. W stanie takiej, trwającej przez średniowiecze wrogości Rzymu wobec chrześcijan wschodnich nie należy się dziwić, że do naszych czasów przetrwało w łacińskiej strefie kulturowej niewiele zabytków pisanych, potwierdzających obecność kościoła słowiańskiego, zwłaszcza wśród ludów, gdzie została ona później zastąpiona obrządkiem rzymskim.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Kolejne odkrycia archeologiczne w Polsce odsłaniają coraz więcej kontekstów skandynawskich z okresu powstania państwa Piastów, które coraz mocniej wskazują, że tereny polskie w epoce Wikingów nie były wyjątkiem - czysto słowiańską oazą, lecz poddane podobnej penetracji kulturowej Skandynawów, jaka miała miejsce wśród wszystkich pozostałych plemion w obrębie basenu Morza Bałtyckiego oraz wśród państw basenu Morza Północnego.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Nie należy gubić z pola widzenia faktu, że w okresie <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Migration_Period">wędrówek ludów</a> pewna część plemion nordyckich nie opuściła swoich siedlisk w Prusach, na Pomorzu i na Połabiu i mniej lub bardziej wymieszała się etnicznie i kulturowo z przybyłymi tam w VI-VII wieku plemionami słowiańskimi. W wydanym w końcu VI wieku, na zamówienie (a być może przez niego samego) cesarza bizantyjskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Maurycjusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)">Maurycego</a> podręczniku wojennym <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Strategikon_of_Maurice">Strategikon</a></i> (którego niepewnego autora niektórzy historycy nazywają w mylący sposób "Pseudo-Maurycym"), mowa jest o Słowianach, jako o ludach które - nie tak jak inne narody, zatrzymują jeńców wojennych na stałe, ale "<i>wyznaczają im określony czas, po którym pozostawia się ich woli, czy zechcą wrócić do swoich z pewnym wynagrodzeniem, czy pozostać na miejscu jako wolni i przyjaciele</i>". Być może jest to obraz trochę wyidealizowany, tym nie mniej sygnalizuje pewną otwartość Słowian na obcych, sugerującą ich zdolność współżycia z nimi, a zapewne też i wzajemnego mieszania etnicznego.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyfAP_UkC-pMQsp-mLnNobb5yLQ6kcpA48BC8eZJ3q_sNeMLnNctLot_M5ABvW-QMtkN3uM9m8MidTGC-CMUVGwYO_Ir6EjpkG_pH4n7ZH7b3L-S6rh2NkcbZmdDR0DnVebYh_JldYQWc/s1600/Wikinska+przewloka.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhyfAP_UkC-pMQsp-mLnNobb5yLQ6kcpA48BC8eZJ3q_sNeMLnNctLot_M5ABvW-QMtkN3uM9m8MidTGC-CMUVGwYO_Ir6EjpkG_pH4n7ZH7b3L-S6rh2NkcbZmdDR0DnVebYh_JldYQWc/s1600/Wikinska+przewloka.jpg" width="202" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Do ilustracji obok pozwolę sobie przytoczyć cytat autora <a href="https://thelosttreasurechest.wordpress.com/">blogu</a>, który ją zamieścił (forgive me his Russian): "<i>Interesting
approach! You often see Viking ship being pulled on tree trunks, which has
virtually never happened! In southern Europe, near the Black Sea, their ships
were pulled on carts! This required the help of the local population! Which
clearly shows, that rather than beeing pirates and raiders, as so called "historians"
(fuck 'em!!!) want us to believe, they had trade agreements with the people
whose countries they were travelling through!</i>". Autor słusznie zwraca uwagę na fakt, iż istniała konieczność współpracy Wikingów z lokalnym ludem w miejscach przemieszczania dużych łodzi na płozach. Nie można jednak wykluczyć - uwzględniając ich doświadczenie i pomysłowość, że w niektórych miejscach przewłok o twardym podłożu, <span style="font-family: inherit;">jak</span> przy <a href="https://www.wikiwand.com/en/Dnieper_Rapids">porohach Dniepru</a>, używano także toczących się bali. Opisując wyprawę Waregów na Konstantynopol w 941 roku, <span style="font-family: inherit;">uczestniczące w niej</span> <span style="font-family: inherit;">okręty</span> Nestor <span style="font-family: inherit;">nazywa </span><i>skedia</i>, czyli <span style="font-family: inherit;">po nordycku</span> <span style="font-family: inherit;">łodzie, które można ślizgać po ziemi.</span> </span><br />
<br />
Z drugiej strony, nadużywając wagi doniesień pozostawionych przez chrześcijańskich mnichów i kronikarzy o Wikingach jako piratach, brutalnych, prymitywnych i żądnych krwi i bogactwa barbarzyńcach, przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Thietmar_z_Merseburga">Thietmara</a> określani m.in. jako "psy nieczyste", "jaszczurczy pomiot", a pomniejszając cywilizowaną stronę Skandynawów, jaka w źródłach pisanych i archeologicznych zdecydowanie dominuje nad tą pierwszą, polscy historycy malują od lat nieuczciwy naukowo, komiksowy obraz w rodzaju "Wikinga z rogami". Dlatego nie ma w naszej historiografii zbyt wiele miejsca na koegzystencję i współpracę między Słowianami i Wikingami, która także funkcjonowała - nie na wyimaginowanej zasadzie "jak równy z równym", bo takiej równości nie było i być nie mogło, ale na zasadzie respektowania drugiej strony. Cesarz bizantyjski <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Konstantyn_VII_Porfirogeneta">Konstantyn VII Porfirogeneta</a> w swoim traktacie "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/De_Administrando_Imperio"><i>De administrando imperio</i></a>" w AD 952 pisał, że Słowianie są jednocześnie trybutariuszami i sprzymierzeńcami Rusów. Stawianie Wikingów wyłącznie w opozycji do Słowian, a pomijanie ich wzajemnej symbiozy kulturowej i etnicznej, jaka z pewnoscią także miała miejsce, stworzyła pożywkę do czarno-białych, a więc nienaukowych, teorii normańskich i słowiańskich.<br />
<br />
Trzeba jednak Thietmarowi oddać, że mimo swego ostrego temperamentu kronikarza, przy którym nazywał "Longobardów dzikich", "Danów dzikich", "Greków ze zwykłą chytrością", "Rzymian z ich słowami kłamliwymi", to stać było go na samokrytycyzm i ludzkie przyznanie się do słabości: "Otom jest nędznik popędliwy bardzo i nieskory do dobrego, zazdrośnik szydzący z drugich i sam na szyderstwo zasługujący ..." Swoją kronikę pisał w pierwszym rzędzie jako biskup, a nie Niemiec - jak mu niesłusznie chyba przypisuje się czasami w polskiej historiografii. Trudno mieć pretensje, że reprezentował interes Kościoła, i to w czasach kiedy nawet papież podlegał władzy cesarskiej. Pamiętajmy, że w historii Polski, tak jak i każdego innego kraju, interes Kościoła nie zawsze był tożsamy z interesami poszczególnych krajów, bez względu na to czy przewodził Kościołowi cesarz czy papież.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitXs0xanRu2zmT_kYNr40wmKLiFx2q2jsWRAUg9dSiz5kk3zk8UGFZTmtFkwlrnPim0yrsYxhWRktPPv5ornxnfsgtSzZDmCFP__ED64wN6ILC6NbzPKPftmaM6MptJqmhIGUi6JA-U8g/s1600/Kronung+Heinrich+II.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEitXs0xanRu2zmT_kYNr40wmKLiFx2q2jsWRAUg9dSiz5kk3zk8UGFZTmtFkwlrnPim0yrsYxhWRktPPv5ornxnfsgtSzZDmCFP__ED64wN6ILC6NbzPKPftmaM6MptJqmhIGUi6JA-U8g/s400/Kronung+Heinrich+II.jpg" width="312" /></a>Thietmar wyraźnie uważał się za Saksona, która była - możnaby powiedzieć w dzisiejszych kategoriach, jego "małą ojczyzną". Odróżniał swój kraj od zachodnich nacji Cesarstwa, które i ich kraje między sobą także zawsze rozdzielał: Alamania-Szwabia, Frankonia, Lotaryngia, Alzacja, Burgundia, Fryzja, Karyntia. Mając wyraźnie na myśli te wspomniane kraje, pisze o "zuchwałych i niegodziwych poczynaniach ludzi z Zachodu", przytaczając zaraz dowody na to, jak złe były działania konkretnych ludzi z Alamanii, Alzacji i Lotaryngii. O Saksonii natomiast pisał tak: "[Król Henryk II] ... odwiedził Saksonię, ten rajski ogród tonący w kwiatach, jak często nazywał ów kraj dla jego poczucia bezpieczeństwa i pełni życia."<br />
<br />
Oto z boku alegoryczna scena w stylu bizantyjskim przedstawiająca koronację <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_II_%C5%9Awi%C4%99ty">Henryka II</a> przez ... Chrystusa, zawarta w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sakramentarz_Henryka_II_%C5%9Awi%C4%99tego">Sakramentarzu św. Henryka II</a> z AD 1002-1014. Zgodnie z bizantyjskim wizerunkiem Boga uosabia go postać tzw. Chrystusa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pantokrator">Pantokratora</a> w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mandorla">mandorli</a>, z głową otoczoną nimbem krzyżowym, który umieszcza koronę na głowie króla. Typowe dla sztuki bizantyjskiej jest przedstawianie wizerunku Chrystusa żyjącego i ubranego w szaty, podczas gdy po schiźmie w Kościele od końca XI wieku coraz częściej, szczególnie w sztuce gotyckiej i renesansu, przedstawiano Chrystusa cierpiącego, ukrzyżowanego, półnagiego i umarłego. O charakterystycznych cechach ikonografii bizantyjskiej, powszechnych w europejskiej sztuce wczesnego średniowiecza będziemy tutaj jeszcze mówić.<br />
<br />
Thietmar nie był moim zdaniem ani "niemieckim nacjonalistą", ani
"Polakożercą", jakimi to łatkami obdarzają go co bardziej "patriotyczni" historycy. Jeden tylko raz w swojej kronice dokonał kwalifikacji Polaków jako tych, których "... słowo posiada małą lub żadnej zgoła nie ma wartości". Zważmy, że nie wahał się oceniać krytycznie tak swoich germańskich współbratymców, jak i Słowian, Włochów, Greków czy Skandynawów - przecież też Germanów, ani nawet samego siebie.<br />
<br />
Rozumiał obiektywne powody sprzeciwu Słowian wobec cesarstwa ottońskiego jak ten, kiedy "Ludy, które po przyjęciu chrześcijaństwa podlegały naszym królom i cesarzom płacąc im trybut, doznawały wielkiego ucisku, wskutek buty (łac. <i>superbia</i>) księcia Teodoryka, jak jeden mąż schwyciły za broń" (w AD 983). I dalej: "Nasze bowiem grzechy przydawały nam strachu, a im męstwa" (<i>nostra etenim facinora nobis formidinem et his suggerebant validam mentem</i>)<i>. </i>Jako kronikarz i jako człowiek był moim zdaniem dużo bardziej rzeczowy i wiarygodny, mimo wielu przytaczanych "cudów", niż na przykład nasz "Mistrz Wincenty" Kadłubek (ale to już czas rodzącej się świadomości narodowej). W całej Kronice tylko raz pojawia się słowo Niemcy i to
dotyczące nie państwa, ale ludzi - dla odróżnienia ich od (mówiących po
włosku, bowiem ich germański <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lombardic_language">język lombardzki</a> pod koniec pierwszego millenium, od czasów ich inwazji na Italię w AD 568, już w tym kraju wymarł) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Longobardowie">Longobardów</a>. Jeszcze wiek później nasz Gall Anonim ani raz nie użył słowa Niemcy dla określenia kraju; zawsze chodziło o ludzi innych niż Polacy. To nie był jeszcze czas i miejsce w historii Europy na nacjonalizm, o czym wiedzą rzetelni, uczciwi historycy.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi35YeNTKerjLJwP020zSziDFd44kbwGM415vrw_Z5RIBxOuat8j5VqvssY_S-mjg0TrHs9L6Ctz1wG31xIMavsd5X_kUm3RV0D25_x_rTHUggHqFn7D7ypLcIWoSJuKysr0pOzcnlRyEU/s1600/Thietmar+II.14+Mieszko+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="186" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi35YeNTKerjLJwP020zSziDFd44kbwGM415vrw_Z5RIBxOuat8j5VqvssY_S-mjg0TrHs9L6Ctz1wG31xIMavsd5X_kUm3RV0D25_x_rTHUggHqFn7D7ypLcIWoSJuKysr0pOzcnlRyEU/s320/Thietmar+II.14+Mieszko+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
Pierwsze pojawienie się w kronice Thietmara, tak zresztą jak i w innych źródłach historycznych z przełomu X/XI wieku, określenia naszego kraju nie wiąże się jeszcze z nazwą państwa lub jego ludności, chociaż kronikarz tak precyzyjnie określa inne od dawna osiadłe i zidentyfikowane słowiańskie plemiona, jak na przykład Łużyczan i Słupian, ale mówi o "Mieszku wraz z jego poddanymi" ("... <i>Miseconem quoque cum sibi subiectis</i>"). To władca identyfikował nasz świeżopowstały kraj, a nie jego ludność. W czasach Mieszka I nie wiedziano prawdopodobnie jak nazwać jednym słowem mieszankę różnych plemion i ludów, nad którymi panował ten władca. Zostali oni dopiero wymienieni w epitafium na grobowcu Bolesława Chrobrego: Słowianie, Goci i Polanie, do czego jeszcze wrócimy. Oto fragment Kroniki, z wykonanej szczęśliwie fotokopii manuskryptu w 1905 roku. Oryginalna księga spłonęła w czasie bezsensownego (żeby nie powiedzieć - barbarzyńskiego) bombardowania Drezna przez aliantów w 1945 roku.<br />
<br />
Niech przykładem innego niż z chrześcijańskiej perspektywy opisu Wikingów, będzie cytat z "Księgi cennych klejnotów" z lat 903-913 <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ahmad_ibn_Rustah">Ahmada ibn Rustaha</a>, perskiego geografa i astronoma, który po wizycie na Rusi pisał m.in. o Waregach, że są odważni i lojalni wobec siebie, noszą się czysto, lubią bufiaste spodnie, ciasne poniżej kolan, zajmują się handlem skórami i futrami, za które pobierają opłaty w monecie. I dalej: "<i>Dobrze traktują swoich niewolników, noszą wspaniałe ubrania, ponieważ wkładają wielki wysiłek w swój handel. Posiadają wiele miast. Mają nastawienie jedne z najbardziej przyjaznych wobec cudzoziemców i wobec tych, którzy szukają (u nich) schronienia</i>".<br />
<br />
W anglo-saksońskich kronikach mówi się o osiedlających się w Anglii Wikingach jako o "dziwakach czystości", ponieważ myją się raz w tygodniu, podczas gdy tubylcom wystarczała kąpiel raz lub dwa razy do roku. Mimo opinii negatywnych o czystości Wikingów, jakie przytaczają czasami historycy, warto pamiętać że o ich higienie może świadczyć fakt, że w ich epoce - kiedy regularnie, dużymi falami przemieszczali się w wyprawach wojennych i szlakami handlowymi od Bliskiego Wschodu po krańce Szkocji, Europa nie zaznała epidemii na taką skalę, jak w okresie wypraw krzyżowych. Już wcześniej, w Regensburgu (Ratyzbona, za Rzymian <i>Castra Regina</i>) - stolicy europejskiego handlu z Orientem w wyniku epidemii dżumy w 1094 roku, w ciągu 12 tygodni zmarło ponad osiem tysięcy ludzi. Nie powstrzymało to dynamicznego rozwoju miasta. Już pół wieku później powstał być może wówczas najdłuższy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Most_Kamienny_w_Ratyzbonie">most kamienny</a> w Europie, łączący Regensburg m.in. z Pragą i dalej z Orientem. Oto rysunek mostu już z czasów nowożytnych, bez dwóch średniowiecznych wież. Regensburg miał drewniany most pływający na łodziach (mocowany na kotwicach i linach) już w roku 792, kiedy Karol Wielki zbudował go do szybkich wypraw przeciwko atakującym Hunom.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYGAQG00UvgPSGKsjHbrjzpfGb8AwHSsJJxykexiPHs4Sl1QjYP0sGaRIf3_YfpRA9Tgi4z9pxT02DJhfbJSQZI4qVb7MAzw5iHmeqQBy-okO-f_2ECZPVgPE5rpoVyCfzr5vgrGffw6M/s1600/Regensburg+Steinernebr%25C3%25BCcke+AD+1147.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="322" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYGAQG00UvgPSGKsjHbrjzpfGb8AwHSsJJxykexiPHs4Sl1QjYP0sGaRIf3_YfpRA9Tgi4z9pxT02DJhfbJSQZI4qVb7MAzw5iHmeqQBy-okO-f_2ECZPVgPE5rpoVyCfzr5vgrGffw6M/s640/Regensburg+Steinernebr%25C3%25BCcke+AD+1147.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Czasami zbyt pośpiesznie i po megalomańsku wyrokujemy, że u zarania swojej obecności nad Łabą, Odrą i Wisłą Słowianie wchłonęli "z butami" resztki skandynawskich tubylców, czyli zeslawizowali ich kompletnie na długo przed pojawieniem się Wikingów. Miałoby z tego jakoby wynikać, że dominujący liczebnie Słowianie nie mogli w szerokim zakresie przyjmować od miejscowych Skandynawów nowych dla nich elementów kulturowych. Pierwsze kontakty Słowian w plemionami nordyckimi (Gotami i Gepidami) miały miejsce już w III-V wieku, kiedy to ich drogi skrzyżowały się na Wołyniu i Podolu, w trakcie migracji tych pierwszych nad Morze Czarne, a tych drugich ku Bałtykowi. Pomorzanie i Połabianie zetknęli się w VI-VII wieku w południowym pasie nadbałtyckim z resztkami <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Goci">Gotów</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gepidowie">Gepidów</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Burgundians">Burgundów</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wandalowie">Wandalów</a> i <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Lombards">Langobardów</a>, którzy nie wywędrowali na południe i zachód Europy.<br />
<br />
Pojawienie się wśród nadbałtyckich Słowian w końcu VIII wieku Wikingów i - w tym samym okresie, słowiańskich kobiet i rzemieślników (ceramika typu Feldberg) w Skandynawii, mogło mieć charakter konfrontacyjny (niewolnicy, jeńcy wojenni) lub być akceptowane przez obie strony (dobrowolna współpraca). Na pokojowe współżycie Słowian i Normanów na ziemi skandynawskiej zdają się wskazywać toponimy słowiańskie (na przykład nazwy z przedrostkiem Vind-, od Vindland, oznaczającym ziemie Połabian i Pomorzan), występujące na duńskich wyspach Ærø, Langeland, Lolland, Sjælland i Tåsinge, a także prawdopodobnie na Bornholmie (Grødby, o którym powiemy niżej). Nie ma jednakże śladów nazw słowiańskich w Skanii.<br />
<br />
Skandynawską obecność wśród północno-wschodniej Słowiańszczyzny potwierdza jeszcze w XII wieku Gall Anonim, pisząc "Ziemia słowiańska ... ciągnie się od Sarmatów, którzy zwą się też Getami, aż do Danii i Saksonii". Niektórzy historycy wydają się nie rozumieć, dlaczego kronikarz mówi o Getach-Gotach - ludach ich zdaniem dawno już roztopionych w zamierzchłej przeszłości. Z kolei niemal współczesny Gallowi normandzki kronikarz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Robert_z_Torigni">Robert z Torigni</a> widział związek Wikingów ze Scytami, odnotowując pod rokiem AD 876: "Pochodzący z Danii Normanowie, którym przewodził Rollon, przybyli z dolnej Scytii i najechali morzem ..." (<i>Northmanni origine Dani duce quodam Rollon enomine a Scitia inferiore egressi atque per Oceanum vecti ...).</i><br />
<br />
XVII-wieczna polska szlachta, szukając uzasadnienia swojej odrębności nie tylko majątkowej ale i rodowodowej od pańszczyźnianych chłopów, uznawanych przez nią za potomków prostych Słowian, przejęła z kroniki <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jan_D%C5%82ugosz">Jana Długosza</a><i> "Annales seu cronici incliti regni Poloniae" </i>i spopularyzowała pogląd o swoim tylko (podczas gdy kronikarz mówił o wszystkich Polakach) sarmackim pochodzeniu. <a href="https://www.wikiwand.com/en/Sarmatians">Sarmaci</a> opisani zostali przez greckich i rzymskich geografów jako lud bitnych, wojowniczych koczowników. Był to prawdopodobnie związek indoeuropejskich plemion o podobnej formie życia, zajmujących do IV wieku n.e. stepy czarnomorskie (skąd wyparli wcześniejszych <a href="https://www.wikiwand.com/en/Scythians">Scytów</a>, a i częściowo wymieszali się z nimi), po czym "rozmył się" w historii. Po IV wieku pozostały "widoczne" z tych plemion tylko <a href="https://www.wikiwand.com/en/Alans">Alanowie</a>. Oto mapa europejskich ludów w basenie Morza Czarnego na początku okresu wędrówek ludów (źródło: geocurrents.info).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjxhwK1mW9xVIovBB7LEAfqiefPGEbOSLbxop3ULBI5C5YgixhWKNs8k6uxx37KLhVlgK8kgj2qIfAPZ6-WteAIQDch_6siZPCsdb50bsBirVniFWrciYhraHYB6TbMaj_2GSoPsOXyPoM/s1600/Sarmatians+in+Europe+4th+century.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="402" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjxhwK1mW9xVIovBB7LEAfqiefPGEbOSLbxop3ULBI5C5YgixhWKNs8k6uxx37KLhVlgK8kgj2qIfAPZ6-WteAIQDch_6siZPCsdb50bsBirVniFWrciYhraHYB6TbMaj_2GSoPsOXyPoM/s640/Sarmatians+in+Europe+4th+century.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Jak dobrze Skandynawowie potrafili integrować się z tubylcami w swych nowych ojczyznach świadczy porównanie opisu tego ludu zamieszkującego Normandię w "Historii Normanów" <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Amatus_z_Monte_Cassino">Amatusa z Monte Cassino</a> z 1080 roku z "<a href="http://www.wikiwand.com/pl/Ksi%C4%99ga_Rogera">Księgą Rogera</a>" al-Idrisiego z 1155 roku. Ten pierwszy opisuje ich następująco: "... na końcu Francji jest równina pełna lasów i owoców rozmaitych. W tym wąskim miejscu zamieszkuje pełno ludzi bardzo żywotnych i silnych, którzy kiedyś zamieszkiwali wyspę zwaną Nora i dlatego sami nazywają się Normanami, czyli ludźmi Północy". ["<i>... en la fin de France estune plane plene de boiz et de divers frut. En celui estroit lieu habitoit grant multitude de gent molt robuste et forte laquel gent premerement habiterent en une ysulle qui se clamoit Nora, et pour ce furent clamez Normant, autresi comme home de Nore</i>" - odpis starofrancuski z XIV wieku, przypis mój].<br />
<br />
Trzy pokolenia później, al-Idrisi, nadworny geograf <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Roger_II">Rogera II</a>, normańskiego króla Sycylii, nazywa Normandię już tylko jako kraj Francuzów ("<i>Ard Normandia al-Afrang</i>"). Kilkaset tysięcy skandynawskich Longobardów przybyło w AD 568 do Italii i zawładnęli znaczną częścią tego kraju, ustanawiając na kilka wieków<i> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Longobard%C3%B3w">Regnum Langobardorum</a>.</i> Wcześnie przyjęli chrześcijaństwo (zrodzony w Bizancjum <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Arianizm">arianizm</a>), powszechnie przyjmowali lokalny język, rzymskie tytuły władzy, nazwiska i tradycje. Już w VIII wieku - za czasów ich kronikarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_Diakon">Pawła Diakona</a>, nie mówili innym jak lokalnym, łacińskim dialektem <i>rusticam romanum</i>.<br />
<br />
Podobnie musiała wyglądać absorbcja lokalnego języka i zwyczajów przez przybyłych z Rusi do Wielkopolski wareskich Polan. Za czasów Mieszka I kraju naszego nie nazywano jeszcze Polską, a narodu Polakami, ale po prostu jako "poddanych Mieszka", "kraj Mieszka", "Sclavia", "Sclavania", "Sclavensis provincie" lub "civitas Schinesghe". Samo polskie słowo "państwo" wywodzi się zresztą od słowa "pan", czyli władca, właściciel tego państwa. Nazwy <i>Palani, Poliani, Polani,</i> <i>Poleni</i> pojawiły się w różnych źródłach historycznych w mniej więcej tym samym czasie około roku 1000 - jakby wówczas ustanowione lub nadane. W XII wieku za Galla Anonima byliśmy już tylko "krajem Polan", "Polską", chociaż jeszcze w XIII-wiecznej "<i>Vita sancti Stephani</i>" slatynizowane "<i>terra Poliensi</i>" zdradzało pochodzenie od prasłowiańskiego słowa "polje" - tak, jak do dzisiaj jest wymawiane przez Słowian wschodnich i południowych. Jeszcze w średniowiecznej Polsce mówiło się "w Polszcze", podobnie jak we współczesnym rosyjskim "w Polsze". Nie stoi więc etymologia słowa "Polska" w opozycji do dwóch źródłosłowów: od "polje" - jako bezleśnej równiny, stepu i od "Poljanie" - jako plemienia żyjącego w takiej ekumenie. Słowo "polować" pochodzi od łapania, łowienia (we wnyku, sidle) zwierząt na polu.<br />
<br />
Opisując około AD 1113 historię ponownego (po ich wcześniejszym wygnaniu) przybycia ze Szwecji w AD 862 Waregów-Rusinów do Słowian Nestor podkreślił, że nie byli oni (już nie byli) Szwedami, co wskazywałoby że wzajemne obcowanie waresko-słowiańskie, które poprzedziło przybycie Rurika w owym roku na Ruś, musiało trwać wcześniej przez kilka pokoleń, aby Waregowie przestali być uważani za Szwedów, zapewne między innymi z uwagi na umiejętność porozumiewania się ze Słowianami w ich języku.<br />
<br />
Przykładem pokojowego współżycia, zakończonego pełną asymilacją obcych elit rządzących z podbitymi ludami jest powstanie w I połowie XIII wieku nad dolną Wołgą pierwszego państwa tatarskiego, tak zwanej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82ota_Orda">Złotej Ordy</a>, ze stolicą w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Saraj_(Z%C5%82ota_Orda)">Saraju</a>. Po wybiciu lokalnych elit rządzących, osiadły tam wraz z kilkoma tysiącami wojowników i ich rodzin mongolski chan <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Batu-chan">Batu</a> stanowili nieliczną warstwę władców wśród kilku milionów rodzimych tureckojęzycznych plemion <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kipczacy">Kipczaków</a> (Połowców) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Protobu%C5%82garzy">Bułgarów</a>. Aby ze swoją niewielką grupą rządzącą utrzymać w posłuszeństwie podbitą ludność, pozyskiwał wśród nich autorytet nie siłą, ale tolerancją i poszanowaniem dawnych lokalnych praw i obyczajów. Już pod koniec XIII wieku bizantyjski historyk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Pachymeres">Jerzy Pachymeres</a> i arabski historyk <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Shihab_al-Umari">Shibab al-Umari</a> pisali o obcowaniu etnicznym i kulturowym tamtejszej arystokracji mongolskiej z podbitymi Turkami, przyjmującej stopniowo nawet lokalny język i islamską religię. W ten sposób zaczął powoli tworzyć się nowy naród zwany Tatarami, którzy za kolejnego chana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Berke-chan">Berke</a> zerwali już zupełnie zależność polityczną od wielkich chanów mongolskich.<br />
<br />
W swojej kronice wspomniany mnich Amatus zwraca uwagę na szybką asymilację Normanów wśród Włochów, głównie poprzez związki małżeńskie. Oto rekonstrukcja wyglądu klasztoru benedyktynów Monte Cassino w XI wieku, kiedy to dzięki darom książąt normańskich <a href="https://www.wikiwand.com/en/Richard_I_of_Capua">Ryszarda I z Kapui</a> i <a href="https://www.wikiwand.com/fr/Robert_Guiscard">Roberta Guiscarda</a> z Apulii i Kalabrii, został on znacznie rozbudowany, a jego kościół udekorowany przez mistrzów bizantyjskich i konsekrowany w 1071 roku (z książki A. Pantoni « <i>Le vicende della basilica di Montecassino attraverso la documentazione archeologica</i> », Montecassino 1973).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiW5chZb9Us5NBRL8HQdaycGj3sZxP6olvW-WvoMRcuqIA9HMT8C5MWE2U29U26dhiPRuTm2R93exeoYSS9kwepAdZmgG1-_-jCNDY8KFwY5qveIL9yXyuvK4r6u03n32Tpk0lnJH8c12Q/s1600/Abbazia+di+Montecassino+ricostruzione+dell%25E2%2580%2599abbazia+desideriana+dell%25E2%2580%2599XI+secolo.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiW5chZb9Us5NBRL8HQdaycGj3sZxP6olvW-WvoMRcuqIA9HMT8C5MWE2U29U26dhiPRuTm2R93exeoYSS9kwepAdZmgG1-_-jCNDY8KFwY5qveIL9yXyuvK4r6u03n32Tpk0lnJH8c12Q/s640/Abbazia+di+Montecassino+ricostruzione+dell%25E2%2580%2599abbazia+desideriana+dell%25E2%2580%2599XI+secolo.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Leo_of_Ostia">Leon z Ostii</a>, mnich odpowiedzialny za bibliotekę klasztorną i kronikarz tego klasztoru, autor "<i>Chronicon monasterii Casinensis</i>" i przyjaciel opata Dezyderiusza - przyszłego papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_III">Wiktora III</a>, potwierdził w swojej kronice, że do opactwa przybyła z Konstantynopolu kolonia artystów ("<i>Legatos interea Constantinopolim ad locandos artifices destinat</i>"), którzy dekorowali wnętrza odbudowanego klasztoru. Dezyderiusz, który zanim przyjął to imię w klasztorze, miał na imię Laufer, pochodził ze starej, longobardzkiej dynastii książęcej <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Landulfids">Landufildów,</a> a więc prawdopodobnie miał skandynawskich przodków. <br />
<br />
Z kolei, jak dobrze Słowianie potrafili asymilować w swojej ekumenie obcych przybyszów, nawet tych którzy dominowali nad nimi militarnie lub kulturowo, potwierdza fakt że tureckie plemię Bułgarów, przybyłe pod koniec VII wieku znad dolnego Dniepru i Donu na zajęte przez Słowian Bałkany, już w IX wieku przyjęło język starosłowiański jako swój język narodowy. <a href="https://www.wikiwand.com/pl/J%C4%99zyk_staro-cerkiewno-s%C5%82owia%C5%84ski">Język starocerkiewny</a> zrozumiały był wówczas wśród wszystkich Słowian i przyjmowany jako język rodzimy. Zważmy, że inaczej niż w kościele łacińskim, w obrębie wpływów kościoła bizantyjskiego, którego językiem "urzędowym" był grecki, mogły swobodnie rozwijać się kościoły, nazwijmy je proto-narodowe, prowadzące liturgię i wydający pisma w lokalnych językach, na przykład w słowiańskim, armeńskim, gruzińskim, syryjskim czy koptyjskim. Z tego powodu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kodeks_Nowogrodzki">Kodeks Nowogrodzki</a>, najstarszy zabytek rękopiśmiennictwa ruskiego pochodzi już z przełomu X/XI wieku, podczas gdy w Polsce "łacińskiej" najstarszym dokumentem polskiej prozy są o ponad trzy stulecia młodsze niż ruski pomnik <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazania_%C5%9Bwi%C4%99tokrzyskie">Kazania <span style="font-family: inherit;">Ś</span>więtokrzyskie</a>.<br />
<br />
Po chrystianizacji kraju w 865 roku, za <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Symeon_I">Symeona I Wielkiego</a>, Bułgaria stała się pierwszym w świecie słowiańskim centrum literatury i kultury. Była pierszym krajem, który wprowadził pismo do języka słowiańskiego, a także ustanowił go wspólnym dla państwa i kościoła (liturgia). Pamiętajmy, że nie tylko Słowianie i Węgrzy, ale także Saksoni, Turyngowie czy Fryzowie nie pozostawili po sobie śladów pisma przed przyjęciem chrześcijaństwa. Tłumaczone przez Bułgarów z greckiego na głagolicę, a później cyrylicę, teksty chrześcijańskie rozpowszechniane były w całym świecie Słowian (m.in. tak zwane szkoły piśmiennicze w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pres%C5%82awska_szko%C5%82a_pi%C5%9Bmiennicza">Wielkim Presławiu</a> i w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ochrydzka_szko%C5%82a_pi%C5%9Bmiennicza">Ochrydzie</a>). W połowie swego panowania Symeon I porzucił turecki tytuł chana, aby przyjąć najpierw godność kniazia (księcia), a u szczytu potęgi Bułgarii tytuł cara (cesarza). To z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ochryda">Ochrydy</a> pochodził <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Klemens_z_Ochrydy">św. Klemens</a>, zeslawizowany Bułgar, bliski współpracownik greckich braci Cyryla i Metodego, który towarzyszył im w misji chrystianizacyjnej w Morawach, Czechach i w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pannonia">Pannonii</a>, a także w wyprawie na Krym po szczątki innego św. Klemensa, papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Klemens_I">Klemensa I</a>. Obydwaj Klemensi są świętymi katolickimi i prawosławnymi.<br />
<br />
Wracając do zarania powstania państwa polskiego wiemy, że w połowie X wieku plemiona przyszłego państwa Piastów sąsiadowały od wschodu i od północy z innymi Słowianami, którzy już od conajmniej stu lat znajdowali się w obrębie intensywnych oddziaływań wikińskich. Były to rodzące się, już w pewną z domieszką kulturową i etniczną skandynawską, proto-narody Rusów, Pomorzan i Połabian.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7XCtcm9z8iyiT0X97QF1pBuVAN8uBiVXoWIDM_YUpS9ShFY5RhExopT0xNqI5GQeU5goNmp312kpr8-62ZrQjjOUCsJFcEmUCx22d42NoreFcU7phE4apZkUdxbWb77ZT86mwxW2LBXc/s1600/Kablaczki+skroniowe+Ostrow+Lednicki+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="284" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7XCtcm9z8iyiT0X97QF1pBuVAN8uBiVXoWIDM_YUpS9ShFY5RhExopT0xNqI5GQeU5goNmp312kpr8-62ZrQjjOUCsJFcEmUCx22d42NoreFcU7phE4apZkUdxbWb77ZT86mwxW2LBXc/s1600/Kablaczki+skroniowe+Ostrow+Lednicki+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
Potwierdzeniem tej interakcji słowiańsko-skandynawskiej są na przykład popularne u Słowianek wschodnich (od VIII wieku) i później zachodnich, ale także spotykane w Skandynawii, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Temple_ring">kabłączki skroniowe</a> w wikińskich grobach szkieletowych. Kabłączki, o różnych wielkościach i formach, mocowane były do paska z tkaniny lub skóry, do nakrycia głowy, albo wplecione we włosy. Noszone były także w przekłutych uszach (zausznice). Powyższe zdjęcie przedstawia rekonstrukcję paska z kabłączkami z grobów w Dziekanowicach i na <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Ostr%C3%B3w_Lednicki">Ostrowie Lednickim</a>, pow. Gniezno (źródło: Faktopedia.pl). Daje ono dowód na to, że chowane w pierwszym wieku państwa polskiego na skandynawskich cmentarzach Słowianki były z Wikingami lub Waregami w związkach małżeńskich. Brak krzyżyka lub innych atrybutów chrześcijańskich w grobie wskazywałby na kontynuowanie pochówku w obrządku pogańskim.<br />
<br />
Pod koniec życia saksoński kronikarz, mnich benedyktyński <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Widukind_z_Korbei">Widukind z Korbei</a> (925-973) żalił się, że co prawda nawróceni już "Duńczycy przyjmują, że Chrystus jest bogiem, ale uznają że są jeszcze inni, potężniejsi od niego bogowie" (<i>"Danis affirmantibus Christum quidem esse deum, sed alios eo fore maiores deos"). </i>Historycy stwierdzają że Szwedzi w głębii prowincji Svealand (na zachód od Uppsala) przyjęli chrześcijaństwo dopiero na początku XIII wieku. Potwierdzeniem żywotności lokalnej kultury pogańskiej w Skandynawii jest fakt przetrwania ustnych podań i poezji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Skald">skaldów</a> od początków epoki Wikingów, aż po ich spisanie w okresie XIII-XIV wieku (chociaż nie jest wykluczone, że część z tych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Saga_%28literatura%29">sag</a> była wcześniej spisana, a pisemne zabytki nie dotrwały do czasów nowożytnych). Oto ilustracja z manuskryptu "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Flateyjarb%C3%B3k">Flateyjarbók</a>" (czyli "książki o płaskiej wyspie"), przedstawiająca zabicie dzika oraz morskiej bestii. O nordyckich bestiach-smokach już mówiliśmy, o dzikach jeszcze powiemy.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi85_c14vyNIvZdCn5_MOo8hJDtYJxSEcBX7_A5aTyrm7yFFp2Cxjf65jzUG05HPXwFXG2pQi25E4K0rwouN8mtK91Z7v5IbG45uBW8PAvYU8CDngms34lpnG8bskHmUMOVRr_fBqLlM_s/s1600/Flateyjarbok+saga+of+Olaf+Tryggvason.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="158" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi85_c14vyNIvZdCn5_MOo8hJDtYJxSEcBX7_A5aTyrm7yFFp2Cxjf65jzUG05HPXwFXG2pQi25E4K0rwouN8mtK91Z7v5IbG45uBW8PAvYU8CDngms34lpnG8bskHmUMOVRr_fBqLlM_s/s640/Flateyjarbok+saga+of+Olaf+Tryggvason.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Czy może z tych głębokich tradycji wynika, że Islandczycy są uznawani dzisiaj za najbardziej "rozczytanych" na świecie? To oni piszą, publikują i sprzedają najwięcej książek na jednego mieszkańca. A może zamiłowanie do czytania to tylko skutek długich polarnych wieczorów? To ze skandynawskich sag czerpał inspirację William Shakespeare, największy twórca w historii literatury anglosaskiej. W swoim "Hamlecie" na zbudowany przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eryk_Pomorski">Eryka Pomorskiego</a>, syna księcia słupskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Warcis%C5%82aw_VII">Warcisława VII</a>, zamek <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kronborg">Kronborg</a> przeniósł on postać duńskiego księcia <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Amleth">Amletha</a> ( <i>Amlóði)</i>. Zamek Kronborg jest jednym z pięciu pomników kulturowych w Danii, zaliczonych do tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_%C5%9Bwiatowego_dziedzictwa_UNESCO">dziedzictwa światowego</a> UNESCO. Tak oto wspólne ślady po elitach pomorsko-skandynawskich stały się tłem szekspirowskiego poematu. Poeta wprowadził także nordyckie pojęcie "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wyrd">wyrd</a>" jako losu ludzkiego do sztuki teatralnej "Macbeth". Słowo to, pochodzące od protoindoeuropejskiego *<i>wert,</i> oznaczało w języku starosłowiańskim *<i>gódnota</i>, czyli godność, moc charakteru.<br />
<div class="MsoNoSpacing">
<span style="background: #e7e6d4; font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12.0pt;"><o:p></o:p></span></div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Pozwolę sobie przytoczyć jeszcze jeden przykład stemplowania bez zmrużenia oka przez naszych historyków jako "słowiańskie" pozostawionych w naszych ziemiach śladów kultury materialnej Wikingów. Słynne, pochodzące z XII wieku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Drzwi_Gnie%C5%BAnie%C5%84skie">Drzwi Gnieźnieńskie</a> zawierają w osiemnastu tak zwanych kwaterach kolejne sceny z życia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Wojciech">św. Wojciecha</a>. Dziesiąta z kolei przedstawia chwile jego przybycia łodzią do Prusów, gdzie na brzegu oczekują go uzbrojeni Prusowie. Oto pełna fotografia tej sceny.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG3lwlxQp6OFgDuOylaz23OMx6N9_g7eHWZ8nZ056cKG3Mf29bjXj2hxYNpKhAzayxR9sZxRSBpAFhcJ-7xb2E93W6zcMCJA5cmiF6Ih8fvM6EG-mUx5yVS9T0mbw0VRze8j2GDmUscHE/s1600/Gniezno+drzwi+Lodz+wikinska1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="398" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhG3lwlxQp6OFgDuOylaz23OMx6N9_g7eHWZ8nZ056cKG3Mf29bjXj2hxYNpKhAzayxR9sZxRSBpAFhcJ-7xb2E93W6zcMCJA5cmiF6Ih8fvM6EG-mUx5yVS9T0mbw0VRze8j2GDmUscHE/s640/Gniezno+drzwi+Lodz+wikinska1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
W wielkim dziele pod redakcją Gerarda Labudy, zatytułowanym "Historia Pomorza" (Poznań 1969) umieszczona jest poniższa fotografia, w której nie opisano nawet jakie wydarzenie historyczne ta scena odtwarza, natomiast wykonano zbliżenie na łódź i zadekretowano jako przedstawiającą X-wieczną "łódź polską". Stojący na brzegu wojownicy wyposażeni są w tarcze, które przez naszych pisarzy dziejów uznane są również za "słowiańskie" - w odróżnieniu od tarcz okrągłych, które jakoby tylko ich zdaniem stosowali Wikingowie.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5LJskbWNwtbLJL6UBf5Zu-q6FySjZ2KT2fy_vgwVfTI6_MBhcZrMVaqMjl_5gnZH8bvnBPv6byY7kWXkhsjnqB1YZ0BVygj3LcRLHSZOCbC2z3cBn3Ra08JqjXbbUjDwPqwu4Q73_KjQ/s1600/Drzwi+gnieznienskie+Lodz+wikinska.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="484" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5LJskbWNwtbLJL6UBf5Zu-q6FySjZ2KT2fy_vgwVfTI6_MBhcZrMVaqMjl_5gnZH8bvnBPv6byY7kWXkhsjnqB1YZ0BVygj3LcRLHSZOCbC2z3cBn3Ra08JqjXbbUjDwPqwu4Q73_KjQ/s640/Drzwi+gnieznienskie+Lodz+wikinska.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Niestety istniejące źródła pisane i archeologiczne nie pozwalają zidentyfikować, jak wyglądała słowiańska, a tym bardziej polska łódź klepkowa z końca X wieku, jeżeli pominiemy wszystkie odkopane łodzie wikińskie z okresu wczesnego średniowiecza, a skrzętnie zaklasyfikowane jako słowiańskie. W wydanym przez Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku w 2010 roku opracowaniu W. Ossowskiego "Przemiany w szkutnictwie rzecznym w Polsce Studium archeologiczne", traktującym m.in. o historii łodzi klepkowych w Polsce, w całym tekście zapobiegliwie ominięto słowa "łódź wikińska". Łodzie klepkowe w rozumieniu naszych specjalistów pojawiły się w polskich rzekach <i>out of the blue</i>, czyli - zgodnie z cokolwiek swawolnym wyjaśnieniem tam zawartym: "<i>w 997 roku na rozkaz Bolesława Chrobrego</i>".<br />
<br />
Jak głęboko utrwalona jest wśród polskich historyków szkutnictwa potrzeba pomniejszania roli Wikingów w uczeniu Słowian morskiego rzemiosła (czyż jest naprawdę czego się "wstydzić"?), nawet za cenę ryzykowania prestiżem naukowym, niech świadczy jeszcze jeden fakt dotyczący wspomnianego wyżej badacza, który w opracowaniu "Z badań nad wrakami fromborskimi" zakwestionował wikiński rodowód odkrytej we Fromborku w 1895 roku łodzi, a także jej pochodzenie z przełomu VI/VII wieku, na podstawie fałszywych śladów, na jakie natrafił na byłych (AD 1895) ogródkach działkowych w dzisiejszym parku między ul. Dworcową i ul. Parkową. W oparciu o błędnie ustaloną lokalizację znaleziska z 1895 roku dotarł on tam do drewnianych szczątków, uznając je za pozostałość tej łodzi, chociaż pochodziły one z zaledwie 20/60-letnich drzew, które "wydatowano" metodą radiowęglową jako pochodzące z XV-XVII wieku.<br />
<br />
W ten oto sposób, inaczej niż prof. <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Johannes_Heydeck">Johannes Heydeck</a>,
który miał okazje badać tą łódź bezpośrednio (zniszczoną w bezsensownym
bombardowaniu - tzw. "moral bombing", przez Anglików ludności cywilnej
Królewca 31 sierpnia 1944, tak jak wcześniej Drezna i Szczecina), a
także widział liczne inne łodzie wikińskie (w tym te z Nydam i Gokstad, o
których powiemy niżej), nasz badacz, bez przyjęcia właściwej metody
ustalenia lokalizacji wraku statku, opierając się na "paliku z
zaciosami" wykopanym w dość przypadkowym miejscu, o którym nawet nie
wspomniał, czy mógł być częścią jakiegoś statku, a nie na przykład
faszyny, zawyrokował że ani nie była to łódź wikińska, ani tak stara jak
oceniło w 1896 roku gremium badaczy z królewieckiego <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Altertumsgesellschaft_Prussia">Altertumsgesellschaft Prussia</a>.<br />
<br />
Według naszego historyka datowanie podłoża (tzw. spągu) wykopu o głębokości 170 cm, na poziomie którego miała znajdować się łódź, "wskazuje na późnośredniowieczną / nowożytną metrykę osadów". Problem tylko w tym, że na ślady łodzi badacz nie natrafił, a ocenił wiek osadów, bez wskazania jaką metodą to ustalił, na ten sam okres jak palik z zaciosami. Stwierdzony przez autora wiek osadów spągowych wydaje się - bez informacji o sposobie jego obliczenia, niewiarygodny, bowiem trzeba byłoby przyjąć że tempo sedymentacji w tym miejscu w ciągu ostatnich pięciu wieków wynosiło 3.4 mm rocznie, czyli musiałoby być około trzykrotnie wyższe od średniego dla Zalewu Wiślanego.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Na podstawie dostępnej w internecie literatury pozwolę sobie zaproponować na poniższej mapie (nieocenione źródło: Geoportal.gov.pl) najbardziej prawdopodobne miejsce odkrycia wraku statku wikińskiego (pod literą B), w odróżnieniu od miejsca żmudnych i zbędnych wykopów archeologicznych z 2002 roku (litera A).</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhpcQpk8mjlDKupJG8lu-gXIcZK8a491tZUiJ4Q_Pwq8_9HVJCDwMat7UW8FE-q-O50y_zJZNujVkddxdJ7be1-KLyNwDukYQ6K0PA_MfqYa2_-KZZLvxsRc_8Kc2JNp7QKcUuAd7nTwKk/s1600/Frombork+Wikingerschiff+1895+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="338" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhpcQpk8mjlDKupJG8lu-gXIcZK8a491tZUiJ4Q_Pwq8_9HVJCDwMat7UW8FE-q-O50y_zJZNujVkddxdJ7be1-KLyNwDukYQ6K0PA_MfqYa2_-KZZLvxsRc_8Kc2JNp7QKcUuAd7nTwKk/s640/Frombork+Wikingerschiff+1895+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Nie ma tu miejsca na pełną ocenę krytyczną metody jaką przyjął nasz badacz, ani źródeł na jakich się oparł w wyborze miejsca, gdzie spodziewał się dotrzeć do szczątków wraku, jakie ewentualnie mogły jeszcze pozostać w ziemi. Dość powiedzieć, że za punkt wyjścia do ustalenia lokalizacji przyjął rycinę z widokiem Fromborka z początków XX wieku, której plan znajdował się poza kadrem faktycznego miejsca znaleziska. Widoczny tam obok pasących się krów stóg siana przyjął za budynek z mapki prof. Heydecka, wykonanej przez geodetę biskupstwa fromborskiego. Poza tym nie wyjaśnił dlaczego odrzucił informację J. Heydecka, że wszystkie drewniane elementy statku zostały wyciosane siekierą, nie nosiły żadnych śladów użycia piły, co wskazuje na znaczny wiek zabytku. Przyjął on, niestety "z sufitu", że wiek wraku jest zgodny z wiekiem wykopanego palika oraz ustalił, że "ujawnia (on) wiele istotnych podobieństw" do XVI/XVII-wiecznych łodzi odkrytych w Tolkmicku. W ten oto sposób, wygrzebując z ziemi odpowiedni dla udowodnienia "naszej prawdy" palik, zdołał przesunąć wiek statku o całe tysiąclecie. To chyba rekordowe "osiągnięcie" naszej archeologii, jeżeli chodzi o zakwestionowany w stosunku do "obcych" ustaleń wiek zabytku.<br />
<br />
<span style="font-family: "times new roman" , serif;">Ż</span>aden ze specjalistów od nautyki i architektury okrętu nie pokusił się do tej pory o rzeczowy opis wczesnośredniowiecznej klepkowej "łodzi słowiańskiej", która dostatecznie odróżniałaby się od łodzi wikińskiej. Oczywiście łódź wikińska uszczelniona mchem i z pasami poszycia łączonymi klinowanymi kołkami - co ma jakoby determinować, że staje sie ona słowiańską, nie jest poważniejszym argumentem, aniżeli gdyby auto Volvo wyposażyć w polskie uszczelki i spawy, aby uznać że jest ono autem polskim. Innym naciąganiem jest deklarowanie, że Wikingowie używali do uszczelnienia włosia zwierzęcego, podczas gdy Słowianie - mchu.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Mech jako środek uszczelniający kadłuby łodzi znany był w już w starożytności, a bliżej naszych czasów u Celtów, no i wśród samych Wikingów (oprócz sierści i smoły). We wczesnym średniowieczu stosowany był na południowym i wschodnim wybrzeżu Bałtyku (który zamieszkiwali Słowianie, Skandynawowie i Bałtowie), ale także u ujścia Renu. Dębowe wręgi i klepki poszycia z końca VIII wieku, wydobyte z New Fresh Wharf, Londyn łączone były kołkami klinowanymi i miały także na sobie uszczelnienie z mchu.<br />
<br />
Dodajmy, że w Anglii nie odkryto większych, porównywalnych do znajdowanych w Skandynawii, Niemczech i Flandrii wraków statków, które możnaby uznać za wyprodukowane na Wyspach - nie tylko w epoce Wikingów, ale i w następnym okresie hanzeatyckim. Czyżby Anglicy, przecież tak naprawdę "nauczeni morza" przez Wikingów, w owych czasach byli w mniejszym stopniu narodem morskim, niż - jak by to wynikało z "dokonań" naszych historyków - nadbałtyccy Słowianie? Także poszukujący swojej dawnej tożsamości Rosjanie coraz częściej uznają swoje w części wareskie korzenie, tak jak na tym sentymentalnym obrazie z porzuconą wikińską łodzią (<a href="http://viola.bz/vedic-rus-by-vsevolod-ivanov/">Wsiewołod Iwanow</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK4NtAwiC6qjV1QrE_VVffTrhrEgkyujcpBYGoiEYFfSCeq1YIG1Aa9drz-eRZHUKxyYX8MseQz67V5kd9J2ozXSIU70FJ7T8L1_e-lSJRvH5R2zua9G4fhWTZQHYNvi9FUqHs_AQh-v0/s1600/%25D0%2591%25D0%25BE%25D0%25BB%25D1%258C%25D1%2588%25D0%25B0%25D1%258F+%25D0%25BB%25D0%25B0%25D0%25B4%25D1%258C%25D1%258F+%25D0%25B2%25D0%25B0%25D1%2580%25D1%258F%25D0%25B3%25D0%25BE%25D0%25B2+%25D0%25BE%25D0%25B4%25D0%25B8%25D0%25BD%25D0%25BE%25D0%25BA%25D0%25BE+%25D1%2581%25D1%2582%25D0%25BE%25D0%25B8%25D1%2582+%25D1%2581%25D1%2580%25D0%25B5%25D0%25B4%25D0%25B8+%25D0%25B4%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B5%25D0%25B2%25D1%258C%25D0%25B5%25D0%25B2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="476" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjK4NtAwiC6qjV1QrE_VVffTrhrEgkyujcpBYGoiEYFfSCeq1YIG1Aa9drz-eRZHUKxyYX8MseQz67V5kd9J2ozXSIU70FJ7T8L1_e-lSJRvH5R2zua9G4fhWTZQHYNvi9FUqHs_AQh-v0/s640/%25D0%2591%25D0%25BE%25D0%25BB%25D1%258C%25D1%2588%25D0%25B0%25D1%258F+%25D0%25BB%25D0%25B0%25D0%25B4%25D1%258C%25D1%258F+%25D0%25B2%25D0%25B0%25D1%2580%25D1%258F%25D0%25B3%25D0%25BE%25D0%25B2+%25D0%25BE%25D0%25B4%25D0%25B8%25D0%25BD%25D0%25BE%25D0%25BA%25D0%25BE+%25D1%2581%25D1%2582%25D0%25BE%25D0%25B8%25D1%2582+%25D1%2581%25D1%2580%25D0%25B5%25D0%25B4%25D0%25B8+%25D0%25B4%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B5%25D0%25B2%25D1%258C%25D0%25B5%25D0%25B2.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wracając do "słowiańskich kołków", w oparciu o dostępne fakty, historycy opierający swój warsztat zawodowy na zasadach naukowych, a nie ideologicznych, winni najpierw zgodzić się co do tego, że mchu i kołków używano we wczesnośredniowiecznym szkutnictwie na wybrzeżach południowego Bałtyku częściej, aniżeli włosia i żelaznych nitów. W Skandynawii również stosowane były drewniane kołki, z tym że częściej z jałowca, podczas gdy po pomorskiej stronie przeważały kołki z sosny. Dopiero potem należałoby zastanawiać się nad tego przyczynami: na przykład gorsze właściwości pomorskiej rudy darniowej wobec skandynawskiej - do produkcji żelaznych nitów o wysokiej jakości, albo też sprzyjający wzrostowi jałowca ostrzejszy klimat skandynawski i tamtejsze tereny podgórskie, bez śpieszenia się z przyklejaniem szkutnikom łatki etnicznej.<br />
<br />
Na tej podstawie, a raczej bez żadnej podstawy, nasi historycy wydają kolejne dzieła o osiągnięciach szkutnictwa słowiańskiego w okresie wczesnego średniowiecza, podczas gdy pomorskie łodzie klepkowe i statki zaczęto budować dopiero w późniejszym średniowieczu (od XII wieku), po trzech wiekach obcowania ze skandynawską sztuką korabniczą - już wówczas o ponad tysiącletniej tradycji. Trzeba przyznać, że wylansowane przez naszych ekspertów "kołki słowiańskie", a zatem i wczesno-średniowieczne statki słowiańskie, zostały bez naukowej weryfikacji przyjęte za fakt także wśród niektórych zachodnich badaczy Słowiańszczyzny.<br />
<br />
Najstarsza skandynawska łódź klepkowa, o poszyciu tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Sewn_boat">stykowym</a>, pochodzi z około 300 roku p.n.e., a najstarsza na świecie łódź klepkowa o <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Poszycie_zak%C5%82adkowe">poszyciu nakładkowym</a> - takim, jakim pierwsi udoskonalili i upowszechnili Wikingowie, jest łódź z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nydam">Nydam</a> w Danii, datowana na AD 320. W Polsce natomiast odkryto dotychczas przeszło 330 i dalej znajdowane są kolejne łodzie jednopienne, czyli dłubanki - znane na naszych (i nie tylko) ziemiach od czasow prehistorycznych, aż po XVII wiek, jak jedna z ostatnio odkrytych w Starym Bublu nad Bugiem. Dłubanki, zwane przez Wikingów <i>holk</i>, przewożone były na drakkarach w ich wyprawach do niedostępnych dla tych wielkich okrętów brzegów i spuszczone na wodę pozwalały penetrować płytsze akweny.<br />
<br />
Oto wizerunek łodzi wikińskiej w epickim obrazie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiktor_Wasniecow">Wiktora M. Wasniecowa </a>zatytułowanym "Waregowie", który przedstawia przybycie w 862 roku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruryk">Ruryka</a> do wschodnich Słowian. Ten rodzaj łodzi wikińskiej nasza literatura historyczna przywłaszczyła sobie od dawna jako łódź "typowo słowiańską". Przybyli Wikingowie wyposażeni są w charakterystyczne dla nich hełmy-szyszaki i podłużne tarcze. Wikingowie oczywiście używali również tarcz okrągłych, ale te były jeszcze antycznego (rzymskiego) pochodzenia.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnJU02jvoRsHqA37OfUUQZTTcjJy3CAiKjlbpfxfBXsnHcWq8AMAfqdJ-lxXOl5qxF2lDCzHKttaS-qrKaJzhA4tcxqB5eiS9Y61AXgjO2I8T7Cof4mAgzSrstbBQCk6fN5dsvKfph7s8/s1600/%D0%92%D0%B0%D1%80%D1%8F%D0%B3%D0%B8+Invitation+of+the+Varangians+Rurik+and+his+brothers+arrive+in+Staraya+Ladoga+Viktor+Vasnetsov.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="452" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnJU02jvoRsHqA37OfUUQZTTcjJy3CAiKjlbpfxfBXsnHcWq8AMAfqdJ-lxXOl5qxF2lDCzHKttaS-qrKaJzhA4tcxqB5eiS9Y61AXgjO2I8T7Cof4mAgzSrstbBQCk6fN5dsvKfph7s8/s640/%D0%92%D0%B0%D1%80%D1%8F%D0%B3%D0%B8+Invitation+of+the+Varangians+Rurik+and+his+brothers+arrive+in+Staraya+Ladoga+Viktor+Vasnetsov.jpg" width="640" /></a></div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Wikińskie tarcze o kształcie migdała (migdałowate), zwane także <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Normannenschild">normańskimi</a>, utrwalone zostały na pochodzącym z XI wieku i wykonanym w Bizancjum relikwiarzu tzw. Krzyża Prawdziwego (obecnie w zbiorach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ermita%C5%BC">Muzeum Ermitaż</a> w Petersburgu) oraz na XII-wiecznym tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kielich_kr%C3%B3lewski_z_Trzemeszna">kielichu królewskim</a> (tzw. drugi kielich Dąbrówki) z Trzemeszna, w detalu sceny walki Dawida z Goliatem. Obydwa wyobrażenia zestawione są na poniższej ilustracji.<br />
<br />
Historycy sztuki uznają, że na relikwiarzu bizantyjskim przedstawiajacym sceny biblijne z ukrzyżowania Chrystusa rzymski żołnierz posiada strój i atrybuty Warega - żołnierza wspomnianej wyżej gwardii wareskiej. To prawdopodobnie właśnie z Bizancjum rozprzestrzenił się ten typ tarczy na wareską Ruś i poprzez Normanów - na frankijską Europę. Normański typ tarczy widoczny jest także na XIII-wiecznej pieczęci gdańskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%9Bciw%C3%B3j_I_gda%C5%84ski">Mściwoja II</a>, namiestnika książąt krakowskich; podobnie jak i na pieczęciach (z podobnego okresu) księcia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Leszek_Bia%C5%82y">Leszka Białego</a> i księcia <a href="https://ioh.pl/artykuly/pokaz/heraldyka--zwyciskie-znaki-polakw,1110/">Henryka II Pobożnego</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL6ToRpcsOP5MyqqX3uWrC9Un3fzJG7oiIDR-B4QRiCwUMrVIIS9qYORG7FD8_kZONoyDUzwuyr06MRX-tMLvZ8qecF8a62RKts3CIkSbu4Yr0SObNpP3qRvD6i3gAAuN9V2_RRHJbbjY/s1600/Varangian+kite+shaped+shields.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="318" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiL6ToRpcsOP5MyqqX3uWrC9Un3fzJG7oiIDR-B4QRiCwUMrVIIS9qYORG7FD8_kZONoyDUzwuyr06MRX-tMLvZ8qecF8a62RKts3CIkSbu4Yr0SObNpP3qRvD6i3gAAuN9V2_RRHJbbjY/s1600/Varangian+kite+shaped+shields.jpg" width="320" /></a></div>
Nie wiadomo czemu drugi kielich z Trzemeszna nazwano królewskim, mimo
że jest o niższej wartości artystycznej od pierwszego. Tak samo
przyjęło się w sięgającej XVII wieku tradycji uważać obydwa kielichy
jako dar księżnej Dąbrówki, żony Mieszka I, gdyż nadal nazywane są nie tylko przez kreujących mity "pospolitych" dziennikarzy, ale i (<i>quelle horreur!</i>) przez historyków, jako tzw. kielichy Dąbrówki, mimo że pochodzą z XII wieku i z
Dąbrówką nie mogą mieć nic wspólnego.<br />
<br />
Mniej znany, pierwszy kielich
Dąbrówki, wykonany został w tak zwanej technice złotniczej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Niello"><i>niello</i></a>, przedstawia sześć scen z Nowego Testamentu, a na jego podstawie wyryto cztery figury <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cnoty_kardynalne">cnót kardynalnych</a> z podpisami: <i>Iusticia</i> (sprawiedliwość), <i>Temperancia</i> (wstrzemięź-liwość), <i>Fortitudo</i> (męstwo) i <i>Prudencia </i>(mądrość). Technika grawerowania niello, chociaż powstała w Egipcie dużo wcześniej, rozkwitła w X-XIII wieku w bizantyjskiej strefie kulturowej, szczególnie zaś na Rusi Kijowskiej. Tamtejszych złotników sławił bizantyński XII-wieczny poeta <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Tzetzes">Jan Tzetzes</a>.<br />
<br />
Przykładem sztuki złotniczej w technice niello jest poniższa, pochodząca z Kijowa srebrna zawieszka. Zabytek o rozmiarach 51-55-16 mm, datowany jest na XI-XII wiek i należy do zbiorów nowojorskiego <a href="http://metmuseum.org/">Metropolitan Museum of Art</a>. Przedstawia on sylwetkę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gryf">gryfa</a> (połączenie lwa i orła), o którym będziemy tutaj wiele mówić.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd-ozgpsNpvrjBMnTlKYA894tXlHwi5ndgqiqClbU-m74ngUNHbnK1Ph8qK6dz-vnxu3V_prnT12Fbz_mwNE8-qKrXmaeX8cpuVsq3t8pbgIPOq7dPNzQiKu_lK0zHj9yzeUkmmUzMbIQ/s1600/Temple+pendant+griffon+niello+Kievan+Rus+ex+Met.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgd-ozgpsNpvrjBMnTlKYA894tXlHwi5ndgqiqClbU-m74ngUNHbnK1Ph8qK6dz-vnxu3V_prnT12Fbz_mwNE8-qKrXmaeX8cpuVsq3t8pbgIPOq7dPNzQiKu_lK0zHj9yzeUkmmUzMbIQ/s320/Temple+pendant+griffon+niello+Kievan+Rus+ex+Met.jpg" width="297" /></a></div>
Historycy sztuki uznają, że do pierwszego kielicha z Trzemeszna należała także <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Patena">patena</a> (talerz), z wygrawerowaną główną sceną ukrzyżowania oraz ośmioma scenami
ze Starego Testamentu na obwodzie. Patena ta stanowi obok dwóch
kielichów trzeci element skarbu, który z uwagi na jednolitość genezy
kulturowej powinien zwać się Skarbem Trzemeszeńskim. Jean-Pierre <a href="http://www.babelio.com/auteur/Jean-Pierre-Caillet/47525">Caillet</a>,
francuski historyk sztuki, tak się wyraził o tej patenie: "...
Ukrzyżowanie z pochodzącej z Trzemeszna (Polska) pateny każe w oczywisty
sposób myśleć o X-wiecznej, powstałej w Konstantynopolu patenie z
katedralnego skarbu w Halberstadt." [Paolo Piva (red.) "<i>L'arte medievale nel contesto 300-1300 Funzioni, iconografia, tecniche</i>", Milano 2006].<br />
<br />
Jest jeszcze jeden, pochodzący z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Wniebowzi%C4%99cia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_i_%C5%9Bw._Micha%C5%82a_Archanio%C5%82a_w_Trzemesznie"><span style="font-family: inherit;">bazyliki</span> w Trzemesznie</a> ważny zabytek ruchomy, zwany kielichem św. Wojciecha. Legenda mówi, że biskup przed wyprawą do Prusów odprawiał w Trzemesznie nabożeństwa z użyciem tego mszalnego kielicha. "Bardziej patriotyczni" historycy skwapliwie za legendą przyznają, że może on rzeczywiście pochodzić z X wieku, ci "mniej patriotyczni" uznają, że pochodzi on dopiero z przełomu XII/XIII wieku, a więc nie ma nic wspólnego z osobą św. Wojciecha. Ta niezwykła czara wykonana jest z ciemnoniebieskiego agatu, w całości oprawionego w złoto. Nodus kielicha ozdobiony jest wygrawerowanymi motywami roślinnymi, tak zwanymi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Arabeska_(ornament)">arabeskami</a>, oplatającymi pół nagiego człowieka (pewni nasi historycy przypuszczają, że "pigmeja" ??? - zdziwienie moje), lwa, strusia i innego ptaka. Arabeski, jako forma <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Entrelacs_(ornement)">ornamentyki plecionej</a> z motywami roślinnymi, charakterystyczne były nie tylko dla sztuki hellenistycznej, celtyckiej, a później rzymskiej, ale znalazły kontynuację w sztuce arabskiej (stąd nazwa), bizantyjskiej i wikińskiej. César García de Castro Valdés, odpowiedzialny za dziedzictwo kulturowe hiszpańskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Asturia">Asturii</a>, uznaje trzemeszeński kielich za "produkt bizantyjski" (<i>Anales de Historia del Arte,</i> 2014). <br />
<br />
Jakim środowiskom artystycznym przypisują nasi historycy wykonanie skarbu z Trzemeszna? Ano: mozańskiemu, środkoworeńskiemu, angielskiemu, bawarskiemu bądź polskiemu. Wiążą "automatycznie" przechowywane w Europie zachodniej zabytki z lokalnym miejscem ich wytworzenia, ignorując intensywne przepływy kulturowe z Bizancjum, jakie miały miejsce w epoce karolińsko-ottońskiej (handel, dary, rabunki, ściąganie artystów bizantyjskich przez władców i elity Europy, emigracja tamtejszych artystów, zwłaszcza wymuszona prześladowaniami w czasach tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ikonoklazm">ikonoklazmu</a>). Z góry przyjęte nastawienie na udowadnianie za wszelką cenę "łacińskości" zabytku nawet tam gdzie jej nie ma, albo istnieje tylko w pewnym stopniu, nie ma nic wspólnego z postawą naukową, jakiej oczekiwalibyśmy od każdego historyka - profesjonalisty.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghLDY1fBVQEfGWIQd-MpLqTYmJ_Wgo7sM0S8B78y_HbAhMk8yQbAMT-A1an2KsckA6O0mLmjefdiDeSi4h7yG8p4tax3nu2xoQx-HScFq1Zbel8P8TedkfOGJLXjKnT-SiVJ9A_QEkzyg/s1600/Mettlach+Abbey+Staurotheca+Christ.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="275" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEghLDY1fBVQEfGWIQd-MpLqTYmJ_Wgo7sM0S8B78y_HbAhMk8yQbAMT-A1an2KsckA6O0mLmjefdiDeSi4h7yG8p4tax3nu2xoQx-HScFq1Zbel8P8TedkfOGJLXjKnT-SiVJ9A_QEkzyg/s320/Mettlach+Abbey+Staurotheca+Christ.jpg" width="320" /></a></div>
W pracy "La cathédrale de Reims son histoire son architecture sa sculpture ses vitraux" Hans Reinhardt (1963), analizując w katedrze Marii Panny w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Reims">Reims</a> rzeźby pochodzące z początku XIII wieku, w tym postać Boga w scenie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C4%85d_Ostateczny">Sądu Ostatecznego</a> w południowym portalu katedry, wyraził o wykonawcy tej rzeźby następującą opinię: "Nie ulega wątpliwości, że artysta musiał znać cały szereg dzieł z najlepszego okresu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_grecka_w_okresie_hellenistycznym">sztuki hellenistycznej</a>". Bardzo zbliżony do rzeźby z Reims jest wizerunek Chrystusa wyryty na staurotece (relikwiarzu) z klasztoru benedyktyńskiego w nadmozelskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mettlach">Mettlach</a> (foto obok: Zentralinstitut für Kunstgeschichte, Munich).<br />
<br />
Postać
z drugiego trzemeszeńskiego kielicha uosabiająca Goliata z normańską
tarczą, jest możliwą wizualizacją XII-wiecznego rycerza z Polski.
Podobnie jak opisana wyżej scena z Drzwi Gnieźnieńskich, przedstawiająca
- według "Dziejów Polski" (PWN 1993) - wyposażonych w takie tarcze
"wojów pieszych z czasów Bolesława Chrobrego". I tym razem można chyba
dodać za naszymi historykami - polskich rycerzy "w tradycji
wikińskiej".<br />
<br />
Spójrzmy na szczegóły jeszcze jednej "tarczy piastowskiej", jaką utrwalili bizantyjscy mistrzowie w fasadzie opactwa św. Idziego w prowansalskim Saint-Gilles. Scena przedstawia, tak jak na kielichu z Trzemeszna, walkę Dawida z Goliatem (foto: <a href="http://www.ellapronk-fotowerk.nl/">Ella Pronk</a>, Amsterdam 2013).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic5Qy5fL1nmkxj7tspfH8RUdRmyTFTkQEBL3QQ3JJWja81rEYsCpf4KdqyVhOR8lZEUkABnh15k1FuEFIKoAz4FAyrejO6BQQGs4rE89Ie7dwLa9i2oaG7-boT-mKI0cckNub_N2QDjNw/s1600/Saint-Gilles+David+et+Goliath+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="522" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEic5Qy5fL1nmkxj7tspfH8RUdRmyTFTkQEBL3QQ3JJWja81rEYsCpf4KdqyVhOR8lZEUkABnh15k1FuEFIKoAz4FAyrejO6BQQGs4rE89Ie7dwLa9i2oaG7-boT-mKI0cckNub_N2QDjNw/s640/Saint-Gilles+David+et+Goliath+ed2.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Zestawianie "tarcz słowiańskich" z wzorami bizantyjsko-normańskimi brzmi jednak jak herezja dla tych historyków, którzy w kielichu "królewskim" z Trzemeszna nie tylko nie widzą wpływów ani ze Wschodu, ani z Północy, bowiem w mozole ustalili że wykonawca tego dzieła przybył z Prüfening do Trzemeszna, gdzie je zrealizował. Dlaczego stamtąd i dlaczego miało ono powstać w Polsce?<br />
<br />
Wyjaśnił to zachodnim czytelnikom "<i>Journal of the Warburg and Courtauld Institutes"</i> (1971) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Piotr_Skubiszewski">Piotr Skubiszewski</a>: "<i>It must be remembered that there were connections between Prüfening and Poland in the twelfth century</i>"<i>. </i>W jakim zakresie istniały bezpośrednie i szczególne relacje klasztoru w Prüfening z Polską, poprzez które miałby w Trzemesznie powstać ten kielich i to inspirowany właśnie stamtąd, a nie z dziesiątek lub setek innych miejsc w Europie? Czy miałoby wystarczyć, że w Prüfening powstał pierwszy z trzech (napisany prawdopodobnie przez mnicha <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Wolfger_von_Pr%C3%BCfening">Wolfgera</a>) żywotów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Otton_z_Bambergu">Ottona z Bambergu</a>, założyciela tamtejszego klasztoru i przez znaczną część życia związanego z Polską? W 24-stronicowej analizie ikonograficznej, ale już nie kulturowej tego zabytku nie wskazał żadnego historycznego, bądź archeologicznego źródła, eliminującego inne możliwe podłoża lub kierunki jego kreacji. W tej zasadniczej kwestii odesłał czytelników do ... przedmowy do "Monumenta Poloniae Historica" z 1966 roku, nie cytując z niej ani jednego słowa, ani żadnego faktu.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-mpsGJMhncEkoJwlnBiDBsK_EHgZJIcKcMgnhtJy6zBZr5yhlTzeAKZKokBE46-UNcdSCaN3SqA-zvGy1Nf2JQYFPXvwJqFBjatpXzH61FTw1qmnRnYgy1gouWVtByfqxfqXMKsJ8_l4/s1600/Codex+aureus+pultoviensis+f.18v.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="406" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-mpsGJMhncEkoJwlnBiDBsK_EHgZJIcKcMgnhtJy6zBZr5yhlTzeAKZKokBE46-UNcdSCaN3SqA-zvGy1Nf2JQYFPXvwJqFBjatpXzH61FTw1qmnRnYgy1gouWVtByfqxfqXMKsJ8_l4/s640/Codex+aureus+pultoviensis+f.18v.jpg" width="640" /></a>Jeszcze jeden wizerunek tarczy w kształcie migdała, zbliżonej do wyżej wskazanego XI-wiecznego relikwiarza Krzyża Prawdziwego z Bizancjum, przedstawia powyższy fragment jednej z kart (f. 18v) tak zwanego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty_kodeks_pu%C5%82tuski">Złotego Kodeksu Pułtuskiego</a> (<i>Codex aureus pultoviensis</i>) z drugiej połowy XI wieku. Przedstawia on króla Heroda z rzymskimi wojownikami wyposażonymi w tarcze bizantyjsko-wikińskie.<br />
<br />
O tym, że wspomniana tradycja postwikińska trwała w Polsce jeszcze w ciągu XII
wieku, świadczy wiele zabytków, np. pochodzący z pierwszej połowy
tamtego wieku, wykonany z poroża, krążek do gry planszowej z inskrypcją runiczną, że należy on do
Jona, a więc do osoby z chrześcijańskim rodowodem imienia. Napis zawiera wyraz "<i>tafl</i>", który oznacza zarówno grę, jak i pionek do gry. Mógł być częścią wikińskiej gry planszowej, zwanej <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tafl_games">Hnefatafl</a></i>. Znaleziony
został na grodzisku w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ra_%C5%9Awi%C4%99tego_Wawrzy%C5%84ca_%28Ka%C5%82dus%29">Kałdusie</a>
- przez półtora stulecia (od początku XI do połowy XII wieku) jednym z
ważnych centrów wojskowo-politycznych pierwszych Piastów, grodu będącym
protomiastem Chełmna, który historycy niechętnie eksponują ze względu na
dominację na tym terenie zabytków skandynawskich.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj38qVmXCKpoy9_SrQjv2Kuf4fkUtvcKM7HxY1w2L6858C2emOc9ehlTXo8EbTcECYTBh-RDqrYsOTJqiw-mYA9GgORegPrpVvt3xhc1qhEINwFthXD66flkNhYy0T_iJVTiO6oWKPPh2g/s1600/Jon+Kaldus+Chudziak.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="316" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj38qVmXCKpoy9_SrQjv2Kuf4fkUtvcKM7HxY1w2L6858C2emOc9ehlTXo8EbTcECYTBh-RDqrYsOTJqiw-mYA9GgORegPrpVvt3xhc1qhEINwFthXD66flkNhYy0T_iJVTiO6oWKPPh2g/s640/Jon+Kaldus+Chudziak.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Oto poniżej ilustracja wikińskiej misy drewnianej z Kałdusa (rys. <a href="https://archeologyillustration.wordpress.com/tag/wykopaliska-kaldus/">Helena Michel</a>). Na czterech przeciwległych końcach wmontowane są cztery ozdobne okucia z pozłacanej blachy brązowej, nawiązujące do mitologicznego drzewa życia (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Yggdrasil"><i>Yggdrasil</i></a>), a w środku misy okrągła plakietka z wyobrażeniem niezidentyfikowanego zwierzęcia (zapewne hybrydy kilku zwierząt). Otaczająca szyję plecionka może oznaczać jego rolę sakralną, jeżeli przyjąć interpretację historyków podobnego motywu u zwierząt rzeźbionych na kapitelach normańskich XI-wiecznych kościołów w Anglii.<br />
<br />
Motyw plecionki wokół szyji ptaka przytacza Władysław Duczko w pracy "Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastern Europe" (2004). Widoczny on jest również na obrazie wspomnianego wyżej W. Kandinskiego z wołżańskimi łodziami, ozdobionymi jeszcze na przełomie XIX/XX wieku, na szczycie wysokiej stewy dziobowej, jak w tradycji i w stylu wikińskim, głowami zwierząt.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHqECmas7RD6t_Q4rxJYur8uuXfrCs_FHINWJ0PM1hGFNatlVjCiWR-fXgANd1U3E3BsOAid7uR7KlG6YKdiE56B8hyphenhyphenaXVsshWw8L0oEviuKWiWO1J8PbHUFLrHr-j3KjgZ2UAeUGEpS0/s1600/41.Kaldus+Viking%25E2%2580%2599s+wooden+plate+with+gilded+bronze+plaques+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjHqECmas7RD6t_Q4rxJYur8uuXfrCs_FHINWJ0PM1hGFNatlVjCiWR-fXgANd1U3E3BsOAid7uR7KlG6YKdiE56B8hyphenhyphenaXVsshWw8L0oEviuKWiWO1J8PbHUFLrHr-j3KjgZ2UAeUGEpS0/s400/41.Kaldus+Viking%25E2%2580%2599s+wooden+plate+with+gilded+bronze+plaques+ed2.jpg" width="320" /></a>Eksponowanie Gdańska jako miasta "stołecznego", a pomniejszanie metropolitalnej roli Kałdusa odbywa się ze szkodą dla prawdy historycznej. Kiedy bowiem na początku XI wieku w Kałdusie, najbardziej na północ wysuniętym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82%C3%B3wna_siedziba_kr%C3%B3lestwa">stołecznym</a> grodzie Piastów - w odróżnieniu od Gdańska, uznawanego za taki, Bolesław Chrobry rozpoczął budowę kamiennej, trójnawowej <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Bazylika">bazyliki</a>, gród w Gdańsku - wedle naszej aktualnej wiedzy archeologicznej, jeszcze nie istniał (o czym mówię poniżej). Jej rozmiary (długość 37 metrów, szerokość 17 m, grubość murów fundamentowych 2 metry) wskazują, że była tam planowana siedziba biskupia, być może mająca zastąpić upadłe około 1005 roku biskupstwo w Kołobrzegu. Budowę przerwano prawdopodobnie w 1038 roku, w trakcie tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Reakcja_poga%C5%84ska">reakcji pogańskiej</a> i nigdy jej nie ukończono. Funkcje centrum polityczno-religijnego po niedokończonym Kałdusie przejął <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/P%C5%82ock">Płock</a>, który od 1079 roku stał się siedzibą Władysława Hermana, a pół wieku później rozpoczęto tam wznoszenie bazyliki katedralnej. Słowo bazylika pochodzi od greckiego <i>Βασιλεύς</i> (król) i pierwotnie oznaczało pałac królewski.<br />
<br />
Biorąc pod uwagę stwierdzoną na podstawie badań paleoekologicznych koncentrację uprawy ziemi w X-XII wieku wokół centralnych ośrodków władzy Piastów za stołeczne w tym okresie można uznać następujące miasta: Łęczyca, Poznań, Gniezno, Kruszwica, Kalisz, Kałdus, Płock, Kraków, Wiślica i Sandomierz.<br />
<br />
Historycy na ogół pomijają stołeczną rolę <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%99czyca">Łęczycy</a>/Tumu - "przeniesionej stolicy", jak ją określił Gall Anonim, pierwszego w Polsce państwowej ośrodka parlamentarnego - centrum wieców ludowych (<i>colloquia generalia</i>) i spotkań piastowskich książąt dzielnicowych. Prawdopodobnie na przełomie X/XI wieku powstał tam jeden z pierwszych, być może drugi po Międzyrzeczu, a pierwszy murowany, klasztor benedyktyński w Polsce. Pod posadzką dzisiejszej kolegiaty tumskiej, dokładnie w jej osi, znajdują się resztki fundamentów jednonawowego kościoła klasztornego, z absydą od strony wschodniej.<br />
<br />
To w Łęczycy odbyły się jedne z pierwszych w Polsce synodów kościelnych z udziałem legata papieskiego, jak na przykład ten z AD 1188 uchwalający zbiórkę pieniędzy na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/III_wyprawa_krzy%C5%BCowa">trzecią krucjatę</a>, czy ten z AD 1197, kiedy to kardynał <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pietro_Capuano_%28zm._1214%29">Piotr z Kapui</a> w imieniu papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Innocenty_III">Innocentego III</a> nakazał polskim księżom odprawić posiadane konkubiny, a małżeństwa laickie usankcjonować w kościele. Jeszcze za arcybiskupa gnieźnieńskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Kietlicz">Henryka Kietlicza</a> (1199-1219), według niektórych źródeł (Adolphe Charles Peltier "Dictionnaire universel et complet des conciles", Paris 1846), "Księża, którzy w większości byli żonaci lub w konkubinacie, na mocy dekretu (biskupa Henryka) zostali zobligowani do złożenia przysięgi o porzuceniu swoich żon i konkubin".<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjp3MtwL-3eHBo2eHWiRxy5AgNdkucRMvXIj5YSj7kLQiIkPko3HtEVmf8GhPmpOtnjOZnNranrQwxDrUVac-HTA5p4AsShWerW9hWr3bOgRvWCzzf8M22aY-PPprgM_e8jPDVyGqsgoHo/s1600/Lysa+Gora+widok+1887+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="250" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjp3MtwL-3eHBo2eHWiRxy5AgNdkucRMvXIj5YSj7kLQiIkPko3HtEVmf8GhPmpOtnjOZnNranrQwxDrUVac-HTA5p4AsShWerW9hWr3bOgRvWCzzf8M22aY-PPprgM_e8jPDVyGqsgoHo/s320/Lysa+Gora+widok+1887+ed1.jpg" width="320" /></a>Część historyków skłania się do poglądu, że pierwsze opactwo tego najstarszego zakonu w Polsce zostało wzniesione na górze Łysiec, czyli Łysej Górze w AD 1006, a kolejne powstało w 1044 roku w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Benedyktyn%C3%B3w_w_Ty%C5%84cu">Tyńcu</a>. Ilustracja obok przedstawia widok na Łysą Górę ("Tygodnik Ilustrowany" 1887, Nr 246). Nawiasem mówiąc Jan Długosz uznał Łyśca (595 metrów nad poziomem morza) w Górach Swiętokrzyskich za główną, czyli najwyższą górę w Polsce: "Królestwo Polskie ... posiada wiele skalistych i ziemnych wzniesień, spośród których opiszemy te najbardziej znaczące. Z powodu jej renomy i rozgłosu wymienimy w pierwszym rzędzie Kalwarię (Łyśca), a uważamy ją ponad wszystkie inne jako księcia gór" ("<i>Polonicum Regnum ...</i> <i>habet tamen quam plures montes tam saxeos quam terreos, quorum insigniores describemus. Pro sui autem fama et </i><i>celebritate Calwariam proponemus omnibus et principem, ut est, aliorum constituemus"). </i><br />
<br />
Interesujące jest pochodzenie słowa Tyniec. Chociaż wywodzi się ono od celtyckiego <i>*dūnon</i>, oznaczającego ścianę lub palisadę, to jednak nazwa ta nie przetrwała w małopolskim Tyńcu po Celtach, ale po Czechach. To celtyckie słowo, przekształcone później w łacińskie <i>dunum</i>, po kilkunastu wiekach od odejścia Celtów przekształciło się w Czechach w "<i>tyn</i>" ("<i>týn</i>"), a w Szwajcarii w <i>"thun</i>" (Thun to nazwa miasta w kantonie Berno). To po Celtach - jako ówczesne <i>Lugidunum</i> dzisiejsza Legnica odziedziczyła swoją nazwę, podobnie jak francuski Lyon od <i>Lugdunum</i>. W średniowieczu oznaczało ono przestrzeń chronioną, odgrodzoną, na przykład teren dla obcych kupców przybyłych do miasta, za którego ochronę płacili miastu tak zwany "popłatek". "Tyniec" ("Týnec") natomiast to staroczeskie zdrobnienie słowa "tyn". Obydwa występują w ponad trzydziestu nazwach miejsc geograficznych w Czechach i na Morawach oraz w sześciu nazwach na Dolnym Śląsku i Małopolsce. Nawiązaniem do miejsca odgrodzonego wydaje się być również etymologia miasta Płocka, pochodząca prawdopodobnie od słowa "płot", z pierwotnie dodaną końcówką -sk, którego stare nazwy brzmiały jako Płocsk, Płocsko, przekształconą później w końcówkę -ck. <br />
<br />
I to z południa, być może z założonego w 1032 roku klasztoru w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C3%A1zava_%28miasto_w_Czechach%29">Sazawie</a> (Sázava), o którym będziemy dalej mówić, należałoby się spodziewać przybycia w AD 1044 nazwy klasztoru tynieckiego, jeżeli ona tam już nie istniała od czasów państwa Wielkich Moraw. Benedyktyński klasztor w Sazawie, celebrujący liturgię w obrządku słowiańskim, był prawdopodobnie założycielem opactwa w Tyńcu. Brak zachowanego w Polsce dokumentu fundacyjnego tego drugiego klasztoru oraz w Watykanie śladu jego konsekracji przez papieskiego legata fakt taki by potwierdzał. Dopiero z około AD 1124 pochodzi pierwszy pisemny ślad istnienia klasztoru, kiedy chodziło o wyszczególnienie posiadłości w jego władaniu. Przy okazji zwróćmy uwagę, że za patrona jednego z najstarszych kościołów w Krakowie obrano imię św. Benedykta - patrona opactwa tynieckiego.<br />
<br />
Klasztor łysogórski został zupełnie zniszczony przez Tatarów w 1259. Kroniki klasztorne powołują się na jego związki z klasztorami benedytyńskimi w czeskiej Sazawie, włoskim Monte Cassino i francuskim Cluny. Liturgia w tynieckim zakonie (jak i prawdopodobnie w innych wczesnych zakonach benedyktyńskich w Polsce) prowadzona była na początku w języku polskim, ale po rozłamie chrześcijaństwa na obrządek łaciński i narodowy, wraz z rozpoczęciem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa">pierwszej krucjaty</a> pod sam koniec XI wieku, opat - "heretyk" w klasztorze w Tyńcu został usunięty, a msze w języku polskim zostały zaprzestane. Oto cenny zabytek tynieckiego opactwa z okresu wschodnio-chrześcijańskiego, jakim są wykonane ze złota w stylu grecko-bizantyjskim kielich i patera, datowane na pierwszą połowę XI wieku (foto: <a href="http://kultura.benedyktyni.com/">Fundacja Chronić Dobro</a>, benedyktyńska kultura i duchowość).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK6pRCfHU3rAChS_FhBYHDtURFLSZRg_u6IHZm6SW6XymmXebkzaH_TrBjUM_B6AFpThN1Y3ZpuN7zGjfSo5KotmFrTqIaqV5GRgXAiQZiQLdPlnMqxDzBJRlXCTgVgRvVUOcjBmHgVhM/s1600/Tyniec+kielich+i+patena+zlota+XI+wiek.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgK6pRCfHU3rAChS_FhBYHDtURFLSZRg_u6IHZm6SW6XymmXebkzaH_TrBjUM_B6AFpThN1Y3ZpuN7zGjfSo5KotmFrTqIaqV5GRgXAiQZiQLdPlnMqxDzBJRlXCTgVgRvVUOcjBmHgVhM/s640/Tyniec+kielich+i+patena+zlota+XI+wiek.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Patena tyniecka zdobiona jest krzyżem greckim oraz wyłaniającą się z obłoków ręką boską. Wspomniany wyżej motyw ikonograficzny <i>Manus Dei</i> jest charakterystyczny dla symboliki bizantyjskiej, która rozpowszechniła się we wczesnośredniowiecznej Europie. Bibliothèque nationale de France (<a href="http://gallica.bnf.fr/">Gallica</a>) zawiera wiele manuskryptów z wizerunkiem wynurzajacej się z niebios boskiej dłoni, obdarzającej błogosławieństwem władców świeckich i kościelnych. Oto kilka przykładów przywołanych w rozdziale dotyczącym sztuki bizantyjskiej we Francji z książki "L'art national étude sur l'histoire de l'art en France", Henri de Cleziou 1883.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggO9Ui5sS9rEuxXRKXHtFhs0qbqBzjSlER7tOhECScdfNnZMor62s0cG3CJJuyvcGM95N5QQ9edxgYHkHKxmuZcTBv40iFlw5faM8QCsdEOelCrZs4gu7J8ccxbyD8UDlvzWDYJzxa1WE/s1600/Maines+divines+ex+Biblioth%25C3%25A8que+nationale+1883.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggO9Ui5sS9rEuxXRKXHtFhs0qbqBzjSlER7tOhECScdfNnZMor62s0cG3CJJuyvcGM95N5QQ9edxgYHkHKxmuZcTBv40iFlw5faM8QCsdEOelCrZs4gu7J8ccxbyD8UDlvzWDYJzxa1WE/s320/Maines+divines+ex+Biblioth%25C3%25A8que+nationale+1883.jpg" width="320" /></a></div>
Prowadzący liturgię w języku słowiańskim benedyktyni klasztoru Sázava (przechowującym m.in. relikwie prawosławnych świętych <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Borys_i_Gleb">Borysa i Gleba</a>) zostali zmuszeni w 1097 roku do jego opuszczenia, "... a książki w ich języku zostały całkowicie zniszczone i rozrzucone" (... <i>et libri linguae eorum deleti omnino et disperditi -</i> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kosmas_z_Pragi">Kosmas z Pragi</a>). Biorący udział w AD 1115 w przeniesieniu na Ruś relikwii Borysa i Gleba <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nikifor_I_(metropolita_kijowski)">Nikifor I</a>, metropolita kijowski, pisał do księcia Wołynia Jarosława (1072-1123), syna <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatope%C5%82k_II_Micha%C5%82">Światopełka II Michała</a>, że "książę sąsiaduje z ziemią lacką, a ci co na niej żyją, przyjęli naukę łacińską i <u>odstąpili</u> (podkreślenie moje) od apostolskiej cerkwi".<br />
<br />
Jak ważną rolę spełniały książki już w czasach Nestora, a więc półtora wieku przed <a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mnich_s%C3%A1zavsk%C3%BD">Mnichem Sazawskim</a>, wskazują słowa tego pierwszego: "Wielki bowiem bywa pożytek z nauki książkowej; przez księgi bowiem napomniani i pouczani jesteśmy o drodze do pokuty, mądrość bowiem zyskujemy i wstrzemięźliwość przez słowa ksiąg, gdyż te są rzekami napawającymi wszystek świat, są źródłami mądrości; w księgach bowiem jest głębina niezmierzona, przez nie wszak w smutku pocieszani jesteśmy, one są wędzidłami wstrzemięźliwości". Według periodyku "Göttingische Anzeigen von gelehrten Sachen" z 28 lutego 1801 roku już około AD 1180 w Smoleńsku, w którym pół wieku wcześniej powstała siedziba biskupia, utworzona została szkoła - zapewne przez księcia <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D0%B4_%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%87">Dawida Rościsławicza</a> (1140-1197), w której uczono greki i łaciny. Księgozbiór przyszkolnej biblioteki z czasem osiągnął liczbę ponad tysiąca książek, który w całości spłonął podczas mongolskiej inwazji w AD 1274. Potwierdzeniem rozwijającej się na Rusi już od XI wieku umiejętności czytania i pisania są wspomniane wyżej tak zwane gramoty, będące w równym stopniu źródłami archeologicznymi co i historycznymi, których odkryto już ponad tysiąc.<br />
<br />
Oto <a href="http://holublog.blog.cz/1210/klaster-sazava">makieta</a> zrekonstruowanej bizantyjskiej czteroabsydowej rotundy pod wezwaniem <a href="http://www.mystika.info/products/svaty-prokop/">św. Prokopa</a> w XI-wiecznym klasztorze w Sazawie. O rotundach jako budowlach charakterystycznych dla bizantyjskiej architektury kościelnej, znanej w Czechach, Małopolsce, Wielkopolsce i na ... Bornholmie, powiemy więcej poniżej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUCPCHIBZJM34xKxvtu5v-n5t0-7nm1fOHNlHsU1ph2SUfbNTadipuT4BWtwemLII32bgPDz1Al22xgJlJGfgAZKgtGGQU3wHyrSn-zpoRrOP-qi__EjeXlahJwvruYodwf_L2pVavHho/s1600/Sazava+tetraconcha.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhUCPCHIBZJM34xKxvtu5v-n5t0-7nm1fOHNlHsU1ph2SUfbNTadipuT4BWtwemLII32bgPDz1Al22xgJlJGfgAZKgtGGQU3wHyrSn-zpoRrOP-qi__EjeXlahJwvruYodwf_L2pVavHho/s320/Sazava+tetraconcha.jpg" width="245" /></a></div>
Wiele lat wcześniej czeski król <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wratys%C5%82aw_II">Wratysław II</a>, którego żoną była Świętosława (w Czechach jako <a href="https://www.wikiwand.com/pl/%C5%9Awi%C4%99tos%C5%82awa_Swatawa">Swatawa</a>), siostra Bolesława Szczodrego, bezskutecznie zabiegał u papieża Grzegorza VII o pozostawienie liturgii w "<i>lingua Sclavonica</i>". W odmownej decyzji z 1080 roku papież określił inicjatywę króla jako "daremną zuchwałość" (<i>vane temeritati</i>). Wpływy kościoła ortodoksyjnego z liturgią narodową musiały sięgać Słowian Łużyckich, bowiem według Wolfganga D. Fritza źródła historyczne wskazują pośrednio, że biskup Merseburga nakazał w XI wieku spalić wszystkie książki w języku słowiańskim, a te w owym czasie były zapewne księgami liturgicznymi. <br />
<br />
Zastanawiające jest, że z zachowanych pisanych źródłach historycznych, nie tylko zresztą w Polsce, ale w archiwach watykańskich i w całej Europie, w odróżnieniu do nawet starszych kościołów ottońskich i karolińskich, nie są znane jakiekolwiek wzmianki o wezwaniach świętych, pod którymi powstały pierwsze w Polsce kościoły, tak zresztą jak nie ma tamże żadnych śladów wskazujących na czas, miejsce i obrządek, w jakim przyjął chrzest Mieszko I, jeden z wielkich władców, z którym układało się Cesarstwo Niemieckie. Nie można nie zauważyć szczególnie dobrych stosunków, jakie łączyły Mieszka I z cesarzową - regentką Teofanu, w czym mógł być pomocny ich wspólny być może ortodoksyjny rodowód ich wyznania. Czyżby patronami tych kościołów były osoby uświęcone przez kościół bizantyjski, tak jak i starosłowiańska była ceremonia chrztu Mieszka I ? Czyżby ślady te miały zostać usunięte z katolickich dokumentów po rozłamie w chrześcijaństwie w II połowie XI wieku? Sam Gall Anonim w swojej Kronice podkreślał, że "<i>Nigdy bowiem słowa i rycerskie czyny Rzymian czy Gallów nie byłyby tak powszechnie znane po świecie, gdyby <u>pisane świadectwa</u> </i><i>nie przechowały ich ku pamięci i naśladowaniu potomnych</i>"<i>. </i><br />
<br />
Zagadkowe luki w archiwach watykańskich nie pozwalają też zidentyfikować dat i imion pierwszych biskupów misyjnych, a więc delegowanych przez papieża, w najstarszym okresie ewangelizacji Polski piastowskiej. O drugim biskupie misyjnym, który zastąpił Jordana około AD 982-984 (a przed Ungerem po roku 1000) nie wiedzielibyśmy nic, gdyby nie krótka wzmianka w kronice Jana Długosza o niejakim Tymoteuszu, prawdopodobnie mnichu benedyktyńskim. Imię to nosił także grecki święty <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tymoteusz_%28posta%C4%87_biblijna%29">Timóteos</a>, które oznaczało "szanujący Boga" lub "szanowany przez Boga". Czyż drugi biskup misyjny nie mógł być wyznawcą tak popularnego (przed schizmą) wśród Benedyktynów kościoła ortodoksyjnego? Niemiecki (jak się zdaje) biskup Unger zastąpił nieznanego dzisiaj poprzednika, zapewne w wyniku decyzji cesarza Ottona III zaraz po Zjeździe Gnieźnieńskim. Trudno sobie inaczej wyobrazić, aby po śmierci pierwszego biskupa Jordana około AD 982-984 Polska została pozostawiona bez żadnego biskupa misyjnego do czasów objęcia stanowiska przez Ungera po roku tysięcznym.<br />
<br />
Niestety o tych ważnych sprawach, kto przewodził Kościołowi w Polsce w tamtym dwudziestoleciu, ani o roku przejęcia po Jordanie misji chrystianizacyjnej w Polsce, ani o roku jej zakończenia przed Ungerem, ani tym kto i kiedy zastąpił Ungera, dostępne źródła milczą. Zwróćmy uwagę, że w piewszych stu latach istnienia dwóch diecezji utworzonych w tym samym AD 968 - w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Archbishopric_of_Magdeburg">Magdeburgu</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiecezja_pozna%C5%84ska">Poznaniu</a>, w tej pierwszej znane są imiona i dokładne lata kierowania diecezją przez <u>wszystkich</u> ośmiu biskupów, podczas gdy dla Poznania nie znamy pewnych imion i lat z nimi związanych dla <u>żadnego</u> z biskupów, a nawet ich liczby. Czyż nie chodziło o biskupów co prawda delegowanych przez Rzym, ale
związanych "ideologicznie" z kościołem wschodnim w obrządku (języku) słowiańskim,
o których informacje po schiźmie Kościołów nie były już warte
zachowania?<br />
<br />
Pod niezmiennym od AD 960 wezwaniem św. Cyriaka istnieje kościół w saksońskim Gernrode, ufundowany przez margrabiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gero_%28margrabia_Marchii_Wschodniej%29">Gerona</a>. Był on pierwotnie zbudowany, w sposób typowy dla architektury bizantyjskiej, jako trojnawowa bazylika z bocznymi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Empora">emporami</a>, inspirowany architekturą wyżej wspomnianego kościoła św. Demetriusa w Salonikach. Wspólny dla kościoła rzymskiego i ortodoksyjnego patron był zapewne Grekiem, na co wskazuje jego imię Kyriakos, oznaczające po grecku "związany z Bogiem, boski". Dodajmy, że starosłowiańska nazwa kościoła brzmiała <i>црькb, </i>czyli dzisiaj "cerkiew", a w języku angielskim "<i>church</i>" i pochodziła od greckiego słowa <i>κυριακός (kyriakos). </i>Zwróćmy uwagę, że bazylika w Gernrode ma charakterystyczną dla architektury bizantyjskiej krótką nawę, która całkowicie dominuje również w polskich kościołach romańskich - i tym je chyba najbardziej odróżnia od długich naw kościołów nadreńskich, z którymi tak uporczywie nasi historycy szukają wszelkich analogii.<br />
<br />
Bizantyjskie formy architektoniczne, jakimi są obok rotund trojnawowe bazyliki, były najstarszymi w Polsce kamiennymi budowlami sakralnymi - dziś już w pierwotnej formie nie istniejącymi. Mogły one wyglądać mniej wiecej jak ta zachowana w szwabskim <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Comburg">Kleincomburg</a> (przełom XI/XII wieku), z charakterystycznymi dla tych form kolumnami i tzw. kapitelami kostkowymi.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjayDSCdfuITJhj1hhzsJfVDKApAfjJsOgpDKyED9hSeijmzF4AIYu2iyI0KtGh9e7U529zik5bmZ9ifJF8OpHXabndQhfS7X-1LnjajkEkaiRYXsB8WSnseJCPuuXQ9gSjyCuUdBe5FM0/s1600/Romanische_Kirche_Comburg00.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjayDSCdfuITJhj1hhzsJfVDKApAfjJsOgpDKyED9hSeijmzF4AIYu2iyI0KtGh9e7U529zik5bmZ9ifJF8OpHXabndQhfS7X-1LnjajkEkaiRYXsB8WSnseJCPuuXQ9gSjyCuUdBe5FM0/s640/Romanische_Kirche_Comburg00.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
O trwałości wschodnich zwyczajów religijnych w polskim kościele, nawet po wyeliminowaniu języka słowiańskiego z liturgii, świadczy następująca uwaga Jana Długosza we wspomnianych wyżej Rocznikach z końca XV wieku o tak zwanym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Przedpo%C5%9Bcie">przedpościu</a>: "<i>Był zaś zachowywany w całym Królestwie Polskim od początku przyjęcia wiary i aż do dnia dzisiejszego ściśle przestrzegany, stary na wzór pierwotnego Kościoła i obrządku, którego Kościół wschodni nie zarzucił, obwarowany sankcjami prawnymi zwyczaj zaczynania czterdziestodniowego Postu od niedzieli Siedemdziesiątnicy i kontynuowania go aż do Wielkiejnocy." </i>Lud polski widocznie odrzucił przyznaną mu na synodzie we Wrocławiu w AD 1248 przez legata papieskiego Jakuba Pantaleona (przyszłego papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Urban_IV">Urbana IV</a>) dyspensę na spożywanie mięsa aż do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Popielec">środy popielcowej</a> w czterdziesiątnicy. "W zamian" za ten oferowany przywilej prosił legat o przekazanie papieżowi w najbliższych trzech latach trzeciej części wszystkich dochodów kościoła polskiego. Ośmiu biskupów uczestniczących w synodzie diecezji: Gniezna (abp <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pe%C5%82ka_%28arcybiskup_gnie%C5%BAnie%C5%84ski%29">Pełka</a>), Krakowa (wspomniany Prandota), Poznania (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogufa%C5%82_II">Boguchwał</a>), Lubusza (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nanker_%28biskup_lubuski%29">Nanker</a>), Wrocławia (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_I_%28biskup_wroc%C5%82awski%29">Tomasz</a>), Płocka (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_z_Brze%C5%BAnicy">Andrzej</a>), Włocławka (Michał) i Chełmna (Henryk) zgodziło się odprowadzić do Watykanu jedną piątą przychodów.<br />
<br />
Jeszcze w czasach Władysława Jagiełły, zapewne dla uzasadnienia swojej ekspansji terytorialnej Krzyżacy nazywali Polaków poganami<i>, </i>co wskazuje na kontynuowanie na Mazowszu słowiańskiej tradycji kościelnej, którą wcześniej Gall Anonim nazywał "<i>falsi christicolis</i>" (fałszywi chrześcijanie)<br />
<br />
<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolegiata_w_Tumie">Kolegiata w Tumie</a> jest najcenniejszym zabytkiem architektury romańskiej w Polsce. Stoi ona na resztkach pierwotnego kościoła klasztornego pod wezwaniem św. Marii (<i>abbatia Sancte Marie in castello Lancicie, </i>według pierwszej wzmianki z 1136 roku). Klasztor przeniesiono około AD 1140 do Mogilna, a na jego miejscu
pobudowano bazylikę, dodając do poprzedniego patronimu imię <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksy_Bo%C5%BCy">św. Aleksego</a> - mnicha czczonego głównie w rusko-bizantyjskim obszarze kulturowym. To tam, obok Płocka, z okresu Polski wczesnośredniowiecznej zachował się (niestety, dość zniszczony), XII-wieczny fresk z postacią Chrystusa Pantokratora w mandorli, w otoczeniu Marii Panny, Jana Chrzciciela i czterech <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tetramorfa">tetramorfów</a> - klasyczny przykład sztuki bizantyjskiej. Interesujące jest podobieństwo kompozycyjne tumskiej postaci Chrystusa z jego wyobrażeniem na późniejszym o stulecie fresku w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Franciszka_w_Asy%C5%BCu">bazylice</a> św. Franciszka z Asyżu, autorstwa <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Cimabue">Cimabue</a>. Artysta ten, prekursor floreńskiego renesansu, w oparciu o tradycje bizantyjskie zaczął wprowadzać w malarstwie elementy sztuki gotyckiej - co widać na poniższym zestawieniu obrazu Chrystusa z Tumu (z lewej) i z Asyżu (z prawej). XII-wieczne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Polichromia">polichromie</a> o bizantyjskich motywach znajdowane są w kościołach w Danii, m.in. w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kirke_Hyllinge">Kirke Hyllinge</a>.<br />
<br />
Niektórzy historycy sztuki zwracają uwagę na podobieństwo architektoniczne portalu tumskiego z nieco starszym północnym portalem katedry w Lund, a obydwa związane stylistycznie ze sztuką lombardzką, u nas myląco nazywaną "włoską".<br />
<br />
W połowie XII wieku <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-Idrisi">al-Idrisi</a>, arabski geograf na dworze normańskiego króla Sycylii Rogera II wymienił Łęczycę pod nazwą <i>N(u)grada</i> (Nowogród) - taką samą, jak nazwa pierwszej wielkiej stolicy Waregów na Rusi. Uzasadnienie dla pierwotnego nazwania Łęczycy Nowym Grodem jest jak najbardziej logiczne, jeżeli przyjmiemy że zakładali ją dotychczasowi mieszkańcy Tumu, analogicznie zresztą do Waregów, którzy wyprowadzając się z Rurikowa Gorodiszcza do tuż obok założonego grodu, także nazwali go Nowym Grodem.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJvyogvVfdgUuAgYG7THQ0owNTzCG7RGMMFnoR4zoUFA-3LmarfJwoLL1yvpxtN6a8pmzzSQm8gAx-l-1bA7N-VVH_6WGYdmvMtSylW2Nh7YUgZabiLs-NfWxykvKLdhCapGqu45FFZsU/s1600/Tum+&+Assisi.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="346" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJvyogvVfdgUuAgYG7THQ0owNTzCG7RGMMFnoR4zoUFA-3LmarfJwoLL1yvpxtN6a8pmzzSQm8gAx-l-1bA7N-VVH_6WGYdmvMtSylW2Nh7YUgZabiLs-NfWxykvKLdhCapGqu45FFZsU/s640/Tum+&+Assisi.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Warto zwrócić uwagę na fakt, że tak zwany <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kult_maryjny">kult maryjny</a>, chociaż znany już był wśród pierwszych chrześcijan, został usankcjonowany w Bizancjum przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_efeski">Sobór Efeski</a> w AD 431, od kiedy zdefiniowano św. Marię jako Matkę Bożą. To w kościele ortodoksyjnym utrwaliła się maryjna weneracja i rozpowszechniła się maryjna ikonografia. W kościele łacińskim kult maryjny pojawił się wraz z nadawaniem kościołom wezwania św. Marii dopiero w IX wieku, a począł rozwijać się tak naprawdę od XII wieku. Najbardziej emblematyczne europejskie kościoły przyjmujące wezwanie św. Marii konsekrowane były (po przebudowie wcześniejszych kościołów z innymi patronami) stosunkowo późno: Mariendom w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_katedralna_w_Spirze">Spirze</a> 1061, Santa Maria w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_na_Zatybrzu">Trastavere</a> (Rzym) 1143, Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_Notre-Dame_w_Tournai">Tournai</a> 1171, Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_Notre-Dame_w_Pary%C5%BCu">Paryżu</a> 1182, Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_Notre-Dame_w_Laon">Laon</a> 1235, Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Chartres">Chartres</a> 1260, Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Amiens">Amiens</a> 1269.<br />
<br />
Pochodzący z V wieku kościół <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Santa_Maria_Antiqua">Santa Maria Antiqua</a> w Rzymie, pod tym wezwaniem od AD 640, zawiera najstarszy fresk Matki Boskiej jako królowej, namalowany w stylu bizantyjskim, tak jak figury innych świętych na ścianach tego kościoła, zamurowanego na początku IX wieku w czasach wspomnianego wyżej ikonoklazmu, czyli niszczenia ikon świętych z powodów religijnych. Czczenie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Maria_z_Nazaretu">Marii z Nazaretu</a> jako Matki Bożej usankcjonował w kościele <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyryl_z_Aleksandrii">Cyryl z Aleksandrii</a>, który na pierwszym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_efeski">soborze w Efezie</a> w AD 431 zabiegał i uzyskał przyjęcie dla św. Marii tytułu <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Theotokos">Theotokos</a></i>, co oznacza w języku starocerkiewnym Bogurodzicę, a więc kogoś więcej niż tylko matkę Chrystusa, jak dotychczas przyjmowano. Te same bizantyjskie impulsy, dla uczczenia zakończenia soboru, przyczyniły się do rozpoczęcia w tym samym roku budowy bazyliki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Matki_Bo%C5%BCej_Wi%C4%99kszej">Santa Maria Maggiore</a> w Rzymie. Jej nawa podtrzymywana jest przez 36 kolumn z greckiego marmuru (z wyspy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Paros">Paros</a>), podczas gdy wewnętrzny łuk tryumfalny przedstawia w bizantyjskim stylu narodziny Chrystusa, a mozaika w absydzie koronację Matki Boskiej. Starszym od tych budowli jest zbudowany w IV wieku ortodoksyjny kościół <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Sainte-Marie-de-Sion">św. Marii z Syjonu</a> w etiopskim mieście <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aksum_%28miasto%29">Aksum</a>, który przyjął Matkę Boską za patronkę prawdopodobnie po 431 roku. Do dziś we Włoszech i Albanii istnieje wyznanie katolicko-bizantyjskie, sięgające tradycji z VI wieku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxpvevvZXntBd1rSxHst738h-y_PJ8CZSp71qHCnzctWQ37dkBovOW2nkpqsA7-3TUV4o0dgH3MJSD11uNdqFHLl4nd_SDxLKumm4tlt0JSKph6WWZab1R_ccd_1g-ZLyhsBtBbZvQgG4/s1600/Florenz%252C+Piazza+San+Marco+Madonna+ex+HEN-Magonza+2014+Flicr.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgxpvevvZXntBd1rSxHst738h-y_PJ8CZSp71qHCnzctWQ37dkBovOW2nkpqsA7-3TUV4o0dgH3MJSD11uNdqFHLl4nd_SDxLKumm4tlt0JSKph6WWZab1R_ccd_1g-ZLyhsBtBbZvQgG4/s320/Florenz%252C+Piazza+San+Marco+Madonna+ex+HEN-Magonza+2014+Flicr.jpg" width="235" /></a></div>
Na fotografii obok (foto: <a href="https://www.flickr.com/photos/hen-magonza/">HEN-Magonza</a>, 2014) mamy wspaniałą pamiątkę po nieistniejącej już pierwotnej, IV-wiecznej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Piotra_na_Watykanie#Bazylika_wczesnochrze.C5.9Bcija.C5.84ska">Bazylice św. Piotra</a> w Watykanie. Jest to bizantyjska mozaika o wysokości 260 cm, przedstawiająca Matkę Boską (z dodaną prawdopodobnie w XVII wieku barokową bordiurą z dwoma świętymi). Krótka historia tego dzieła spisana została po łacinie na marmurowej płycie poniżej mozaiki: "<i>Ten stary obraz Matki Boskiej przechowywany w Bazylice Watykańskiej nad świętą bramą oratorium, stworzony przez papieża Jana VII w roku zbawienia 703 i do dzisiaj z wielkim pietyzmem religijnym czczony, został zabrany z gruzów, kiedy to Bazylika dla uzyskania formy bardziej cesarskiej była w trakcie burzenia, aby cześć wobec niego nie została w żaden sposób pomniejszona, został przetransportowany z Rzymu na tutejszy ołtarz w AD 1609</i>". Papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_VII_%28papie%C5%BC%29">Jan VII</a>, greckiego pochodzenia, sprawował swój pontyfikat w latach 705-707, a więc można sądzić że mozaikę ufundował w tym okresie. Umieszczona została nad ołtarzem w dobudowanej specjalnie do bazyliki watykańskiej, także dziś nie istniejącej, kaplicy pod wezwaniem św. Marii przy Żłóbku (łac. <i>Sancta Maria ad Praesepe</i>). Była ona również pierwotną patronką wspomnianej wyżej bazyliki Matki Bożej Większej (wł. <i>Santa Maria Maggiore</i>) w Rzymie. Płytę z mozaiką Matki Boskiej przewieziono do <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/San_Marco,_Florence">Florencji</a> faktycznie około roku 1596, gdzie w kościele św. Marka znajduje się do dziś.<br />
<br />
Matka Boska, z otwartymi ramionami w geście modlitwy, ma na głowie bizantyjski diadem, ozdobiony rubinami i perłami, z którego na ramiona spływają sznury kamieni szlachetnych. Ubrana w tunikę do stóp i jasnoczerwone obuwie. Głowa otoczona jest złotym nimbem. Na szyji spoczywa kolia z dwoma rzędami białych i czerwonych brylantów. Oryginalna płyta (bez bordiury) nosi ślady przecięcia w połowie, zapewne koniecznego dla jej transportu z Rzymu do Florencji. Na poniższej ilustracji zestawione są fragmenty VIII-wiecznej mozaiki z Bazyliki Watykańskiej z wizerunkiem Matki Boskiej (z lewej strony) i VI-wiecznej mozaiki z na wskroć bizantyjskiej bazyliki San Vitale (św. Witalisa) w Rawennie, z wyobrażeniem cesarzowej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodora_%28%C5%BCona_Justyniana_I%29">Teodory</a>, małżonki cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Justynian_I_Wielki">Justyniana I Wielkiego</a> (z prawej).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCDlbLM6lsCBhgB7zxcLZ8ePjuRW1FfAkFGlWlHn986e5NvdhtRj6nGQADQyf9T6RWHZWNpQQIQOeBAWgiI1YUYMrDZYk0lz6Yji_JbvTRz-J5zOga8tvIWUb1EXz57iqBhS2WzzjDapE/s1600/Notre-Dame+%2526+Theodora+ed3.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCDlbLM6lsCBhgB7zxcLZ8ePjuRW1FfAkFGlWlHn986e5NvdhtRj6nGQADQyf9T6RWHZWNpQQIQOeBAWgiI1YUYMrDZYk0lz6Yji_JbvTRz-J5zOga8tvIWUb1EXz57iqBhS2WzzjDapE/s640/Notre-Dame+%2526+Theodora+ed3.png" width="640" /></a></div>
<br />
Jeżeli się uwzględni opinie o jej wcześniejszym aktorstwie i rozwiązłym życiu, jakie na temat cesarzowej Teodory wyrażali współcześni jej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_z_Efezu">Jan z Efezu</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prokopiusz_z_Cezarei">Prokop z Cezarei</a>, powyższa wizualizacja w nimbie świętości w katolickim kościele w Rawennie wydać się może dla niektórych czytelników świętokradztwem. Fakt ten jako jeden z tysięcy poświadcza siłę i zakres bizantyjskiego dziedzictwa kulturowego nie tylko we wschodniej i środkowej, ale i w karolińsko-ottońskiej Europie.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDtUR3duUIexXJkPBFOXWYEMKgE1e0JRgRzRCPYsuYXwylewmPaj2ZjGw1UHtH-YKWs-JjcIRWCinDwZbfAcsS-i35T6rgWQ6Aeg6NgniTLSfx_3Xq1FI8uw3cFboxLrAbM5kjL88lIB4/s1600/Bamberger+Apocalypse+Folio+043+Whore+Of+Babylon.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDtUR3duUIexXJkPBFOXWYEMKgE1e0JRgRzRCPYsuYXwylewmPaj2ZjGw1UHtH-YKWs-JjcIRWCinDwZbfAcsS-i35T6rgWQ6Aeg6NgniTLSfx_3Xq1FI8uw3cFboxLrAbM5kjL88lIB4/s400/Bamberger+Apocalypse+Folio+043+Whore+Of+Babylon.JPG" width="321" /></a>W ikonografii bizantyjskiej, w przeciwieństwie do zachodnioeuropejskiej, nimb nie był zarezerwowany do przedstawiania w nim tylko Boga, proroków czy innych osób świętych. Przedstawiano w nim również zoomorficzne symbole świętych, a także wyróżniano nimbem współczesnych władców, dostojników oraz postacie biblijne - te niekoniecznie o przymiotach "świętych".<br />
<br />
Przykładem jest miniatura z tak zwanej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Apokalipsa_bamberska">Apokalipsy bamberskiej</a>, manuskryptu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Apokalipsa_%C5%9Bw._Jana">Apokalipsy św. Jana</a> z początku XI wieku. Przedstawia ona <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nierz%C4%85dnica_z_Babilonu">Nierządnicę z Babilonu</a>, św. Jana i anioła - wszystkich w nimbie. Ilustracja ta jest "zmodernizowaną" kopią widzenia nierządnicy z Babilonu przez św. Jana, jaki przedstawia starsza o dwa wieki <a href="http://patrimoine-numerique.ville-valenciennes.fr/ark:/29755/B_596066101_MS_0099/F_031/v0001.simple.selectedTab=thumbnail.hidesidebar">miniatura</a> z <a href="http://patrimoine-numerique.ville-valenciennes.fr/ark:/29755/B_596066101_MS_0099/F_031?mozQuirk=%D0%B6&highlight=*&posInPage=34&bookmark=84ce2983-f533-42e0-a3a0-5f6b730cad7e&queryid=7ae44ed6-a4c0-4ba9-88a2-580ef62e9c81">Apokalipsy z Valenciennes</a>, z tą jednakże różnicą, że w tej ostatniej wielka prostytutka ("<i>la grande prostituée</i>") nie ma nad głową nimbu, którego istnienia nie sugeruje zresztą opis tej sceny w Nowym Testamencie. U nierządnicy "bamberskiej" dodany został poza nimbem, zgodnie z opisem testamentowym, róg pitny w dłoni. Bamberska miniatura nosi zatem wyraźne piętno sztuki bizantyjskiej.<br />
<br />
<a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Jannic_Durand">Jannic Durand</a>, główny konserwator dziedzictwa kulturowego we Francji, pisał tak: "Starożytny rodowód Bizancjum, jego cywilizacja, bogactwo i splendor jego sztuki fascynowały wyobraźnię średniowiecznego Zachodu. To nie pozbawione zawiści zauroczenie widoczne jest w całym wczesnym średniowieczu ..., czy w czasach renesansu karolińskiego, a zwłaszcza w okresie X-XII wieku. Właśnie w Bizancjum poszukiwało źródeł swej tożsamości imperium Karola Wielkiego, a po nim Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego" ("Sztuka średniowiecza", 2007).<br />
<br />
Historyk sztuki George Henderson z Uniwersytetu w Cambridge, w swoim zbiorze esejów ("Wczesne średniowiecze", 1984), zauważył: "Jeżeli Konstantynopol w XII wieku był wzorem doskonałości kulturowej, to w jaki sposób musiały się do niego odnosić we wczesnym średniowieczu barbarzyńskie narody zachodniej Europy, dla których był synonimem nieprzerwanej ciągłości Cesarstwa Rzymskiego? Ta chęć partycypowania w świetnej klasycznej kulturze chrześcijańskiej stanowi jedną z wielkich motywacji wczesnośredniowiecznego społeczeństwa na Zachodzie". Opinia, chociaż w pewnym stopniu subiektywna, ukazuje jednak zasadniczy kierunek przepływu kulturowego we wczesnym średniowieczu: od "mistrza" z Bizancjum do "ucznia" z Europy wschodniej i zachodniej.<br />
<br />
Spójrzmy jeszcze na poniższy fragment z powstałego około AD 870 <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Sacramentaire_de_Charles_le_Chauve">Sakramentarza Karola Łysego</a>, uważanego za klasyczny przykład <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Enluminure_carolingienne">karolińskiej sztuki iluminacyjnej</a>. Sztuka ta przez rzeczowych historyków sztuki na Zachodzie (nie brakuje też tych z "łacińską" megalomanią), uznawana jest jako powstała pod wpływami bizantyjskimi. W polskiej Wikipedii, czerpiącej z dorobku naukowego polskiej historiografii, hasło "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_karoli%C5%84ska">Sztuka karolińska</a>" nie zawiera ani pół słowa wzmianki o wływie sztuki bizantyjskiej na tak zwany "renesans karoliński", ukrywając ten wpływ pod słowem "wczesnochrześcijański", w rozumieniu "łaciński". Powróćmy więc do rzeczonego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sakramentarz">sakramentarza</a>, aby zauważyć bez trudu ten "niewidzialny" dla polskich historyków sztuki składnik bizantyjski.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCsMEGHtAwDa3jM3hvBhCPwg7wehhovEZh_niYMWNhZ9ECDAo9L6uM9wTqg0oTX2TA3oBA8mz-3iHrZfQIHTOJ9AMUyWAHDmiFEJLAa50e6T0XpPHVxkOlDuJQ6-DNwqC7qnCRJFK9USc/s1600/Sacramentaire+de+Charles+le+Chauve.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCsMEGHtAwDa3jM3hvBhCPwg7wehhovEZh_niYMWNhZ9ECDAo9L6uM9wTqg0oTX2TA3oBA8mz-3iHrZfQIHTOJ9AMUyWAHDmiFEJLAa50e6T0XpPHVxkOlDuJQ6-DNwqC7qnCRJFK9USc/s640/Sacramentaire+de+Charles+le+Chauve.png" width="586" /></a></div>
<br />
Ta IX-wieczna miniatura, tak jak wcześniejsza z wizerunkiem tancerki Teodory w nimbie świętości, nie przedstawia żadnych świętych Kościoła, chociaż jest częścią księgi liturgicznej z modlitwami. Za wzorcami przybyłymi z Bizancjum "łacińscy" władcy w Europie skrzętnie przyjęli ideę o świętych źródłach władzy, aby ją potwierdzić w tej "karolińskiej" iluminacji. Przedstawia ona zachodniofrankijskiego króla Karola Łysego, w otoczeniu arcybiskupów z Trewiru i Reims, wszystkich w nimbie świętości. Z niebios wynurza się ręka boska, wkładająca koronę na głowę władcy. A więc nie tylko wyraźna jest bizantyjska forma obrazu (ustawienie postaci, ich ubiory, inkrustowane księgi, kamienie szlachetne w koronie, boska ręka w chmurach - tzw. <i>Manus Dei</i>, złote nimby władców - tutaj świeckich i kościelnych, ale nie świętych Kościoła), ale także jego ideowe przesłanie - boskie pochodzenie władzy.<br />
<br />
Późniejszy o dwa wieki wizerunek Matki Boskiej z Bazyliki św. Piotra w Watykanie, jeżeli chodzi o sylwetkę i postawę oraz strój i ozdoby, w znaczącym stopniu uosabia cesarzową Teodorę z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Witalisa_w_Rawennie">Bazyliki św. Witalisa</a> w Rawennie, przedstawioną zresztą także w nimbie świętości. W podobnej konwencji przedstawione są również cesarzowe bizantyńskie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zoe_%28cesarzowa_bizanty%C5%84ska%29">Zoe</a> oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Irena_W%C4%99gierska">Irena Węgierska</a>, córka króla węgierskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_I_%C5%9Awi%C4%99ty">św. Władysława</a> i sama przyszła święta, obie na XI/XII-wiecznych mozaikach w bazylice <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hagia_Sophia">Hagia Sophia</a> w Konstantynopolu.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgajsv2nWyzid6_J1T02Vs8lB0i1MtU1t3It2J2w1xWb1ftzTxFScEzjEqn-5lpDBgRGGgwgqxCTkGBWtRZx-3WMiQUAqtyAbWM37jUInf7-8NKwTGgCUPzEpIbTFhd_rhXOEQmwEyIqBc/s1600/Notre-Dame+Chartres+ed1.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgajsv2nWyzid6_J1T02Vs8lB0i1MtU1t3It2J2w1xWb1ftzTxFScEzjEqn-5lpDBgRGGgwgqxCTkGBWtRZx-3WMiQUAqtyAbWM37jUInf7-8NKwTGgCUPzEpIbTFhd_rhXOEQmwEyIqBc/s640/Notre-Dame+Chartres+ed1.png" width="252" /></a></div>
Oto z lewej strony, inspirowany ikonografią bizantyjską, wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hodegetria">hodegetria</a>), utrwalony w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Vitraux_de_Chartres">witrażach z Chartres</a> z początków XIII wieku, od kiedy to romańskie freski na ścianach kościołów zaczęły być zastępowane obrazami na gotyckich witrażach. Przedstawia on Marię Pannę w koronie z aureolą, stylem zbliżonej do jej powyższego pierwowzoru z VIII-wiecznej mozaiki, trzymającej na kolanach młodego Chrystusa w aureoli krzyżowej.<br />
<br />
Nad nimi unosi się zsyłający promienie gołąb - bizantyjski symbol Ducha Świętego. Naczynie liturgiczne w kształcie gołębia, służące do przechowywania eucharystii, tak zwane <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Peristerium">peristerium</a> (gołębica eucharystyczna), w ortodoksyjnych kościołach jeszcze dzisiaj bywa zawieszane przy ołtarzu. Dwa takie naczynia, wykonane ze złota i ozdobione perłami, ofiarował bazylice watykańskiej cesarz bizantyjski Konstantyn I Wielki. W średniowieczu znane było także w obrządku łacińskim, chociaż później w obydwu kościołach przeważały pojemniki o innych kształtach (wieży kościelnej, czary, ozdobnego pudełka w kształcie budowli, zwanego cyborium itd), dzisiaj w tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Puszka_(liturgia)">puszce</a>.<br />
<br />
Przy głowie Marii Panny widoczne są kołysane przez aniołów (już poza obrębem ilustracji) dwie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Trybularz">kadzielnice</a>. Ten rodzaj przyborów jest jednym z najstarszych w liturgii chrześcijańskiej, wywodzącym się jeszcze z tradycji pogańskiej. Być może najstarsze znane jej przedstawienie utrwalone zostało na VI-wiecznej mozaice w ostrogockiej bazylice św. Witalisa w Rawennie. Przedstawia ona cesarza Justyniana I Wielkiego ze swoim dworem i diakonem trzymającym <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Basilique_Saint-Vital_(Ravenne)#/media/File:Justinian_mosaik_ravenna.jpg">kadzielnicę</a>.<br />
<br />
Dodajmy, że chociaż kult maryjny w Polsce znalazł swój najbardziej uznany wyraz w powstałej prawdopodobnie na przełomie XIII/XIV wieku pieśni "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bogurodzica_%28pie%C5%9B%C5%84%29">Bogurodzica</a>", to jednak do tego czasu dominował nadal w Polsce kult św. Wojciecha jako patrona Polski, zastępowany rodzącym się wtedy kultem św. Stanisława ze Szczepanowa jako głównego patrona, którego rosnąca gloryfikacja nakładała się z równolegle trwającą konkurencją biskupstwa krakowskiego z gnieźnieńskim o polityczny prymat w Polsce. "Rywalizację hagiograficzną", jak ją nazwał Gerard Labuda, który święty jest "świętszym" wygrał "swój", a przegrał "obcy" patron.<br />
<br />
Dopiero w 1656 roku król <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_II_Kazimierz_Waza">Jan Kazimierz</a> w słynnych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aluby_lwowskie">ślubach lwowskich</a> ogłosił Matkę Boską jako "Królową Korony Polskiej", uznaną do dziś za główną patronkę naszego kraju. W owym czasie, poza ikoną częstochowską były w Polsce jeszcze dwie inne "oficjalne" ikony Marii: <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Obraz_Matki_Bo%C5%BCej_w_Trokach">Matka Boska Trocka</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Obraz_Matki_Bo%C5%BCej_Kode%C5%84skiej">Matka Boska Kodeńska</a>. Ten pierwszy obraz, prawdopodobnie podarowany w AD 1384 przez cesarza bizantyjskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Manuel_II_Paleolog">Manuela II</a> z okazji wspomnianego wyżej chrztu księcia litewskiego Witolda w rycie prawosławnym, został w trakcie przebudowy kościoła gotyckiego w Trokach na styl barokowy, przemalowany. Witold cieszył się wielkim uznaniem w Bizancjum za podejmowane przez niego wypady wojenne na wspomnianą wyżej Złotą Ordę - islamskiego przeciwnika zagrażającego zarówno Litwie, jak i Bizancjum. Druga ikona została prawdopodobnie namalowana na początku XVII wieku w Hiszpanii, skąd miał przywieźć ją do Polski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Sapieha_Pobo%C5%BCny">Mikołaj Sapieha.</a><br />
<br />
Istnieje też przekaz, uznawany dzisiaj tylko za legendę, że ten ostatni obraz, zwany wcześniej Matką Boską z Gwadelupy, został przez Mikołaja Sapiehę skradziony w AD 1630 w Watykanie, z prywatnej kaplicy papieskiej, po jego audiencji u papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Urban_VIII">Urbana VIII</a>. Opisuje to <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Fryderyk_Sapieha_(1680-1751)">Jan Fryderyk Sapieha</a> w wydanej przez siebie w latach 1720-1721 dwutomowej książce "Monumenta Antiquitatum Marianarum". Czyny te, już w bardziej zaowalowany sposób, wychwalał jezuita Atanazy Kierśnicki (1678-1733), kaznodzieja królewski (dzisiejszy doradca i rzecznik prasowy w jednym, a więc "twarz" ówczesnego rządu i państwa), w swoim panegiryku na cześć rodu Sapiehów, zatwierdzonym do druku przez biskupa poznańskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Joachim_Tar%C5%82o">Jana Joachima Tarło</a> i wydanym w AD 1727 "Wolnym głosie mów niedzielnych".<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYvT2J4_VgH7sVw8V3_KHlej6am7g0txAWKg05tsQW_c-jaDxTlu_d37W0I9fiIbpF5-LIUFmS2Q8bTKBbZtvO2hTLBKV99mHNchXDL1QqLnReJUti7_vjZMvmHV4zGR1vW_E5SlyBSZw/s1600/Matka+Boska+Kode%25C5%2584ska+rycina+Teodora+Strzelbickiego%252C+k.+XVIII+w.%253B+Biblioteka+Narodowa.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgYvT2J4_VgH7sVw8V3_KHlej6am7g0txAWKg05tsQW_c-jaDxTlu_d37W0I9fiIbpF5-LIUFmS2Q8bTKBbZtvO2hTLBKV99mHNchXDL1QqLnReJUti7_vjZMvmHV4zGR1vW_E5SlyBSZw/s400/Matka+Boska+Kode%25C5%2584ska+rycina+Teodora+Strzelbickiego%252C+k.+XVIII+w.%253B+Biblioteka+Narodowa.jpg" width="245" /></a></div>
Pisał tam: "Słyszał niegdy świat polski i palemoński [ziemie rodu Sapiehów, którego założycielem według tego autora miał być mityczny bóg grecki Palemon - przypis mój] za Urbana ósmego Papieża ... głośno brzmiące okrzyki: <i>Non est inventus qui daret gloriam nisi alienigena </i>[z Ewangelii św. Łukasza 17:18 "<i>Żaden się nie znalazł, który by wrócił i oddał chwałę, tylko ten cudzoziemiec</i>"<i> </i>- przypis ten i następne moje]. Przybył do Kodnia z obcych narodów Gość Wielki ... Przybył z chwalebną łask ekstraordynaryjnych, niezwyczajnych faworów, cudownych sukcesów kawalkadą:<i> Venerunt omnia bona pariter cum illa </i>[<i>wszystkie dobra wraz z nim przybywają</i>]... nim ten gość pożądany, Gwadelupeńskiego Rytratu [rytu] istotny abrys [zarys], w Siedmiogórnej Całego Chrześcijaństwa Metropolii [czyli Rzymu] ... Ten obraz, bohatyrskiemi cnotami wysłużony, <b>dowcipną i odważną dzielnością</b> z Transalpińskiego Kraju [Włoch] <b>przeniesiony </b>[podkreślenia moje], otrzymawszy w Kodeńskim Hrabstwie indigenat [obywatelstwo], stał się osobliwym Sapieżyńskich prerogatyw zaszczytem." Rycina Teodora Strzelbickiego z XVIII wieku w opisie potwierdza to samo wydarzenie.<br />
<br />
Po tej kradzieży papież miał go ekskomunikować, co nie przeszkodziło ludowi nadać magnatowi za tą "zasługę" przydomek "Pobożny". Opisane w książce, pełnej mitomaństwa, pustosłowia i niedorzeczności wydarzenia wskazują, że mogły one zostać zmyślone. Chełpienie się grabieżami, pieniactwem, zajazdami i rozbojami, a przy tym składanie nadętych, religijnych i patriotycznych deklaracji, cechowały upadek moralny szlachty i elit politycznych Polski w XVII-XVIII wieku. Autor zapewne oczekiwał - i chyba w jego chorej epoce się nie mylił, że ta zuchwała kradzież - zmyślona czy nie, z której "skorzystali" przecież wszyscy wierni w Polsce, zaimponuje rodakom i podniesie prestiż nie tylko wychwalanego rodu, ale i państwa polskiego.<br />
<br />
Jakże pasuje do tych zdegenerowanych czasów w Polsce, z pewnością sowicie opłacone "kadzenie" księdza Kierśnickiego, skierowane do Jana Fryderyka Sapiehy: "Kto skompediowane w Tobie, Jaśnie Wielmożny Kasztelanie, od Boga i natury dary bez żadnej przywary, dowodniej ogłosi?" Ten polski mąż stanu i "patryota", ze skompediowanymi w nim bez żadnej przywary darami od Boga, w 1733 roku zdradził ojczyznę, kiedy najpierw podpisał elekcję wybranego przez sejm polskiego króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Leszczy%C5%84ski">Stanisława Leszczyńskiego</a>, aby zaraz zostać przekupionym przez Fryderyka Augusta II za obiecane stanowisko kanclerza litewskiego i przejść na jego stronę. Ten książę Saksonii, już jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/August_III_Sas">August III</a>, został wybrany na króla Polski przez pozasejmowy, a więc prawnie nieważny, ale wsparty siłą wojsk nieprzyjacielskich wiec. Inna sprawa, że i papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Klemens_XII">Klemens XII</a> wspierał kandydaturę tego protestanckiego księcia licząc (nadaremno, jak się miało okazać), że po jego przechrzczeniu na katolicyzm cała rządzona przez niego Saksonia porzuci protestantyzm. Pomimo braku wyboru przez sejm elekcyjny ani zatwierdzenia przez sejm koronacyjny August III Sas został koronowany na króla Polski w AD 1734 przez biskupa krakowskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Aleksander_Lipski">Jana Aleksandra Lipskiego</a>. Zostawmy ten ciemny okres w historii chylącej się ku upadkowi ojczyzny, niestety niedostatecznie samokrytycznie oceniony przez naszą historiografię.<br />
<br />
Kult maryjny od samego początku wprowadzenia chrześcijaństwa na Rusi miał w tamtejszym kościele bardzo silne uznanie. Oto przykład tego kultu i jednocześnie mistrzowskiej sztuki złotniczej na Rusi na przełomie XII/XIII wieku. Jest to pochodzący z Riazania, wysadzany kamieniami szlachetnymi złoty naszyjnik z medalionami w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cloisonn%C3%A9">emalii komórkowej</a>, przedstawiającymi Matkę Boską, św. Irenę i św. Barbarę (źródło: "La Sainte Russie au Louvre", 2010).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5HPYEswp9feCDz-4kZ3nGWQfBNNRIQKn6hRNczexc-dz1ElFx8nvxHcnHnroy31Q0C5wurP8B5GzuMrao7QupmO30IkdAsvYSW4jzW_nmkUejzfDsjcd_snN5lsjewBRXyQjo7VsfghE/s1600/Collier+de+barmes+de+Stara%25C3%25AFa+Riazan.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="350" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi5HPYEswp9feCDz-4kZ3nGWQfBNNRIQKn6hRNczexc-dz1ElFx8nvxHcnHnroy31Q0C5wurP8B5GzuMrao7QupmO30IkdAsvYSW4jzW_nmkUejzfDsjcd_snN5lsjewBRXyQjo7VsfghE/s640/Collier+de+barmes+de+Stara%25C3%25AFa+Riazan.png" width="640" /></a></div>
<br />
Prekursorem uznania Matki Boskiej Częstochowskiej jako protektorki Polski wydaje się być Grzegorz z Sambora (1523-1573), zwany z racji swojego pochodzenia Wigilancjuszem Rusinem, który wydał w Krakowie w 1568 roku po łacinie poemat "Częstochowa", w którym wychwala patronkę klasztoru na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jasna_G%C3%B3ra">Jasnej Górze</a> i jej ruską ikonę: "Lecz pieśń ma wstecz się cofnąć i powiedzieć musi, jak obraz w Jasnej Górze znalazł się aż z Rusi" (przekład Wincenty Stroka, Kraków 1896) .<br />
<br />
Jeszcze starszym, niż fresk z Chrystusem Pantokratorem w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolegiata">kolegiacie</a> w Tumie jest ten sam motyw główny (w tym gwiazdy na nieboskłonie) we fresku w absydzie romańskiej <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Chapelle_des_moines_de_Berz%C3%A9-la-Ville">Kaplicy Mnichów</a> (podlegającej opactwu w Cluny, o którym wspomnę jeszcze poniżej) w Berzé-la-Ville, powstałym między latami 1109 i 1120. Polichromie z tej kaplicy uznawane są przez historyków jako najdonioślejszy przykład sztuki bizantyjskiej w Burgundii. To ikonografia bizantyjska, biorąc inspirację z 66 rozdziału <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99ga_Izajasza">Księgi Izajasza</a> (<i>Caelum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum</i> <i>- </i><span class="citation">niebo jest moim tronem, a ziemia podnóżkiem), </span>stworzyła pewien "standard" przedstawiający Chrystusa Pantokratora na tle nieba i z Ziemią u jego stóp. <br />
<br />
Artyści bizantyjscy przybywali do południowej Francji zapewne drogą morską, przez Morze Sródziemne, do portów Prowansji. Przykładem tego jest dokument, który stwierdza że w AD 1040 biskup Tulonu (Toulon) Deodatus osiedlił przy kościele w Auriol, przy ujściu Rodanu, kolonię greckich mnichów ("<i>Anno MXL testi fuit donationis de Auriol monachis graecis</i>"). Nie jest wykluczone, że wizerunek tumskiego Chrystusa został przyniesiony przez benedyktyńskich artystów z tej dalekiej burgundzkiej prowincji. Oto fragment fresku (foto: Juliette Rollier).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibbnO8zKt5nnwe2Nu86pdaG_iG6CNlvqwqh4UIiA2nDh4VO4gVWW86dzHqkJDIPclRULD0zb1n1ax9iBShKrvyrSVbyeXObpT4Yfitz5zDoeyHJpmd8o5pS2-Kx0Np732Ynm8PnyBIA5o/s1600/Berz%25C3%25A9-la-Ville.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="310" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibbnO8zKt5nnwe2Nu86pdaG_iG6CNlvqwqh4UIiA2nDh4VO4gVWW86dzHqkJDIPclRULD0zb1n1ax9iBShKrvyrSVbyeXObpT4Yfitz5zDoeyHJpmd8o5pS2-Kx0Np732Ynm8PnyBIA5o/s640/Berz%25C3%25A9-la-Ville.png" width="640" /></a></div>
<br />
Zatrzymując się w naszych rozważaniach na chwilę w Prowansji, należącej wówczas politycznie i kulturowo do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Burgundii">Królestwa Burgundii</a>, przypomnijmy wywodzący się stamtąd kult greckiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Idzi">św. Idziego</a>, patrona klasztoru benedyktyńskiego w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbatiale_Saint-Gilles_de_Saint-Gilles">Saint-Gilles-du-Gard</a>. Rozwinął się on w Polsce po "cudownych narodzinach" Bolesława Krzywoustego w AD 1086, za sprawą wypromowanego przez Galla Anonima (być może pochodzącego z Prowansji), albo raczej przez tego króla, wstawiennictwa jego ojca Władysława Hermana u św. Idziego. Kronikarz barwnie opisał historię cudu, w tym podróż posłów polskich do Francji: " <i>Wnet posłowie się wybrali, przez kraje, których nie znali; kiedy Galię już przebyli, do Prowansji wnet trafili..</i>."). Pomysłodawcą zwrócenia się do zakonu Saint-Gilles i wniesienia tam darów był biskup poznański <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Franko_%28biskup_pozna%C5%84ski%29">Franko</a>, którego historycy uważają za Francuza, prawdopodobnie pochodzącego z zakonu w Cluny, klasztoru-matki dla Saint-Gilles. Odilon, opat zakonu w Cluny i przyszły święty (pol. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Odylon_z_Cluny">św. Odylon</a>), bardzo aktywnie promował rozwój sieci klasztorów kluniackich w Europie; sam biskup Notker, na listowne życzenie współczesnego mu Odilona, założył pięć opactw benedyktyńskich w Lotaryngii.<br />
<br />
Legenda narodzin Bolesława Krzywoustego za wstawiennictwem św. Idziego z Prowansji przekonała króla Węgier, wspomnianego wyżej Władysława I (i przyszłego świętego), którego matką prawdopodobnie była Adelajda, córka <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mieszko_II_Lambert">Mieszka II Lamberta</a> i który spędził w Polsce dzieciństwo, do zaproszenia mnichow ze sławnego klasztoru w Saint-Gilles, aby założyli w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Somogyv%C3%A1r">Somogyvar</a> opactwo benedyktyńskie. Otwarcie nastąpiło w AD 1091, a król przekazał klasztor mnichom z prowansalskiego klasztoru-matki "po wsze czasy". Faktycznie przebywali tam do około 1240 roku. To mnichom z Prowansji Węgry zawdzięczają powstanie na ich ziemiach pierwszych upraw winorośli (mogła być uprawiana na tych ziemiach przez Rzymian). Historycy przyjmują, że to właśnie z klasztoru w Somogyvar przybył do Polski z dworem Bolesława Krzywoustego Gall Anonim. Król nasz odbył tam w 1113 roku pielgrzymkę pokutną za oślepienie swego brata, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew_%28polski_ksi%C4%85%C5%BC%C4%99%29#O.C5.9Blepienie_i_.C5.9Bmier.C4.87_Zbigniewa">księcia Zbigniewa</a>. Polski król spotkał się wówczas zapewne z królem Węgier <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Koloman_Uczony">Kolomanem Uczonym</a>, który wspierał Krzywoustego w jego walkach ze Zbigniewem na Mazowszu w AD 1107. O szerokim wykształceniu króla węgierskiego z uznaniem wypowiadał się nasz Gall Anonim.<br />
<br />
Kościół klasztorny w Saint-Gilles przyjął wezwanie tego patrona w IX wieku i zapewne po tym czasie nastąpiła jego rozbudowa, przeprowadzona prawdopodobnie z udziałem greckich budowniczych i artystów. Dalsze zmiany architektoniczne w formie tak zwanej <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Art_roman_proven%C3%A7al">sztuki romańsko-prowansalskiej</a> przyniósł wiek XII, jednakże bizantyjski styl budowli pozostał niezatarty. Przytoczmy tutaj opinię, jaką wyraził w XIX wieku francuski historyk sztuki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prosper_M%C3%A9rim%C3%A9e">Prosper Mérimée</a>: "Fasada Saint-Gilles to <i>nec plus ultra </i>(łac. szczyt doskonałości) sztuki bizantyjskiej". Nie jest to wszakże opinia, z którą łatwo byłoby się rozprawić "zamazywaczom" śladów kultury bizantyjskiej w Europie i w Polsce, bowiem autorytet autora tych słów został uwierzytelniony nadaniem nazwy "<a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Base_M%C3%A9rim%C3%A9e">Base Mérimée</a>" dla centralnej bazy danych narodowego dziedzictwa kultury w dziedzinie architektury we Francji. Oto scena <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chrystus_umywa_nogi_aposto%C5%82om">obmycia stóp</a> apostoła Szymona Piotra (pukającego się w głowę) przez Chrystusa, na fasadzie opactwa Saint-Gilles (źródło: <a href="http://france-romane.chez-alice.fr/">France-Romane</a>, Chez-Alice).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIcYypZG-TZPrITOqKyf5jso7s124sQbYWVLIjQY64i7DZz9_fjxbpQmZLSkgc8sUKcGadhoQvuhLKHcpWGV01vQMfUa5WDE651cfZDcj9o5fA2gWni-WDnBAbsGk1NzBWvl6ettgAbF8/s1600/St-Gilles+lavement+des+pieds+2.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="488" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIcYypZG-TZPrITOqKyf5jso7s124sQbYWVLIjQY64i7DZz9_fjxbpQmZLSkgc8sUKcGadhoQvuhLKHcpWGV01vQMfUa5WDE651cfZDcj9o5fA2gWni-WDnBAbsGk1NzBWvl6ettgAbF8/s640/St-Gilles+lavement+des+pieds+2.png" width="640" /></a></div>
<br />
Na stronach Wikipedii, stającej się dzisiaj probierzem aktywności i stanu "ducha intelektualnego" w poszczególnych krajach hasło "architektura romańska", tak jak i wiele innych haseł związanych z aspektami społeczno-kulturowymi, pada ofiarą pozanaukowej ideologizacji, "naciąganej" interpretacji. Zbudowany na czterech filarach (kultura antyczna, cywilizacja bizantyjska, renesans karoliński, elementy nordyckiej kultury ludowej) styl romański w architekturze został w polskiej Wikipedii jak kurza chatka postawiony "na jednej nodze" - na tradycjach starożytnego Rzymu, bez żadnego odniesienia do jej korzeni także bizantyjskich i nordyckich. Od początków VI wieku na gruzach rzymskiego imperium w jego zachodnich prowincjach powstały królestwa "barbarzyńskie": Anglo-Saksonów w Brytanii, Franków i Burgundów w Galii, Wizygotów w Iberii, Wandalów w Afryce i Ostrogotów w Italii. To cesarstwo bizantyjskie broniło wtedy spadku kulturowego po Rzymianach. To sztuka bizantyjska, a nie żadna inna, stworzyła w Europie pomost kulturowy pomiędzy czasami antycznymi i średniowieczem.<br />
<br />
Osiągniecia cywilizacyjne antycznego Rzymu nie przetrwałyby w tradycji europejskiej przez kilka wieków "barbaryzmu" i zerwanych tradycji kulturowych w okresie wędrówek ludów, gdyby cesarz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Konstantyn_I_Wielki">Konstantyn I Wielki</a> (przenosząc w IV wieku stolicę cesarstwa do Konstantynopola) oraz jego następcy, zwłaszcza wspomniany Justynian I Wielki, nie uchronili tego dorobku. Bizancjum stało się nie tylko depozytariuszem kultury antycznej, ale ją rozwinęło i znacznie wzbogaciło o greckie tradycje antyczne i o koloryt orientalny. Dopiero tak przetworzona, "zmodernizowana" antyczność rozpoczęła od VI wieku swój pochód z Bizancjum przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rawenna">Rawennę</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lombardia">Lombardię</a>, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tuscany">Toskanię</a> do Europy zachodniej (Nadrenia, Burgundia, Katalonia itd.), jako już odrębna kultura bizantyjska.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR2TXpYfSqwR0hqf1z36dXu-IWr6K1-RPTPhdjMmpLyMm24mbjT9MlM8wafPKKWYeeRD7s3Q5K862Sg6m-Hgb-B5jYNnL2DyJQ3r8fc6u17OU7MPkoMcHg1KKZO7MoAlA8BIv_Zh0ZgvQ/s1600/Alboin%2527s+Italy-it.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR2TXpYfSqwR0hqf1z36dXu-IWr6K1-RPTPhdjMmpLyMm24mbjT9MlM8wafPKKWYeeRD7s3Q5K862Sg6m-Hgb-B5jYNnL2DyJQ3r8fc6u17OU7MPkoMcHg1KKZO7MoAlA8BIv_Zh0ZgvQ/s320/Alboin%2527s+Italy-it.jpg" width="258" /></a></div>
Od końca VI wieku wymienione prowincje włoskie, tak zresztą jak i cała Italia, były we władaniu dwóch cywilizacji - ostrogockich Lombardów i greckich Bizantyjczyków. Po zawładnięciu bizantyjskiej Aleksandrii przez Muzułmanów w AD 642 liczni tam artyści greccy wyeimigrowali do Rzymu. Jeżeli więc nasi historycy mówią o wpływach włoskich, italskich czy łacińskich we wczesnośredniowiecznej Polsce i Europie, to próbują tym samym fałszywie wskazywać na kontynuację tak mile widzianych a nieistniejących, antycznych "wpływów rzymskich", a przykryć faktyczne oddziaływanie kulturowe w tym okresie Lombardów i Bizantyjczyków. Oto pochodząca z włoskiej Wikipedii mapa podziału politycznego i cywilizacyjnego Italii pod koniec VI wieku. W następnych wiekach zmieniała się ona na korzyść Cesarstwa Niemieckiego (na północy) i Wikingów (na południu), a ze stratą dla Lombardii i Bizancjum. <br />
<br />
To z Lombardii, jak oceniają historycy, pochodzi najstarszy w Polsce, datowany na około AD 800, manuskrypt zwany <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Praedicationes"><i>Praedicationes</i></a>. 107 pergaminowych stron z licznymi inicjałami plecionkowymi, motywami zoomorficznymi (ptaki, ryby, głowa potwora, gryf) oraz cała strona z symbolami czterech ewangelistów, miałoby być pisanych ręką irlandzkiego mnicha. Oprócz kazań postnych zawarte są w tym zabytku opisy kamieni szlachetnych jako amuletów i ich dobroczynnych właściwości, a także zaklęcia magiczne i egzorcyzmy dotyczące pogody. To z Bizancjum przyszła do wczesnośredniowiecznej Europy "moda" na ozdabianie biżuterią odzieży, koron, krzyży, relikwiarzy, okładek ksiąg itd. Już <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Epifaniusz_z_Salaminy">św. Epifaniusz</a> z Salaminy w IV wieku pisał o ochronnych cechach tych kamieni. W chrześcijańskim Bizancjum uznawano, że kamienie te bronią właściciela przed demonami. XI-wieczny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Psellos">Michał Psellos</a> pisał o leczących właściwościach kamieni szlachetnych.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijOuwHy5wpW-wVjZstpe90GcJJE0iBD6ItToxuGf5Ju90hAJw2J85yIh6Wyg1Yks2Cibt7QFDwnsOi1DZcYJ8cf87CvsNlJDP2sOvcRKnE2Ty5Z5R9OELrsJms_spg-DW3oim7HCIxDTA/s1600/Mauritius+Kopf+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEijOuwHy5wpW-wVjZstpe90GcJJE0iBD6ItToxuGf5Ju90hAJw2J85yIh6Wyg1Yks2Cibt7QFDwnsOi1DZcYJ8cf87CvsNlJDP2sOvcRKnE2Ty5Z5R9OELrsJms_spg-DW3oim7HCIxDTA/s320/Mauritius+Kopf+ed2.jpg" width="252" /></a></div>
W spisie inwentarza biblioteki kapitulnej w Krakowie, sporządzonej za czasów biskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Maurus">Maurusa</a> w AD 1110 widnieją dwa tomy prawa lombardzkiego. Wyraz m<i>aurós</i> w starogreckim oznaczał osobę o ciemnej karnacji skóry. Imię biskupa Maur (łac. <i>Maurus</i>) sugeruje, że mógł on mieć arabski lub murzyński rodowód, a pochodzić bardziej z wielorasowego i chrześcijańskiego Bizancjum (w tym z Afryki), niż na przykład z muzułmańskiej Hiszpanii. Już pod koniec X wieku chrześcijaństwo wśród Arabów egipskich było tak powszechne, że biskup koptyjski <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Severus_Ibn_al-Muqaffa%CA%BF">Severus ibn al-Muqaffaʿ</a> pisał dla nich księgi liturgiczne w języku arabskim. To z Egiptu lub Etiopii mógł pochodzić Maurus, wcześniej prawdopodobnie mnich benedyktyński, a później biskup krakowski. Lombardzkie księgi prawnicze w jego zbiorach, również wskazują na południowy i wschodni raczej niż zachodni kierunek tych kontaktów.<br />
<br />
Niektórzy są jednak zdania, że Maurus pochodził z południowej Francji, a rękopis <i>Praedictiones</i> przywiózł do Polski w połowie XI wieku przybyły prawdopodobnie z Burgundii lub Nadrenii, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aaron_%28arcybiskup%29">Aaron</a>, arcybiskup Krakowa. Indywidualny grób i szczątki biskupa Maurusa zachowały się do dziś w krypcie św. Leonarda na Wawelu, więc nie ma przeszkód technicznych, aby zbadać jego DNA. Tylko czy naukę polską stać na podjęcie "ryzyka" badań genetycznych, jeżeli okazałoby się, że jeden z najstarszych polskich biskupów, a bardziej ogólnie - intelektualistów (wykonał spis książek w bibliotece katedralnej w Krakowie; pierwszy taki znany w Polsce) mógł być .... "Murzynem"?<br />
<br />
Nie powinno to jednak przydawać "ujmy" historii chrześcijaństwa w Polsce, jeżeli zważymy że najbardziej adorowane chyba insygnium władzy dynastii Piastów, jakim jest kopia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82%C3%B3cznia_%C5%9Awi%C4%99tego_Maurycego">Włóczni świętego Maurycego</a> uosabia kult pierwszego świętego Murzyna, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Maurycy">rzymskiego legionisty</a> z III wieku. Jego powyższe wyobrażenie z około AD 1250 pochodzi z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_%C5%9Awi%C4%99tego_Maurycego_i_%C5%9Awi%C4%99tej_Katarzyny">katedry św. Maurycego</a> w Magdeburgu, która otrzymała imię tego patrona za powstałym tam w AD 937 pod tym wezwaniem klasztorem benedyktyńskim. Tym bardziej, że rzymski senator Ekwicjusz (Equitius) w AD 512 nadał swojemu synowi afrykańskie imię Maura, który potem - jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Maur_%28ucze%C5%84_%C5%9Bw._Benedykta%29">św. Maur</a>, wszedł do historii jako pierwszy, wielki uczeń samego św. Benedykta z Nursji, założyciela zakonu. <br />
<br />
Interesującym jest fakt, że w późniejszych wiekach, po zerwaniu więzi między kościołem rzymskim i bizantyjskim i od czasów wypraw krzyżowych, Europa zachodnia skończyła z tolerancją rasową, zasadniczo kontynuowaną w wielonarodowym cesarstwie bizantyjskim. Już współczesny powstaniu magdeburskiej rzeźby św. Maurycego franciszkanin <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bart%C5%82omiej_Anglik">Bartłomiej Anglik</a> w swoim dziele "<i>De Proprietatibus rerum</i>"doszedł do wniosku, że ludzie z Afryki są "tchórzliwego serca" (mimo, że św. Maurycy był patronem żołnierzy) i "podstępni". Chociaż zrodzony w Bizancjum ruch monastyczny przyjął w Europie w formule zakonu benedyktyńskiego czarne habity, to czerń, w tym czerń skóry człowieka, od wspomnianych czasów staje się stopniowo w Europie kolorem wyrażającym szatana, demona i człowieka potępionego.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBb6uMf6LO1JxdKKY_uDHga38qqOqd2whj5GdY113zh_oL4x4wC45VjdqrUaAkHKQZc4botCZz1o3cK7YcnuRkhtXIdBNdhO-cv7nFndiwGkJWca2ZoSQ9DxkGlf4oLquv7UiPFx9jZVE/s1600/Fibule+Limones+VI+si%25C3%25A8cle+A.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="630" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjBb6uMf6LO1JxdKKY_uDHga38qqOqd2whj5GdY113zh_oL4x4wC45VjdqrUaAkHKQZc4botCZz1o3cK7YcnuRkhtXIdBNdhO-cv7nFndiwGkJWca2ZoSQ9DxkGlf4oLquv7UiPFx9jZVE/s640/Fibule+Limones+VI+si%25C3%25A8cle+A.jpg" width="640" /></a></div>
Oto powyżej przykład wczesnych wpływów bizantyjskich w głębii państwa zachodniofrankońskiego już na przełomie VI/VII wieku. Ilustracja (foto: <a href="https://www.flickr.com/photos/antiquite-tardive/">Antiquité Tardive</a>, 2006) przedstawia pochodzącą z Limons (Puy-de-Dôme), datowaną na ten okres, ażurowaną zapinkę (fibulę) o średnicy 63 mm. Wykonana jest ze złota tak zwaną <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Metoda_wosku_traconego">metodą wosku traconego</a> i wysadzana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Granat_%28minera%C5%82%29">granatami</a>. Przedstawia w środku głowę Chrystusa, a na obrzeżach motywy przeplatane i zoomorficzne (gryfy, smoki, twarze?) oraz greckie litery Alfa i Omega, a także literę R, razem tworzące tak zwany <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Christogram">Chrystogram</a>, czyli monogram Chrystusa. Symbolika ta wywodzi się ze słów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Apokalipsa_%C5%9Bw._Jana">Apokalipsy św. Jana</a>: "Jam jest alfą i omegą, początkiem i końcem, mówi Pan Bóg ..." (<i>Ego sum <b>α </b>et<b> ω</b>, principium et finis, dicit Dominus Deus...</i>") i dalej: "A na szacie i na biodrze swym ma wypisane imię: Król królów i Pan panów" (<i>Et habet in vestimento et in fœmore suo scriptum: <b>Rex</b> regum, et Dominus dominantium</i>). <br />
<br />
Można powiedzieć, że sztuka romańska, karolińska, ottońska, mozańska, reńska, ruska, piastowska itd. to córki sztuki bizantyjskiej, podczas gdy ich ojcami - "roznośnikami" byli w znacznej mierze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostrogoci">Ostrogoci</a>, Longobardowie, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wenecja">Wenecjanie</a>, Wizygoci, Normanowie (ci z Normandii), Waregowie oraz artyści i mnisi greccy, za pośrednictwem których przez całe stulecia dokonywał się transfer kulturowy z Bizancjum do Europy. Bizantyjsko-antyczny styl w architekturze został nazwany romańskim dopiero w XIX wieku - w dobie narodzin archeologii antycznej i mody w kulturze (malarstwo, literatura, rzeźba) na neoklasycyzm, a także rodzenia się w tym okresie narodowych szowinizmów.<br />
<br />
Określenie "sztuka romańska" powstałe w analogii do języków romańskich, jest pojęciem umownym, w żadnym przypadku tożsamym ze "sztuką łacińską", tak jak nazwa "sztuka gotycka", chociaż pochodzi od Gotów, nie jest "sztuką gocką". Tak jak romanizm to nie latynizm. Tych oczywistości nie przyjmuje część historyków, dla których sztuka romańska jest po prostu sztuką "łacińską", koniec, kropka. Sam kościół katolicki umieścił św. Cyryla i św. Metodego wśród oficjalnych sześciu "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Patron_saints_of_Europe">Patronów Europy</a>". Nadawanie dzisiaj stylowi romańskiemu cech wyłącznie "łacińskich", czy "europejskich", a tym bardziej przeciwstawianie go kulturze bizantyjskiej, jest daleko idącym uproszczeniem, antynaukowym pozbawianiem faktów ich różnorakich kontekstów, sprzyjającym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dychotomia_my%C5%9Blenia">dychotomii myślenia</a> i jest wulgaryzacją historii kultury.<br />
<br />
Trudno zaprzeczyć, że najważniejsza świątynia katolicka na świecie - bazylika św. Piotra w Watykanie, powstała z inicjatywy i można by rzec na "odchodne", przez cesarza Konstantyna I Wielkiego. W AD 319 rozpoczęto burzenie rzymskiej budowli, tak zwanego <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Circus_of_Nero">Circus Vaticanus</a></i> (cyrku zbudowanego przez cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaligula">Kaligulę</a>), na którego miejscu w latach 322-326 powstała chrześcijańska bazylika, całkowicie przebudowana dopiero w XVI wieku. W trakcie jej budowy cesarz Konstantyn I przedstawia w AD 324 projekt nowego miasta o nazwie <i>Constantinopolis</i>, które zbuduje w zaledwie sześć lat, aby przenieść do niego stolicę cesarstwa w AD 330. Od tego cesarza i od Konstantynopola rozpoczęła się, znaczona budową licznych kościołów pod wpływem architektury bizantyjskiej ekspansja chrześcijaństwa, tak w Europie zachodniej jak i wschodniej. Oto wnętrze starej bazyliki watykańskiej, tak jak je widział pod koniec XV wieku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jean_Fouquet">Jean Fouquet</a>, z motywami architektonicznymi rzymskimi oraz dodanymi w kolejnych wiekach bizantyjskimi, a nawet gotyckimi (stroje postaci są już renesansowe).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi37bdcmzt5LDMhoeH5kyyVjkmdGMraWXeEs5z_d-WIwrlOYlGXGYeU_cHtqwPzo5J8x5zOChdF6m4BL9bwCNrUmPcJ9pUdDTOsaTR7iH33DVz2g8eX2P_jVHjdf4oJjkjxNOxjTQK-nlU/s1600/Sacre_de_Charlemagne.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="580" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi37bdcmzt5LDMhoeH5kyyVjkmdGMraWXeEs5z_d-WIwrlOYlGXGYeU_cHtqwPzo5J8x5zOChdF6m4BL9bwCNrUmPcJ9pUdDTOsaTR7iH33DVz2g8eX2P_jVHjdf4oJjkjxNOxjTQK-nlU/s640/Sacre_de_Charlemagne.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W Anglii synonimem stylu romańskiego jest tamtejsza <a href="https://www.wikiwand.com/en/Norman_architecture">architektura normańska</a>. Nieprzypadkowo - styl ten przynieśli na wyspy potomkowie Wikingów z Normandii. William Zdobywca zatrudnił przy budowie słynnej Twierdzy Londyńskiej (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tower_of_London">Tower of London</a>) normańskiego architekta Gundulfa, przyszłego budowniczego katedry i biskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Rochester">Rochester</a>. Kamień wapienny (tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Caen_stone">kamień z Caen</a>) do wykładania wnętrz twierdzy Gundulf sprowadzał w latach 1070-tych morzem z Normandii. Także inne "flagowe" pomniki architektury w Wielkiej Brytanii, jak <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Canterbury_Cathedral#Norman">katedra w Canterbury</a> czy <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Westminster_Abbey#Construction_of_the_present_church">opactwo Westminster</a> budowane były przez Normanów w tym samym okresie z częściowym użyciem kamienia z Caen. Daje to pojęcie, jak solidnych już wówczas statków morskich używali Normanowie dla transportu tak znacznych ilości budulca.<br />
<br />
Termin "romański" powstał w architekturze dopiero w XIX wieku. Wcześniej używano innych określeń, na przykład "styl przedgotycki", "styl bizantyjski", "styl z okrągłymi łukami". To w dobie rodzących się w XIX wieku nacjonalizmów rozpoczęła się między włoskimi i francuskimi historykami dyskusja, a właściwie "przepychanka", czy romanizm narodził się we Francji, czy w Italii. Bizancjum - stała inspiracja i źródło dla rozwoju idei "romańskich" w sztuce, jako organizm polityczny w niebycie, nie miał wtedy w wielu kręgach historyków i nie ma wśród nich do dziś, "prawa do obrony". <br />
<br />
Inny, jeden z cenniejszych w Polsce zabytków wczesnośredniowiecznej sztuki orientalnej, jakim jest srebrna, pozłacana <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Czara_w%C5%82oc%C5%82awska">czara włocławska</a> (zdjęcie poniżej) z połowy X wieku jest zdaniem naszych ekspertów prawdopodobnie wyrobem "<i>szwabskim</i>", z uwagi na "<i>uproszczenie reliefów</i>" (P. Skubiszewski 1965). Prof. A. Buko w pracy " Bodzia: A Late Viking-Age Elite Cemetery in Central Poland" (Leiden 2014) nie wyklucza, że czara powstała w "<i>Dolnej Lotaryngii (możliwe że w Sankt Gallen)</i>".<br />
<br />
Moim zdaniem P. Skubiszewski, autor dzieła "Czara włocławska", nieprawidłowo formułuje zagadnienie: "jaki udział w powstaniu czary odegrała tradycja, a jaki inwencja". Przeciwstawienie takie wydaje się z gruntu wadliwe, bowiem indywidualizująca tą czarę inwencja X-wiecznego artysty - jako inspiracja, wyrastała i nie mogła daleko odbiegać od znanych artyście z tradycji wrażeń artystycznych. Autor czary nie mógł więc zastosować środków wyrazu artystycznego niezrozumiałych jego współczesnym mecenasom i użytkownikom sztuki. Dopiero powstała w XX wieku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_wsp%C3%B3%C5%82czesna">sztuka współczesna</a> oddzieliła artystę od rzemieślnika - dekoratora i poprzez nieograniczoną tradycją i konwencjami inwencję artystyczną dała mu prawo swobodnej interpretacji świata. Skłonność do interpretacji historii "oczami dzisiejszymi" jest jednym z większych wyzwań, zagrożeń, przed jakimi stoją w pełni świadomi badacze historii.<br />
<br />
Uderzająca jest nie tylko płytkość argumentu o "uproszczonym reliefie" - jakby technika ta występowała wyłącznie w Szwabii, ale i precyzowanie konkretnego miasta, bez choćby cienia uzasadnienia. Pomijam już, że Dolna Lotaryngia to historyczne Niderlandy, Fryzja i Północna Nadrenia, a więc dość odległa od przywołanego przez profesora St. Gallen w Szwajcarii. Historycy z innych krajów, np. z Czech, zwracają uwagę na cechy zasadnicze, jakim jest ikonografia i starotestamentowy motyw narracyjny zabytku (uwidoczniony m.in. obóz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Midianici">Madianitów</a> i wielbłąd), z których wywodzą że czara włocławska ma cechy liturgiczne bliskie kościołowi prawosławnemu, a więc jest zapewne pochodzenia bizantyjskiego. Zadziwiająca jest łatwość, z jaką niektórzy badacze potrafią "precyzować" środowisko i miejsce powstania pewnych zabytków.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuyFLjZ7gvJcclIKVc0iCOH2UeV-DcC5Hzbf7Y9wo08PS5akziUJyjKNfmIKUi607IW6GnqPbYjrChI5Usv13q_hpAesJVr1JOn6qUzP973s1V0V13I5k8dDTOhyUDB2URWjhFTi61kDI/s1600/Misa+z+Wloclawku.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="414" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuyFLjZ7gvJcclIKVc0iCOH2UeV-DcC5Hzbf7Y9wo08PS5akziUJyjKNfmIKUi607IW6GnqPbYjrChI5Usv13q_hpAesJVr1JOn6qUzP973s1V0V13I5k8dDTOhyUDB2URWjhFTi61kDI/s640/Misa+z+Wloclawku.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W kontekście przytaczanych tutaj licznych przykładów obecności sztuki bizantyjskiej w Polsce wczesnopiastowskiej symptomatyczne jest, że w polskiej Wikipedii pod hasłem "Sztuka przedromańska w Polsce" ani razu nie pada słowo Bizancjum lub bizantyjski. A przecież przenikające w tamtym okresie z Bizancjum do Polski wpływy kulturowe pozostawiły dzisiaj bardzo widoczne ślady, jakimi są relikty architektury bizantyjskiej - znacznie powszechniej dostrzegalne, niż przywoływane tutaj, a zwykle niedostępne dla publiczności artefakty i wzmianki w zapisach kronikarskich.<br />
<br />
W reliktach przedromańskiej kaplicy przyległej do palatium książęcego w Poznaniu, w warstwach datowanych na okres XI-XIII wiek, znaleziono ponad 230 szklanych kostek (tzw. <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Tessera">tessera</a>) będących pozostałością po mozaice ściennej. W większości pokryte one były złotą folią zabezpieczoną przezroczystą warstwą glazury. Badacze oceniają, że kostki mozaiki mogły pochodzić z warsztatów kijowskich, znanych z takiej z XI-XII wieku, zapożyczonej z Bizancjum technologii produkcji. W tynku kaplicy odkryto pozostałości fresku z zawartością bardzo drogiego naturalnego barwnika ultramaryny (<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Lapis_lazuli">lapis lazuli</a>), sugerując że mógł on pochodzić z prowincji Badachszan w Afganistanie.<br />
<br />
Tym nie mniej ogólnie, na podstawie przeprowadzonej przez badaczy "studiów porównawczych" wynikałoby, że kaplica powstała pod wpływem sztuki "karolińsko-ottońskiej". Ważnym tego dowodem miałoby być m.in. kilka fragmentów kościanej oprawy po szkatułce-relikwiarzu, sugerujących podobieństwo relikwiarza z Poznania do takiego z kościoła św. Andrzeja w Kolonii, a także do innych zabytków zachodnich. Pomimo że autorka (H. Kóčka-Krenz "<i>Pre-Romanesque Palatial Chapel in Poznań"</i>, Quaestiones Medii Aevi Novae, 2010), przyznaje że z uwagi na niewielką ilość fragmentów "niemożliwym jest odtworzenie wyglądu" relikwiarza z Poznania, to swoje generalizujące wnioski zdecydowała się oprzeć na zaledwie 3-procentowym udziale kościanych płytek z Poznania w powierzchni relikwiarza z Kolonii - i to jeszcze zawartych w mało charakterystycznych fragmentach z ornamentyką kilku figur geometrycznych.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioJf-LyqQka1L4Q6Zq4HqhsM-Y6ptsJVH_rb0YdwWq3ANeRVfHP8VNglw0TikJM-SllRSBKXM2hC_WrO9-XNkBGYjKexqURmlR5yjHqx5F1XUPt2eWb5CYvSG32ERN8ow-Y1Ei6fhBiFQ/s1600/Kocka-Krenz+Poznan+chapel+reliquary.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="316" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioJf-LyqQka1L4Q6Zq4HqhsM-Y6ptsJVH_rb0YdwWq3ANeRVfHP8VNglw0TikJM-SllRSBKXM2hC_WrO9-XNkBGYjKexqURmlR5yjHqx5F1XUPt2eWb5CYvSG32ERN8ow-Y1Ei6fhBiFQ/s640/Kocka-Krenz+Poznan+chapel+reliquary.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Widoczne (ilustracja powyżej) na tych kawałkach koła wykonane zostały
zapewne cyrklem, tak jak podobne krążki często spotykane na przykład na wikińskich grzebieniach. Inny
fragment wijącej się taśmy oplatającej kółka jest często spotykanym
motywem w ornamentyce bizantyjskiej i wikińskiej. Trzecim z najbardziej
widocznych elementów są ... kropki. Nie podejmuję się ocenić, czy to
właśnie one miałyby przesądzać o karolińsko-ottońskiej proweniencji tego
zabytku. Przeprowadzonych tzw. "studiów porównawczych" nie można więc nie
ujmować w cudzysłów z uwagi na fakt, że nie były
to w pierwszym etapie studia, które miałyby prowadzić do wytypowania
takiego, a nie innego zabytku -
punktu odniesienia, aby w drugim etapie dokonać porównania z nim resztek
relikwiarza poznańskiego. Wykraczającą poza warsztat naukowy
ekstrawagancją wydaje się już sam pomysł badania związku relikwiarza -
zabytku ruchomego (w śladowych 3-procentowych resztkach), z architekturą
budowli w której zabytek znaleziono.<br />
<br />
Porównajmy zresztą sami ornamenty krążkowe z Poznania z tymi poniżej, utrwalonymi na kościanych elementach ozdobnych siodła jeździeckiego, pochodzących z wikińskiego cmentarzyska z Małego Kaup koło Wiskiauten (Sambia). Ilustracja pochodzi z artykułu W. Kułakowa "Ausgrabungen des frühmittelalterlichen Gräberfeldes Kleine Kaup im Zeitraum von 2008 bis 2013", Materiały do archeologii Warmii i Mazur, 2015.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwS2mjNXyDK6WyI1w7NHebX9lzCMjwL5VOvLfa7hQIWzKRbiTHTqKmg2gsXKDNPnblar0YG0KZN8Yjol0JC5EXykRXQYki0Zh2qpqhADrgn0i1cR25SXvzmgmhKuEFjNNnZ050fYx5cqU/s1600/Kleine+Kaup+Kulakov+2013+ed2.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="626" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwS2mjNXyDK6WyI1w7NHebX9lzCMjwL5VOvLfa7hQIWzKRbiTHTqKmg2gsXKDNPnblar0YG0KZN8Yjol0JC5EXykRXQYki0Zh2qpqhADrgn0i1cR25SXvzmgmhKuEFjNNnZ050fYx5cqU/s640/Kleine+Kaup+Kulakov+2013+ed2.png" width="640" /></a></div>
<br />
Jednakże nie tylko te drobne elementy ozdobne, ale i bardziej istotne elementy sztuki figuratywnej, jak np. wizerunek lwa (motywu <i>par excellence</i> orientalnego) na karneolu, półszlachetnym kamieniu znalezionym w poznańskiej kaplicy, nie można uznać za reprezentatywne wyłącznie dla sztuki "łacińskiej" - dla zbudowania ogólnego uzasadnienia o karolińskim lub ottońskim rodowodzie tej kaplicy.<br />
<br />
Tak jak do Polski przenikały z Moraw i Rusi trendy bizantyjskie, tak równolegle - wraz z powstaniem saksońskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludolfingowie">dynastii Ottonów</a> (Ludolfingów) wyraźnie wzrosły idące z Konstantynopola wpływy kulturowe w Niemczech. Wszyscy trzej cesarze cesarze z tym imieniem utrzymywali ożywione kontakty z Bizancjum i zależną od niego Wenecją. Jak bardzo byli zafascynowani tamtejszą sztuką świadczyć może m.in. fakt, że wizerunki Ottonów, jakie zachowały się do dzisiaj przedstawiają tych cesarzy w bizantyjskich, długich do stóp tunikach. Otton III, syn bizantyjskiej cesarzowej Niemiec Teofano (Theophanu), jeszcze w AD 997 prosił swego mentora Gerberta, przyszłego papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sylwester_II">Sylwestra II</a>, aby ten wykorzeniał "saksońskie prostactwo" (<i>saxonicani rusticitatem</i>)<i>. </i>Cesarzowej Teofanu historycy przypisują wprowadzenie w Europie łacińskiej widelca do zastawy stołowej (przyjmującego się zresztą wolno przez kolejne wieki). Wcześniej znany w czasach antycznych jako jeden z przyborów kuchennych, ale nie stołowych.<br />
<i><br /></i>
A o trafności i ważności tak poszukiwanego przez niektórych historyków, nawet w pojedyńczych kropkach i kółkach, "łacińskiego ideału", czyli oryginalności sztuki karolińskiej, jej endemiczności i "czystości" od wpływów pozałacińskich niech poświadczy te oto bizantyjskie sklepienie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaplica_pa%C5%82acowa_w_Akwizgranie">kaplicy</a> <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Akwizgranie">katedry w Akwizgranie</a> (Aachen), owoc pracy całej kolonii artystów greckich, którą założył w stolicy Cesarstwa Karol Wielki. Klasyczne kopuły bizantyjskie różnią się od wcześniej znanych kopuł rzymskich, że podparte są nie na okrągłym murze, ale na czterech - na planie kwadratu (lub np. ośmiu - na planie oktagonalnym) filarach, spiętych łukami. Poświęcona w AD 804 akwizgrańska świątynia pod wezwaniem Matki Bożej ("<i>Sanctæ Dei Genitricis</i>"), jest najstarszą w Europie północnej katedrą i najstarszym kościołem w tej części Europy pod wezwaniem św. Marii, której szczególna wobec innych świętych weneracja przybyła do Europy z Bizancjum.<br />
<br />
Zastanawiając się nad płonnymi próbami naszych historyków odseparowywania kultury łacińskiej od bizantyjskiej, a wręcz ich przeciwstawiania przychodzi na myśl biblijne ostrzeżenie, że pochylając się nad drobnym źdźbłem (kropki na resztkach szkatułki) w poszukiwaniu Graala można potknąć się o niedostrzeżoną belkę (katedra w Aachen). Przywołana interpretacja fragmentów szkatułki poznańskiej jest podręcznikowym przykładem wspomnianego wyżej skrzywienia konfirmacyjnego, wynikłego z dążenia badacza do potwierdzenia przyjętych przez niego oczekiwań, aniżeli do ich weryfikacji.<br />
<br />
Częściową repliką oktagonalnej kaplicy pałacowej w bazylice akwizgrańskiej (w terminologii bizantyńskiej bazylika ma znaczenie architektoniczne, a nie związane z określoną hierarchią wśród innych kościołów) był m.in. konsekrowany przez wspomnianego wyżej papieża Leona IX w AD 1049 kościół św. Piotra i Pawła w nadreńskim <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Pierre-et-Saint-Paul_d'Ottmarsheim">Ottmarsheim</a>, a także zbudowany przez lotaryńskiego biskupa Notkera (o którym powiemy jeszcze niżej) w latach 980-987 kościół kolegiacki <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Coll%C3%A9giale_Saint-Jean-en-l'isle_de_Li%C3%A8ge">św. Jana Ewangelisty</a> w Liege (Liège), gdzie od 1008 roku spoczywają jego szczątki. Oktagonalną formę świątyni bizantyńskiej miał wspomniany wyżej relikwiarz św. Wojciecha z 1113 roku z Gniezna, "komisyjnie" zniszczony w AD 1494.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXrojURcFCzWvsVOwM5plG2JUN-ffhGbyr5iLF4nVuJA6nhLdrf-uS_JphaPoEMD-eIdZBcm-JLsKMrHazUSVKVRsZs94JtLT-ugP6FcsYWS572tbSMUG3M503lUdZTZHg81LOtg9VW4c/s1600/Aachener_Dom_August_2014.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXrojURcFCzWvsVOwM5plG2JUN-ffhGbyr5iLF4nVuJA6nhLdrf-uS_JphaPoEMD-eIdZBcm-JLsKMrHazUSVKVRsZs94JtLT-ugP6FcsYWS572tbSMUG3M503lUdZTZHg81LOtg9VW4c/s640/Aachener_Dom_August_2014.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Najważniejsza polska ikona, jakim jest sprowadzony z Rusi Halickiej do Polski około 1378 roku, a pochodzący z połowy XIII wieku, wspomniany wyżej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Obraz_Matki_Boskiej_Cz%C4%99stochowskiej">jasnogórski obraz</a> Matki Boskiej Częstochowskiej z Dzieciątkiem Jezus, według najnowszych badań naszych naukowców, ma nie być w żadnym wypadku, jak utrzymywała większość starszych badaczy, pochodzenia rusko-bizantyjskiego, ale dziełem powstałym - jakże by inaczej, "w kręgu sztuki łacińskiej".<br />
<br />
Wbrew jednak tym zarzekaniom, bo przecież nie naukowym wywodom, nikt nie kwestionuje faktu, że obecne malowidło nałożone zostało w 1434 roku na oryginalne dzieło ikonografii bizantyjskiej i ten fakt wskazuje na jego rzeczywiste kulturowe pochodzenie. Prawdopodobnie po XV wieku obraz ulegał dalszym korektom, bowiem jeszcze przytoczony wyżej Grzegorz z Sambora w swoim poemacie "Częstochowa" z 1568 roku opisał fragment ikony następująco: "Ręka prawa na piersi - w lewej Syna trzyma patrząc nań, wzajem ku niej on zwrócon oczyma, prawą rączką z swą Matką najdroższą się pieści, gdy w lewej zgiętej jabłko złociste się mieści". Tym "jabłkiem" było zapewne tak zwane złote <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jab%C5%82ko_kr%C3%B3lewskie">jabłko królewskie</a>, bizantyjski symbol władzy i panowania, widoczny na przykład w dłoniach archaniołów Gabriela i Michała na mozaice w bazylice Santa Maria Assunta di Torcello w Wenecji (o czym będziemy jeszcze mówić).<br />
<br />
Na dzisiejszej ikonie i jej kopiach zamiast "złocistego jabłka" widoczna jest w ręku Jezusa książeczka do nabożeństwa. Niektórzy historycy tłumaczą nieistniejące na obecnym obrazie jabłko powstałe tylko w fantazji poety, chociaż ceniona przez większość historyków sztuki wierność i sugestywność opisu zdaje się przeczyć zarzucanemu zmyśleniu autora akurat w tym właśnie szczególe. Starsze bizantyjskie wyobrażenia Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jak na przykład na mozaice w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Narteks">narteksie</a> X-wiecznego kościoła Matki Boskiej (<i>Theotokos</i>) greckiego klasztoru św. Łukasza (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Osios_Lukas">Hosios Lukas</a>), przedstawiają Jezusa ze zwojem, a nie z książką w ręku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhelhJX2ZkSM9fWtxC9q4oXydDm45XjNg0IVuVjVUoGxtX00AOGAwcdNiMsSwSS1UPGMhVN5-pFO1-G82CqFXdQuRH7eFKHB8qCr618PHB8AT2eYp7RmzZcWJV4OV9rqAzE360IuT73UEA/s1600/Hodegetria+Bertold+von+Toul+AD+1018.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhelhJX2ZkSM9fWtxC9q4oXydDm45XjNg0IVuVjVUoGxtX00AOGAwcdNiMsSwSS1UPGMhVN5-pFO1-G82CqFXdQuRH7eFKHB8qCr618PHB8AT2eYp7RmzZcWJV4OV9rqAzE360IuT73UEA/s320/Hodegetria+Bertold+von+Toul+AD+1018.jpg" width="252" /></a></div>
Przedstawiona obok hodigitria w formie reliefu na płytce z kości słoniowej została wykonana pod koniec X wieku w Konstantynopolu i była własnością <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bertholde_de_Toul">biskupa Bertholda</a> z lotaryńskiego Toul. Asystował on w koronacji w AD 1002 w Moguncji wspomnianego już króla Henryka II przez arcybiskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Willigis">Willigisa</a> (ci dwaj ostatni przyszli święci Kościoła). Płytka zawiera ujęte w medalionach popiersia św. Marii z Dzieciątkiem (ten w nimbie krzyżowym), Jana Chrzciciela oraz apostołów Piotra, Pawła i Tomasza, z ich imionami w języku greckim. Na obwodzie widnieje napis po łacinie: "Na zamówienie biskupa Bertholda załączony jest i przyozdobiony z należnym honorem cały tekst Ewangelii" (<i>Presulis imperiis Bertoldi clauditur omnis textus Evangelii reditimus honore decenti</i>). Płytka o wymiarach 14 x 11 cm służyła więc jako ozdoba drewnianej zapewne okładki Biblii. Fotografia pochodzi ze strony <a href="https://www.deutsche-digitale-bibliothek.de/">Deutsche Digitale Bibliothek</a>.<br />
<br />
<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ikona">Ikona</a> sama w sobie jest bizantyjsko-greckim stylem w sztuce, w VI-wiecznej tradycji ortodoksyjnej odwołującej się aż do św. Łukasza jako pierwszego wykonawcy ikon; tak jak wizerunek Matki Bożej w formie "Czarnej Madonny" wskazuje na jej pierwotne korzenie orientalne. Być może pierwowzorem dla nieznanego oryginalnego obrazu Madonny, przykrytego XV-wieczną "częstochowską" wersją była o podobnych rozmiarach i proporcjach ikona Matki Bożej (grec. <i>Theotokos</i>) z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82odzimierz_Wo%C5%82y%C5%84ski">Włodzimierza Wołyńskiego</a>, datowana na sam początek XII wieku.<br />
<br />
Przylegająca do palatium (pałacu książęcego w formie bazyliki) na Ostrowie Lednickim rotunda zbudowana była na planie krzyża greckiego. Poniżej zestawione są fotografie ruiny kaplicy palatialnej z około roku 1895 (z lewej strony) oraz częściowa rekonstrukcja murów (niestety, niezbyt udana) w stanie aktualnym (z prawej strony). Wyeksponowany został krzyż bizantyjski, odwzorowany od małych krzyżyków z brązu znalezionych na wyspie. Przypomina on wiele innych takich krzyżyków na terenie Polski, a przede wszystkim Rusi z epoki Wikingów i z okresu postwikińskiego. Na aktualnym zdjęciu ruin kaplicy wklejone zostały krzyżyki bizantyjskie, zawieszane na piersiach jako tak zwane pektorały. Ten z lewej strony pochodzi z Sątoczna nad rzeką Guber na Mazurach, wykonany jest z pozłacanego mosiądzu, datowany na XI-XII wiek. Ten z prawej jest częścią większego skarbu, datowanego na XII wiek, z z zespołu grodzisk Horodna-Horodyszcze (Gorodna-Gorodiszcze) koło Sanoka w Bieszczadach. W okresie od VIII do XIII wieku grody te położone w zakolu Sanu, rozbudowane zostały do jednego z największych granicznych warowni Rusi Kijowskiej, broniącej tzw. Wrót Węgierskich.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZylZcfpZwHqyuUsEz38pvdHE2dNtph4zu2gyTJjSdn615SbsrGfXZiaT2whxx_A_oElPouDJqhD0572Al11zSQvd5O3ewfARDrKXJtJBu9CltF8YuzJjwqh039uLxdVZJ_TJsZHll4aw/s1600/59.Ostrow+Lednicki+ruiny+kaplicy+ed5.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="232" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZylZcfpZwHqyuUsEz38pvdHE2dNtph4zu2gyTJjSdn615SbsrGfXZiaT2whxx_A_oElPouDJqhD0572Al11zSQvd5O3ewfARDrKXJtJBu9CltF8YuzJjwqh039uLxdVZJ_TJsZHll4aw/s640/59.Ostrow+Lednicki+ruiny+kaplicy+ed5.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Charakterystyczne dla architektury bizantyjskiej rotundy, zwłaszcza z "przyklejonymi" do nich <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Apsyda_(architektura)">absydami</a>, pojawiły się w najstarszych budowlach sakralnych w Polsce - np. w kaplicach palatiów książęcych w Gieczu, Wiślicy i Przemyślu, w <a href="http://www.muzarp.poznan.pl/wystawy/czasowe/wczesniejsze/2004-2/badania-archeologiczne-na-nizinie-wielkopolsko-kujawskiej-sezony-2002-i-2003/publikacje/automatycznie-zapisany-szkic/">Łeknie</a> koło Wągrowca - najdalej na północ położonej rotundzie w Polsce, w trzech rotundach wawelskich, w tym w cztero-absydowej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rotunda_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_na_Wawelu">Rotundzie św. Feliksa i Adaukta</a>.<br />
<br />
Przedstawiona poniżej ilustracja rekonstrukcji tej ostatniej rotundy (z widoczną od południowego wschodu piątą absydą w formie aneksu) oparta jest na wynikach badań archeologiczno - architektonicznych, przeprowadzonych w 1917 roku przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Adolf_Szyszko-Bohusz">Adolfa Szyszko-Bohusza</a>. Uważał on, że bryła wawelskiej rotundy wyraźnie nawiązuje do tradycji budownictwa bizantyńskiego, przeniesionej do Małopolski za pośrednictwem Państwa Wielkomorawskiego. Na terenach tego państwa, obejmujących dzisiejsze Czechy, Morawy, Słowację, Małopolskę, Śląsk, niewielką część Austrii i Łużyce znanych jest 85 rotund lub ich reliktów. Architektura krakowskiej cztero-absydowej rotundy, w formie tzw. <a href="https://www.wikiwand.com/en/Tetraconch">tetrakonchos</a>, miała ten sam charakter budowli, co bizantyjska świątynia we wspomnianym wyżej klasztorze w Sazawie. Największą w Polsce z tego okresu jest <a href="http://albumromanski.pl/album/strzelno-rotunda-sw-prokopa-z-xii-w">Rotunda św. Prokopa</a> w Strzelnie. Zwróćmy uwagę, że patronem strzelneńskiego kościoła jest <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prokop_z_Sazawy">Prokop z Sazawy</a>, czeski święty, założyciel benedyktyńskiego klasztoru w Sazawie, przestrzegającego liturgii starosłowiańskiej. Nie tylko wspólny patron łączył niektóre romańskie kościoły w Polsce i w Czechach, ale i także rotundowa architektura, znana na przykład z XI-wiecznego kościoła grodowego w <a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/T%C3%BDnec_nad_S%C3%A1zavou">Tyńcu nad Sazawą</a>. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXxP9XyjX_gw1Nn-Tce9bANFiVxZA8YJhfRe3NriSEILjrOZOaccA1NQ59lG5yBu4fo-ERuaVH2GCYFs8GvT7AHFNodSb628V9iimahwIwWPLKc1IynohC1p2huyhY5PEaYxYw8t_SITs/s1600/Felix+og+Adauctus+rotunden+i+Krakow+-+Copie.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXxP9XyjX_gw1Nn-Tce9bANFiVxZA8YJhfRe3NriSEILjrOZOaccA1NQ59lG5yBu4fo-ERuaVH2GCYFs8GvT7AHFNodSb628V9iimahwIwWPLKc1IynohC1p2huyhY5PEaYxYw8t_SITs/s320/Felix+og+Adauctus+rotunden+i+Krakow+-+Copie.jpg" width="317" /></a></div>
Pamiętajmy że sztuka romańska w Europie, w tym w Niemczech zwana tam karolińską i ottońską, wyrosły pod silnym wpływem m.in. sztuki bizantyjskiej, a ta ostatnia z kolei czerpała z kultur antycznych (rzymskiej, greckiej) i wschodnich (arabskich, żydowskich, perskich). Ufundowane we Francji w 909 roku największe w historii Europy benedyktyńskie opactwo <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Cluniac_Reforms">Cluny</a> stało się w okresie X-XII wieku ośrodkiem nie tylko pierwszego w Kościele ruchu reformatorskiego, ale i centrum rozwoju sztuki romańskiej w Europie. Inna sprawa, że później zakon ten podupadł moralnie, aż w XIII wieku stolica papieska musiała przejąć go w "zarząd komisaryczny", a główny ciężar krzewienia kultury materialnej (rolnictwo, rzemiosło) przejął zakon Cystersów.<br />
<br />
Historycy francuscy zwracają uwagę na fakt, że w tym kraju wczesnośredniowieczne malarstwo bizantyjskie koncentruje się w Cluny i w całej Burgundii. Na początku XII wieku w burgundzkim Citeaux powstał zakon <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cystersi">Cystersów</a> (założony przez ortodoksyjnych mnichów benedyktyńskich z Cluny), który pozostawił po sobie iluminowane manuskrypty z bizantyjskim piętnem językowym i artystycznym. Także w Polsce sztuka romańska zawdzięcza swój rozwój mnichom benedyktyńskim i cysterskim. Niektórzy nasi historycy zauważają, że cysterskie klasztory w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Archiopactwo_Cysters%C3%B3w_w_J%C4%99drzejowie">Jędrzejowie</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Cysters%C3%B3w_w_Sulejowie">Sulejowie</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Cysters%C3%B3w_w_Koprzywnicy">Koprzywnicy</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Cysters%C3%B3w_w_W%C4%85chocku">Wąchocku</a>, będące bezpośrednimi filiami burgundzkiego opactwa w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opactwo_Morimond">Morimond</a> posiadają dużo bogatszą ornamentykę architektoniczną, aniżeli klasztory cysterskie podległe opactwom niemieckim (Łekno, Ląd, Wągrowiec, Obra, Mogiła).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizPcZi4FG6gfN2C9mQH04q-cNGu9mFPx9MCyI_2Fuaa6Hf6WAJUo_07NSK3lIhPcw9m3y3nylKcvjmd1le6gFP4jmYpXVpDcGwYgxHK3M-c3fT1Bk4fK1yahF1iVmRiRWgnAkWmVhkfW4/s1600/Nylars+Kirke+1897.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="252" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizPcZi4FG6gfN2C9mQH04q-cNGu9mFPx9MCyI_2Fuaa6Hf6WAJUo_07NSK3lIhPcw9m3y3nylKcvjmd1le6gFP4jmYpXVpDcGwYgxHK3M-c3fT1Bk4fK1yahF1iVmRiRWgnAkWmVhkfW4/s320/Nylars+Kirke+1897.jpg" width="320" /></a></div>
Interesującym jest, że bizantyjskie rotundy przez Czechy i Polskę dotarły także do Skandynawii. Oto powyżej na ilustracji z 1897 roku (J.P. Trap "Kongeriget Danmark" 1899 Tom 3) jedna z nich - kościół w Nylars. Na małej wyspie Bornholm powstały w XII wieku aż cztery romańskie kościoły w formie rotundy: <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_w_%C3%98sterlars">Østerlars</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/en/Nylars_Church">Nylars</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/en/Sankt_Ols_Kirke">Olsker</a> i <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Ny_Kirke">Nyker</a>. Dodajmy, że w tym samym okresie wybudowano w Danii więcej rotund romańsko-bizantyjskich, w tym w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bjernede_Church">Bjernede</a> na Zelandii oraz w ówczesnej duńskiej Skanii i Szlezwigu. Kościół w Bjernede ufundowała rodzina Hvide, zaufana króla duńskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Waldemar_II_Zwyci%C4%99ski">Waldemara II</a>, którego matką była <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Rurykowicz%C3%B3wna">Zofia Rurykowiczówna</a> - córka Ryksy (Rychezy), wspomnianej wcześniej córki Bolesława Krzywoustego. Za czasów tego króla duńskiego kontakty z Polską i Rusią usankcjonowane więc były tradycjami więzi krwi rodów królewskich tych trzech krajów.<br />
<br />
Wiek wcześniej w Engegård, oddalonym niespełna dwa kilometry od kościoła w Nylars, złożono w ziemi skarb, w którym znalazły się m.in. denar Bolesława Chrobrego typu "Princes Polonie" oraz jego "denar ruski", dwa denary czeskiego króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Brzetys%C5%82aw_I">Brzetysława I</a> i denar Mieszka II. Znalezisko z Engegård z 1863 roku uznane zostało przez archeologów jako zdeponowany po 1038 roku (tzw. <i>terminus post quem</i>) wikiński skarb. Był to najpóźniej złożony skarb wikiński na tej wyspie i jednocześnie największy - zawierał 859 monet oraz srebrne siekańce o wadze 925 gram. Otwiera on pod numerem 1 duński katalog skarbów średniowiecznych, tzw. DMS (Danmarks middelalderlige skattefund). Fakt ten wskazywałby na kontakty państwa pierwszych Piastów z Bornholmem i to niekoniecznie natury handlowej, jak "odruchowo" klasyfikowane bywają przez naszych archeologów depozyty monet. Denary Chrobrego, znajdowane także na Gotlandii, mogły trafić do Skandynawii wraz z powracającymi z Polski po upadku państwa pierwszych Piastów w 1038 roku wikińską rycerską arystokracją. I być może z nią należy również wiązać przyczynę powstania czterech rotund bornholmskich.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIpxvCKkO1lSX3AfH0IdXh-X0UznzGMUNDUqKP2YBJkpe-zNRBD2QBvXQ02HG8KrR1_iIrfY8-5tUSyr74ezlbFLcI2BqeTwz6XCkJCQ_ettrPFV4qYNZpBKs3K3w8RPEq-0IpcDEtydI/s1600/Valleberga+kyrka+Kristi+ansikte+dopfuntens+cuppa+A+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhIpxvCKkO1lSX3AfH0IdXh-X0UznzGMUNDUqKP2YBJkpe-zNRBD2QBvXQ02HG8KrR1_iIrfY8-5tUSyr74ezlbFLcI2BqeTwz6XCkJCQ_ettrPFV4qYNZpBKs3K3w8RPEq-0IpcDEtydI/s400/Valleberga+kyrka+Kristi+ansikte+dopfuntens+cuppa+A+ed1.jpg" width="171" /></a></div>
Z kościoła w <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Valleberga_kyrka">Valleberga</a> (Skania) pochodzi wykonana pod byzantyjskimi wpływami chrzcielnica, na której umieszczono m.in. wizerunek Chrystusa w nimbie krzyżowym (zdjęcie z prawej). Kościół i chrzcielnica, wykonane w kamieniu wapiennym, datowane są na drugą połowę XII wieku. Jest to jedyny w Skanii kościół, który pierwotnie zbudowany był w formie rotundy. Należy on do diecezji Lund, której katedra - jak sądzą niektórzy historycy sztuki,
dostarczyła pewnych inspiracji architektonicznych, a może w części i
wykonawców, dla kolegiaty w Tumie.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiitmExHRt_83naU90XdG-aCJ2mrWwwSwEdWdeEBDUm603O7o685Z9xWhWuqBy88RoyN0hiJ9E41gvlD62ULiUJsYa7l6-m6-wrpQN0CxwKKlKd1R5rmRKOKhFco_YIb8sIOCwYLFlS15M/s1600/Ikona+kamienna+z+Belzca+Belzec.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiitmExHRt_83naU90XdG-aCJ2mrWwwSwEdWdeEBDUm603O7o685Z9xWhWuqBy88RoyN0hiJ9E41gvlD62ULiUJsYa7l6-m6-wrpQN0CxwKKlKd1R5rmRKOKhFco_YIb8sIOCwYLFlS15M/s320/Ikona+kamienna+z+Belzca+Belzec.jpg" width="214" /></a>Podobną techniką tak zwanej niskiej płaskorzeźby wykonane zostały nieliczne na ziemiach polskich miniaturowe kamienne ikony, wszystkie tutaj wymienione pochodzące z terenów Grodów Czerwieńskich. Najmłodsza, pochodząca z pierwszej połowy XIII wieku, przedstawiająca Chrystusa w geście błogosławieństwa, odkryta została na grodzisku w Czermnie i należy do zbiorów <a href="http://muzeum-zamojskie.pl/7">Muzeum Zamojskiego</a>. W owym czasie, wymieniony po raz pierwszy w "Powieści dorocznej" Nestora pod rokiem 981, wareski gród w Czermnie był w pełnym rozkwicie. Starszą od tej ostatniej, bo z przełomu XII/XIII wieku, jest (zaginiona po 1945 roku) kamienna ikona z Gródka nad Bugiem, przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem. Zapewne jeszcze starszą, datowaną na XII wiek i także w stylu rusko-bizantyjskim (mimo widniejącego nad głową krzyża "łacińskiego"), jest kamienna ikona popiersia Chrystusa z Bełżca, znajdująca się obecnie w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Pocz%C4%85tk%C3%B3w_Pa%C5%84stwa_Polskiego_w_Gnie%C5%BAnie">Muzeum Początków Państwa Polskiego</a> w Gnieźnie (na zdjęciu z lewej).<br />
<br />
Pamiętajmy, że rezerwowany przez niektórych historyków wyłącznie dla chrześcijaństwa zachodniego i katolicyzmu "krzyż łaciński", popularny był również we wczesnym średniowieczu w Bizancjum, jak widać na poniższej złotej monecie (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Solid"><i>solidus</i></a>) z około AD 797-802, bitą przez cesarza <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Constantine_VI">Konstantyna VI</a>, przedstawiającą jego matkę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Irena_%28cesarzowa_bizanty%C5%84ska%29">Irenę</a>, dzierżącą w prawej dłoni tak zwany globus krucyfiksowy <span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">(łac. <i>globus cruciger</i>)</span>, a w lewej berło.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZfzEqoiAoqxiEWFrs1y3QwTwgfHLSxpsPSY9TBSH3eBRHuTdI0HR5h3WDxkx9Rz_ZlT4B87aRL0RmXomxMvZZgJQ9kYNrgMsBGSm4moeMjyHYAjAyqWdfBTUTxBkFt8CLB98LMqqxeoc/s1600/88.Solidus+de+Constantin+VI+%2526+Irene+AD+797-802+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="334" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZfzEqoiAoqxiEWFrs1y3QwTwgfHLSxpsPSY9TBSH3eBRHuTdI0HR5h3WDxkx9Rz_ZlT4B87aRL0RmXomxMvZZgJQ9kYNrgMsBGSm4moeMjyHYAjAyqWdfBTUTxBkFt8CLB98LMqqxeoc/s640/88.Solidus+de+Constantin+VI+%2526+Irene+AD+797-802+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Zwróćmy uwagę, że niedokończone po 1038 roku budowy palatium książęcego w Gieczu i bazyliki katedralnej w Kałdusie wskazują, że razem ze zniszczonym Gnieznem i tracącym po tym roku na znaczeniu Ostrowiu Lednickim te cztery stołeczne grody były prawdopodobnie największymi skupiskami elit wikińskich w Polsce, z którymi definitywnie się rozstał po rozprawieniu się z wikińskim zapewne księciem Masławem, stawiający na związki z Cesarstwem Niemieckim Kazimierz Odnowiciel. Poznań jako siedziba biskupstwa misyjnego bezpośrednio podległego Rzymowi mógł nie być obsadzony drużyną wikińską. Związki te były królowi bliskie nie tylko ze względu na swoją matkę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rycheza_Lotary%C5%84ska">Rychezę Lotaryńską</a>, ale również z uwagi na swoje wykształcenie (doszedł do stanowiska diakona) pobrane w jedym z dwóch klasztorów benedyktyńskich w Cluny (miał tam przybrać imię Charles) lub w Dijon. Czy cztery bornholmskie rotundy nie są aby śladem po czterech wikińskich załogach polskich grodów?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGBd4qtIRkP3GgKKZQBB_6chPtLcf2G9M36QXxITQRIms6k_uSj8FIzYUH-3bLUw-n1yzvzpWlhkgjGXv8Xs5-hi_ewjdRazVqCwLKPZMcjNbp2sPWoIWI9Ua4MYHdwuV6tv6VInbU60A/s1600/Aakirke+Gr%25C3%25B8dbystenen+AD+1050+ed2.JPG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGBd4qtIRkP3GgKKZQBB_6chPtLcf2G9M36QXxITQRIms6k_uSj8FIzYUH-3bLUw-n1yzvzpWlhkgjGXv8Xs5-hi_ewjdRazVqCwLKPZMcjNbp2sPWoIWI9Ua4MYHdwuV6tv6VInbU60A/s400/Aakirke+Gr%25C3%25B8dbystenen+AD+1050+ed2.JPG" width="143" /></a></div>
W odkrytych w pobliżu Grødby na Bornholmie grobach mężczyzn, kobiet i dzieci, datowanych według znalezionych tam monet na lata 1047-1076, natrafiono między innymi na słowiańsko-wikińskie kabłączki skroniowe. Sama nazwa Grødby, czyli Grød-by posiada intrygujący przedrostek <i>grød</i>-, prawdopodobnie pochodzący od starosłowiańskiego słowa <i>gradъ<span style="font-family: "times new roman psmt pro" , "serif"; font-size: 12.0pt;"><span style="font-size: small;">, </span></span></i>czyli dzisiejszego <i>gród</i>. Germańskim odpowiednikiem tego przedrostka jest <i>*gard</i> i <i>*gart, </i>jednakże nazwa "Grødby" jest bliższa słowiańskiemu źródłosłowowi.<br />
<br />
Fotografia obok (źródło: nordenskirker.dk) przedstawia pochodzący z pobliskiego Grødby kamień runiczny z czerwonego piaskowca, o wysokości 255 cm (szczyt jest ukruszony), datowany na lata 1050-1150, jaki znajduje się w romańskim kościele <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Aa_Kirke_Bornholm_Denmark_apse.jpg">Aakirke</a>, bornholmskiej największej świątyni, czasami zwaną katedrą. Na kamieniu wyryte zostały następujące słowa: "Thorfast i Troels i Bove umieścili te słowa na cześć ... i brata. Bóg i Matka Boska pomagają ich duszom ..." Czyż ci, zamieszkujący ze Słowiankami w Grodby chrześcijańscy autorzy tej inskrypcji nie mogli być powracającymi z Polski około AD 1050 przechrzczonymi Wikingami?<br />
<br />
Należy pamiętać, że dobre relacje Kazimierza Odnowiciela z Cesarstwem Niemieckim, dzięki którym przecież w AD 1040 powrócił w Polsce do władzy, nie zahamowały bliskich związków tego króla i jego syna Bolesława Szczodrego z Księstwem Kijowskim. W interesującej nas tutaj kwestii współistnienia w Polsce kościoła rzymskiego i ortodoksyjnego w XI wieku są fakty wskazujące na równoprawność obydwu wyznań, jak na przykład to że obydwaj królowie obrali sobie za żony księżniczki wyznania prawosławnego: ten pierwszy w AD 1041 <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dobroniega_Maria">Dobroniegę Marię</a>, ten drugi w AD 1068 <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyszes%C5%82awa_%C5%9Awiatos%C5%82aw%C3%B3wna">Wyszesławę Światosławówną</a>. Świętosława Swatawa, córka Dobroniegi, zapewne również wychowana w obrządku wschodnim, jak wspomniałem wyżej, wyszła w AD 1062 za czeskiego księcia Wratysława II. Zauważmy, że wyniesione przez Odnowiciela w szkole benedyktyńskiej nauki i wartości nie stanęły naprzeciwko jego łacińsko-bizantyjskiemu małżeństwu, bowiem sam ten ruch monatystyczny głęboko czerpał z tradycji kościoła wschodniego.<br />
<br />
Na praskim <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wyszehrad_(Praga)">Wyszehradzie,</a> pod fundamentami <a href="http://pravoslavnacirkev.cz/Novinky/Nlez-kostela-byzantskho-typu-na-praskm-Vyehrad/">bazyliki św. Wawrzyńca</a>, pozostały relikty po przedromańskiej rotundzie na planie kwadratu, z trzema absydami, datowane na AD 1070-1080. Niektórzy czescy archeologowie widzą w niej wpływy ottońskie, a także podobieństwo z reliktami pod <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszego_Salwatora_w_Krakowie">kościołem św. Salwatora</a> w Krakowie. Inni uznają tą budowlę za przykład architektury bizantyjskiej, spotykanej poza Bizancjum również na Bałkanach i rzadziej we Włoszech. Interesujące są zachowane płytki posadzki z tej rotundy, przedstawiające m.in. w reliefie bizantyjskie gryfy.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUymVkeBlCA5wo13gofK-Gkeo-vlO-tJpI4jRQmSmzwOJmtxSS9PsCl3N2fAGdIOuSnGJ4K-KImx9IA8hsp92lb3i1wgByVsRhTksSB5OhHWEvzWFyLmnHBtQQbVcolLkdfeTQyNjpIFY/s1600/Vysehrad+Praha+griffon+tile.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="261" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUymVkeBlCA5wo13gofK-Gkeo-vlO-tJpI4jRQmSmzwOJmtxSS9PsCl3N2fAGdIOuSnGJ4K-KImx9IA8hsp92lb3i1wgByVsRhTksSB5OhHWEvzWFyLmnHBtQQbVcolLkdfeTQyNjpIFY/s320/Vysehrad+Praha+griffon+tile.jpg" width="320" /></a></div>
Najstarszą w Czechach rotundą, a przy tym najstarszą chrześcijańską świątynią w tym kraju był powstały w połowie IX wieku kościół św. Klemensa - papieża w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lev%C3%BD_Hradec">Lewym Hradecu</a>. Prawdopodobnie tam, oprócz Rzymu, trafiły relikwie patrona, które sprowadzili z Krymu Cyryl i Metody. Byłby to zapewne pierwszy znany kościół w Czechach, w którym liturgia prowadzona była w języku starosłowiańskim.<br />
<br />
Przywołałem tutaj zaledwie część przykładów wspólnego, bizantyjskiego rodowodu w architekturze przedromańskiej Czech i Polski, którego impulsy docierały do naszego kraju od czasów misji chrystianizacyjnej Cyryla i Metodego w IX wieku. Zarówno wpływ bizantyjski jak i czeski na architekturę pierwszych polskich kościołów murowanych w zbiorowej pracy pod redakcją Henryka Samsonowicza "Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy" (Kraków 2000), został całkowicie zanegowany.<br />
<br />
Zawyrokowano tam po prostu, że "w najwcześniejszej znanej architekturze piastowskiej nie ma śladów wpływów czeskich". W wawelskiej czteroabsydowej rotundzie dopatrzono się natomiast form "architektury ottońskiej", zawartych m. in. w przywołanej tam katedrze w Akwizgranie. Form takich nie znaleziono jednak w faktycznie istniejących reliktach tej rotundy, ale zostały one wykreowane w stworzonej w 1983 roku hipotezie o większej wysokości absyd tej budowli, sprowadzającą jej proporcje "do obiektów z kręgu architektury karolińsko-ottońskiej". Hipoteza ta podpiera się na odcisku drewnianego słupa w przyziemnej części przybudówki do bryły podstawowej, dającej asumpt do teorii, że musiała być ona fragmentem klatki schodowej. Z położenia tego odcisku wcale nie wynika, że tak być musiało.<br />
<br />
Ale nawet gdyby miały tam być schody, to fakt taki nie wykluczałby, że mogły one na przykład prowadzić na emporę (galerię), tą typową dla architektury wschodniej (bizantyjska bazylika, żydowska synagoga) konstrukcję. Tym bardziej wyimaginowane jest przyjęte w tej hipotezie kolejne założenie, że hipotetyczne schody łączyły aż trzy kondygnacje. Czyż trzeba dodawać, że "skonstruowano" je czysto spekulatywnie (do czego nie upoważniają zachowane relikty), aby osiągnąć wymarzone "ottońskie proporcje" budowli? Nie odkryto więc dowodu archeologicznego, ale w dążeniu do udowodnienia przyjętej tezy wykreowano go, zgodnie z "klinicznymi" zasadami tworzenia błędu poznawczego.<br />
<br />
Przyjrzyjmy się genezie zbudowanego na przełomie X/XI wieku w formie jednoabsydowej rotundy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Benedykta_w_Krakowie">kościoła św. Benedykta</a> w Krakowie. Poniższa ilustracja jest próbą odtworzenia jej oryginalnej bryły (źródło: "Kraków 1000 lat temu" ex Gloria.tv).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga7pZDjEZl7217EYddX6FojNWh-ZLV8-1En1T-2ovOnhCtIHfAVgZGrjO1NmGZq-RQ_KP94J92PS-ejJjsWefc2-Djom4t9-TuBCZlvqF6oJePrWi6iMqQgQk_AwGGnrYI2sh5KQhrdPs/s1600/Kosciol+sw.+Benedykta+w+Krakowie.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="594" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEga7pZDjEZl7217EYddX6FojNWh-ZLV8-1En1T-2ovOnhCtIHfAVgZGrjO1NmGZq-RQ_KP94J92PS-ejJjsWefc2-Djom4t9-TuBCZlvqF6oJePrWi6iMqQgQk_AwGGnrYI2sh5KQhrdPs/s640/Kosciol+sw.+Benedykta+w+Krakowie.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Zachowane ślady pierwotnej konstrukcji kościoła wskazują na bliskie związki architektoniczne z obiektami z wczesnośredniowiecznej aglomeracji osadniczej w morawskich Mikulczycach (<a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Slovansk%C3%A9_hradi%C5%A1t%C4%9B_Mikul%C4%8Dice">hradiště Mikulčice</a>). To stamtąd pochodzi jeden z najstarszych kościołów naszych południowych sąsiadów jakim jest, przetrwały do dzisiaj w zasadniczo niezmienionej formie, datowany na IX/X wiek kościół św. Małgorzaty Antiocheńskiej w Kopczanach (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Church_of_St._Margaret_of_Antioch,_Kop%C4%8Dany">Kopčany</a>). Patronką jest wczesnochrześcijańska święta prawosławna (gr. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ma%C5%82gorzata_Antioche%C5%84ska"><i>Hagía Marína</i></a>), pochodząca z bizantyjskiego miasta Antioch. Mimo, że papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gelazjusz_I">Gelazjusz I</a> w AD 496 zakwestionował istnienie jej jako męczenniczki, to jej kult utrwalił się później również w tradycji katolickiej. Kościół św. Benedykta w Krakowie wydaje się być przykładem związków kulturowych wczesnośredniowiecznych Moraw i Małopolski z prądami cywilizacyjnymi płynącymi ze Wschodu.<br />
<br />
W dziele pod pieczą H. Samsonowicza nie mrugnięto nawet okiem na fakt, że samą kaplicę akwizgrańską zbudowano na wzorcach bizantyjskich. Wyrażone tam tyle stanowcze, co deklaratywne i nieudowodnione naukowo sądy zdaje się miały udowodnić tezę o samorodności i nowatorskości architektury wczesnopiastowskiej, zawartą w konkluzji że "nie było to ślepe naśladowanie cudzych dokonań, ale świadome kreowanie wątków i form ...". Nigdzie jednakże nie wskazano, aby przedromańskie budowle w Polsce nie były "cudzymi dokonaniami", ale dziełem (zrodzonych na kamieniu?) mistrzów lokalnych, polskich. Nasze kompleksy przed "obcymi" wyrażono tam również w osądzie przekazów pisanych o początkach państwa polskiego, bowiem "wszystkie dane i oceny w nich zawarte formułowane są przez bardziej lub mniej życzliwych (nam) cudzoziemców". Przyjęcie z góry tak subiektywnej postawy, implikującej tożsamość "życzliwości oceny" z jej prawdziwością i odwrotnie, zdradza brak niezbędnego w publikacji naukowej profesjonalizmu.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWULkZ78X4fEghgXxT-2d2be1xcTGPFix50N5Tp4G5VF0zm6-dv0aFL6sJzFsr1GoR5vOZqFXHj6yME7HbOKLum1wjKwWtbMnStwyFy8kRiUx_kf2nu1h8lhn21YiCuq7EKIPZkCHxl0E/s1600/Norman+Chapel+432.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWULkZ78X4fEghgXxT-2d2be1xcTGPFix50N5Tp4G5VF0zm6-dv0aFL6sJzFsr1GoR5vOZqFXHj6yME7HbOKLum1wjKwWtbMnStwyFy8kRiUx_kf2nu1h8lhn21YiCuq7EKIPZkCHxl0E/s320/Norman+Chapel+432.jpg" width="225" /></a></div>
Kiedy polscy historycy nie stwierdzają "cudzych dokonań" w pierwszych murowanych świątyniach piastowskich, angielscy historycy mówiąc o XI-wiecznej architekturze przyniesionej z Normandii przez nowych władców Anglii, podkreślają wyższość tego "obcego rzemiosła" nad dotychczasowym lokalnym, angielskim. Rita Wood pisze: "... Canterbury przyciągnęło zza Kanału śmietankę rzemieślników". Pisząc o przetrwałej do dziś w całości kaplicy zamkowej z AD 1080 w Durham (zdjęcie obok, ex: <a href="https://www.durhamworldheritagesite.com/architecture/castle/intro/north-range/norman-chapel">Durham World Heritage</a>), zauważa "... obecność budowniczych kwalifikowanych, a więc imigrantów" oraz dalej "... prawie wszystkie motywy (dekoracyjne) mają swoje paralele w Normandii, chociaż ryty w kamieniu są bardziej powściągliwe i uporządkowane, aniżeli w tamtejszych przypadkach" ["The Norman chapel in Durham castle", <i>Northern History</i>, XLVII, 2010]. W przypadku Piastów nie mogło być więc inaczej: tak jak Wilhelm Zdobywca z Normandii do Anglii, sprowadzili oni do Polski (skąd? - oto jest pytanie) budowniczych i artystów, którzy wiedzieli jakie "wątki i formy" zastosować w budowanych przez siebie wschodniochrześcijańskich bazylikach i rotundach. Ten jak w Durham rodzaj kaplicy zamkowej występuje w Polsce pod bardziej elegancką nazwą - jako kaplica palatialna, czyli pałacowa, chociaż tak określana na podstawie tylko skromnych resztek fundamentów, jakie się zachowały.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoUKnMWKPpFvKebyf5b_YzO3E_aaKvbHLPP2ebB6I_PjAK7AcQ31j5B2ub_V8_ltFXy8o6oHS3-J_KuQ4UiTHaErHpxPsmdd2cl_FebyN8fCHaNnwt5evaNrJx0CLa2uegg0Yz8HX0-Js/s1600/Pavements+Gniezno+%2526+Hagia+Sophia+ed+1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgoUKnMWKPpFvKebyf5b_YzO3E_aaKvbHLPP2ebB6I_PjAK7AcQ31j5B2ub_V8_ltFXy8o6oHS3-J_KuQ4UiTHaErHpxPsmdd2cl_FebyN8fCHaNnwt5evaNrJx0CLa2uegg0Yz8HX0-Js/s320/Pavements+Gniezno+%2526+Hagia+Sophia+ed+1.jpg" width="288" /></a>Niechże jeszcze jeden detal architektoniczny zaświadczy o bliskich związkach kulturowych rodzącego się państwa polskiego ze światem rusko-bizantyjskim. Oto na ilustracji obok zestawiono fragmenty posadzki z Katedry Gnieźnieńskiej (u góry) - uhonorowanej na wydanym przez NBP banknocie 10-złotowym, z fragmentem posadzki we wspomnianej wyżej bazylice św. Zofii w Konstantynopolu, obecnie Hagia Sophia (zdjęcie u dołu). Pisząc o posadzce najstarszego przedromańskiego kościoła w Gnieźnie historyk sztuki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_%C5%9Awiechowski">Zygmunt Świechowski</a> uznał, że "Niezwykle bogate ornamentalne rozwiązanie gnieźnieńskie ma najblizsze analogie w kręgu sztuki bizantyjskiej VI-XI wieku" ("Sztuka romańska w Polsce", 1982). Być może <i>nolens volens</i> ujawnił on w ten sposób, skąd przyszła niezauważana jeszcze dwie dekady później w dziele firmowanym przez H. Samsonowicza oryginalność "cudzych dokonań" w budowie pierwszych w Polsce kościołów murowanych. O odrębności artystycznej w Polsce, "wynikającej z działalności własnych miejscowych warsztatów, a nie tylko z doboru i ukierunkowania twórczości przybywających z zewnątrz sił fachowych, co najwyżej wspomaganych przez miejscowych rzemieślników, można mówić dopiero od początku XIII wieku", twierdzi Z. Świechowski.<br />
<br />
Charakterystyczny dla kultury grecko-bizantyjskiej motyw wijącej się i przeplatającej taśmy, tworzącej owalne i koliste formy znany jest z wielu zabytków architektury bizantyjskiej. Posadzki z wzornictwem o wschodnich cechach kulturowych odkryte zostały również w kościołach w Trzemesznie, na Wawelu, w Inowrocławiu i Kruszwicy.<br />
<br />
Przedstawiony poniżej, pochodzący z lat 1160-tych <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tympanon">tympanon</a> fundacyjny benedyktyńskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Micha%C5%82a_Archanio%C5%82a_we_Wroc%C5%82awiu">kościoła św. Michała</a> z Ołbina we Wrocławiu przedstawia Chrystusa w klasycznym wzorcu bizantyjskim (Pantokrator, mandorla, nimb krzyżowy, grecki symbol "Alfa i Omega"). W obrys mandorli wpisano sentencję: "Jestem bramą życia. Przejdź przeze mnie, kimkolwiek jesteś" ("<i>Ianua sum vite per me quicumque venite</i>"). Po jego prawej stronie widnieje postać księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_IV_K%C4%99dzierzawy">Bolesława Kędzierzawego</a>, a po lewej wizerunki księcia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jaksa_z_Kopanicy">Jaksy z Kopanicy</a> i jego żony Agaty. Fundatorem opactwa benedyktyńskiego na Ołbinie był <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Piotr_W%C5%82ostowic">Piotr Włostowic</a>, zwany Duńczykiem - palatyn Bolesława Krzywoustego, prawdopodobnie wnuk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Magnus_Haroldson">Magnusa I</a> - komesa wrocławskiego za czasów Władysława Hermana. Magnusowi przypisuje się, że był synem angielskiego króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Harold_II">Harolda II</a> Godwinsona, który zginął w Bitwie pod Hastings w AD 1066. O Haroldzie wspomnimy niżej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUZ0EGEY_VV3wH7koastjdsKlXEArLaH3Istz9h80oqU0l7cpm1oTJY1meJOFRoj2MXK5lL8PGr_LU5xROiYUz4A1A7PIiio546YKruNEZoBnM0lECVW2s3lD6F7jUyyrOF9yJ1qTOfpQ/s1600/Tympanon+Jaksy+Olbin+Wroclaw+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="412" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUZ0EGEY_VV3wH7koastjdsKlXEArLaH3Istz9h80oqU0l7cpm1oTJY1meJOFRoj2MXK5lL8PGr_LU5xROiYUz4A1A7PIiio546YKruNEZoBnM0lECVW2s3lD6F7jUyyrOF9yJ1qTOfpQ/s640/Tympanon+Jaksy+Olbin+Wroclaw+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Bizantyjska tradycja przedstawiająca w osobie cesarza unię władzy boskiej i ziemskiej została przejęta przez władców łacińskiej Europy. Poniższy fragment iluminacji z <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Liuthar_Gospels">Ewangelii Liuthara</a>, datowanej na AD 1000 przedstawia siedzącego w blasku mandorli cesarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Otton_III_%28cesarz_rzymski%29">Ottona III</a> (przybyłego w tamtym roku do Gniezna), któremu boska ręka (tzw. <i>Manus Dei</i> - dłoń Boga) wkłada na głowę koronę. Bardziej wyrafinowane przedstawienie koronacji cesarza Henryka II przez Chrystusa przedstawia wspomniana wyżej, zaledwie kilka lat młodsza iluminacja z Sakramentarza Henryka II.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPL03PzP85-k98PFekpQ7J9Gho-boU6uR0PhLh8UkUSS2BO8ytsv7IJUsQmE-CmVcqBQ4w9Sw2dNnBYCp36orG91wm2PyzPG_jhJ6ba7g1jojYOWKbeJ-TPHUVUMxJFXJvVVbrHGFICgE/s1600/Otton+III+in+mandorle++AD+1000+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPL03PzP85-k98PFekpQ7J9Gho-boU6uR0PhLh8UkUSS2BO8ytsv7IJUsQmE-CmVcqBQ4w9Sw2dNnBYCp36orG91wm2PyzPG_jhJ6ba7g1jojYOWKbeJ-TPHUVUMxJFXJvVVbrHGFICgE/s320/Otton+III+in+mandorle++AD+1000+ed1.jpg" width="320" /></a>Swoją drogą warto przypomnieć tym, którzy banalizują kulturę bizantyjską zrównując ją ze starszą tradycją rzymską, że to cesarze bizantyjscy wyraźnie zerwali z instytucjami demokratycznymi starożytnego Rzymu, a legitymizację swojej władzy oparli na sentencji św. Pawła, iż "<i>omnis potestas a Deo</i>" - nie ma innej władzy, niż pochodzącej od Boga. Tradycję bizantyjską polubili władcy rodzącej się średniowiecznej Europy.<br />
<br />
Imię polskiego władcy w staroruskim języku <i>Болеслав</i> widnieje na awersie i rewersie denarów bitych za Bolesława Chrobrego. Poniższa ilustracja przedstawia monetę Nr 41 w katalogu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Gumowski">Mariana Gumowskiego</a> "<i>Corpus nummorum Poloniae</i>", należąca do wyżej wspomnianego skarbu z Bornholmu (w zbiorach Nationalmuseet w Kopenhadze). Rewers przedstawia krzyże stylizowane na krzyż patriarchalny spotykany na monetach bizantyjskich, m.in. na wyżej pokazanym miliaresionie Bazylego II. Ten typ denara Chrobrego nie jest znany na Rusi, odkrywany natomiast w Polsce i na Bornholmie. Historycy nie wyjaśniają dlaczego, co nie przeszkadza im spekulować że Bolesław Chrobry bił te monety dla obiegu w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Grody_Czerwie%C5%84skie">Grodach Czerwieńskich</a> lub nawet w Kijowie. Tam ich dotąd jednak nie znaleziono. Obecność "ruskich" monet Chrobrego w Polsce tłumaczy się dość bałamutnie, że król musiał widocznie zatrudniać "ruskiego" mincerza. Nie stawia się przy tym prostego pytania, czy król Polski otoczony na swoim dworze łacińskimi skrybami, biłby monety cyrylicą tylko dlatego, że z Rusi miałby pochodzić nadworny mincerz, który nie potrafił wybić łacińskich liter BOLESLAV(S)? Czy król zatrudniałby szewca, który umiałby szyć tylko lewe buty?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMambvmRI_MNrHGEI7CAhxZ9Wi9gTJ76Ns9bcOE8OGpO2me6QhZu7_3swsi2FpDNvhAAY5I20Ikq3nDoNVDuQrsSHMZqT_rEbTvPDieJ-qLxkUT4iRbDHlhCyaz2YuYMN-l6hOxTpOQDY/s1600/Denar+Boleslawa.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="706" data-original-width="1366" height="330" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMambvmRI_MNrHGEI7CAhxZ9Wi9gTJ76Ns9bcOE8OGpO2me6QhZu7_3swsi2FpDNvhAAY5I20Ikq3nDoNVDuQrsSHMZqT_rEbTvPDieJ-qLxkUT4iRbDHlhCyaz2YuYMN-l6hOxTpOQDY/s640/Denar+Boleslawa.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wydaje się że monety te wprowadzone zostały do obiegu w Polsce w czasach, kiedy jedynym znanym słowiańskim pismem była cyrylica stosowana wówczas w polskich kościołach obrządku starocerkiewnego. M. Gumowski ("Handbuch der polnischen Numismatik", 1960) był zdania, że bito je około AD 1000 w Krakowie. Za Chrobrego - na co wskazują te denary, oficjalnym językiem, obok łaciny, był prawdopodobnie język staro-cerkiewno-słowiański. Samo znaczenie w tym języku imienia króla Bolesława, jak na to słusznie wskazał współczesny Chrobremu saksoński kronikarz Thietmar, to "większa sława", czyli "boleje" (więcej, bardziej) i "sławny", pisane w cyrylicy "<i>более славный</i>". Mimo wschodniosłowiańskiej proweniencji imię to rozpowszechniło się wśród Słowian zachodnich, zwłaszcza Polaków i Czechów. Wydaje się, że postwarescy władcy w Polsce i Czechach poczęli obierać to nowowymyślone imię z chęci podkreślenia, że po ich przeniesieniu się ze swoimi poddanymi znad Dniepru na ziemie polskie i czeskie, tutaj zdobyli "jeszcze większą (niż na Rusi) sławę". Tezę o wareskim pochodzeniu pierwszych polskich i czeskich władców rozwinę w dalszej części artykułu.<br />
<br />
Nie tylko zresztą imię Bolesława Chrobrego ma staroruskie pochodzenie, ale także i jego przydomek Chrobry, a w językach wschodnich i południowych Słowian "Chrabri", oznaczające w naszym języku "waleczny". Rówieśnikiem naszego króla był ruski książę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%9Bcis%C5%82aw_I_Chrobry">Mścisław I Chrobry</a>, opiewany tak jak i inny ruski kniaź <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_Svyatoslavich">Roman Światosławicz</a>, jako "xрабрый", czyli waleczny, w XII-wiecznym poemacie "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owo_o_wyprawie_Igora">Słowo o wyprawie Igora</a>". Tym bardziej wydaje się prawdopodobne, że imię Mieszka I, ojca Bolesława, było również ruskie i brzmiało jako "Miszka", nadawane osobom o silnej, niedźwiedziej posturze.<br />
<br />
Oto fragment najstarszego zabytku piśmiennictwa słowiańskiego w Polsce, jakim jest tak zwany <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kodeks_supraski">Kodeks Supraski</a> (<i>Mineja čet'ia na mart</i>, czyli <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mineja">Mineja</a> trzecia na marzec). Jest to pochodząca z początku XI wieku, z klasztoru w Wielkim Przesławiu (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Weliki_Pres%C5%82aw">Veliki Preslav</a>) w Bułgarii, tłumaczona z języka greckiego, napisana cyrylicą na pergaminie przez mnicha o imieniu Retko księga cerkiewna z żywotami świętych i modlitwami, z której zachowało się łącznie 285 stron, w tym 151 w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka_Narodowa_%28Warszawa%29">Bibliotece Narodowej</a> w Warszawie, pozostałe są w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lublana">Lublanie</a> i w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Petersburg">Petersburgu</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdviqg_CTf-9oW77IA0XUJGTLtYVGv6a_xdmgczQ5BD1VYz91MzB4iEl5hclq1K5FKdDgnrWxGS-cdeS-6gnLimDTb4G5yhLNo7Vn-QBAqaEMiBd4H1594cAV-Kf4XmChCZ58MIZ2td0s/s1600/Kodeks+Supraski.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="388" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdviqg_CTf-9oW77IA0XUJGTLtYVGv6a_xdmgczQ5BD1VYz91MzB4iEl5hclq1K5FKdDgnrWxGS-cdeS-6gnLimDTb4G5yhLNo7Vn-QBAqaEMiBd4H1594cAV-Kf4XmChCZ58MIZ2td0s/s640/Kodeks+Supraski.png" width="640" /></a></div>
<br />
Fakty związane z imieniem Bolesława i z jego "ruskimi" monetami świadczyłby nie tylko o większej niż dzisiaj bliskości językowej Rusinów i Polaków, ale i o dużym znaczeniu kościoła ortodoksyjnego w Polsce na początku XI wieku. Na innym denarze "ruskim" z obustronnym napisem w cyrylicy "Bolesław" (moneta Nr 37 w katalogu M. Gumowskiego) na awersie przedstawiona jest figura biskupa z łacińską <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mitra_(nakrycie_g%C5%82owy)#Tradycja_bizantyjska">mitrą</a> na głowie - nakryciem w tej formie niestosowanym w Kościele wschodnim. Na rewersie jest ten sam motyw krzyży bizantyjskich, jak na poniższej ilustracji, spotykany także na monetach anglo-normandzkich. Chrobry zawarł w tej monecie nie tylko bizantyjską, a później i ottońską ideę boskiego pochodzenia władzy, ale i "ekumenicznie" połączył rzymski ryt (awers) z ortodoksyjnym (rewers).<br />
<br />
Monety o numerach 38, 39 i 40 ze wspomnianego katalogu przedstawiają na awersie króla Bolesława w kołpaku, w tym charakterystycznym wschodnim nakryciu głowy, które przez wieki stało się symbolem polskiego stroju szlacheckiego. Tak zwana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Czapka_Monomacha">Czapka Monomacha</a>, z otokiem sobolowym, wysadzana drogimi kamieniami, jest najcenniejszym, przetrwałym od początków XIV wieku insygnium królewskim w Rosji. Jej wczesnośredniowieczna "wersja piastowska" przedstawiona jest w rekonstrukcji uwidocznionej na ostatnim zdjęciu niniejszego artykułu. W podobnym stylu została wykonana w Bizancjum wspomniana wyżej korona św. Stefana (bez krzyża na czubku), zwana po grecku <i><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Kamilavkion">Kamelaukion</a></i>, z tym że zamiast pasa sobolowego otok tworzą kamienie szlachetne, postaci Chrystusa, archaniołów Gabriela i Michała, św. Jerzego i św. Demetriosa, cesarzy bizantyjskich Konstantyna VII i Michała VII oraz Gejzy I, króla Węgier.<br />
<br />
W Kronice Nestora jest wzmianka, że wracając w 1018 roku ze zwycięskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyprawa_kijowska_%281018%29">wyprawy kijowskiej</a> Bolesław Chrobry wraz z łupami zabrał do Polski Anastazego, sprzyjającego mu patriarchę kościoła ruskiego. Został on prawdopodobnie mianowany arcybiskupem i głową kościoła słowiańskiego (ortodoksyjnego) w Polsce. Od czasów cesarza Ottona I (AD 962) do czasów papieża Grzegorza VII (formalnie w jego dokumencie <i>Dictus Papae</i> z AD 1075, a realnie na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Konkordat_wormacki">konkordacie w Wormacji</a> w AD 1122), który wygrał z Cesarstwem Niemieckim tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3r_o_inwestytur%C4%99">spór o inwestyturę</a>, z rąk cesarskiej władzy świeckiej powoływani byli papieże i biskupi. Nawiasem mówiąc, to nie legendarne ukorzenie się cesarza Henryka IV przed papieżem Grzegorzem VII w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Walk_to_Canossa">Canossie</a> w AD 1075 miało w tym sporze decydujące znaczenie (był to tylko wybieg cesarza), ale przepędzenie Henryka IV z Rzymu i uwolnienie Grzegorza VII przez wspomnianego wyżej, dobroczyńcę klasztoru w Monte Cassino, Normana Roberta Guiscarda w AD 1084, zresztą wcześniej ekskomunikowanego przez tego samego papieża.<br />
<br />
Wiek XI to okres zagorzałej rywalizacji politycznej pomiędzy papieżami i największymi władcami ówczesnej Europy: Henrykiem IV z Niemiec, Aleksym I Komnenosem z Bizancjum, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Filip_I_(kr%C3%B3l_Francji)">Filipem I</a> z Francji, Haroldem II Godwinsonem z Anglii, Wilhelmem Zdobywcą z Normandii i Robertem Guiscardem z Sycylii - wszyscy oni byli (niektórzy wielokrotnie) ekskomunikowani.<br />
<br />
W 1018 roku Chrobry wykorzystał swoją względnie niezależną pozycję od cesarza Henryka II, z którym zawarł korzystny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pok%C3%B3j_w_Budziszynie">układ pokojowy</a> w Budziszynie i zapewnie samodzielnie mianował Anastazego jako drugiego urzędującego w Polsce arcybiskupa. Być może z tego powodu arcybiskup <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Radzim_Gaudenty">Radzim Gaudenty</a>, głowa kościoła łacińskiego w Polsce, miał według Galla Anonima obłożyć nasz kraj klątwą. Wydaje się, że była to raczej klątwa nałożona na Bolesława Chrobrego za jego własny krok, bowiem gdyby decyzja króla polskiego została podjęta za zgodą cesarza biskup gnieźnieński raczej nie śmiałby jej tak ostro kontestować. Kronikarzowi zaś nie wypadało mącić gloryfikowanego obrazu dynastii piastowskiej, jaki w swojej kronice namalował i stąd wspomniał o zaszłyszanej klątwie na państwo, a nie na jego króla.<br />
<br />
Powracamy do łodzi z Drzwi Gnieźnieńskich. Jest to jak najbardziej łódź wikińska, z charakterystyczną dla niej zadartą przednią stewą, zakończona głową smoka. W tradycji nordyckiej umieszczony na dziobie okrętu smok miał chronić żeglarzy przed złymi monstrami i duchami morskimi, aby pozwolić im bezpiecznie dotrzeć do miejsca przeznaczenia. Ten skandynawski, pogański zwyczaj, jak widać na Drzwiach, znany był jeszcze i akceptowany nawet w zabytkach chrześcijańskich w końcu XII wieku.<br />
<br />
Postać smoka, typowa dla mitologii skandynawskiej, w wierzeniach wschodnio-słowiańskch zastąpiona jest postacią tak zwanego <a href="https://www.wikiwand.com/pl/%C5%BBmij">żmija</a>. Zwróćmy uwagę, że w polskiej legendzie przytoczonej przez Wincentego Kadłubka o <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krak">Kraku</a> - założycielu Krakowa, ten król wawelski zabija smoka, podobnie jak w germańskiej legendzie o <a href="http://www.wikiwand.com/pl/%C5%81ysiec_(G%C3%B3ry_Bialskie)#/Legenda_o_smoku">smoku łysieckim</a> (góra Łysiec, niem. Kahlenberg w Sudetach), zabitym w końcu przez miejscowych chłopów. W konkluzji legendy Kadłubek pisze: "<i>Od niej </i>(<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Wanda_(legendarna_ksi%C4%99%C5%BCniczka)">Wandy</a>)<i> ma pochodzić nazwa rzeki Wandalus, ponieważ ona stanowiła ośrodek jej królestwa; stąd wszyscy, którzy podlegali jej władzy, nazwani zostali Wandalami", </i>czyli, jak dziś wiemy - plemieniem germańskim, a nie słowiańskim jak osądził Kadłubek.<br />
<br />
Oto głowa smoka-żmija wykonana w drewnie (długość 12 cm) jako uchwyt czerpaka, pochodząca z pierwszej połowy XI wieku, odkryta w Nowogrodzie (źródło: Kolchin B.A., Yanin V.L., Yamshchikov S.V. “Drevniy Novgorod prikpadnoye isskustvo i arkheologia", Moskwa 1985).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIxiSjFI4pqWOLbDHtN6Gol1OKqQMqWQhIhyphenhyphenIheFOhlvO-iQ_1KY62Z8o983HHuH27OLu7sVkJZf9Xk3ROuCAqo-Sg87Dt_L7f1MpvJ4VdMBPkgsw90dRv0UHYHSBHWaTlTqF7ZwpvL10/s1600/Ruchka+kovsha+Novgorod+11th+cent+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIxiSjFI4pqWOLbDHtN6Gol1OKqQMqWQhIhyphenhyphenIheFOhlvO-iQ_1KY62Z8o983HHuH27OLu7sVkJZf9Xk3ROuCAqo-Sg87Dt_L7f1MpvJ4VdMBPkgsw90dRv0UHYHSBHWaTlTqF7ZwpvL10/s640/Ruchka+kovsha+Novgorod+11th+cent+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Nordycko-słowiański smok-żmij odgrywał w mitologii obu kultur także rolę pozytywną, opiekuńczą. Być może z czasów, kiedy pierwsze państwo Piastów chronione było przez Wikingów, na jego obrzeżach powstały warownie chroniące przed zewnętrznym wrogiem, dla jego odstraszenia z nazwami pochodzącymi od żmija, takie jak: Żmigród nad Baryczą, Węża i Wężowice koło Opola, dwa Żmijewa, Węże i Wężewo na północnym Mazowszu, gród Żmigród na którym powstał Opatów, wzgórze Żmigród w Sandomierzu, Żmijowiska koło Puław i Przemyśla.<br />
<br />
Wspomniany wyżej norweski Wiking Olaf Tryggvasson, mimo że przed objęciem korony Norwegii został formalnie ochrzczony i jemu przypisuje się zbudowanie w 995 roku pierwszego kościoła w Norwegii, sam "ochrzcił" swój flagowy okręt, na którym zginął w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_morska_pod_Svold">Bitwie pod Svold</a>, w zgodnie z nordycką mitologią jako "Długi Wąż" ("<i>Ormr inn langi</i>"). Ta skandynawska, pogańska jeszcze tradycja chrzczenia statków przed ich zwodowaniem, została przyjęta w średniowieczu przez świat chrześcijański.<br />
<br />
Legendarny krakowski król Krak przypomina imię legendarnego króla duńskiego z VI wieku o imieniu <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hr%C3%B3lfr_Kraki">Hrólf Kraki</a>, opisanego w <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hr%C3%B3lfs_saga_kraka">Hróls saga kraka</a></i>. Jest on również pod imieniem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rolf_Krake">Rolf Krake</a> bohaterem w <i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Skj%C3%B6ldunga_saga">Skjöldunga saga</a> </i>(i w późniejszych sagach islandzkich), pod imieniem Hrðulf (Hrothulf) w legendzie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Beowulf">Beowulf</a> oraz pod imieniem Roluo Krake we wspomnianej wyżej kronice <i><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gesta_Danorum">Gesta Danorum</a></i> Saxo Grammaticusa. Imię Krake, Kraki, Krage oznaczało człowieka o posturze wysokiej i rozłożystej, a także pień wysokiego drzewa, którego przeciwległe gałęzie pozwalają wspiać się na jego szczyt. O Hrólfie Kraki islandzki poeta i historyk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Snorri_Sturluson">Snorri Sturluson</a> napisał: "Pośród królów z przeszłości jego usposobienie było najbardziej łagodne, a jego duch najbardziej nieustraszony i nikt nie był bardziej kochany niż on". Saxo Grammaticus odnotował, że "Wszystkie wieki po nim następujące szanowały jego imię i blask jego czynów". Należy pamiętać, że od epoki wędrówki ludów Skandynawowie używali pojęcia "król" nie w znaczeniu jedynego monarchy, ale jako co najwyżej księcia, a częściej lokalnego wodza (jarla), konkurującego z innymi.<br />
<br />
Trudno powiedzieć, czy i na ile nasz swojski Krak z Krakowa, czy też duński Krake były postaciami realnymi, historycznymi. Wskazują jednak one na głęboki ślad kulturowy, jaki pozostał w społecznej świadomości aktualnej średniowiecznym kronikarzom skandynawskim czy też polskiemi "Mistrzowi Wincentemu". Duński historyk Lars Hemmingsen sądzi, że sięgające okresu wędrówek ludów korzenie duńskich "królów", w tym Rolfa Krake, mogą być dalekim echem po władcach plemion nordyckich, które opuściły Skandynawię i w V-VI wieku znajdowały się na południe od Karpat, w rejonie środkowego Dunaju. Legenda o Rolfie Krake mogła zrodzić się z historii związanej z <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rodulf_(petty_king)">Rodulfem</a>, królem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herulowie">Herulów</a>, który zginął około AD 508 w bitwie z Longobardami. Kadłubkowy Krak zjawił się pod Krakowem po przybyciu z Pannonii i Karyntii - czyli stamtąd gdzie kiedyś przebywali Herulowie - i został wybrany przez miejscowych Słowian ich królem. W bohaterze legendy, jak i w jej rekwizycie, czyli smoku wawelskim, widać możliwy związek kulturowy z mitologią nordycką. Czy istnieje inna, poza Kadłubkową opowieścią o walkach Polaków z Rzymianami, wiarygodna geneza etnograficzna tego ludowego podania?<br />
<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="PL" style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Motywy
przeplatających się wstęg, kończących się zwykle głową zwierzęcia, a także splecionych w formie linearnej i wzajemnie chwytających się zwierząt są charakterystyczne dla sztuki wikińskiej. Wątki przeplatając<span style="font-family: inherit;">ych</span> się taśm pojawiły się w sztuce skandynawskiej jeszcze przed okresem Wikingów i przybyły one ze Wschodu. Oto szczegół z obramowania Drzwi Gnieźnieńskich (prawe drzwi, w dolnym prawym rogu), na którym widoczny jest wizerunek lwa, atakowanego przez oplatającego go węża i przez skrzydlatego smoka (foto: M. Kopydłowski).</span></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="PL" style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEigTSMMu47Z9vQAeHpwcDyKxd4M3e7JxnV096-sXWPL6zRF5TWLKpviro9YLaUgtUdTtW2Vb2LjQzEckZ3mNIOBHvyV6RlqG7KsZ1EicmZwGg6NGr9PWjXO7F_sSUOVlX5TjaX8J1I1wcQ/s1600/Gniezno+door+detail+1956.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEigTSMMu47Z9vQAeHpwcDyKxd4M3e7JxnV096-sXWPL6zRF5TWLKpviro9YLaUgtUdTtW2Vb2LjQzEckZ3mNIOBHvyV6RlqG7KsZ1EicmZwGg6NGr9PWjXO7F_sSUOVlX5TjaX8J1I1wcQ/s640/Gniezno+door+detail+1956.jpg" width="586" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<span lang="PL" style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div>
<div class="MsoNormal">
Interesujące jest, że pobliscy Czesi mają swoją legendę o ich dawnym królu <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Krok_(w%C5%82adca_Czech)">Kroku</a>, założycielu czeskiego Krakowa. W niektórych wersjach polskiej legendy Wanda ma siostrę <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Libusza_(ksi%C4%99%C5%BCniczka)">Libuszę</a>, która w czeskiej jest córką Kroka i matka <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Borzywoj_I">Borzywoja I</a> (852-889), pierwszego historycznego władcy Czech. W czeskiej legendzie, tak jak i w polskiej opisanej przez Galla Anonima, dynastii książęcej nadano prosty, chłopski rodowód (u nich Przemysł Oracz, u nas Piast Oracz lub Kołodziej). Mogła to być jedna i ta sama legenda która powstała za czasów kiedy Wiślanie i Czesi byli sobie bliżsi językowo i kulturowo i podlegali tym samym władcom morawsko-czeskim. Nie wiadomo jednak czy pierwowzór legendy powstał w Polsce czy na Czechach, bowiem jej pełniejsza wersja pojawiła się w <i>Chronica Boemorum</i> Kosmasa z Pragi około AD 1119-1125, czyli dekadę później, niż powstała kronika Galla Anonima z Piastem Oraczem, ale ta ostatnia bez wzmianki o Kraku i Wandzie.</div>
<br />
Zastanawiające jest, że powstałe lub conajmniej utrwalone na piśmie obie legendy (lub ich wersje) wskazały na słowiański rodowód Borzywoja I i Mieszka I w tym samym czasie - na początku XII wieku, mimo że dzieje ich dzielił niemal cały wiek. Podobna narracja utrwalona w tym samym okresie wskazuje na "dopisanie" tych legend do życiorysów obydwu władców o nieznanym z innych źródeł pochodzeniu. Ani kronika Galla, ani Kosmasa nie mówią o chrystianizacji Słowian prowadzonej w nieodległych im czasach przez bizantyjską misję Cyryla i Metodego (chociaż Kosmas wymienia imię Metodego przy okazji chrztu księcia Borzywoja I w AD 852). Czyni to dopiero czeska Kronika <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pulkawa">Pulkawy</a> z końca XIV wieku. Jeszcze w tamtym stuleciu biskup ołomuniecki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_O%C4%8Dko_z_Vla%C5%A1imi">Jan Oczko</a> na synodzie diecezjalnym wydał 22 statuty, wśród których osiemnasty wymieniał wszystkie święta w roku jakie należy obchodzić pod groźbą ekskomuniki, "w tym zwłaszcza święto Cyryla i Metodego".<br />
<br />
Z listu papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_XIII_%28papie%C5%BC%29">Jana XIII</a>, jaki przytacza Kosmas w swojej kronice, wynika że papież warunkował zgodę na otwarcie biskupstwa w Pradze w ten sposób: "Ale jednak nie według obrządku czy sekty ludu Bułgarii czy Rusi albo słowiańskim językiem (... <i>verum tamen non secundum ritus aut sectam Bulgariae gentis vel Ruziae aut Slavonicae linguae</i>), lecz bardziej idąc za postanowieniami i dekretami apostolskimi wybierzesz do tego dzieła jednego znakomitszego duchownego ku zadowoleniu całego Kościoła, przede wszystkim uczonego w piśmie łacińskim, który by potrafił radłem słowa rozruszać ugory serc pogańskich i siać pszenicę dobrej pracy i snopy płodów waszej wiary oddawać Chrystusowi". Wielu historyków uważa, że cytat ten nie jest autentyczny, że kronikarz go sfałszował. Nawet gdyby tak było, a co wcale nie jest oczywiste, to wynika z tego fakt istnienia w Czechach w owym czasie (przed założeniem diecezji praskiej w AD 973) obok liturgii łacińskiej, "rytu bułgarskiego czy ruskiego w słowiańskim języku" - jak go określił papież czy tylko kronikarz. Najstarszy znany zabytek pisany w języku słowiańskim z Rusi pochodzi z połowy X wieku, a pierwsi chrześcijanie przybyli na Ruś z Bizancjum już wiek wcześniej. W ten sposób stawałoby się zrozumiałym, że ówczesny papież mógł nie czynić różnicy co do pochodzenia rytu innego, niż akceptowany łaciński. <br />
<br />
W podróży benedyktyńskiego misjonarza Wojciecha do Prusów, w ktorej towarzyszyło mu trzydziestu zbrojnych Wikingów, prawdopodobnie wykorzystano dwa statki typu karve (karv), z kilkunastu typów statków wikińskich: szerokokadłubowy, odpowiedni zarówno do żeglugi przybrzeżnej na morzu, jak i do nawigacji rzecznej. Miał płytkie zanurzenie i nadawał się do tak zwanej przewłoki, czyli do jego transportu po lądzie, pomiędzy dwoma akwenami (jak pokazano na jednej z ilustracji powyżej). Mógł służyć celom wojennym (okręt), jak i handlowym (statek), do transportu żywca, dobytku itp. Oto on (źródło: Wikimedia).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPjk_FBw0itiaJO-8TMN4KGkysw4vWu7a_QdHzovpTqpcs6rnuMBNPYBcxEXdL-DQr6ux7mPsrBPJixURlTkT964i0oWL8EfwBLiXloNNtGzqpBWpIr2O7wFVqWETzCkodbShp3UcDSno/s1600/Karve+Jernalder.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="520" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPjk_FBw0itiaJO-8TMN4KGkysw4vWu7a_QdHzovpTqpcs6rnuMBNPYBcxEXdL-DQr6ux7mPsrBPJixURlTkT964i0oWL8EfwBLiXloNNtGzqpBWpIr2O7wFVqWETzCkodbShp3UcDSno/s640/Karve+Jernalder.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit;">Był on charakterystycznym okrętem wykorzystywanym przez Waregów w żegludze po Dnieprze, od Kijowa aż po Konstantynopol i długo popularnym w strefie skandynawskiej "handy size" okrętem w średniowieczu. Jeszcze w 1340 roku biskup Bergen Håkon Erlingsson, uznawany za jednego z najbardziej poważanych norweskich armatorów, zamówił dla swoich osobistych potrzeb taki właśnie typ statku.</span><br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="EN-US" style="font-family: inherit; mso-ansi-language: EN-US;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
Klasycznym, "długim okrętem" (<i><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Langskip">landskip</a></i>), był tak zwany wspomniany wyżej drakkar, którego stylizowane, uproszczone liczne wizerunki wyhaftowane zostały na słynnym 70-metrowym <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Bayeux_Tapestry">Gobelinie z Bayeux</a> z końca XI wieku, (tłumaczonym niezręcznie na język polski jako "tkanina z Bayeux", podczas gdy artystycznie jest to forma tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tapiseria">tapiserii</a>) przedstawiającym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Hastings">Bitwę pod Hastings</a> z 1066 roku, w wyniku której książę normandzki Wilhelm I Zdobywca stał się także królem Anglii. Dzieło to należy do najwyższych osiągnięć <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Viking_art">sztuki wikińskiej</a> w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_roma%C5%84ska">stylu romańskim</a>. Oto jego fragment z okrętem, który można porównać z "łodzią polską" oraz z "tarczami słowiańskimi" z Drzwi Gnieźnieńskich.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8b8pjrzq7h_Y8gYYjCzqHGM3PlBxC7AySSCr4JnoLJhlM5EW7n6FDM8RMVq8qR5AWFeqhWmgK9eIvRvbUBUi6opwtBqFsKj-NvCrcluqFwtWhyphenhyphenyDp0wPuFy1RQPI2X5xW1bCp3W7KplQ/s1600/Bayeux+Viking+ships.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="382" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8b8pjrzq7h_Y8gYYjCzqHGM3PlBxC7AySSCr4JnoLJhlM5EW7n6FDM8RMVq8qR5AWFeqhWmgK9eIvRvbUBUi6opwtBqFsKj-NvCrcluqFwtWhyphenhyphenyDp0wPuFy1RQPI2X5xW1bCp3W7KplQ/s640/Bayeux+Viking+ships.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Jest jeszcze jeden pomnik normandzki, dorównujący wartością kulturową Gobelinowi z Bayeux, sporządzony dwukrotnie w latach 1066 i 1086, powszechny rejestr własności ziemskiej w Anglii, tak zwany "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Domesday_Book">Domesday Book</a>". Angielski pisarz historyczny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/George_Bidwell">George Bidwell</a> pisze: "Ten rejestr, bez precedensu pod względem zasięgu i dokładności, ma olbrzymie znaczenie dla historyków, ekonomistów, prawników, etnologów, socjologów. Sporządzenie go świadczy o wysokim poziomie organizacji i o sprawnie działającym aparacie administracyjnym ... Domesday Book stanowi niewyczerpane źródło informacji dla wczesnej epoki normańskiej w Anglii i jeden z najcenniejszych oryginalnych dokumentów w posiadaniu jakiegokolwiek narodu" ("Wilhelm I z Normandii", 1980).</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
Nie ma tutaj miejsca, aby rozwijać temat "pomników normańskich" w historii i w kulturze materialnej i niematerialnej Wielkiej Brytanii. Wspomnijmy tylko, że pomniki te tkwią po dzień dzisiejszy w samym systemie politycznym tego kraju, gdzie Izba Lordów i doradzająca królowej Tajna Rada (tzw. Privy Council) wywodzą się z XI-wiecznej normańskiej Rady Królewskiej ("<i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Curia_regis">Curia Regis</a></i>"). Rada ta w Normandii zwana była <i><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Curia_ducis">curia ducis</a> -</i> termin przejęty z tradycji ostrogocko-lombardzkiej. W Republice Weneckiej organ ten, złożony z przedstawicieli patrycjatu miejskiego, wspierał księcia (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Doge">dożę</a>) nie tylko w wykonywaniu działań sądowniczych, ale i w sprawach administracyjno-politycznych.<br />
<br />
Wykonana na przełomie VIII/IX wieku tak zwana <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Iron_Crown_of_Lombardy">Żelazna Korona Lombardii</a> (łac. <i>Corona Ferrea Langobardiae</i>) jest zarówno relikwią, jak i najstarszym królewskim insygnium w chrześcijańskiej tradycji koronacji królów. Służyła ona w ceremoniale intronizacji cesarzy na królów Włoch. Byli nią koronowani między innymi <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_I_Barbarossa">Fryderyk I Barbarossa</a> (przeciw któremu wcześniej sformowano tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Liga_Lombardzka">Ligę Lombardzką</a>, wspieraną zarówno przez Normandię jak i Bizancjum), <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_V_Habsburg">Karol V Habsburg</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Napoleon_Bonaparte">Napoleon Bonaparte</a>.<br />
<br />
<i>Curia ducis, </i>instytucja typowa dla lombardzko-normańskiego systemu władzy, znana była także w Polsce wczesnośredniowiecznej, chociaż w polskiej tradycji nigdy nie została umocowana, tak jak w Europie zachodniej, jako organ wzmacniający władzę państwową. Polska rada książęca lub królewska albo niewiele znaczyła, albo czasami wymykała się spod kontroli księcia, jak w przypadku palatyna Sieciecha, przewodzącego dworowi Władysława Hermana. Dopiero po wypędzeniu Sieciecha książę ten "... żadnego na dworze swoim nie ustanowił palatyna lub jego zastępcy ... I to tak sam rządził krajem bez komesa pałacowego" [Gall Anonim: "... <i>nullum tarnen <b>in curia sua</b> palatinum vel palatini vicarium prefecit ... Et sic per se patriam sine palatino comite rexit"</i>]. Przyjęty termin "komes pałacowy" brzmi w naszym języku bardziej jak sługa pałacowy, aniżeli pełnowartościowy doradca i egzekutor prawa w państwie. W tradycji zachodnioeuropejskiej lepiej określa to stanowisko tytuł "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Count_palatine">palatyna książęcego</a>" - przedstawiciela panującego (króla, księcia) w sprawach sądowych i w nadzorze i kontroli władców lokalnych. Ale zawsze z upoważnienia i w imieniu panującego, a nie własnym, jak to zdaje się czynił Sieciech.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Oto poniżej jeszcze jedna ilustracja tarcz uznanych za słowiańskie - tym razem z XI-wiecznego, wykonanego na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Welin">welinie</a> manuskryptu "</span><span style="font-family: "times new roman" , serif;">Ż</span>ywo<span style="font-family: inherit;">t św. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Albin_z_Angers">Albina</a>", obrazująca scenę ataku Wikingów na Guérande przy ujściu Loary w 919 roku. Wojownicy noszą kolczugi, szyszaki i tarcze podłużne.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggEEm5pyLS7deKVuPurFllb2g4Ddnoub2UX55DTllZNNz7-9D10dDrGwT4jpiDGKBbBnQ42Kqsm5dz7baUXOkK11je4sgqvh15eiUVAHs4rVyU14iV8GSWld0dmV_URIQeFOASMEA3A68/s1600/60.Viking+invasion+Gu%25C3%25A9rande+AD+919.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggEEm5pyLS7deKVuPurFllb2g4Ddnoub2UX55DTllZNNz7-9D10dDrGwT4jpiDGKBbBnQ42Kqsm5dz7baUXOkK11je4sgqvh15eiUVAHs4rVyU14iV8GSWld0dmV_URIQeFOASMEA3A68/s640/60.Viking+invasion+Gu%25C3%25A9rande+AD+919.jpg" width="634" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit;">Scena na drzwiach Katedry Gnieźnieńskiej z przyjazdu biskupa Wojciecha do Prus w 997 roku wskazuje, że podróż odbył w asyście wikińskiej drużyny Bolesława Chrobrego. </span>Pozwolę sobie tutaj na następującą hipotezę. <span style="font-family: inherit;">Trasa z Gniezna wiodła p</span>rawdopodobnie <span style="font-family: inherit;">drogą lądową do Kruszwicy, gdzie podróżni przesiedli się z koni i wozów na dwie, może trzy łodzie. Podróż wodą o</span>d Jeziora Gopło <span style="font-family: inherit;">kontynuowana była na wschód pradoliną Bachorzy (Bachorza) - rzeki dzisiaj zanikłej, ale jeszcze do XIV wieku żeglownej, zapewne skanalizowanej na odcinku około jednego kilometra w pobliżu miejscowości Ujma Duża, gdzie przechodzi dział wodny między zlewiskami Odry i Wisły. Być może była to pierwsza tego rodzaju duża budowla hydrotechniczna </span>w Polsce<span style="font-family: inherit;">, która mogła powstać pod koniec X wieku za Bolesława Chrobrego. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Wschodnią granicę Państwa Gnieźnieńskiego z linii Jeziora Gopło (wówczas o długości 37 km, od Łojewa na północy do Lechowa na południu) na linię Wisły przeniósł jeszcze Mieszko I (<i>Civitas Schinesghe</i>), a Chrobry połączył kanałem gród w Kruszwicy z budowanym przez siebie grodem we Włocławku. <span style="font-family: inherit;">O</span>ryginalnie gród zwany być może Włodzisławiem <span style="font-family: inherit;">(<span style="font-family: inherit;"><i>Wlodislaw</i>)</span></span>, za Galla Anonima, a raczej od czasów Władysława Hermana - Władysławiem. Zespół grodów i osad wokół Jeziora Gopło, z Kruszwicą jako <i>sedes regni principales</i>, uzyskał więc od końca X wieku</span> <span style="font-family: inherit;">połączenie wodne z Wisłą, a zatem i z Bałtykiem i z Orientem.</span><br />
<br />
Trzeba pamiętać, że tereny pomiędzy Jeziorem Gopło i Wisłą na wysokości Włocławka miały zasadnicze znaczenie strategiczne nie tylko dla łączności systemem rzek Poznania - Gniezna, czyli centrum państwa piastowskiego, z ujściem Wisły do Bałtyku i z Rusią Kijowską, ale także dla kontroli najlepszej drogi z Bramy Morawskiej, przez Opole, Sieradz, Koło i dalej - omijając błota Goplenicy (dawnej rzeki pomiędzy Jeziorem Gopło i Wartą - obie rzeki prawdopodobnie połączone kolejnym przekopem) i Bachorzy, przez Brześć Kujawski, spektakularną dzisiaj <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bodzia">Bodzię</a>, Gniewkowo i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyszogr%C3%B3d_%28Bydgoszcz%29">Wyszogród</a> - do Gdańska i do Prus. Stocznia budująca wikińskie statki morskie dla Piastów mogła być zlokalizowana na lewym brzegu Wisły, około 7 km na wschód od Bodzi, w miejscu zwanym do dzisiaj Korabniki. Oto wyobrażenie budowy okrętu wikińskiego zaproponowane przez stronę <a href="http://www.hurstwic.org/history/articles/manufacturing/text/norse_ships.htm">Hurstwic</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgc4pNo7MkpClXE6RQYrLV1PTnwfkHVURCS6pFAqcbHxNoc08nrCha-WjrTR2u12EVc6TZzp_Uo74pZ0duRg3DnshcY9BpMCadNV6XcgvOncKQWTXPTGDSAn5CK3V6BJN5MwCyBcgbyUl4/s1600/Viking+shipyard+ex+hurstwic+viking+ships+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgc4pNo7MkpClXE6RQYrLV1PTnwfkHVURCS6pFAqcbHxNoc08nrCha-WjrTR2u12EVc6TZzp_Uo74pZ0duRg3DnshcY9BpMCadNV6XcgvOncKQWTXPTGDSAn5CK3V6BJN5MwCyBcgbyUl4/s320/Viking+shipyard+ex+hurstwic+viking+ships+ed1.jpg" width="276" /></a></div>
Trzeci możliwy przekop, ale być może niekonieczny, o czym dalej piszę, mógł połączyć nurty Neru i Bzury na wysokości Łęczycy-Tumu - tworząc w ten sposób bezpośrednią drogę wodną pomiędzy Poznaniem-Gnieznem i Rusią. Tak więc już pierwsi Piastowie, budując te dwa lub trzy kanały - taka jest moja hipoteza, zapewnili sobie bezpośrednią, bez konieczności korzystania z tzw. przewłoki, komunikację żeglugową Poznania z morzem - nie tylko Wartą na północ do Odry ale i Wartą na wschód, a dalej przez Jezioro Gopło i Bachorzę - na północ do ujścia Wisły i na wschód - Nerem, Bzurą, Wisłą i przez Bug do Rusi. Na obecność wikińskich łodzi klepkowych dopływajacych aż do Kruszwicy wskazują znalezione tam żelazne nity okrętowe.<br />
<br />
O prowadzonym przez Polan handlu z Pomorzem i dalej ze Skandynawią w kierunku północnym oraz z Rusią Kijowską i Bizancjum w kierunku wschodnim świadczą następujące artefakty wydobyte z grodziska w Santoku: osełki (być może kamienie probiercze) z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fyllit">fyllitu</a> skandynawskiego, ozdobne grzebienie rogowe, rusko-bizantyjska sprzączka lirowata z brązu, różnokolorowe paciorki szklane i bursztynowe, przęślik z różowego łupku wołyńskiego, bizantyjska szklana kostka mozaikowa z wtopioną blaszką ze złota (znane również z Poznania, Kruszwicy, Kalisza, Czerska i Krakowa). Dodajmy, że znajdowane na Połabiu i Pomorzu z okresu VIII-XIII wieku oraz w Wielkopolsce (a także rzadziej na Śląsku) z X-XIII wieku oraz we wczesnym średniowieczu w całym basenie Morza Bałtyckiego, osełki fyllitowe wykonane były zasadniczo z surowca pochodzącego z tak zwanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wychodnia">wychodni</a> norweskich (okolice Eidsberg).<br />
<br />
Przyjrzyjmy się bliżej uwarunkowaniom geomorfologicznym w okolicach Tumu-Łęczycy, ukształtowanych w fazie Frankfurt-Poznań ostatniego zlodowacenia około 18.400 lat temu. Poniższa mapa została opracowana na podstawie mapy wczesnośredniowiecznego zasiedlenia tych okolic, zamieszczonej w artykule <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Nadolski">Andrzeja Nadolskiego</a> "Early mediaeval Łęczyca" (<i>Archaeologia Polona</i> V, 1962). Numeracja oznacza zachowane lub nie relikty, kolejno: 1 - grodzisko zwane Szwedzką Górą; 2 - opactwo benedyktyńskie; 3 - osada (stare miasto) Tum, z kościołem św. Krzyża i cmentarzem (krzyżyk) oraz młynem (gwiazdka); 4 - nowe miasto Łęczyca, z zamkiem książęcym; 5 - dawne koryto Bzury; 6 - ślady starych drog. Kolorem zielonym oznaczony jest fragment Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, której korytem płynęła Paleorzeka Północnoeuropejska, o genezie której traktuje artykuł "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2013/12/epoka-lodowa-na-pomorzu.html">Epoka lodowa na Pomorzu</a>".<br />
<br />
Po odejściu lodowca wpadające do Paleorzeki Północnoeuropejskiej wody Bzury początkowo nadal płynęły w kierunku zachodnim, korytem dzisiaj tworzonym przez Łękę Dobrogosty, dolne biegi Gnidy i Neru - dopływu Warty. W następnej fazie, w wyniku tworzących się w powodu akumulacji rzecznej w pradolinie łat i progów, bieg wpadającej do Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej Bzury został rozgałęziony na wysokości Łęczycy na zachodni i wschodni (tak zwana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bifurkacja_(geografia)">bifurkacja</a>). Taki stan rzeczy mógł trwać do wczesnego średniowiecza, co pozwoliło Wikingom zapewne szybko zorientować się, że miejsce to było wyjątkowe - mające połączenie wodne z Bałtykiem zarówno w kierunku na zachód i północ - w stronę Zatoki Pomorskiej, jak i na wschód i północ - w kierunku Zatoki Gdańskiej. W ten sposób w pochodzie Waregów - Polan spod Kijowa na zachód Tum stał się pierwszym ośrodkiem władzy przyszłych Piastów.<br />
<br />
W oparciu o analizę paleogeograficzną wskazano na poniższej mapie prawdopodobne miejsce rozgałęzienia Bzury na nurt zachodni (Dobrogost) i wschodni (Bzura), znajdujące się obecnie na wysokości 100.7 metrów n.p.m. Miejsce to, w przypadku zanikającej bifurkacji, dla utrzymania żeglugi w obie strony, łatwo mogło być na kilkudziesięciometrowym odcinku pogłębione.<br />
<br />
Dobrogost to słowiańskie imię pochodzące w ich mitologii od wysłannika boga, przynoszącego dobre wieści, czyli patrona dobrych nowin. Najstarsza jego wzmianka pochodzi z AD 1065. W dziele bizantyjskiego historyka <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Agatiasz_Scholastyk">Agatiasza z Myriny</a> (Agathias) "O panowaniu Justyniana" pojawia się imię Dabragezas (gr. Δαβραγέζας) jako dowódca wojsk bizantyjskich w latach 554-555, tłumaczone w języku rosyjskim jako <i>Dabragez</i>, a według <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Rospond_(j%C4%99zykoznawca)">Stanisława Rosponda</a> pochodzące od słowiańskiego imienia Dobrogost (Dobrogast). Przeważa jednak opinia, że dowódca ten był Ostrogotem, a jego imię wywodzi się z gockiego słowa <i>Dapragaizas</i>, oznaczającego kogoś z ciężką włócznią. Imię <i>Radagaisas</i> (posiadający lekką włócznię) pojawiło się wśród Wandali (Gotów) już wiek wcześniej. To ostatnie imię nie jest dalekie od słowiańskiego boga <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Radogost_(b%C3%B3g)">Radogosta</a> (Radogasta), zamiennie nazywanego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Swaro%C5%BCyc">Swarożycem</a>. Centrum jego kultu było w Radogoszczy, stolicy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Redarowie">Redarów</a>. Czyżby chodziło o wspólnego, jednego i tego samego boga wśród plemion Słowian połabskich i tamtejszych Wikingów?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgP4lVYm4eXE62uV-H-7WzOLXZ6rX8_Pv3-oBrS3foJHw2847JL1OlKKPBWpXZA7Rz5jGH8XHNI_Bc2AzXspCc6q6KZOsuy3pSH-9r5TLKpFCStuabfP7UgdDF-FpHlp3xCQiOWOGp7Ug/s1600/Tum-Leczyca+settlements+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="562" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgP4lVYm4eXE62uV-H-7WzOLXZ6rX8_Pv3-oBrS3foJHw2847JL1OlKKPBWpXZA7Rz5jGH8XHNI_Bc2AzXspCc6q6KZOsuy3pSH-9r5TLKpFCStuabfP7UgdDF-FpHlp3xCQiOWOGp7Ug/s640/Tum-Leczyca+settlements+ed2.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wspomniane wyżej dwa lub trzy przekopy pozwoliły prawdopodobnie na wykorzystanie transportu drogą wodną piaskowca kwarcytowego z wychodni w Brzeźnie koło Konina, jako budulca znajdowanego w najstarszych wielkopolskich kościołach: w Tumie (wykorzystany nie tylko w obecnej kolegiacie, ale i w fundamentach kościoła klasztornego z przełomu X/XI wieku), Gieczu, Poznaniu, Ostrowie Lednickim, Gnieźnie, Kruszwicy, Mogilnie i Strzelnie.<br />
<br />
Opisywane wyżej tereny na wschód od Jeziora Gopło tworzą krainę o zagadkowej nazwie Kujawy, po raz pierwszy wzmiakowaną w AD 1136 (tzw. Bulla Gnieźnieńska), przy okazji wymienienia należących do Kujaw ("<i>per Cuiaviam</i>") kilku wsi pomiędzy Kruszwicą i Włocławkiem. Jego etymologię wywodzi się zwykle od słowa <i>kujati (kuiati)</i>, oznaczającego wicher (staropolskie <i>kujać</i> - szumieć) lub teren wydmowy. Takie wyjaśnienie może być zasadne np. dla położonej na piaskach kaszubskiej wsi Kujaty (z Pomorza pochodzą nazwiska Kujat, Cujate, Kujath), ale nie wydaje się trafne dla słowa "Kujawy" jako regionu przed wiekami bagiennego, a dzisiaj obfitującego w czarnoziemy. W języku starosłowiańskim <i>kujati </i>oznacza "utyskiwać", w ukraińskim <i>kujaty</i> - "ociągać się", w słoweńskim <i>kujati</i> - "dąsać się". I to nie ono tworzyło źródłosłów dla "Kujaw".<br />
<br />
Zastanawiające jest, że nazwa "Kujawy" pojawiła się jako "<i>Kūyāba</i>" u arabskiego geografa <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Abu_Zayd_al-Balkhi">al-Balkhi</a>'ego około AD 920, jako jedna z trzech części Rusi ("<i>Saqaliba</i>" - określenie oznaczające także białego niewolnika), obok Slawia ("<i>Ṣ(a)lāwiya</i>") i Artania ("<i>Arṯāniya</i>"). Może dwie dekady później, wspomniany wyżej perski geograf al Istakhri w swojej "Drogi i prowincje" ("<i>al-Masalik wa-l-mamalik"</i>) nazwał te trzy plemiona odpowiednio: "<i>Kūtaba</i>", "<i>S</i><i><i>ā</i>qlab</i>" i "<i>Uthanie</i>". Według niego król Rusów żyje wśród pierwszego z tych plemion, do którego tylko przybywają kupcy. Do trzeciego z tych plemion nikt nie dociera, bowiem tubylcy zabijają wszystkich obcych i wrzucają do rzeki. Wspomniany już cesarz Konstantyn VII w swoim dziele "O zarządzaniu państwem" w AD 952 po raz pierwszy po grecku nazwał Kijów jako <i> </i>"Kioaba"<i> </i>(gr. <i>Kíoaßa</i>). W tym okresie (AD 945-969) władczynią Rusi Kijowskiej była wspomniana już Olga, przyszła święta, której imię i ikonografia przeżywa dziś kościele prawosławnym swój renesans. Ciekawe jest, że w kościele ortodoksyjnym przetrwało bardziej jej zeslawinizowane imię Olga (od wareskiej Helgi), a nie imię Heleny (Jeleny), jakie otrzymała na chrzcie. Oto jedna ze współczesnych jej ikon.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_9RURaQQlawlFEJxatxV28eC0ZRiLCIntSmfBwOOc4HxY92XlKxBMLbdRYyRC4k8VxgmeesNyvkvhzlpJ_lBK_XNZMLUc3Y5t1gLNRCik8-FLvkbEHVuefVNrW-bP7pVcYP1NjhGDY8o/s1600/Olga+kniagina.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_9RURaQQlawlFEJxatxV28eC0ZRiLCIntSmfBwOOc4HxY92XlKxBMLbdRYyRC4k8VxgmeesNyvkvhzlpJ_lBK_XNZMLUc3Y5t1gLNRCik8-FLvkbEHVuefVNrW-bP7pVcYP1NjhGDY8o/s320/Olga+kniagina.jpg" width="262" /></a></div>
Ukraińscy historycy uważają Kujawię (<span style="font-family: inherit;"><i>Куявія, Куябия, </i></span><i>Kuyavia</i>) za Kijów, albo za ziemie w jego okolicach, a Sławię za tereny w pobliżu Nowogrodu (nie ustalono położenia Artanii, zapewne graniczyła z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieczyngowie">Pieczyngami</a>). Ruska etymologia słowa "Kujawia" może również łączyć się Kijawianami - ewentualnymi potomkami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kij_%28posta%C4%87_legendarna%29">Kija</a> - legendarnego Warega, założyciela Kijowa. Pamiętajmy, że w piśmie arabskim zwykle pomijane są samogłoski, co może rodzić szczególnie przy starych dokumentach źródłowych, różnice interpretacyjne. W przypadku słowa "Kujaba" jest to tym bardziej prawdopodobne, że dokument al-Balkhi'ego w którym to słowo pojawiło sie po raz pierwszy nie istnieje, a było przepisywane przez późniejszych X-wiecznych geografów perskich: wspomnianego już al-Istakhri'ego, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_Hawqal">Ibn Hawqal</a>'a oraz anonimowego autora książki "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hudud_al-'Alam">Hudud al-'Alam</a>" ("Granice świata").<br />
<br />
Także nazwa Polan pojawiła się po raz pierwszy nie dla określenia plemienia piastowskiego, lecz w "<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Powie%C5%9B%C4%87_minionych_lat">Powieści minionych lat</a>" Nestora pod rokiem 898, a później pod AD 944 - dla Polan żyjących nad Dnieprem na południe od Kijowa. Pisał on: "Język słowiański i ruski są jednymi, przez Waregów nazwani Rusinami, a wcześniej byli Słowianami. Nazywali się Polanami, a ich język był słowiański. Nazywano ich Polanami, ponieważ osiedlili się na polach, a język słowiański jest jednym" (<i>A cлoвeньcкый языкъ и руcкый oднo ecть, oтъ вaрягъ бo прoзвaшacя Руcью, a пeрвoe бѣшa cлoвeнe ; aщe и пoлянe звaxуcя, нo cлoвeньcкaa рѣчь бѣ. Пoляни жe прoзвaни быши, зaнe в пoли cѣдяxу, a язык cлoвeнcки eдин</i>). Kronika ta została napisana w języku łączącym słownictwo staro-cerkiewno-słowiańskie (terminy religijne) ze słownictwem staroruskim (terminy prawne). <br />
<br />
Intrygujące pytanie - dlaczego nazwy Polan i Kujaw zniknęły w X wieku z kronik dotyczących ziem kijowskich, aby w XI wieku rozpowszechnić się w Polsce, nigdy nie stało się przedmiotem szerszych badań polskich historyków. Dziś coraz bardziej widocznym staje się, że Polanie z Wielkopolski to przybyła tam na początku X wieku mieszanka etniczno waresko-słowiańska ruskiego plemienia Polan, która zdominowała lokalne, nieznane nam z nazwy plemiona słowiańskie, zapewne w części również wymieszane po trzech wiekach współobcowania z ludnością gocką. To allochtoniczni, czyli przybyli z zewnątrz Polanie nadali Polsce nazwę kraju, tak jak przybyli ze Szlezwiku na przełomie er Anglowie nadali nazwę Anglii, tak jak w V wieku przybyli zza Renu do północnej Galii Frankoni nadali nazwę Francji, tak jak przybyli ze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Step_Pontyjski">Stepów Pontyjskich</a> na Nizinę Panońską w IX wieku bułgaro-tureckie plemiona Hunagorów (Madziarzy, potomkowie Hunów) nadali swojej nowej ojczyźnie (i domowi zastanych tam autochtonicznych plemion) nazwę "Kraj Węgrów" (<i>Magyarország</i>).<br />
<br />
Polaninem był zapewne Mieszko I, który w oparciu o swoich współplemieńców energicznie poszerzał swoje terytorium. Pod koniec X wieku Polanie zajęli Kujawy, przesuwając w ten sposób granice Państwa Gnieźnieńskiego
na wschód - z granicznego grodu w Kruszwicy na linię Wisły. Od XI wieku
stara granica na linii Noteci i Jeziora Gopło poczęła oddzielać w
obrębie już jednego państwa tereny zwane odtąd krajem Polan, na zachód od tej linii, od Kujaw leżących po jej wschodniej stronie.<span style="font-family: inherit;"> Załączam fragment mapy </span><i style="font-family: inherit;">Carte de la Pologne divisée par provinces</i><span style="font-family: inherit;">, J.A.B. Zannoni 1772 (</span><a href="http://www.sbc.org.pl/publication/40426" style="font-family: inherit;">źródło</a><span style="font-family: inherit;">: </span>Ś<span style="font-family: inherit;">ląska Biblioteka Cyfrowa), która chociaż niedokładnie umiejscawia dane topograficzne, to wskazuje przybliżone położenie pradoliny pomiędzy Kruszwicą i Włocławkiem, wyznaczone Trzęsawiskiem Bachorsz (Bachorz) i Rzeką Zgłowińską (dzisiaj Zgłowiączka). Nazwy wodne <i>bachorz, bachorza, bachorze</i> oznaczają mokradło. Dzisiaj Kanał Bachorze </span>prowadzi od Kruszwicy przez miejscowości Papros, Smarglin, Bachorze, Lekarzewice - do ujścia do rzeczki Zgłowiączki pod Brześciem Kujawskim.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8cCkvcdkc9sFUB-2Pu910RIQK3alElvYobRsKwtQYDJVJUBkBA9VgV4uvDzEjUuORCEN90XZDB7x8gs7OZij_Dk_kkM_EsIB6Ob6edAFtuVzKlNPUWCBbFntoefo1gjbMr41AJlbp_dk/s1600/Carte+de+la+Pologne+1772+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8cCkvcdkc9sFUB-2Pu910RIQK3alElvYobRsKwtQYDJVJUBkBA9VgV4uvDzEjUuORCEN90XZDB7x8gs7OZij_Dk_kkM_EsIB6Ob6edAFtuVzKlNPUWCBbFntoefo1gjbMr41AJlbp_dk/s640/Carte+de+la+Pologne+1772+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Po dotarciu misjonarza Wojciecha do Włocławka, </span>jak odnotowano w niek<span style="font-family: inherit;">tórych <span style="font-family: inherit;">zachowanych odpisach </span></span>„<a href="http://www.archidiecezja.lodz.pl/czytelni/wojtek0.html">Żywota św. Wojciecha</a>” (<i>Vita prima Sancti Adalberti</i>), <span style="font-family: inherit;">trasa miała dalej wieść Wisłą do Gdańska (<i>urbe Gyddanyzc</i>). Autorstwo tej zaginionej kroniki długo przypisywano<span style="font-family: inherit;"> </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Kanapariusz">Janowi Kanapariuszowi</a>, opatowi benedyktyńskiego klasztoru św. Bonifacego i Aleksiusa w Rzymie, który miał ją sporządzić między rokiem 998 a 1003. Autorem tej hipotezy był <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Heinrich_Pertz">Georg Heinrich Pertz</a>, redaktor dzieła "<i><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Monumenta_Germaniae_Historica">Monumenta Germaniae Historica</a></i>", zawierającego odpisy dokumentów źródłowych w tym, w tomie czwartym wydanym w 1841 roku, "<i>Vita S. Adalberti Episcopi</i>". </span><span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">W</span> Polsce pogląd ten nadal dominuje, chociaż nigdy <span style="font-family: inherit;">nie wyszedł poza hipotezę, czyli nie zosta<span style="font-family: inherit;">ł naukowo </span>pozytywnie</span> zweryfiko<span style="font-family: inherit;">wa</span>n<span style="font-family: inherit;">y. </span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Historyk ten skompilował tekst tzw. </span>Ż<span style="font-family: inherit;">ywota Pierwszego w oparciu o 16 różnych źródłowych rękopisów, powstałych w okresie od XI do XIV wieku. Istotny dla nas rozdział 28, w którym pojawia się ta najstarsza nazwa Gdańska został oparty, jak zaznacza sam Georg Pertz, na XII-wiecznym manuskrypcie "</span><i>Vita et passio venerabilis viri Adalberti, Pragensis civitatis episcopi, qui in baptismate appellatus est Woithec; cujus martyrium celebratur viiii Kalendas mai </i>(fol. 90v-96r)"<i>, </i>zawartym w <i>Codex bibliothecae regiae Bruxellensis, </i>pod numerem 9290.<i> </i><br />
<br />
W oparciu o odkrytą w Akwizgranie w 2001 roku najstarszą kopię żywota św. Wojciecha <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Fried">Johannes Fried</a> uważa dzisiaj (i coraz więcej poważnych historyków ku tej opinii się przychyla), że pierwotny, zaginiony manuskrypt powstał nie w Rzymie i jego autorem nie był tamtejszy mnich, ale został sporządzony w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Li%C3%A8ge">Liege</a> (łac. <i>Leodium, Leudicum</i>; w dawnym polskim: <i>Leodyn, Leodium</i>) około AD 1000, za czasów <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Notker_of_Li%C3%A8ge">biskupa Notkera</a> (Notgera). Obaj biskupi zaprzyjaźnili się w czasie pobytu w Rzymie w AD 996, skąd wracali do Moguncji w dwumiesięcznej podróży, zatrzymując się w wielu miejscach. Tam spotkali się z cesarzem Ottonem III. Notker cieszył się dużym zaufaniem cesarza, który go często zabierał w trakcie swoich podróży do Italii. Notker towarzyszył małoletniemu Ottonowi w podróżach gdy ten miał osiem lat, jeszcze w czasach regencji cesarzowej Teofanu. To dzięki wysokiej pozycji politycznej, jaką cieszył się Notker u cesarzowej - regentki, zdołał on od niej uzyskać jeszcze w AD 985 bezprecedensowy status <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Principaut%C3%A9_de_Li%C3%A8ge">Księstwa Leodyjskiego</a> dla swojej diecezji, a sam jako biskup został mianowany także księciem (<i>princeps</i>). Kto wie, czy jako jeden z najbardziej zaufanych ludzi cesarzowej Teofanu, nie towarzyszył jej w spotkaniu z Mieszkiem I w Kwedlinburgu w AD 986.<br />
<br />
Zdaniem niektórych historyków Notker był trzecim, najbardziej wpływowym człowiekiem w otoczeniu Ottona III (a wcześniej jego matki Teofanu), po wzmiankowanym wyżej arcybiskupie (także arcykanclerzu i przyszłym świętym) Willigisie z Moguncji i kanclerzu <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Hildebold_%28Worms%29">Hildeboldzie</a> z Wormacji (ten ostatni zmarł już w AD 998).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCUsoQf0zPu2I6Wra6PsqIc02ivmTGa2oqZGtgAw-dJATn-AWUocKkAuUKGElZf9GqukfnhMMp1gDKtE7XnmxboCFHBJ_1dvDBWk7_3JxrYI72qCBYPvruey1TWs_FbLlV7OmKdMt5nx4/s1600/Willigis+Siegel+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhCUsoQf0zPu2I6Wra6PsqIc02ivmTGa2oqZGtgAw-dJATn-AWUocKkAuUKGElZf9GqukfnhMMp1gDKtE7XnmxboCFHBJ_1dvDBWk7_3JxrYI72qCBYPvruey1TWs_FbLlV7OmKdMt5nx4/s320/Willigis+Siegel+ed2.jpg" width="292" /></a></div>
To arcybiskup Willigis konsekrował w AD 983 św. Wojciecha na biskupa i w tym samym roku, na polecenie cesarzowej Teofanu, koronował w katedrze akwizgrańskiej 3-letniego Ottona III. Dzięki pozycji i wpływom Willigisa w Watykanie zaproponowana przez 16-letniego Ottona III kandydatura Brunona z Karyntii na papieża została przyjęta i w ten sposob w wieku 24 lat stał się on jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzegorz_V_%28papie%C5%BC%29">Grzegorz V</a> w AD 996 pierwszym niemieckim papieżem. Tak więc Akwizgran i Nadrenia były na przełomie pierwszego i drugiego tysiąclecia nie tylko centrum kulturowym Europy łacińskiej oraz głównym ośrodkiem władzy politycznej, ale również rzeczywistym centrum władzy Kościoła. Ilustracja po lewej stronie przedstawia odcisk pieczęci należącej do arcybiskupa Willigisa (źródło: <a href="https://www.heiligenlexikon.de/">Ökumenisches Heiligenlexikon</a>).<br />
<br />
I to również z inicjatywy Ottona III w dwa lata po śmierci św. Wojciecha, 29 czerwca AD 999, nastąpiła jego kanonizacja. Należy liczyć się z tym, że pierwszy, najważniejszy żywot św. Wojciecha mógł zostać spisany już na tą uroczystość. Osobiście bardzo blisko związany ze zmarłym męczennikiem, ale także z cesarzem Ottonem III - wielbicielem Wojciecha jeszcze za jego życia, Notker jawi się jako najbardziej prawdopodobny jej autor.<br />
<br />
Oto dwa gryfy w stylu lombardzkim z początku XII wieku, znajdujące się przy wschodnim portalu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Moguncji">katedry św. Marcina</a> w Moguncji (foto: HEN-Magonza 2009).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdj9mD4_h_yjLYLJhvQuGVQaFN6wBR72K0uj82rClym47mQq8G6ObKMHBowp95R6rC_Z2m3ll4PlgNRyp6xKTajPPW0rMTJluHVrAFXiEhnGtgKUKZRnS_oejIgJcabX4AZKVUb8xJceo/s1600/Mainz+Dom+St.+Martin+zwei+Greifen+im+Osteingang+ex+HEN-Magonza+2009.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdj9mD4_h_yjLYLJhvQuGVQaFN6wBR72K0uj82rClym47mQq8G6ObKMHBowp95R6rC_Z2m3ll4PlgNRyp6xKTajPPW0rMTJluHVrAFXiEhnGtgKUKZRnS_oejIgJcabX4AZKVUb8xJceo/s640/Mainz+Dom+St.+Martin+zwei+Greifen+im+Osteingang+ex+HEN-Magonza+2009.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Drugą ewentualną datą sporządzenia przez biskupa Notkera lub pod jego okiem oryginalnego Żywota św. Wojciecha jest rok 1005, na dzień uroczystości poświęcenia, zapewne w obecności króla Henryka II (i przyszłego świętego), nowowybudowanego <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/St._Adalbert_%28Aachen%29">kościoła</a> w Akwizgranie, którego patronem został św. Wojciech. Jego budowę rozpoczął jeszcze Otton III pod koniec 997 roku i był to jeden z pierwszych, jeżeli nie pierwszy w Europie kościół, który przyjął za patrona wyświęconego niespełna sześć lat wcześniej św. Wojciecha.<br />
<br />
W AD 1000, po uzyskaniu w Gnieźnie relikwii św. Wojciecha, cesarz Otto III kazał zbudować pod wezwaniem misjonarza kościół w Rzymie, gdzie złożono tą relikwię (ramię). Patron kościoła został jednakże już w kolejnym wieku zmieniony na św. Bartłomieja (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Bart%C5%82omieja_na_Wyspie_Tyberyjskiej">San Bartolomeo all'Isola</a>), a słuch po relikwii Wojciechowej zaginął. Pamiętajmy, że współczesny św. Wojciechowi kronikarz Thietmar pisze z empatią po jego śmierci: "Wojciech, pochodnia gorejąca", podczas gdy w innym miejscu nazywa nielojalnych czasami wobec cesarzy niemieckich "Rzymian z ich słowami kłamliwymi". Fakt ten nie wskazuje więc, aby kult tego misjonarza - osobistego przyjaciela Ottona III, miał w Italii
głębokie korzenie i tym bardziej, że tam powstały jego pierwsze żywoty.<br />
<br />
Trzecią ewentualną datą na wykonanie tego dzieła było konsekrowanie w Liege w AD 1007 kolejnego kościoła pod tym samym wezwaniem św. Wojciecha, którego budowę biskup Notker rozpoczął w roku tysięcznym. Utworzył on przy tym kościele drugą parafię w Liege, po <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame-et-Saint-Lambert_de_Li%C3%A8ge">kościele św. św. Lamberta i Marii</a>. Kościół istniał do 1809 roku. Oto poniżej panorama Liege z AD 1577 (wydana przez Braun & Hogenberg), przedstawiająca ponad 50 kościołów i obiektów sakralnych, w tym zaznaczone obwódką wymienione w artykule kościoły: św. Wojciecha (czerwona), św. Jana Ewangelisty (zielona) i św. Lamberta (niebieska).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwjGBhhGlpiIhivsbqv9CQndfdtSBWnjV0l4Rwa-QZQlCN8lHenzAtN3eGwgnZA_1gvEVgQc6aHPGIDCorXC91Vr2GWsKu1cluTiR8wi499ice3PgC43_-ppg1mAjZP8hjhDYS1y8MtEM/s1600/Leodium+Braun+%2526+Hogenberg+AD+1577+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="314" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgwjGBhhGlpiIhivsbqv9CQndfdtSBWnjV0l4Rwa-QZQlCN8lHenzAtN3eGwgnZA_1gvEVgQc6aHPGIDCorXC91Vr2GWsKu1cluTiR8wi499ice3PgC43_-ppg1mAjZP8hjhDYS1y8MtEM/s640/Leodium+Braun+%2526+Hogenberg+AD+1577+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Jako że żywot św. Wojciecha powstał z pewnością na zlecenie Ottona III, jego oryginał przechowywany był zapewne w zbiorach biblioteki cesarskiej w Akwizgranie. Tradycja biblioteki na dworze cesarskim powstała już za życia króla Franków <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pepin_Kr%C3%B3tki">Pepina Krótkiego</a>. Zainteresowany dziełami myślicieli greckich król prosił papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_I_(papie%C5%BC)">Pawła I</a> o zdobycie dla jego biblioteki takich ksiąg. Jego syn, cesarz Karol Wielki był wielkim orędownikiem rozwoju szkół w swoim imperium.<br />
<br />
Drugim możliwym autorem <i>Vita prima Sancti Alberti </i>wydaje się być <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Adalbald_II.">Adalbald II</a> (Adalbold, Adelbold), który z nominacji biskupa Notkera, wcześniej jego nauczyciela, w latach 999-1003 kierował szkołą katedralną w Liege (tzw. <i>écolâtre</i>), następnie był <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Archidiakon">archidiakonem</a> katedry św. Lamberta w Liege. W AD 1010 król Henryk II wręczył mu sakrę biskupią, z którą objął kierowanie diecezją Utrechtu. Pod sam koniec życia (zmarł w AD 1026) sporządził "<i>Vita Heinrici II imperatoris" - </i>żywot zmarłego a 1024 roku cesarza Henryka II - tego, który w AD 1005 uczestniczył w konsekracji pierwszej świątyni pod wezwaniem św. Wojciecha. Był on też autorem prac m.in. z dziedziny muzyki, a także geometrii "<i>De ratione inveniendi crassitudinem sphæræ</i>", które to dzieło dedykował zamiłowanemu w matematyce papieżowi Sylwestrowi II. Wypada tutaj dodać, że to temu papieżowi zawdzięczamy początek zastępowania w Europie cyfr rzymskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyfry_arabskie">cyframi arabskimi</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfxFSETb1DtI_M4MzVqf_yV1Dz98tYEXisPnbqEGwjKbjUqcBAHygVNPZmhLuLN6zx_2ZrHfmc5JwKCusVQja8sLCdnCB2RIKE_nUh78nede-UeH-mZHPfuqP8ZCWHX3Mv7NQCwX9FVTQ/s1600/Ivoire-Notger+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfxFSETb1DtI_M4MzVqf_yV1Dz98tYEXisPnbqEGwjKbjUqcBAHygVNPZmhLuLN6zx_2ZrHfmc5JwKCusVQja8sLCdnCB2RIKE_nUh78nede-UeH-mZHPfuqP8ZCWHX3Mv7NQCwX9FVTQ/s320/Ivoire-Notger+ed1.jpg" width="185" /></a></div>
Oto z lewej strony plakietka z kości słoniowej z okładki Ewangeliarza Notkera, z następującą inskrypcją na obwodzie:<i> «En ego Notkerus, peccati pondere pressus ad te flecto genu qui terres omnia nutu» </i>["I ja Notker, przygnieciony ciężarem grzechu, oto klęczący przed Tobą, który jednym gestem może zatrwożyć wszystkich"]. Sam pergaminowy rękopis tego zabytku datowany jest na około AD 940, a skórzana oprawa z płaskorzeźbą uznaje się, że powstała na początku XI wieku. Przedstawia ona Chrystusa Pantokratora w mandorli w otoczeniu symboli czterech ewangelistów. Głowa Chrystusa otoczona jest tak zwanym nimbem krucyfiksowym (czyli z wpisanym w nim krzyżu). Ten rodzaj nimbu, tak jak i charakterystyczny gest chrystusowego błogosławieństwa jest właściwy dla sztuki bizantyjskiej. Obie te cechy łączą ewangeliarz z lotaryńskiego Liege z opisanymi wyżej, o wiek młodszymi freskami z wielkopolskiego Tumu i burgundzkiego Berzé-la-Ville.<br />
<br />
Zwraca uwagę przedstawienie Ziemi w formie kulistej, położonej u stóp Chrystusa, zgodnie z przytoczonymi wyżej słowami proroka <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Izajasz">Izajasza</a> o Ziemi będącej dla Chrystusa podnóżkiem (<i>scabellum</i>). Potwierdzałoby to erudycję lotaryńskiego środowiska naukowego, nie przyjmującego wczesnochrześcijańskiej teorii o płaskiej formie świata.<br />
<br />
Poniżej klęcząca przed <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Oratorium_%28budownictwo%29">oratorium</a> postać Notkera, w szatach pontyfikalnych z modlitewnikiem w dłoniach, z fotelem-tronem za postacią. Widoczna jest wiekowa postać biskupa, z rzadkimi nad czołem włosami i z charakterystyczną dla kościoła wschodniego brodą. Zwraca uwagę nimb świętości nad głową biskupa. Aureolą taką w dziełach sztuki powstałych do X wieku obdarzano nie tylko osoby kanonizowane, ale także królów, książąt i inne osoby szczególnie zasłużone dla Kościoła. A także dla Liege. W żywocie Notkera (<i>Vita Notgeri</i> <i>episcopi Leodiensis</i>) z końca XI wieku anonimowy, lokalny kronikarz napisał w imieniu Lieżan: "Bogu zawdzięczamy Notkera, a wszystko inne Notkerowi" (<i>Notgerum Christo, Notgero cetera debes</i>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3JkGvqfZG_O5NbfnBuIC30oFoOl1aGIceeZHMENVwGZiZ-76bbSKnaIPmv0H1z1WVceTcRMN_9OXVZtVL-Ye84hj9arY4oWFyli3TgtsWpgUjiDOS5-FM6Zf3NvnjMT_DWO7NqNeflPk/s1600/Toulouse%252C_Basilique_Saint-Sernin-Christ.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3JkGvqfZG_O5NbfnBuIC30oFoOl1aGIceeZHMENVwGZiZ-76bbSKnaIPmv0H1z1WVceTcRMN_9OXVZtVL-Ye84hj9arY4oWFyli3TgtsWpgUjiDOS5-FM6Zf3NvnjMT_DWO7NqNeflPk/s320/Toulouse%252C_Basilique_Saint-Sernin-Christ.jpg" width="175" /></a></div>
Można chyba powiedzieć, że motyw Chrystusa w mandorli, znany w historiografii jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Maiestas_Domini"><i>Maiestas Domini</i></a>, stał się w X-XII wieku bizantyjskim standartem dekoracyjnym w Europie. Oto jeszcze jeden taki wizerunek, tym razem w formie kamiennej płaskorzeźby w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Basilique_Saint-Sernin_de_Toulouse">bazylice św. Sernina</a> (Saturnina) w Tuluzie, konsekrowanej w AD 1096. Na krzyżu wpisanym w nimbie widnieją trzy litery: R (<i>Rex</i>) oraz alfa i omega - pierwsza i ostatnia litera greckiego alfabetu, symbolizujace tutaj wiarę że Chrystus jest wszystkowiedzącym, jest początkiem i końcem wszechrzeczy, jest wcieleniem Boga. Na książce widnieją słowa <i>Pax vobis, </i>czyli "niech pokój będzie z wami". I tak, jak w ewangeliarzu Notkera Chrystus otoczony jest symbolami czterech ewangelistów: Jana, Mateusza, Marka i Łukasza (odpowiednio: orzeł, anioł, skrzydlaty lew i skrzydlaty wół).<br />
<br />
Pozostańmy jeszcze na chwilę przy bizantyjskim wizerunku Chrystusa, bowiem został on uwieczniony na jednym z cenniejszych zabytków książkowych w Polsce, jakim jest datowany na połowę XII wieku tak zwany Ewangeliarz Anastazji. Jego fundatorem była <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wierzchos%C5%82awa_nowogrodzka">Wierzchosława Nowogrodzka</a>, żona księcia Bolesława Kędzierzawego. Po jej śmierci przekazał on księgę dopiero co założonemu przez biskupa płockiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_z_Malonne">Aleksandra z Malonne</a> (parafia w diecezji Liege) klasztorowi w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Czerwi%C5%84sk_nad_Wis%C5%82%C4%85">Czerwińsku</a>. Klasztor ten powstał prawdopodobnie z pomocą mnichów z zakonu <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Saint-Gilles_%28Li%C3%A8ge%29">św. Idziego w Liege</a>. Wierzchosława, a w jej języku rodzinnym Wierchusława, pochodziła z wikińskiej dynastii Rurykowiczów. Była córką pskowskiego księcia <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vsevolod_of_Pskov">Wsiewołoda</a>, prawosławnego świętego. Bizantyjskie imię Anastazji, obok jej słowiańskiego imienia, przybrała prawdopodobnie na chrzcie. Anastazja pochodzi od greckiego słowa <i>anástasi,</i> oznaczającego zmartwychwstanie.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9ap4LeuKZl9IdEba6ljUg0uvpGnimk-YkGJb8w5uHA0BcYjYjWj7duV0XsRulBvskCOeU6sueo7Cw_sqRjiFglpb8z0ZJSry2N-WGuSIMDrQzNnzJ63-JxUkflMriwOaYT8MZLnr3S8I/s1600/Ewangeliarz+Anastazji+ed1.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9ap4LeuKZl9IdEba6ljUg0uvpGnimk-YkGJb8w5uHA0BcYjYjWj7duV0XsRulBvskCOeU6sueo7Cw_sqRjiFglpb8z0ZJSry2N-WGuSIMDrQzNnzJ63-JxUkflMriwOaYT8MZLnr3S8I/s320/Ewangeliarz+Anastazji+ed1.png" width="204" /></a>Widoczna z lewej strony, kuta w srebrnej blasze, okładka (na podkładzie drewnianym) Ewangeliarza Anastazji (<i>Bulletin du Musée National de Varsovie</i>, 1974) jest znacząco podobna do wizerunku z okładki Ewangeliarza Notkera oraz do marmurowej płaskorzeźby Chrystusa z Tuluzy. Identyczny z Ewangeliarzem Notkera jest układ symboli ewangelistów w poszczególnych rogach reliefu. Tak samo jak na płaskorzeźbie z Tuluzy i na bizantyjskiej staurotece z Mettlach, na wpisanym w nimb krzyżu widnieją litery alfa i omega.<br />
<br />
Przypomnijmy, że po Bolesławie Kędzierzawym pozostał jeszcze dwa charakterystyczne pomniki Chrystusa w mandorli (<i>Maiestas Domini</i>), jakim jest wspomniany wyżej tympanon z wrocławskiego kościoła św. Michała oraz taki wizerunek na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drzwi_p%C5%82ockie">Drzwiach Płockich</a> (prawe skrzydło, najwyższa kwatera), zamówionych w Magdeburgu w AD 1152 przez wspomnianego lotaryńskiego biskupa Aleksandra, do końca XIV wieku znajdujących się w katedrze płockiej, a następnie - prawdopodobnie od AD 1388, w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_M%C4%85dro%C5%9Bci_Bo%C5%BCej_w_Nowogrodzie_Wielkim">soborze św. Zofii</a> (Mądrości Bożej) w Nowogrodzie. Był to zapewne dar księcia płockiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Siemowit_IV">Siemowita IV</a> dla swojego szwagra, księcia litewskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lingwen">Lingwena,</a> brata króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_II_Jagie%C5%82%C5%82o">Władysława II Jagiełły</a>. Lingwen przyjął chrzest w obrządku ortodoksyjnym i obrał imię Szymon (Semen, Simeon). Został fundatorem klasztoru, a od 1388 roku wyznaczony przez polskiego króla namiestnikiem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Republika_Nowogrodzka">Republiki Nowogrodzkiej</a>. I na koniec ale nie mniej ważny o Bolesławie Kędzierzawym jest fakt, że za jego czasów i z jego wielkim wsparciem, powstała kolegiata w Tumie.<br />
<br />
Ulubiona wśród historyków jest teoria, że drzwi z Płocka zostały zrabowane przez wojska tatarskie lub litewskie. Wydaje się to jednak mniej prawdopodobne, z uwagi na zachowanie się kompletu 46 części, w tym 24 kwater, które w przypadku rabunku stanowiłyby każde z osobna wartość samą w sobie nadającą się do zaboru i rozproszonej sprzedaży. W teoriach tych brak jest pomysłu, kto, kiedy i jak miałby w XIII/XIV wieku nakazać oraz logistycznie zabezpieczyć i skoordynować rabunek, transport i montaż całości akurat w tym, oddalonym od Płocka w owym czasie o około dwa miesiące podróży, mieście. Pod koniec XIV wieku ta bizantyjska w architekturze bazylika w Nowogrodzie poddana została odnowie, w trakcie której wymieniono m.in. sześć cebulastych kopuł. Wyposażenie w okazałe drzwi z Płocka było z pewnością ważnym elementem odbudowy.<br />
<br />
Półtora wieku przed wbudowaniem Drzwi Płockich w soborze św. Zofii w Nowogrodzie, w AD 1225 wykonane zostały tak zwane Złote Drzwi w soborze Narodzenia Matki Boskiej w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_Narodzenia_Matki_Bo%C5%BCej_w_Suzdalu">Suzdalu</a> pod Moskwą. Dekoracja w stylu bizantyjsko-ruskim wykonana na złoconej miedzianej blasze położonej na żelaznej ramie przedstawia w 28 kwaterach sceny ze Starego Testamentu, za wyjątkiem jednej - obrazującej Matkę Boską. Wysokość drzwi wynosi 3.75 m, szerokość 2.50 m, a grubość skrzydeł 22 cm. Oto ich górny fragment (źródło: "La Sainte Russie au Louvre", 2010).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXXpogzFU13KiVSMhuYRzTSHTg-HycTKI6XBBz_jGKCRIWYPeXJBK3h0j9qt2QrrLi1XGZCQlg_7NEAXwcGKrHnQxa96hClGSyBUyBRuskfWg7DzCZx8_2V66AIlBJiDO37TUnYINklK4/s1600/Souzdal+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="364" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXXpogzFU13KiVSMhuYRzTSHTg-HycTKI6XBBz_jGKCRIWYPeXJBK3h0j9qt2QrrLi1XGZCQlg_7NEAXwcGKrHnQxa96hClGSyBUyBRuskfWg7DzCZx8_2V66AIlBJiDO37TUnYINklK4/s640/Souzdal+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
Ewangeliarz Anastazji powszechnie uznawany jest jako zabytek sztuki mozańskiej, a nasi historycy często przypisują mu autorstwo miejscowe, polskie, z "inspiracji sztuką mozańską". Już pierwsza hipoteza, chociaż jedna z prawdopodobnych, nie pozwala w racjonalny sposób wyeliminować innych umiejscowień autorstwa tego dzieła, na przykład prowansalskiego, jak sugerowałaby płaskorzeźba z Tuluzy. Druga hipoteza o wykonaniu dzieła w Polsce jest jeszcze bardziej niepewna, bowiem istnieje w zbiorach <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Walters_Art_Museum">Walters Art Museum</a> w Baltimore relief w plakietce z kości słoniowej zwany "<a href="http://art.thewalters.org/detail/27728/christ-in-majesty-3/">Christ in Majesty</a>", czyli <i>Maiestas Domini</i>, z cechami o tak znacznej analogii ze srebrną plakietką z Czerwińska i datowany również na połowę XII wieku, że należy przypuszczać że jedno z tych dzieł inspirowało wykonanie drugiego. Francja północna przypisywana jest przez historyków sztuki jako prawdopodobne miejsce powstania reliefu z Baltimore. Niektórzy z nich nawet przybliżają miejsce powstania dzieła jako okolice Liege. Plakietka kupiona we Francji w 1928 roku pozbawiona jest jednakże informacji o źródle pochodzenia, ani nie ma odniesienia do miejsca i czasu jej wykonania.<br />
<br />
Bizantyjski motyw Chrystusa w majestacie został utrwalony w kolegiacie tumskiej nie tylko na opisanym wyżej fresku, ale i na pochodzącej również z XII wieku płaskorzeźbie, której pierwotne umiejscowienie w kościele nie jest wyjaśnione (jako zwieńczenie tympanonu nad portalem głównym lub zdobienie prezbiterium). Poniżej zestawione jest zdjęcie niekompletnego reliefu (autor: Podlasiak ex Historycy.org) w formie, w jakiej został wbudowany w 1995 roku w południową ścianę prezbiterium (z lewej strony) oraz szczegóły głównej części figury Chrystusa z publikacji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Walicki">Michała Walickiego</a> z 1938 roku "Kolegiata w Tumie pod Łęczycą".<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDK2OnG4Ae3-qjiFAXKtbicMMp0pdHNy0jwvwZ4zY51RH7TSMPL_yRssVj00ZFi4QhPnnfuQbXRdbZ9PUdJ5RlMIuV-OnOGe3thyzJxJjIrfz_QqaX5jl9mKTRVMkZj00_GqgmxIbCnW0/s1600/Chrystus+Pantokrator+ex+Tum+1995+vs+1938+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="444" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDK2OnG4Ae3-qjiFAXKtbicMMp0pdHNy0jwvwZ4zY51RH7TSMPL_yRssVj00ZFi4QhPnnfuQbXRdbZ9PUdJ5RlMIuV-OnOGe3thyzJxJjIrfz_QqaX5jl9mKTRVMkZj00_GqgmxIbCnW0/s640/Chrystus+Pantokrator+ex+Tum+1995+vs+1938+ed2.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Na zdjęciu z lewej, obok głowy Chrystusa otoczonej nimbem krzyżowym, widoczne jest słowo "<i>lux</i>", czyli po łacinie "światło". Na brakującym prawym łuku mandorli był zapewne napis "<i>vita</i>" (życie). Niemożliwym jest natomiast napis na obu łukach mandorli "<i>Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen vitae, dicit Dominus</i>" ("Jam jest światłością świata. Kto idzie za mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia" - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewangelia_Jana">ewangelia</a> według św. Jana 8.12), jaki sugeruje wspomniany wyżej Z. Świechowski, ani tylko "<i>Ego sum lux mundi</i>"<i>. </i>W pierwszym przypadku jest on zbyt długi, aby miał zmieścić się na dwóch pełnych częściach mandorli, w drugim - musiałby być umieszczony bardzo asymetrycznie (trzy wyrazy z lewej strony, a tylko jeden z prawej), co nie wydaje się prawdopodobne. Sugerowana sentencja, choć brzmi pięknie i "byłaby pożądana" dla nadania zabytkowi jeszcze większej wartości, jest tylko jednym z wielu "pobożnych życzeń" a nie faktów, jakie pojawiają się w wielu pracach traktujących o sztuce romańskiej w Polsce. Faktem jest natomiast, że Chrystus Pantokrator, czyli Wszechwładca jest dość często przedstawiany w ikonografii bizantyjskiej z księgą w lewej dłoni otwartą na słowach ewangelii: "<i>Ego sum lux mundi</i>", jak na przykład na fresku w kościele św. Klemensa w katalońskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_San_Climente_w_Ta%C3%BCll">Täull</a>, zbudowanym w tradycji bizantyjskiej i lombardzkiej<br />
<br />
Z prawej strony tumskiej rzeźby Chrystusa widzimy detale greckiej tuniki (tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Chiton_%28costume%29">joński chiton</a>), przykrytej płaszczem (tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Himation">himation</a>). W chitonie wycięty jest kwadratowy, lamowany kołnierz, przypominający taki w ubiorze Gejzy I na opisanej wyżej bizantyjskiej koronie św. Stefana. Odczytane tutaj wyrazy LUX VITA odzwierciedlają istotę ósmego
fragmentu ewangelii, zatytułowanego "Światłość wobec ciemności". W 2005 roku rzeźbę usunięto "w celu konserwacji" i do dziś jej losy nie są publicznie znane. <br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsBIVUNQKg5JtFKSF3OhyphenhyphenVabpIlCmwbK5YzqF7TVjrdw34rHWHH9-IoUstKBlo0XMrMunOnIAlje21kWjErL27a0UF-4BTW2sYyx9Hjhcn5Lyf5A7CpiS5BryVJYttPcseH1diA3vQP3Q/s1600/Poitiers.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsBIVUNQKg5JtFKSF3OhyphenhyphenVabpIlCmwbK5YzqF7TVjrdw34rHWHH9-IoUstKBlo0XMrMunOnIAlje21kWjErL27a0UF-4BTW2sYyx9Hjhcn5Lyf5A7CpiS5BryVJYttPcseH1diA3vQP3Q/s400/Poitiers.jpg" width="310" /></a>Nie wiem czy w świetle podanych tutaj licznych dowodów wpływów bizantyjskich na sztukę w Polsce piastowskiej naszym poszukiwaczom łacińskiego Graala będzie "raźniej", jeżeli zamieścimy przykład sztuki bizantyjskiej ze wspomnianego wcześniej Poitiers, czyli z samego krańca świata zachodniego, gdzie docierała już w VIII wieku. Stamtąd i z tamtego okresu pochodzi Ewangeliarz <span style="font-family: inherit;">Ś</span>więtego Krzyża, iluminowany bizantyjską sztuką ikonograficzną. Oto jedna z ilustracji (foto: Giraudon ex "Naissance d'une nation", 1988) przedstawiająca Chrystusa Pantokratora w nimbie krzyżowym i aureoli, siedzącego na tronie podpartym na lwich łapach, otoczonego zoomorficznymi formami czterech ewangelistów w aureolach. Nad jego głową w kwadracie umieszczono dwa słowa w języku greckim: <i>Phos Zoe</i>, czyli <span style="font-family: inherit;">Ś</span>wiatło i Życie, a poza kwadratem te same słowa po łacinie: <i>Lux Vita</i>. Łacina na zabytku wczesnośredniowiecznym nie jest sama w sobie dowodem, że chodzi o zabytek rzymski, łaciński albo karoliński. Była ona bowiem poza greckim, jednym z wielu języków używanych w Bizancjum. Natomiast słowa, monogramy i symbole greckie świadczą jednoznacznie o wpływie bizantyjskim. Interesującym jest, że miniatury tego ewangeliarza, poprzedzające powstanie karolińskiej sztuki iluminacyjnej, nie budzą szczególnego zainteresowania wśród tych historyków sztuki, a nie brakuje ich też poza Polską, którzy wspierają ideę (bo nie jest to fakt) "karolińskiego renesansu" jako bezpośredniego kontynuatora rzymskiej sztuki antycznej.<br />
<br />
<i>A propos </i>nieznanych losów konserwacji tumskiej płaskorzeźby oraz w ogóle konserwacji najstarszych zabytków architektury wczesnośredniowiecznej w Polsce nie można nie zauwazyć, że nie zawsze prowadzona ona jest zgodnie z wymogami ochrony naszego dziedzictwa kulturowego, jak to się dzisiaj szumnie mówi, a w praktyce ... <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNCXynJh9cijahchGWxOS3ptDX7N4_hrr2p5S_faumsttAfz3m_413gzmtXjZp2Wh3SWbWxiJGbpL5NtIfAjQEb6bWUb_rwgR96qru6otZ1NccvAE6EfX7_xK_2A-CYUTCAaiViVdr7rs/s1600/Prandocin+rekonstrukcja+kosciola+romanskiego+XII+w..jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="297" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNCXynJh9cijahchGWxOS3ptDX7N4_hrr2p5S_faumsttAfz3m_413gzmtXjZp2Wh3SWbWxiJGbpL5NtIfAjQEb6bWUb_rwgR96qru6otZ1NccvAE6EfX7_xK_2A-CYUTCAaiViVdr7rs/s320/Prandocin+rekonstrukcja+kosciola+romanskiego+XII+w..jpg" width="320" /></a></div>
Spójrzmy na wizualizację rekonstrukcji oryginalnej bryły
XII-wiecznego kościoła św. Jana Chrzciciela w Prandocinie
(źródło: Małopolskie Dni <a href="http://dnidziedzictwa.pl/kosciol-pw-sw-jana-chrzciciela-w-prandocinie/">Dziedzictwa</a> Kulturowego). Fasadę zdobią oplatające ją w całości fryzy arkadkowe oraz podwójne plecionki nad oknami i portalem (ten tutaj niewidoczny). Po wiekach kościół stracił już wiele z oryginalnego charakteru (brak jednej absydy, dodatkowe większe okna, przybudówki itd.), ale nadal jest uważany za jeden z cenniejszych zabytków architektury romańskiej w Polsce. Zarówno XII-wieczny portal, jak i równie oryginalne małe okienka zamurowane są w sposób dość niedbały, bez zachowania ślepych nisz lub przynajmniej ogólnych obrysów okien i konserwacji plecionek w obramieniach okien. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-YQSffT24x843xcbFWE06BEPLSB6mKbWwtpCF60iDUtgdVPVEfY4maUjZLIhq0QdvkfeeJFzeL-9x5Jb2DUtJygZje-JpMOUQLyo8p-9xGhSB1laxq0EaMhE5SF8AWyqIrcoXMldVxAc/s1600/Prandocin+zamurowane+okno+z+plecinka.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-YQSffT24x843xcbFWE06BEPLSB6mKbWwtpCF60iDUtgdVPVEfY4maUjZLIhq0QdvkfeeJFzeL-9x5Jb2DUtJygZje-JpMOUQLyo8p-9xGhSB1laxq0EaMhE5SF8AWyqIrcoXMldVxAc/s320/Prandocin+zamurowane+okno+z+plecinka.jpg" width="240" /></a></div>
Efekt "konserwatorskich" zabiegów widoczny jest na <a href="http://zamkidwory.forumoteka.pl/temat,4128,prandocin.html">zdjęciu</a> obok. Wydaje się, że padły one ofiarą zniszczenia przez państwo - mecenasa
sztuki, zapewne z powodu braku cech ornamentyki sakralnej te elementy
architektury nie wydały się mecenasowi godne zachowania. W ten oto sposób zabytek po ośmiu wiekach przetrwania
barbarzyńskich wojen i pożóg, został trwale uszkodzony przez świadomego konserwatora zabytków. Chociaż przy tym w części uratowano i zakonserwowano freski wewnątrz kościoła, to jednak trudno zaliczyć remont tego zabytku do "Hall of Fame" polskiej szkoły konserwatorskiej.<br />
<br />
Niewiele wspólnego z poszanowaniem wielkiego pomnika kultury narodowej, o którym pisał już Gall Anonim, miała decyzja prymasa Polski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Jagiello%C5%84czyk">Fryderyka Jagiellończyka</a> z AD 1494 o zniszczeniu, czyli przetopieniu relikwiarza dla głowy św. Wojciecha z 1113 roku i wykonaniu nowego, "<i>po posledniej modie</i>". Jak widać, nie tylko sąsiedzi podczas wojen, ale też nasze najwyższe elity nie zawsze dbały o dorobek kulturowy naszych przodków. Pomijam zuchwałość wobec pamięci i samej relikwii osoby Wojciecha, związanej osobiście z pierwszymi królami Polski - fundatorami relikwiarza, którzy dla "renesansowego" prałata i "reformatora polskiego Kościoła" - jakim go uznaja niektórzy historycy, okazali się niegodnymi, aby w ich relikwiarzu spoczywały szczątki św. Wojciecha.<br />
<br />
Ufundowany przez Bolesława Krzywoustego, wykonany z 16 kilogramów złota, z ośmioma perłami i czterdziestoma szafirami, przedstawiał na swej oktagonalnej podstawie na ośmiu kwadratowych ścianach reliefy świętych w nimbach, umieszczonych pod sklepieniami świątyni, wspartej na narożnych kolumienkach. Przed tym biskupem przetapianie złotych relikwiarzy na surowiec praktykowali Wikingowie, a po nim uczestnicy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_francuska">Rewolucji Francuskiej</a>. Fryderyk Jagiellończyk otrzymał tytuł kardynalski z rąk ojca conajmniej dziewięciorga dzieci, papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_VI">Aleksandra VI</a>. A sam prymas, który - jak pisał kronikarz i biskup Marcin Kromer, żył "w gnuśnym próżnowaniu, w pijaństwie, w ustawicznych biesiadach ...", zmarł - jak pisał kronikarz i kanonik <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Maciej_Miechowita">Maciej z Miechowa</a>, na "chorobę francuską" (<i>morbo gallico</i>), czyli syfilis. <br />
<br />
<a href="http://www.history.ox.ac.uk/faculty/staff/profile/nowakowska.html">Natalia Nowakowska</a>, doktor historii z Oksfordu, w swojej pracy "<i>Church, State and Dynasty in Renaissance Poland</i>" (2007)<i> </i>nie zakwestionowała faktu śmierci biskupa na chorobę weneryczną, natomiast bezpodstawnie zarzuciła kronikarzowi "umyślne uwypuklanie" choroby dla "skompromitowania" tego według niej wielkiego męża stanu i Kościoła "w oczach współczesnych". Niektórzy z najprzenikliwszych naszych historyków nie tylko potrafią zidentyfikować "obcych" średniowiecznych kronikarzy o "złych intencjach", ale są w stanie niezawodnie odczytać niecne zamiary sprzed wieków także wśród naszych własnych dziejopisarzy. <br />
<br />
Te fakty z Polski i Rzymu mówią nieco o postępującej u schyłku średniowiecza dekadencji Kościoła łacińskiego, przygotowującej grunt pod mającą wkrótce nadejść Reformację, a później także niestety Rewolucję Francuską. W obliczu nadciągających także do Polski prądów reformatorskich, biskup chełmski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Dzierzgowski">Mikołaj Dzierzgowski</a> na synodzie w Łęczycy w AD 1542, któremu przewodniczył, zakazał księżom i wiernym jakichkolwiek rozmów przy stole o kościele.<br />
<br />
Nowy relikwiarz św. Wojciecha z przełomu XV/XVI wieku, już nie bizantyjsko-romański, ale włosko-renesensowy, tak jak i z tego okresu nowa watykańska bazylika, całkowicie zrywał z tradycją romańsko-bizantyjską. I ten zabytek nie przetrwał do naszych czasów, bowiem w 1923 roku zaginął z Kapituły Gnieźnieńskiej i do dziś się nie odnalazł.<br />
<br />
Nie żaden obcy wróg naszej kultury, ani zaborca ale rajcy miasta Krakowa zburzyli najstarszy miejski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ducha_%C5%9Awi%C4%99tego_w_Krakowie">szpital oraz klasztor i kościół św. Ducha</a> z XIII wieku po to, aby akurat w tym miejscu wznieść <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Teatr_im._Juliusza_S%C5%82owackiego_w_Krakowie">teatr im. Słowackiego</a>, i w poczuciu dumy ze swej decyzji umieścić na nim napis, o ironio: "Kraków narodowej sztuce". Czy naprawdę tylko sąsiadów mamy obciążać za ubogość, w stosunku do krajów ościennych, pomników kultury materialnej w Polsce?<br />
<br />
I już ostatnia dygresja związana z wizerunkiem <i>Maiestas Domini</i>, dotycząca chrystianizacji szwedzkiej prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uppland">Uppland</a> (diecezja Uppsala) w XII wieku. Poniższa reprodukcja przedstawia klasyczną postać Chrystusa w mandorli, w tym samym co w ewangeliarzu Notkera i Anastazji układzie ewangelistów. Wykonany w formie emaliowanej plakietki na pozłacanej blasze miedzianej z podkładem na desce dębowej, stanowił górną pokrywę przenośnego ołtarza, a być może pojemnika na relikwię, w kościele w <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Norrala_kyrka">Norrala</a>. Zabytek ten był jednym z niewielu, jaki uratował się po pożarze kościoła w 1807 roku i został opublikowany w książce "Norrlands kyrklinga konst under medeltiden" (Henrik Cornell 1918). Na obwodzie plakietki widnieje inskrypcja: "Ale wiedz kim jestem - Bogiem świętym i drogą życia. Moja śmierć jest dla dobra kościoła, a na synagogi zgubę" (<i>Qvod sim sentite devs et pivs et via vite mors fovet eclesiam mea set perimit sinagigam</i>). O ile cała strona ikonograficzna i technika wykonawcza zabytku wskazuje na jego bizantyjskie podłoże, o tyle tekst na bordiurze sugeruje, że dzieło powstało w Europie ottońskiej, już po pierwszej wyprawie krzyżowej. Krucjata ta miała silne przesłanie nie tylko antypogańskie, ale i antyżydowskie, mimo że w poprzedzających wiekach wyznawcy Mojżesza cieszyli się wyższym statusem, aniżeli poganie i heretycy.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgu8Vi21YuRbQfg8Lbdx58usmTghNTt40Oxx2XacTt9NhagW4UCm0kARc7mIRMwvnznei1eWly7wtyPrwofRvDVYL6cq0BF-i1uaoTDUkq7C7Dy09JrexrhBg31N_D3c-le9WmpJvqPkkY/s1600/Norrala+Kyrka+ed1.png" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgu8Vi21YuRbQfg8Lbdx58usmTghNTt40Oxx2XacTt9NhagW4UCm0kARc7mIRMwvnznei1eWly7wtyPrwofRvDVYL6cq0BF-i1uaoTDUkq7C7Dy09JrexrhBg31N_D3c-le9WmpJvqPkkY/s320/Norrala+Kyrka+ed1.png" width="320" /></a></div>
Wracając do związków Polski z lotaryńskim Liege, z pozostawionych w kronikach informacji wiemy, że biskup Notker był nie tylko miłośnikiem książek, zlecającym ich pisanie i gromadzącym je, ale i sprzyjał edukacji młodzieży. Przy katedrze św. Lamberta w Liege już od końca XI wieku istniała szkoła, gdzie uczono m.in. języka greckiego, co podkreśla znaczenie kultury bizantyjskiej, i biblioteka. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Diecezja_Li%C3%A8ge">Diecezja leodyjska</a> (od łacińskiego <i>Leodium</i> - Liege) jest jedną z najstarszych w Europie, bowiem powstała już w IV wieku, wówczas z siedzibą w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tongeren">Tongres</a> (Tongeren), założona przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99ty_Serwacy">św. Serwacego</a>. W jej granicach znalazła się przyszła stolica Cesarstwa Niemieckiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Akwizgran">Akwizgran</a> oraz <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bouillon_%28Belgique%29">Bouillon</a>, skąd normandzki rycerz Godfryd rozpoczął pierwszą wyprawę krzyżową w AD 1086. Jego ojciec <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eustachy_II_z_Boulogne">Eustachy II</a> brał udział w zwycięskiej dla Normanów bitwie pod Hastings.<br />
<br />
Przypomnijmy jeszcze jednego rektora szkoły katedralnej w Liege, jakim był <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Gozechin_de_Mayence">Gozechin</a> (Gozwin - oznaczający w języku starogermańskim "przyjaciela Gotów"), kierujący nią w latach 1044-1058, a później taką szkołą w Moguncji. W swoim traktacie "<i>Epistula ad Valcherum suum olim discipulum</i>"
skojarzył szkołę leodyjską z antycznymi tradycjami akademii greckiej,
nazywając Liege Atenami północy. Nie mógł on przewidzieć, że dzisiaj
część historyków będzie zaprzeczała związkom "kultury ottońskiej" z
cywilizacją grecko-bizantyjską.<br />
<br />
Dość powiedzieć, że zanim w Bolonii powstał w AD 1088 pierwszy europejski uniwersytet, działał już od ponad czterech wieków założony w AD 425 <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uniwersytet_Konstantynopolita%C5%84ski">uniwersytet w Konstantynopolu</a>, a w świecie muzułmańskim istniało już wówczas aż pięć uczelni (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/University_of_Ez-Zitouna">Al-Zaytuna</a> w Tunezji, powstała w AD 737; później także w Bagdadzie, Fezie, Kairze i Kordobie). Ciekawe, na jakich "tajnych kompletach" rodziły się w epoce karolińskiej i ottońskiej europejskie elity naukowe, jeżeli nie czerpały one wiedzy ze Wschodu. Czy "na rozkaz" Karola Wielkiego a w Polsce Bolesława Chrobrego (jak w wyżej przytoczonym wyjaśnieniu o sposobie opanowania przez Słowian umiejętności budowy łodzi klepkowych)? <br />
<br />
Część historyków uważa że z Liege mógł pochodzić także pierwszy polski biskup misyjny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jordan_(pierwszy_biskup_Polski)">Jordan</a> (fr. Jourdain, łac. Jordanus). Za jego życia pojawiło się poraz pierwszy w dynastii piastowskiej imię Lambert, za <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lambert_z_Maastricht">św. Lambertem</a> z Lotaryngii, zmarłego w Liege około AD 700. Nadano je na chrzcie czwartemu synowi Mieszka I i Ody około 980 roku, być może celebrowanym przez samego biskupa Jordana. Po śmierci Mieszka I <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lambert_Mieszkowic">Lambert Mieszkowic</a>, wraz z matką i swoim rodzeństwem został przez Bolesława Chrobrego wygoniony z kraju. Czy z tym faktem należy wiązać decyzję Chrobrego nadania jednemu ze swoich synów (Mieszkowi II) imienia Lambert? Usunięciu księżnej Ody z Polski przeciwstawiał się pewien <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Przybywoj_%28stronnik_Ody%29">Przybywoj</a> i Odylen. To ostatnie imię wskazuje, że mógł nim być na dworze Mieszka I jakiś mnich z Francji lub Lotaryngii. Odylen, a raczej Odylon było we wczesnym średniowieczu francuskim zdrobnieniem od imienia Odo, czyli niemieckiego Otto.<br />
<br />
Lotaryńskie pochodzenie biskupa Jordana wydaje się tym bardziej prawdopodobne, że w epoce ottońskiej u schyłku pierwszego milenium, to nie we Włoszech i Rzymie, ale w Nadrenii i Akwizgranie koncentrowała się władza nie tylko polityczna ale i <i>de facto</i> kościelna w Europie. Tam także skupiało się centrum kulturowe zachodniej części kontynentu, które nadawało ton w sztuce, literaturze (zwłaszcza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Iluminacja_ksi%C4%85%C5%BCki">iluminacja manuskryptów</a>) i architekturze ottońskiej, kulturze - co znowu należy podkreślić, nie samorodnej, ale wyrosłej z cywilizacji bizantyjsko-antycznej.<br />
<br />
Widocznym tego przykładem jest sporządzony przez czeskich mnichów benedyktyńskich (z Sazawy lub Pragi) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82oty_kodeks_gnie%C5%BAnie%C5%84ski">Złoty Kodeks Gnieźnieński</a> z AD 1076, w którym ilustracje świętych przedstawione zostały w scenach i strojach typowych dla sztuki bizantyjskiej. Oto scena obmycia przez Chrystusa nóg jednemu z apostołów, znana wcześniej m. in. z fresku we wspomnianym już X-wiecznym klasztorze Hosios Lukas czy też na płaskorzeźbie z kościoła św. Idziego w Saint-Gilles. Chrystus przedstawiony jest w charakterystycznym dla bizantyjskiej ikonografii nimbie z krucyfiksem.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgodiPdXeFW4cz49cUv9O4X31JAASqPRIRTTGm3sPgLoQm4XO5Tl-AvvGwn1sZbgPbPcQki2M8gtQXDNaJYUKZ3eGEPhfyz2u408N0O23cGcCzFzBuQqCel4EJCmlVsqlZ1WFNT-2EnYYE/s1600/Codex+aureus+Gnesnensis.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="472" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgodiPdXeFW4cz49cUv9O4X31JAASqPRIRTTGm3sPgLoQm4XO5Tl-AvvGwn1sZbgPbPcQki2M8gtQXDNaJYUKZ3eGEPhfyz2u408N0O23cGcCzFzBuQqCel4EJCmlVsqlZ1WFNT-2EnYYE/s640/Codex+aureus+Gnesnensis.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
<br />
Bizantyjski wpływ kulturowy na Europę był widoczny przez okres całego średniowiecza, a Europa rozstała się z nim na dobrą sprawę dopiero w epoce <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Renesans">renesansu</a>. Zburzenie starej bazyliki watykańskiej na progu XVI wieku i budowa nowej wydaje się być cezurą kończącą w Europie zachodniej wschodnie inspiracje kulturowe. Gdy mówimy o kulturze ottońskiej mamy na myśli okres od AD 950 do AD
1100, to jest czasy panowania dynastii ottońskiej Ottona I, Ottona II,
Ottona III i Henryka II oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dynastia_salicka">dynastii salickiej</a> Konrada II, Henryka III i
Henryka IV.<br />
<br />
W połowie XI wieku, położony niespełna 50 km od stolicy cesarstwa Liege był największym w całym świecie chrześcijańskim skupiskiem w jednym mieście kościołów kolegiackich, liczącym oprócz katedry <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Coll%C3%A9giales_de_Li%C3%A8ge">siedem kolegiat</a>. Z Liege pochodził Mistrz Hubald, który w latach 1008-1018 prowadził szkołę katedralną w Pradze. Wcześniej był wykładowcą w benedyktyńskiej szkole św. Genowefy w Paryżu. W szkole katedralnej <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame-et-Saint-Lambert_de_Li%C3%A8ge">św. Lamberta</a> w Liege studiował m.in. czeski kronikarz Kosmas oraz Herman, biskup Pragi w latach 1099-1122. Szkoła leodyjska z tamtych czasów wydała wielu wykształconych absolwentów, w tym przyszłych biskupów w Rouen, Cambrai, Toul, Verdun, Utrechcie i Salzburgu. To z Liege pochodził <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/H%C3%A9zelon_de_Li%C3%A8ge">mnich Hézelon</a>, główny architekt trzeciego etapu rozbudowy opactwa w Cluny (tzw. <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cluny_III">Cluny III</a>), a zwłaszcza romańskiego kościoła, pod który położył kamień węgielny 30 września 1088 roku. Był to, poza Hagia Sophia w Konstantynopolu, największy kościół w Europie do czasów zbudowania w XVI wieku nowej bazyliki św. Piotra w Watykanie.<br />
<br />
Identyczne jak na rogowej płytce z ewangeliarza Notkera, wykonane w reliefie symbole czterech apostołów,
zawarte są na wspomnianym wyżej, tzw. pierwszym kielichu z Trzemeszna (kolejno: skrzydlaty lew, skrzydlaty wół, anioł i orzeł). Poniższa ilustracja opracowana (kolorytyka zmieniona) na podstawie książki "Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia po koniec wieku XVII w dawnej Polsce", wydanej w 1855 roku przez Aleksandra Przeździeckiego i Edwarda Rastawieckiego.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj0bUSuVXuIuCX7PGEW75LGk6rR02i5VQa6XyPGWZLkfI_GWPo9SBE9ow1S09d-hiKKhPqEG9z19Vede0YSfcuHxLcFmhaiTzuWDckS2oC5OgB3NnuzcHIdD-Z_SXymsqm30SS_8Fle2eo/s1600/Kielich+pierwszy+ewangelisci.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="494" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj0bUSuVXuIuCX7PGEW75LGk6rR02i5VQa6XyPGWZLkfI_GWPo9SBE9ow1S09d-hiKKhPqEG9z19Vede0YSfcuHxLcFmhaiTzuWDckS2oC5OgB3NnuzcHIdD-Z_SXymsqm30SS_8Fle2eo/s640/Kielich+pierwszy+ewangelisci.png" width="640" /></a></div>
<br />
Czy na tle znacznie lepiej w Czechach niż w Polsce udokumentowanych żywych prądów kulturowych można tak łatwo, jak to czynią historycy odcinający się albo zacierający czeskie wpływy w Polsce, eliminować ewentualność że część tego nurtu kulturowego (religia, architektura, sztuka, piśmiennictwo), jak w zasadzie działania naczyń połączonych, przepływała z naczynia bardziej pełnego kulturowo i ludnościowo (Czechy) do pojemnika bardziej pustego, czyli bardziej "chłonnego", jakim była Polska na przełomie X/XI wieku? Gęstość zaludnienia, dobrze skorelowana z intensywnością gospodarki, była w owym okresie w Czechach i na Morawach niemal dwukrotnie wyższa niż w Polsce. A że naczynia te od czasów państwa Wielkich Moraw (poprzez Śląsk i Małopolskę) były ze sobą różnymi kanałami połączone, nie trzeba zgłębiać praw fizyki, żeby to zauważyć.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi72_rjDGe7CysDupQPyvgJ4LRDH2NRQx8aGEpuEHOOvMAgj5V_UnbbwCh8MozIOrcaOXKmt4WIkkCUF6vXbUeiAOk8_JIc-k-ngMHAoDOl5jykwt3qgFVuObUBV5R1jXbAPRH5Ag3hYRQ/s1600/Codex+Bruxellensis+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi72_rjDGe7CysDupQPyvgJ4LRDH2NRQx8aGEpuEHOOvMAgj5V_UnbbwCh8MozIOrcaOXKmt4WIkkCUF6vXbUeiAOk8_JIc-k-ngMHAoDOl5jykwt3qgFVuObUBV5R1jXbAPRH5Ag3hYRQ/s320/Codex+Bruxellensis+ed2.jpg" width="236" /></a></div>
Nieco późniejszy w stosunku do kodeksu brukselskiego odpis pojawił się w kodeksie z Wolfenbüttel jako "<i>Codex ducali Guelferbytano</i>", pod numerem 553. Kodeksem nazywane są pierwsze rękopisy sporządzane na osobnych kartach zszytych w księgi, które zastąpiły wcześniejszą formę pisania na zwojach. Kodeks z Wolfenbüttel nosi notatkę właściciela datowaną na przełom XII/XIII wieku. Oto z prawej strony interesujący nas fragment z nazwą <i>Gyddanyzc</i> (z dopisem na marginesie <i>Danyzc</i>), pochodzący z <a href="http://www.hab.de/de/home/bibliothek/digitale-bibliothek-wdb.html">Herzog August Bibliothek</a>. W świetle tamtych informacji opis hipotetycznej wizyty św. Wojciecha w Gdańsku pojawiłby się zatem dopiero niemal dwa wieki później, niż opisywane w tej wersji żywota św. Wojciecha zdarzenia, czyli cały wiek od powstania grodu gdańskiego w drugiej połowie XI wieku i pół wieku po tym, kiedy gród został objęty polską administracją kościelną w AD 1148. Dodanie epizodu gdańskiego do żywota św. Wojciecha po tej ostatniej dacie z pewnością służyłoby Kościołowi w niełatwej z pewnością ewangelizacji tej części Pomorza i Prus.<br />
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Istnieją jeszcze</span><span style="font-family: inherit;"> dwie wersje tzw. </span>Żywota II, autorstwa św. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bruno_z_Kwerfurtu">Brunona z Kwerfurtu</a>, ale tam nie ma wzmianki o Gdańsku. Istnieje też zawarta w XI-wiecznym tzw. Kodeksie Clm 18897, mająca charakter biograficzny, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pasja_%C5%9Bw._Wojciecha_m%C4%99czennika">Pasja św. Wojciecha</a> ("<i>Pasio Sancti Adalperti martiris"</i>), która należała do benedyktyńskiego klasztoru w <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Tegernsee_(Stadt)#Geschichte">Tegernsee</a>, gdzie pierwszym opatem na przełomie VIII/IX wieku był bawarski mnich o imieniu Adalbert. Dziś wiadomo że została ona dołączona do kodeksu później, być może w XII wieku. Jest ona tym bardziej interesująca, że zawiera <i>passus</i> o tym, że w drodze z Saksonii przez Polskę (zwaną w dokumencie: <i>Puloni</i> albo <i>Pulani</i>) do Prus Wojciech założył klasztor w <i>Mestris</i> i mianował tam opata swego ucznia, także Czecha, o imieniu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Anastazy-Astryk">Astryk</a> (Astrik), który później został arcybiskupem w <i>Sobottin </i>(słow. Sobocin), odczytany przez historyków jako węgierski <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Esztergom_Basilica">Esztergom</a> (pol. Ostrzyhom). Tam powstała w AD 1010 pierwsza w tym kraju katedra, która przyjęła wezwanie św. Wojciecha. Dominuje opinia, że Astryk był opatem nie w Polsce, ale na Węgrzech (pogląd opieczętowany przez pewien autorytet klauzulą bezdyskusyjności: "dziś już nikt nie ma wątpliwości") lub w Czechach. Astryk, były opat klasztoru w <i>Maestris</i>, już jako reprezentujący Węgry arcybiskup Anastazy został zaproszony, obok arcybiskupów z krajów zaprzyjaźnionych z Cesarstwem - Burgundii-Prowansji i Sabaudii-Piemontu, na synod biskupi we Frankfurcie nad Menem, jaki się tam odbył w AD 1007 z udziałem arcybiskupa Moguncji Willigisa i króla Niemiec Henryka II.</div>
<br />
Astryk został wcześniej wymieniony w dokumencie spisanym w klasztorze benedyktyńskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sant%E2%80%99Apollinare_Nuovo">św. Apolinarego</a> w Rawennie w dniu 4.04.1001 roku pod imieniem zakonnym jako Anastazy. Był on tam świadkiem na spotkaniu cesarza Ottona III ze wspomnianym wyżej papieżem Sylwestrem II i opisany jako "<i>Anastasius abas monasterii sancte Marie Sclavenensis provincie</i>". Sylwester II był pierwszą głową Kościoła pochodzącym z Francji (opat zakonu benedyktyńskiego w Aurillac), wcześniej nauczyciel młodego Ottona III i arcybiskup Rawenny. Pośrednie źródła historyczne wskazują, że Anastazy był wcześniej opatem klasztoru <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Benigny_z_Dijon">św. Benignego</a> w burgundzkim Dijon. Znał on z pewnością wnętrze poniższej krypty romańskiej, na której wzniesiono w XIII wieku gotycką już <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_Saint-B%C3%A9nigne_w_Dijon">katedrę</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAJm1y0SgmdZ3VVBKPHDc2xZqrRYAot_L0dzWIt5q17RvLqHZtx9o3D98bg-qbQU9Try1265o8_lrbcuJyQSVr7xRfqA0O6ufC9rUT-ahDTpl2uU8jKXfLlK_eem3_EEGqRnhzDPvTSZs/s1600/St-Benigne+Dijon+crypte.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="318" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAJm1y0SgmdZ3VVBKPHDc2xZqrRYAot_L0dzWIt5q17RvLqHZtx9o3D98bg-qbQU9Try1265o8_lrbcuJyQSVr7xRfqA0O6ufC9rUT-ahDTpl2uU8jKXfLlK_eem3_EEGqRnhzDPvTSZs/s640/St-Benigne+Dijon+crypte.png" width="640" /></a></div>
<br />
<i>Mestris</i>, wbrew słabszej argumentacji wielu autorytetów przywiązanych do innych hipotez, wydaje się być Międzyrzeczem, jak racjonalnie uargumentował Tomasz Jurek ("<i>Ad Mestris locum</i>: where was the monastery founded by Saint Adalbert situated?" <i>Acta Poloniae Historica</i> 103, 2011). Po pierwszym opacie Anastazym z inicjatywy Ottona III przybył do Międzyrzecza w AD 1001 pochodzący z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Benewent">Benewentu</a> (tzw. Kalabria bizantyjska) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99ciu_Braci_M%C4%99czennik%C3%B3w">mnich Benedykt</a>, który objął kierowanie klasztorem. Kalabria oraz dwa pozostałe, najbardziej południowe regiony Półwyspu Apenińskiego, czyli Apulia i Basilikata (ta ostatnia nazwa pochodzi od greckiego <i>basilikos</i>, czyli "królewski") objęte były kolonizacją grecką jeszcze przed narodzinami Chrystusa. W tych regionach jeszcze w XIII wieku mówiono po grecku i odprawiano nabożeństwa według ceremonialu wschodniego.<br />
<br />
Kronikarz Thietmar wspomina przybycie króla Henryka II do klasztoru w Międzyrzeczu w dniu 22 września 1005 roku. Klasztor został zniszczony w trakcie tzw. reakcji pogańskiej w AD 1038, a w kolejnym roku szczątki tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99ciu_Braci_M%C4%99czennik%C3%B3w">Pięciu Braci Męczenników</a> zostały zabrane przez księcia Brzetysława I do Pragi.<br />
<br />
Dotychczasowy brak śladów archeologicznych pozytywnie weryfikujących źródła historyczne wynika zapewne z trzech powodów: pierwszy polski klasztor był całkowicie drewniany (Wojciech zakładał go "po drodze", przed realizacją głównego celu jego misji, jakim była ewangelizacja Prusów). Był on użytkowany przez zaledwie cztery dekady. Po trzecie, ograniczone środki techniczne, organizacyjne i finansowe naszej archeologii utrudniają uchwycenie śladów w dotychczas przeprowadzonych badaniach.<br />
<br />
Jak znaczny jest wpływ bariery organizacyjno-finansowej na wydolność polskiej archeologii świadczy porównanie ilości stanowisk archeologicznych z okresu wędrówek ludów (od końca IV do VI wieku) odkrytych w dorzeczu Odry, po obu jej stronach przedzielonych granicą państwową. Dodajmy, że większość stanowisk po wschodniej stronie Odry została zidentyfikowana przed 1945 rokiem. Poniższa mapa została zaczerpnięta z artykułu Armina Volkmanna "Neues zur 'Odergermanischen Gruppe': Das innere Barbaricum an der unteren Oder im 5.–6. Jh. AD", Heidelberg 2013. Zrozumiałe jest, że ta "szara", jeżeli nie biała plama na polskich terenach nie może świadczyć o "pustce osadniczej", którą przyszło zasiedlać Słowianom - jak brzmi oficjalna wykładnia historyczna, ale o braku szczególnego zainteresowania polskiej archeologii, poza wspomnianymi jej ograniczeniami, głębszymi badaniami tego okresu. Czy nie po to, aby nie mnożyć kontrdowodów do z góry przyjętej tezy? <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2lQhK9ZvjcQDJEgBfRSm-40SXM0yLN46LGTRIeiDfmL3ZX2gB9UsCEOdYACE7c6tH10gRZKvj8ZuIIi8xmYNqfsd79ZF1W-RWKQapS7t1GQv-zUuiYx85mizCH894ekNVwDzpD82ftIM/s1600/Migration+period+in+the+Oder+river+area+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="466" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi2lQhK9ZvjcQDJEgBfRSm-40SXM0yLN46LGTRIeiDfmL3ZX2gB9UsCEOdYACE7c6tH10gRZKvj8ZuIIi8xmYNqfsd79ZF1W-RWKQapS7t1GQv-zUuiYx85mizCH894ekNVwDzpD82ftIM/s640/Migration+period+in+the+Oder+river+area+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Brunon z Kwerfurtu, autor tzw. żywota drugiego św. Wojciecha, który pod koniec 1008 roku przybył z Kijowa do Polski, a w 1009 roku miał jak św. Wojciech zginąć w trakcie swojej misji ewangelizacyjnej wśród Prusów, rok wcześniej spędził pięć miesięcy wśród Pieczyngów. Nie tylko nie utracił wtedy życia, ale potrafił nastawić przynajmniej pokojowo do nowej wiary część tych tureckich plemion koczowniczych, czym zyskał wsparcie księcia kijowskiego Włodzimierza I Wielkiego, późniejszego świętego kościoła ortodoksyjnego i kościoła katolickiego, który wysłał do Pieczyngów swego syna jako ich zakładnika, wraz z wyświęconym przez Brunona pierwszym biskupem Pieczyngów. Włodzimierz I Wielki sprowadził z Bizancjum artystów i architektów, od których sztuka bizantyjska (w tym m.in. ikony) rozpowszechniła się na Rusi.<br />
<br />
W owych czasach, jeszcze przed rozłamem w chrześcijaństwie w AD 1054 (<a href="http://www.wikiwand.com/en/East%E2%80%93West_Schism">schizma</a>), pomimo powtarzających się sporów między biskupami Rzymu i Konstantynopola o "czystość kultu" i o przewodzenie wśród chrześcijan, istniała współpraca wewnątrzkościelna obydwu obrządków w już zewangelizowanych krajach, jak np. pomiędzy Polską i Rusią. Po jej ustaniu kontynuowana była przez kolejne wieki wymiana kulturowa i handlowa między Europą i Bizancjum.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Po bardzo wątpliwym, hipotetyczn<span style="font-family: inherit;">ym pobycie w </span></span>Gdańsk<span style="font-family: inherit;">u</span> misja Wojciecha udała się do Prus, przypuszczalnie do Truso. Pruso-wikińskie Truso było nadal największym skupiskiem rzemieślniczo-handlowym w tym regionie;<span style="font-family: inherit;"> </span>portem również morskim, który wiek wcześniej odwiedził </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wulfstan" style="font-family: inherit;">Wulfstan</a>, wysłannik anglosaksońskiego króla <a href="http://www.wikiwand.com/en/Alfred_the_Great">Alfreda Wielkiego</a><span style="font-family: inherit;">. Dopiero w końcu XI wieku, po zniszczeniu prawdopodobnie przez Polskę portu w Truso Gdańsk przejął funkcje po tym emporium. Oto przykłady wikińskich zabytków z Truso<span style="font-family: inherit;">.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXs0pcJyDYTIWZPZbE3mrpb39AGbRLvGsDGWkN7yn8Vx2hAB3p6Fqr6VReUL9EreAqniQT1MoF7-Ew3xvjeWVSwf10LgJ6nhA_UnREnTJ3UGv-d145ulLZ3d65genCk9pYOatl8mOgv_I/s1600/Znaleziska+z+Truso+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="404" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXs0pcJyDYTIWZPZbE3mrpb39AGbRLvGsDGWkN7yn8Vx2hAB3p6Fqr6VReUL9EreAqniQT1MoF7-Ew3xvjeWVSwf10LgJ6nhA_UnREnTJ3UGv-d145ulLZ3d65genCk9pYOatl8mOgv_I/s640/Znaleziska+z+Truso+ed2.jpg" width="640" /></a></div>
W świetle najnowszych wykopalisk z 2005 roku i zweryfikowanych metodą dendrochronologiczną dat zbudowania wałów grodu w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Gda%C5%84ska">Gda<span style="font-family: inherit;">ń</span>sku</a> wynika ("<i>XVI Sesja Pomorzoznawcza</i>", Szczecin 2009), że miasto to (jako gród) nie powstało ani za Mieszka I, ani za Bolesława Chrobrego, ale dopiero w drugiej połowie XI wieku - być może w bezpośrednim następstwie zniszczenia w połowie XI wieku portu w Truso. Równolegle z budowanym grodem, na zachód od niego, po drugiej stronie Motławy, powstawała osada przygrodowa na lądzie stałym. <i>Nota bene</i>, konstrukcja skrzyniowa umocnień brzegowych osady
gdańskiej, zdaniem archeologa Andrzeja Zbierskiego, wskazuje na "bliską
analogię" z podobnymi konstrukcjami w Ujściu nad Notecią i w Birce
(Sztokholmie). Drugą obok Ujścia warownią Polan na granicy z Pomorzanami był gród w Santoku. Po przechwyceniu go od Pomorzan w połowie X wieku Polanie umocnili wały grodu podobną jak w Ujściu, Poznaniu i Gnieźnie konstrukcją rusztową i przekładkową, opartą na dębowych skrzyniach łączonych hakami.<br />
<br />
Gdyby datowanie archeologiczne Gdańska nie było podważalne, to pod znakiem zapytania stoi kwestia realności roku 997 jako daty zaistnienia miasta w źródłach pisanych. Być może nazwa <i>Gyddanyzc </i>dotyczyła innego miasta, albo - co wydaje się bardziej prawdopodobne, została wprowadzona (wraz z ubarwiającym wyczyny świętego epizodem chrztu "gromady ludu" w nieistniejącym jeszcze mieście) do kopii "Żywota św. Wojciecha", spisanej już po powstaniu Gdańska, na której dzisiaj się opieramy. Nie wydaje się możliwe, aby chrzest ludu pogańskiego przez Wojciecha odbył się "z marszu" - bez zgody ich lokalnego władcy, który sam musiał być wcześniej ochrzczony i przekonać do tego swoich współplemieńców. Na podstawie legendy "<i><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tempore_illo">Tempore illo</a></i>", spisanej dwa i pół wieku po św. Wojciechu powstała jeszcze mniej wiarygodna hipoteza, że były dwie jego misje do Prus: pierwsza bezpośrednia, druga wiodąca przez Gdańsk. W "Tempore illo" nie ma już żadnej wzmianki o Gdańsku: "Uprosiwszy więc o zezwolenie wspomnianego księcia na jego polecenie statkiem przewieziony został do Prus. Zatrzymał się u pewnego Prusa, który znał język polski ...".<br />
<br />
W świetle aktualnej wiedzy archeologicznej oraz wobec uznanej jako najwcześniejszej nazwy grodu "<i>Gyddanyzc</i>", jaka pojawiła się we wspomnianym wyżej kodeksie brukselskim, datowanym na XII wiek, trudno dalej utrzymać za uzasadniony panujący pogląd, że gród gdański albo jego nazwa mogła istnieć już w 997 roku. Nazwa ta, wraz z wymyślonym zapewne epizodem gdańskim w misji św. Wojciecha, musiała się pojawić dopiero w jednym z XII-wiecznych odpisów pierwotnej kroniki, kiedy to gród pod tą nazwą już istniał.<br />
<br />
Znalezione w Truso brązowe odważniki w kształcie ośmiosześcianów (na fotografii powyżej), przyjęte przez Wikingów z Orientu, potwierdzają istnienie tam ośrodka handlowego operującego standardowymi miarami wagi dla poszczególnych srebrnych monet w obrocie, pozwalającymi na weryfikację czy określona moneta nie była podróbką. Oto rozkład geograficzny znalezionych odważników oktahedralnych, czyli ośmiościennych (źródło: vikingmetal.blogspot.co.uk).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6zHqWev0SSgZrmkeYWWmjjL4GkApUm3XUWVSFsDAwUzPOuZHhVpm544blcrcadrit80-bUyAuXM9qr55aDI1uBg62Q_rB-t7yQMAFwOa88m6eqGf7eldt2Sef5CzDjovSyNVyw8QTlhM/s1600/Cubo-octahedral+weights+ex+vikingmetal.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj6zHqWev0SSgZrmkeYWWmjjL4GkApUm3XUWVSFsDAwUzPOuZHhVpm544blcrcadrit80-bUyAuXM9qr55aDI1uBg62Q_rB-t7yQMAFwOa88m6eqGf7eldt2Sef5CzDjovSyNVyw8QTlhM/s320/Cubo-octahedral+weights+ex+vikingmetal.jpg" width="320" /></a></div>
Tym centrum politycznym mógł być istniejący od połowy IX wieku gród w Sopocie, ale ten prawdopodobnie nigdy nie został podporządkowany Piastom, bowiem mimo dwukrotnego umacniania jego wałów na początku i w połowie X wieku, w drugiej połowie tego wieku został zdobyty i doszczętnie spalony - prawdopodobnie przez wareską drużynę Mieszka I. Był on jeszcze jedną, obok Pucka i Truso, siedzibą niezależnych od Piastów Wikingów nad Zatoką Gdańską, spełniającą prawdopodobnie większą rolę obronną niż handlową, chociaż i ta - w świetle znalezionych zabytków, nie była bez znaczenia (produkcja bursztyniarska, tkacka, rogowiarska - wskazująca na prowadzony tam skandynawski handel wewnątrzbałtycki).<br />
<br />
<i>A propos</i> słowa <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Dru%C5%BCyna_ksi%C4%85%C5%BC%C4%99ca">drużyna</a> - określającego w piastowskiej Polsce i na Rusi Kijowskiej wojsko bezpośrednio podległe księciu: jego etymologia jest jednocześnie starosłowiańska (od słowa друг, czyli drug - przyjaciel, towarzysz) i starogermańska (<i>*druhti - </i>oddział żołnierzy; <i>*</i><a href="https://www.wikiwand.com/en/Druhtinaz" style="font-style: italic;">druhtinaz</a><i> - dowódca wojskowy). </i>Podobnie jak nazwy: Nowogród - <i>Hólmgarðr, </i>Kijów<i> - Kønugarðr</i>, Konstantynopol (Carogród) - <i>Miklagarðr. </i>Słowiański <i>grad, gorod</i> (gród) oznaczający ufortyfikowane miasto, zbliżone jest fonetycznie do staronordyckiego <i>garðr, </i>które oznacza coś trochę innego, bo ogrodzoną posiadłość, zagrodę, czyli niezupełnie miejsce obronne ani tym bardziej miasto. W nazwie tych miast nordyckie słowa przejęły słowiańską etymologię.<br />
<br />
Trzeba pamiętać, że najkrótsza droga wodna do Prus wiodła Wisłą przez Nogat i jego południowe, nieistniejące już dziś ramię (pradolina obecnej rzeczki Tiny) na odcinku pomiędzy dzisiejszym Malborkiem a <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Druzno">Jeziorem Drużno</a>, nad którym leżało Truso. Całe to trzykrotne (od rozwidlenia Nogatu) nałożenie drogi, opisane w epizodzie gdańskim podróży Wojciecha z Gniezna do Prus, jest bardzo zagadkowe, ponieważ w opisie okresu poprzedzającego podróż nie ma żadnej wzmianki o dodatkowym celu podróży misyjnej, a trudno sobie wyobrazić, że decyzję o dewiacji podjął Wojciech <i>ad hoc</i>, w trakcie podróży, zwłaszcza gdyby przy tej nieplanowanej podróży miał zgromadzić "od ręki" gotowych na chrzest "gromady ludu".<br />
<br />
Oto zarastające dziś i zanikające Jezioro Drużno. Na horyzoncie widoczny Elbląg, a brzeg jeziora z prawej strony zdjęcia oddalony jest klikaset metrów od terenów (niewidocznych na zdjęciu) byłego emporium Truso.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg2AVPTBg5EQsVyehYKu_KUxPf9pxxnKfKZAGJp3weJPnr9tgg5o0vVo0fU3f-O1ZDnAB_BO_2zTuFXzAeqHvoxDA1Jigv6REq7SJwpoYjmgbvaW5vGqpkrilRIkt9zPfRjEUqwbMLjjAg/s1600/Jezioro+Druzno+ex+Anna+Stefanowicz.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="426" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg2AVPTBg5EQsVyehYKu_KUxPf9pxxnKfKZAGJp3weJPnr9tgg5o0vVo0fU3f-O1ZDnAB_BO_2zTuFXzAeqHvoxDA1Jigv6REq7SJwpoYjmgbvaW5vGqpkrilRIkt9zPfRjEUqwbMLjjAg/s640/Jezioro+Druzno+ex+Anna+Stefanowicz.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Na marginesie, nazwa rzeki Nogat w pobliżu handlowego centrum w Truso może wywodzić się od ruskiej monety "<i>nogata</i>", związanej wcześniej z arabską srebrną drachmą. Na Rusi Kijowskiej nogata stanowiła ekwiwalent wyprawionej skóry niedźwiedzia lub wilka i stanowiła dwudziestą część wprowadzonej do obiegu przez Wikingów w IX wieku <i>grzywny</i>, która z kolei odpowiadała początkowo wadze pół funta srebra, w formie kutych sztabek. W X/XI wieku grzywna stanowiła na Rusi, w Czechach i w Polsce wartość jednego konia (stąd nazwa, pochodząca od końskiej grzywy). W języku starosłowiańskim <i>*griva </i>to grzywa, szyja lub kark<i>, </i>stąd *<i>grivĭna </i>- naszyjnik<i>, </i>dzisiaj w języku rosyjskim pod słowem "<i>grivna". </i>W Polsce spotykane są z tego okresu grzywny żelazne w formie tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82acid%C5%82o">płacideł</a> - przedmiotów użytkowych (np. siekier) spełniających rolę pieniądza.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Geneza Gdańska w dalszym ciągu jest więc przez archeologów niedostatecznie rozpoznana, co nie przeszkadza historykom wypełnić istniejące poważne luki o początkach miasta wyłącznie "słowiańskością". Nie można jednak zaprzeczyć, że w najstarszych warstwach archeologicznych gdańskiego grodu znajdowane są datowane na XI wiek zabytki pochodzenia wikińskiego, jak na przykład mosiężne okucie ażurowe "typu gotlandzkiego", zdobiona drewniana łyżka ze splotem pierścieniowo-łańcuchowym w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Viking_art#Borre_Style">stylu Borre</a> (znanym z zabytków m.in. w Wolinie i w Uppåkra koło Lundu), oliwkowego koloru tasiemka z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Brokat_%28tkanina%29">brokatu</a> pochodzenia bizantyjskiego (z wzorami wyszywanymi srebrną nicią), grzebienie bogato ornamentowane czy - <i>last but not least</i>, drewniana zawieszka w kształcie młotka <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Thor">Thora</a> - nordyckiego boga piorunów, siły, ochrony ludzi, uzdrawiania i płodności.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnALcwV60BmBDlkuweRBCWQqJH2x-5pULBx30BA93835PkK4ap1aEFyhRQtXID0Z9tI7UoQfFPDYFWvIFvMcqYKrqbxEdo7Q-ur5L8NJzcmS8DH6hIyfoCymLmp3t1VGD99eA2Or0PYXE/s1600/Thor%2527s+hammer+Wolin+8th+cent.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnALcwV60BmBDlkuweRBCWQqJH2x-5pULBx30BA93835PkK4ap1aEFyhRQtXID0Z9tI7UoQfFPDYFWvIFvMcqYKrqbxEdo7Q-ur5L8NJzcmS8DH6hIyfoCymLmp3t1VGD99eA2Or0PYXE/s320/Thor%2527s+hammer+Wolin+8th+cent.jpg" width="265" /></a>Jest ona podobna do bursztynowego młotka Thora z Wolina, datowanego na VIII wiek (zdjęcie obok). Przechowywany jest w niewystawianych zbiorach <a href="http://muzeum.szczecin.pl/zbiory/archeologia/sredniowiecze.html">Muzeum Narodowego</a> w Szczecinie, które na nieznanych bliżej podstawach odgadło jego zdaniem oczywisty (bo w stwierdzony w definitywnej formie), chociaż niezrealizowany "zamiar" wolińskiego producenta, jakoby obiekt ten "przeznaczony był na eksport do Skandynawii". Niełatwo jest czytać zamysły osoby nawet nam nieobcej, więc zachodzę w głowę jak "dało się" odczytać intencje niezidentyfikowanej osoby sprzed ponad tysiąca lat? "Import" i "eksport" to wygodne, bo czysto deklaratywne, a zdecydowanie nadużywane narzędzia interpretacyjne dla zabytków ruchomych, w rękach naszych archeologów i historyków.<br />
<br />
Czasami łatwiej naszym archeologom przychodzi formułowanie karkołomnych nieraz teorii dotyczących odkrytych artefaktów, aniżeli ich szczegółowe zinwentaryzowanie i opisanie, co wydaje się podstawowym zawodowym obowiązkiem. Nie wiemy na przykład, ile młotków Thora osadzonych było na pierścieniu znalezionym na Srebrnym Wzgórzu w Wolinie na początku lat 1960-tych, pomijając już sam brak publikacji graficznej zabytków. Był to prawdopodobnie tak zwany pierścień wotywny, charakterystyczny dla rejonów środkowej Szwecji rodzaj amuletu, ale znaleziony także w Truso. Większość znajdowanych pierścieni Thora datowana jest na IX wiek i pochodzi z terenów wokół jeziora Mälaren - czyli miejsca narodzin wcześniejszej, wspomnianej wyżej, kultury Vendel. Uderzające są w tym kontekście resentymenty niektórych badaczy wobec odkrywanych w Polsce artefaktów wikińskich, co dzisiaj uniemożliwia jeszcze ich pełną inwentaryzację, nie mówiąc już o publikacjach, które byłyby dostępne szerokim środowiskom zainteresowanych badaczy w kraju i za granicą.<br />
<br />
Dodajmy, że odkryty w Gdańsku orientalny jedwab znajdowany był również w innych grodach Polski, m.in. w Opolu i Kruszwicy, datowany na XI-XII wiek. W tej ostatniej była to stuła (szal), tkana złotą nicią z inskrypcjami i figurami, a także złoty krzyż bizantyjski. Wyjątkowy jest zbiór aż ośmiu rodzajów tkanin w jednym z grobów wikińskich w Kałdusie. Identyfikowane są one z podobnymi tkaninami pochodzącymi ze Skandynawii i z Rusi, w tym jedna z nich oceniona jako tkanina koptyjska (egipska). Niektóre z tych tkanin porównywalne są z innymi znajdowanymi na Pomorzu, w Wielkopolsce i na <span style="line-height: 18.3999996185303px;">Ś</span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">l</span>ąsku. O wcześniejszej obecności Wikingów u ujścia Wisły świadczy skarb 17 dirhemów arabskich z lat 724-813, bitych m.in. w Samarkandzie i Bagdadzie, odkrytych 30 km na wschód od Gdańska, w miejscowości <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Stegna#Historia">Stegna</a>, dawniej Steegen. Znane są monety bite przed powstaniem Gdańska, a odkryte w jego dzisiejszych dzielnicach: na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ra_Gradowa">Górze Gradowej</a> - monety arabskie, saskie i ottońskie oraz srebrna moneta angielskiego króla <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ethelred_II_Bezradny">Ethelreda II</a>, w <a href="http://www.wikiwand.com/pl/%C5%9Awi%C4%99ty_Wojciech_(Gda%C5%84sk)"><span style="line-height: 18.3999996185303px;">Ś</span>więtym Wojciechu</a> - monety arabskie i bizantyjskie (prawdopodobnie kolekcja zgromadzona w XIX wieku) oraz w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Oliwa_%28Gda%C5%84sk%29">Oliwie</a> - dwa skarby z monetami arabskimi. Po południowej i wschodniej stronie Bałtyku są cztery miejsca, które z uwagi na znalezione tam najstarsze dirhemy z VIII wieku, można uznać jako tereny, gdzie powstały pierwsze wikińskie centra handlowe wśród Słowian i plemion bałtyjskich: ujście Piany, delta Wisły i Pregoły, ujście Dźwiny oraz ujście rzeki Wołchow do jeziora Ładoga.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Jeżeli odrzuciliśmy z góry hipotezę o założeniu Gdańska w inicjatywy Duńczyków lub Szwedów w okresie niezależności politycznej Pomorza wschodniego od Polski (co czynią konsekwentnie historycy), to zbliżamy się do innej hipotezy, że założycielem miasta był Kazimierz Odnowiciel (po 1047 roku) albo raczej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_II_Szczodry">Bolesław II Szczodry</a> - jednakże z pomocą skandynawskich budowniczych, a następnie handlowców i rzemieślników. Taki wniosek nie wynika tylko z danych archeologicznych i z niewyjaśnionej toponimii Gdańska (o czym poniżej), ale i z faktu, że po zapaści Polski wynikłej z kryzysu politycznego z lat 1038-1039 (bunt arystokracji i wygnanie z kraju księcia Kazimierza, powstanie ludowe, powiązane z wyżej wspomnianą reakcją pogańską oraz napad na Polskę przez czeskiego króla Brzetysława I) kraj był zrujnowany, a rzemieślników brakowało do tego stopnia, że Bolesław Szczodry podjął się zbrojnego ataku na Czechy (nieudanego) w celu odebrania im fachowców, których uprowadził ze sobą Brzetysław.<br />
<br />
Można przypuszczać, że po opanowaniu Pomorza Gdańskiego to właśnie znających fach morski skandynawsko-słowiańskich Pomorzan Bolesław Szczodry użył dla wsparcia inwazji wikińskiej na Anglię przez króla duńskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Swen_II_Estrydsen">Swena II Estrydsena</a> w AD 1069, o której pisał angielski kronikarz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Orderic_Vitalis">Orderic Vital</a> (łac. <i>Ordericus Vitalis</i>) w swojej "Historia Ecclesiastica": "Jego [Swena Estrydsena] potęga była wielka; zebrał wszystkie siły, jakie uzyskał od przyjaciół i krajów sąsiednich, którym [wcześniej] był pomocny. Pomogła mu Polska, Fryzja i Saksonia." ("<i>Hic ingenti potentia pollebat, universas regni sui vires contrahebat, quibus a vicinis regionibus et amicis auxilia magna coacervabat. Adjuvabant eum Polenia, Frisia necne Saxonia</i>")<i>.</i><br />
<br />
Spójrzmy na srebrną monetę wybitą przez Swena Estridsena w AD 1047 w Lundzie, inspirowaną monetami bizantyjskimi, jakie sprowadził z Konstantynopola tamtejszy Wareg Harald Hardrade (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Harald_III_Srogi">Harald III Srogi</a>), wówczas na krótko sprzymierzeniec Swena. Harald po drodze z Bizancjum żył na Rusi u <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jaros%C5%82aw_I_M%C4%85dry">Jarosława Mądrego</a>, gdzie w Nowogrodzie poślubił jego córkę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/El%C5%BCbieta_Jaros%C5%82aw%C3%B3wna">Elżbietę Jarosławównę</a>. Chodzi tutaj o monetę, będącą jednym z pierwszych znanych przedstawień Chrystusa Pantokratora w Skandynawii, które stanie się wkrótce, tak jak i w Europie, głównym motywem dekoracyjnym w absydach duńskich kościołów.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEFWZfAYGiUC-r_5oqH7KfM2ks2omwAik0ZLqOiAa5sR7oeVBtWtpWNsZzH0o_uSR9QkAc8MDgyQF658kDg8yyxXMwY9qzfJJyNe3fHm1PTH29eUDSiY_229KBls-Ovxva2Mbrwlu-gEE/s1600/Sven+Estridsen+Byzantine+coin.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="336" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEFWZfAYGiUC-r_5oqH7KfM2ks2omwAik0ZLqOiAa5sR7oeVBtWtpWNsZzH0o_uSR9QkAc8MDgyQF658kDg8yyxXMwY9qzfJJyNe3fHm1PTH29eUDSiY_229KBls-Ovxva2Mbrwlu-gEE/s640/Sven+Estridsen+Byzantine+coin.jpg" width="640" /></a></div>
Dostępne dzisiaj źródła milczą, w jaki sposób król duński Swen Estrydsen stał się wcześniej, przed rokiem 1069, pomocny polskiemu. Być może wsparł on pod koniec 1063 roku Bolesława Szczodrego w spacyfikowaniu wschodnich Pomorzan, którzy w roku 1060 na krótko wyzbyli się zależności od Polski. Kontrolowane przez nich emporium w Truso, jeżeli nie w 1047 roku po zwycięstwie Kazimierza Odnowiciela nad Masławem, to prawdopodobnie w 1063 roku zostało przez Szczodrego zniszczone, a z pomocą Duńczyków założony został dogodniej usytuowany niż Truso gród i port gdański.<br />
<br />
Zwróćmy uwagę, że Swen przyjął swoje nazwisko od imienia swojej matki Estrydy Małgorzaty, jak już wspomniałem, siostrzenicy Bolesława Chrobrego i siostry Kanuta Wielkiego. Jest on założycielem królewskiej dynastii <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/House_of_Estridsen">Estrydsenów</a>, których godło weszło w skład <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_Danii">herbu Danii</a>, a także, w sposób zbliżony - czy przypadkowo ? - do przyszłego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_Anglii">herbu Anglii</a>. Także postwikińska <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_and_coat_of_arms_of_Normandy">Normandia</a> przyjęła (obok, we wcześniejszym okresie, tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC_skandynawski">krzyża skandynawskiego</a>) w swoim herbie ten sam temat tak zwanego kroczącego, strzegącego (bo z podniesioną łapą) leoparda (franc. <i>léopard passant gardant</i>) lub lwa. Przyjmuje się, że w heraldyce sylwetki lwów różnią się od leopardów tym, że lwy przedstawiane są zwykle w postaci stojącej i z głową z profilu. Tym nie mniej Anglicy wolą nazywać swój herb jako wizerunek z lwami.<br />
<br />
Oto próba rekonstrukcji grodu gdańskiego z końca XI wieku (rys. K. Nowalińska, 1995). Widoczne jest wewnętrzne ogrodzenie siedziby feudała - zasadźcy (łac. <i>locator</i>) grodu oraz kwartał rybacko-rzemieślniczy. Brakuje natomiast na rysunku po zachodniej stronie grodu, na stałym lądzie, osady przygrodowej.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8mMMLRKf2Y0JaRHKHQA10pxdJs-55u8Sm_z7XdMx7Jy5UFAuzC9VsQBWOpIoNydv7FSHPctgmp5Nezvp40uHw72fGRKI49Gcq2YqirXHlnLWiB8SBPeuknR9bp2IV2XmYVJzL2YJrFqQ/s1600/Gdansk+AD+996.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="249" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8mMMLRKf2Y0JaRHKHQA10pxdJs-55u8Sm_z7XdMx7Jy5UFAuzC9VsQBWOpIoNydv7FSHPctgmp5Nezvp40uHw72fGRKI49Gcq2YqirXHlnLWiB8SBPeuknR9bp2IV2XmYVJzL2YJrFqQ/s1600/Gdansk+AD+996.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Nazwa Gdańska, wywodzona od prasłowiańskiego rdzenia <i>*gъd</i>, oznaczającego teren wilgotny, mokradła - chociaż dawno zadekretowana jako toponimia bezdyskusyjna i rozstrzygająca, nie jest w istocie jedyną możliwą hipotezą do przyjęcia. Gdańsk brzmi podobnie jak w języku duńskim <i>Dansk</i> (duński), <i>Polsk </i>(polski), <i>Pommersk</i> (pomorski); w języku szwedzkim odpowiednio: <i>danska, polska, pommerska</i>. Wiele nazw miast/grodów w wikińskiej Rusi, w tym starszych niż Gdańsk (Połock, Smoleńsk, Mińsk, Pińsk, Witebsk, Kursk, Archangelsk, Łuck, wołyński Czersk), a w Polsce zwłaszcza na Mazowszu (Płock - ze wspomnianą wyżej ewolucją końcówki -sk na -ck, Bielsk, Czerwińsk, Stupsk, Grzebsk, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szre%C5%84sk">Szreńsk</a>, Płońsk, Czersk, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Grudusk">Grudusk</a>, Serock, Sońsk, Pułtusk, Świeck, Nasielsk, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lutomiersk">Lutomiersk</a>, Mińsk i inne w kierunku Rusi), w Wielkopolsce (Słońsk, Dolsk, Zbiersk) itd., a także Słupsk i pobliski Puck, posiadają zakończenie na -sk lub -ck.</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Być może zawarty w nazwie Gdańsk i w innych nazwach polskich rdzeń *gъd wywodzi się jednak z prasłowiańskiego *gadь (< guodh-/*guedh-), oznaczającego żmiję, gada, tak jak Gъdьska župa była <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Opole_(%C5%9Bredniowiecze)">opolem</a> zamieszkałym przez południowosłowiańskie plemię <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gadczanie">Gadczanów</a> (starosłow. Gьdьščani). Nie tylko więc małopolski Gdów mógł być pozostałością po zamieszkujących te ziemie przed Lachami/Lędzianami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82a_Chorwacja">Białych Chorwatach</a>, ale i nazwy takie jak Gdecz, Gdańsk i Gdynia mogą być echem wcześniejszych wpływów językowych chorwackich Słowian z pogranicza z Rusią w kierunku Wielkopolski i Zatoki Gdańskiej. W drodze na Bałkany Chorwaci pozostawili po sobie, znani w historiografii jako <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chorwaci_czescy">Chorwaci czescy</a>, miejscowość <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kdyn%C4%9B">Kdyně</a> w Czechach, zwaną dawniej Kdyn (dokument z 1369 roku). Na chorwackiej wyspie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hvar_(wyspa)">Hvar</a> przetrwała do dziś nazwa Gdinj, a w gminie Pag miejscowość Dinjiška (po starej nazwie Gdinjiška) - oba toponimy z rdzeniem *gъd. Zwróćmy uwagę, że w suchym, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kras_%28geologia%29">krasowym</a> krajobrazie Chorwacji trudno byłoby znaleźć uzasadnienie na wywodzenie znaczenia słowa *gъd od bagna, mokradła. Być może Chorwaci pozostawili po sobie nazwę <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Karkonosze">Karkonoszy</a>. Pierwotna nazwa tych gór składa się ze słów "krk", oznaczający kark, szyję - od protosłowiańskiego <!--[if gte mso 9]><xml>
<o:OfficeDocumentSettings>
<o:RelyOnVML/>
<o:AllowPNG/>
</o:OfficeDocumentSettings>
</xml><![endif]--><i>*kъrkъ </i>- zginać, obracać, oraz z drugiego słowa nosić. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krk_(wyspa)">Krk</a> to nazwa najbardziej zaludnionej wyspy w Chorwacji.<br />
<br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:DoNotShowRevisions/>
<w:DoNotPrintRevisions/>
<w:DoNotShowMarkup/>
<w:DoNotShowComments/>
<w:DoNotShowInsertionsAndDeletions/>
<w:DoNotShowPropertyChanges/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>FR-BE</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Tableau Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:auto;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:auto;
mso-para-margin-left:35.7pt;
text-indent:-17.85pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]-->Duński geograf i historyk Herman Rütgers w swoim traktacie "<i>Regnorum Daniae ac Norvegiae ut et omnium ad ea pertinentium regionum historica et chorographica descriptio</i>", Amsterdam 1669 pisze: "Tutaj także, Zatoka Codanus, ... dla łagodności wymowy nazywana jako Codani, Godani, Gedani, Gdani stąd Dani, w ten sam sposób jak miasto Dantiscum, o starej nazwie Gedanum, a przez Słowian nazwane Gdansck." ("<i>Hinc quoque, Codanus Sinus, ... per Euphoniam sicut Codani, Godani, Gedani, Gdani unde Dani, perinde ac Dantiscum civitas, antiquum nomen Gedanum obtinens, Gdansck à Slavis nuncupatur</i>."). Wspomniany wyżej pomorski kronikarz Tomasz Kantzow na swoim szkicu mapy z AD 1538 określił to miasto jako Dantsk.<br />
<br />
"Sinus Codanus" to dzisiejsze Cieśniny Duńskie, które tak nazwał pierwszy znany rzymski geograf <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pomponius_Mela">Pomponius Mela</a> w AD 43 w swoim dziele "<i>De situ orbis libri III</i>" (trzecia książka, rozdz. 3), od nazwy dzisiejszej wyspy Zelandii, zwanej za jego czasów Codanovia. Niektórzy badacze mylnie łączą tą ostatnią nazwę ze Skandynawią, a <i>Sinus Codanus</i> z całym Bałtykiem, podążając za późniejszym od Meli i zniekształconym opisem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pliniusz_Starszy">Pliniusza Starszego</a>: <i>"... immanem…sinum, qui Codanus vocatur, refertus</i><i> insulis, quarum clarissima est </i><i>Scatinavia, incopertae magnitudini</i>" - "olbrzymia zatoka zwana Codanus pełna wysp, z których najsławniejsza to Skandynawia, o nieznanej wielkości". Niektórzy nasi historycy słusznie domyślają się związku Zatoki Kodańskiej (<i>Sinus Codanus</i>) z Zatoką Gdańską. Jest to jednak związek etymologiczny, a nie geograficzny.<br />
<br />
Mylnie bowiem sądzą, że pod tą łacińską nazwą rzymscy geografowie mieli na myśli akwen, nad którym tysiąc lat później powstał Gdańsk. Nazwa Zatoki Gdańskiej pojawiła się po raz pierwszy jako <i>Sinus Venedicus </i>(Zatoka Wenedyjska lub Wandalska - jak wywodzi <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Magnus">Johannes Magnus</a> w dziele "<i>Historia Ioannis Magni Gothi Sedis Apostolicae Legati Svetiae Et Gotiae</i>", Rzym 1554) u <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz">Ptolemeusza</a> w II wieku n.e. Wydaje się, że pozostali nad Zatoką Gdańską po okresie wędrówek ludów Wenedowie/Wandalowie wymieszali się ze Słowianami (tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Akulturacja">akulturacja</a>) tak, że powstał germańsko-słowiański lud używajacy mowy słowiańskiej, który wspomniany już Prokop z Cezarei zaliczył już do Słowian, a <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jordanes">Jordanes</a> uznał Słowian, Wandali i Antów jako pochodzących ze wspólnego pnia etnicznego. Oto fragment mapy z <i>Gedanum</i> i <i>Venedicus Sinus</i>, ze zbioru "Geografia cioe descrittione universale della terra partita...", wydanego w Wenecji w 1598 roku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhe1pitbR5p1_7QS9PQrXINfTghFHzHJTpEfKYPStseGJx95H7vQXFGfDVihI2PfSx2H8l2SVjio6npY2oQ42g6LndWpeUkSk5OQcd_nfxwhhvvim0iwCRTQI08Y2Xc-nwP_dfpMRxZMgk/s1600/Venedicus+Sinus+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="376" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhe1pitbR5p1_7QS9PQrXINfTghFHzHJTpEfKYPStseGJx95H7vQXFGfDVihI2PfSx2H8l2SVjio6npY2oQ42g6LndWpeUkSk5OQcd_nfxwhhvvim0iwCRTQI08Y2Xc-nwP_dfpMRxZMgk/s640/Venedicus+Sinus+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Herman Rütgers pisze dalej, że (moje wolne tłumaczenie) "Godne jest
uwagi, że nasi Gotowie zamieszkiwali kiedyś na Pomorzu i w Prusach, a za
pośrednictwem sąsiadujących Germanów ich nazwa została zaszczepiona nie
tylko na Jutii (prawopodobnie Cymbrii - południowej Jutlandii - przyp.
mój), Jutlandii i Gutlandii (północna część Jutlandii - przyp. mój), ale
także na wyspach dwóch królestw - Zelandii i Gotlandii, dawniej zwanych
jako Godanonia i Gothonia". ["... <i>est memorabile, quod nostri Gothi
Pomeraniam et Borussiam olim inhabitantes, et à vicinis Teutonibus
adiuti, nomen suum in Iutiam, Iutlandiam vel Gutlandiam non tantum,
verum etiam in Insulas illas duas Regias Zelandiam et Gothlandiam,
Godanoniae et Gothoniae nominibus olim notas..</i>."]. Dawna nazwa Zelandii jako łacińskiej Godanonii jest bliska Gedanii - łacińskiej nazwie Gdańska.<br />
<br />
Tytuł "<i>Dux Wandalorum</i><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>FR-LU</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]-->" występuje w wielu dokumentach źródłowych
nie tylko wobec Mieszka I, ale i w stosunku do książąt pomorskich i
obotryckich. Wandalowie to wszakże plemiona wschodniogermańskie,
najprawdopodobniej pochodzenia skandynawskiego. Tytułami książęcymi nie
posługiwano się w dokumentach "na wyrost" lub przypadkowo;
odzwierciedlały one zwykle tereny i ludy poddane określonemu władcy. W odtworzonej treści XI-wiecznego epitafium wyrytego na grobowcu Bolesława Chrobrego ("<i>Chabri Boleslai</i>"), jaka zachowała się w XV-wiecznym włoskim dokumencie w Huntington Library, San Marino, Kalifornia (HM 1036, foliał 206v), kierowane są ku jego pamięci takie między innymi słowa: "Sławny książę, chwała Tobie Bolesławie Waleczny ... królestwo Słowian, Gotów i Polan ..." (<i>Inclite dux tibi laus strenue Boleslaus ... regni Sclavorum Gottorum sue Polonorum …</i>). Chrobry został więc nazwany władcą miejscowych Słowian (zamieszkujących bardziej południową Polskę) i Gotów (osiadłych w północnych terenach Polski) oraz przybyłych z Rusi Polan (skupionych w Wielkopolsce).<br />
<br />
Zrodzony dopiero wraz z założeniem grodu gdańskiego pod koniec XI wieku
związek etymologiczny nazw "kodańska" i "gdańska", wydaje się, tylko
usankcjonował wcześniejsze, wielowiekowe słowiańsko-skandynawskie
wymieszanie etniczne w rejonie południowego Bałtyku. Jeszcze dziś Czesi i
Słowacy mówią na Kopenhagę <i>Kodaň</i>, a na Danię <i>Dánsko </i>(<i>Danska</i>).
Na starym wareskim szlaku z Grodów Czerwieńskich do Zatoki Gdańskiej
leży Czerwińsk nad Wisłą i Czerwińsk na północ od Grudziądza. Kto wie
czy Kodeń, leżący nad Bugiem na szlaku z Grodów Czerwieńskich (w części
położonej po polskiej stronie dzisiejszej granicy w trójkącie Waręż -
Czermno / Perespa - Gródek nad Bugiem) do Zatoki Gdańskiej
("kodańskiej") oraz Gdeszyn w tychże Grodach i Gdów koło Bochni nie mają
związku ze słowiańsko-wareskimi relacjami, tak jak je mają Gdańsk i
Gdecz (obecnie Giecz)? Wszak małopolski Gdów, wielkopolski Gdecz i
pomorski Gdańsk leżały na głównych kierunkach ekspansji ruskich Waregów.
Nad Warężanką, lewym dopływie Bugu, leży po stronie ukraińskiej
miejscowość Waręż (w dokumencie z AD 1538 - Waranss). Oba te toponimy, w języku ruskim odpowiednio
Warienżanka i Wariaż, nawiązują wyraźnie do Wariagów czyli po polsku
Waregów.<br />
<br />
Zatrzymajmy się na chwilę w starej osadzie w Czerwińsku nad Wisłą, przywołanej poraz pierwszy jako <i>Cyruenzch </i>w tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Falsyfikat_mogile%C5%84ski">Falsyfikacie Mogileńskim</a> pod rokiem 1065 (fragment dokumentu na zdjęciu poniżej, źródło: wikipedia).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQsH2SPefxlx0zTxbd171K2JxxeKIznloQ0urY5UV-TyV5AsD1SaX866VbtZDa-a4nm5PllQgjMiWytnslj2njYvxWn5G9XUx61jj8R1gaxXMXUfAN-EXfWwmw9VqMiyj9Mr2H2knAF4o/s1600/Falsyfikat+mogilenski+ed1.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="294" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgQsH2SPefxlx0zTxbd171K2JxxeKIznloQ0urY5UV-TyV5AsD1SaX866VbtZDa-a4nm5PllQgjMiWytnslj2njYvxWn5G9XUx61jj8R1gaxXMXUfAN-EXfWwmw9VqMiyj9Mr2H2knAF4o/s640/Falsyfikat+mogilenski+ed1.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br />
Określenie dokumentu jako "falsyfikat" jest nieścisłe i mylące, bowiem dokument jest jak najbardziej oryginalny, jednakże z jego treści wynika, że powstał on w obecnej formie około 1155 roku. Nie oznacza to jednak, że nie został on wówczas przynajmniej w części spisany ze starszych dokumentów, sięgających nawet roku 1065. Jedno jest pewne, że klasztor w Czerwińsku pod łacińską nazwą <i>Cervenscum </i>założył w latach 1129-1138 wspomniany biskup płocki Aleksander. Przed tym okresem była tam z pewnością osada o słowiańskim brzmieniu zbliżonym do nazwy Czerwieńsk, stworzona przez lokalnego suwerena.<br />
<br />
Wspomnieliśmy już wyżej, że klasztor mógł powstać z organizacyjno-kulturowym wsparciem opactwa św. Idziego w Liege, z której to diecezji pochodził biskup Aleksander. Nic więc dziwnego, że jeszcze w dzisiejszym kościele poklasztornym widoczne są liczne elementy architektoniczne, charakterystyczne dla sztuki romańskiej w Lotaryngii. Zaskakujące są natomiast w Czerwińsku detale w ornamentyce, odwołujące się do wikińsko-normandzkich, a więc o korzeniach pogańskich tradycji kulturowych. Obecność fantastycznych bestii i monstrów w polskich kościołach romańskich nie może zresztą dziwić, bowiem w ornamentyce całej romańskiej Europy tradycje pogańskie zostały przeniesione do rodzącej się sztuki chrześcijańskiej. Mówimy tutaj jednak konkretnie o możliwych elementach normańskich, widocznych w narożnej głowicy w portalu romańskiego w Czerwieńsku. Pokazana jest ona na poniższym zdjęciu z lewej strony i zestawiona z podobnymi motywami na dwóch narożnych głowicach w południowym portalu kościoła św. Marcina w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Holt_Fleet">Holt Fleet</a>, hrabstwo Worcester w Anglii (prawe zdjęcie).<br />
<br />
Motywy z mazowieckiego Czerwińska i z normandzkiego
Holt, tak pod względem przedstawień figuratywnych, jak i od strony
wyrazu artystycznego są bardzo do siebie zbliżone. W istocie wyobrażenia smoków, węży i motywów roślinnych wydobywających sie z ust ludzkich nie są rzadkie w ornamentyce
romańskiej w Europie, ale w przypadku Czerwieńska tworzą kompozycyjnie pewne przesłanie, ideę o kontroli smoków - sił zła jednak tym razem nie przez chrześcijańskich świętych (co jest typową narracją), lecz przez jakieś "inne osoby".<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiszFoscE9fMVuE91xdjORcHvOApc-8F4h0KTyeO2nvSIdzhJD05CAkn8YbmrMiubBJqBDMVVLzlYL60kVkeuk1RJ5ZiOJsn0T4q-eq0Yc9DfM6C2c5u55IeIwTu8bgAdgQsgS3x5DUyJo/s1600/Czerwinsk+%2526+Holt+smoki.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="198" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiszFoscE9fMVuE91xdjORcHvOApc-8F4h0KTyeO2nvSIdzhJD05CAkn8YbmrMiubBJqBDMVVLzlYL60kVkeuk1RJ5ZiOJsn0T4q-eq0Yc9DfM6C2c5u55IeIwTu8bgAdgQsgS3x5DUyJo/s640/Czerwinsk+%2526+Holt+smoki.jpg" width="640" /></a></div>
Holt zostało wymienione w tzw. Domesday Book (o którym to dokumencie mówiliśmy wyżej) w AD 1086, którego kościół był już wtedy w trakcie przebudowy przez Normanów, nowych władców Anglii. Z przełomu XI/XII wieku pochodzi powyższy fragment portalu tego kościoła. Lewa głowica na prawym zdjęciu przedstawia wąsatą i brodatą głowę w koronie oraz ramiona i dłonie chwytające wychodzące z szeroko otwartych ust dwa węże-smoki. Oczy w głowie są duże, wyraźne, z otworami w źrenicach. Prawa głowica wyobraża zwiniętego, z otwartym szeroko pyskiem z zębami smoka, z naciętymi brwiami i o wielkich, w kształcie migdała ślepiach i otworach w źrenicach.<br />
<br />
Głowica czerwińska przedstawia dwie postacie trzymające smoki za otwarte, zębate pyski, które to smoki owijają ogony wokół nóg tych figur. Postać z lewej strony nosi koronę, a ta z prawej jest osobą starszą od pierwszej, czyli bardziej doświadczoną, ale fizycznie równie sprawną jak pierwsza. U ich nóg wyłaniają się dwie wąsate głowy z wielkimi oczami i z otworami w źrenicach, w hełmach-szyszakach - uosabiających zapewne siły zła, z których z szeroko otwartych ust wydobywają się po dwa węże-smoki, czyli omawiane wyżej żmije.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgob-HbPJyqj-1uTU5JDrHp0oNdpEnEgYg13VbNOKzw09pXn8o5c2WKnxNwuPDF0YSuPpbwXZRiX-6g8ooHegF5DzDhKzPFf_XmB71lBPpURv3ylqFb2UueHf9BIZhj_fSJxup8pnmxq4s/s1600/Initiale+A+st-Michel+Bible+Harding.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgob-HbPJyqj-1uTU5JDrHp0oNdpEnEgYg13VbNOKzw09pXn8o5c2WKnxNwuPDF0YSuPpbwXZRiX-6g8ooHegF5DzDhKzPFf_XmB71lBPpURv3ylqFb2UueHf9BIZhj_fSJxup8pnmxq4s/s320/Initiale+A+st-Michel+Bible+Harding.jpg" width="266" /></a></div>
Zagadkowe są postacie z Czerwińska, sugerujące ich panowanie nad smokami. W tradycji chrześcijańskiej skuteczną walkę smokom wydawali zarówno św. Jerzy jak i św. Michał, jak przedstawia na przykład tzw. <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bible_d'%C3%89tienne_Harding">Biblia Hardinga</a> ze wspomnianego wyżej zakonu w Cîteaux, z około AD 1111. Ich wizualizacja jest jednak całkiem inna, niż naszych postaci. Obydwaj święci przedstawiani są w strojach rycerskich lub w szatach, zwykle na koniu, z mieczem lub włócznią przeszywającą smoka. Obydwaj mają głowy rzecz jasna w nimbie świętości. Ani jednej z tych cech nie przedstawia postać z Czerwińska. W tradycji saksońsko-wikińskiej pogromcą smoka był wspomniany już wyżej, legendarny władca Beowulf. Czy to nie jego wyobrażenie (postać z lewej strony, z koroną na głowie), a także jego towarzysza <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wiglaf">Wiglafa</a> (starsza postać z prawej strony) przedstawia kapitel portalu kościoła w Czerwińsku?<br />
<br />
Być może postacie z Czerwińska to jednak całkiem inni bohaterowie średniowiecznych albo nawet antycznych legend, jak sugerowała na przykład historyk sztuki Teresa Mroczko (1932-1990), nazywając <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hermes">Hermesem</a> postać starca z prawej strony kapitelu. Ta postać chyba niekoniecznie kojarzy się z tym właśnie greckim bogiem, ale może mieć ogólnie związek z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kult_heros%C3%B3w">kultem herosów</a> w mitologii greckiej, nadal żywej wśród artystów bizantyjskich. Któryś z tych herosów potrafił zapewne oswajać i obłaskawiać nawet groźne smoki, aby te służyły swym panom, chroniły ich i ich bliskich przed innymi siłami zła, czy też przed zagrożeniem ze strony innych ludzi. O tej "dobrej stronie" smoków, nieznanej w mitologii chrześcijańskiej, wczesnośredniowieczne ludy nordyckie dowiadywały się również od swoich perskich i arabskich partnerów handlowych, u których tradycje "dobrych smoków" są jeszcze starsze.<br />
<br />
Nawiasem mówiąc jest zadziwiające, że Teresa Mroczko - ta bardzo zasłużona badaczka, o cennym dorobku naukowym, jest chyba częściej cytowana w pracach naukowych na Zachodzie niż w Polsce. Wikipedia, stająca się coraz bardziej miarą społecznej aktywności intelektualnej w poszczególnych krajach, w swojej polskiej wersji nie zawiera profilu biograficznego i bibliografii tej badaczki. Partykularny, aspołeczny stosunek środowisk historyków do dorobku naukowego innych kolegów po fachu czasami przypomina niechęć konserwatorów zabytków do niektórych pomników naszej kultury i historii: "są, ale lepiej gdyby ich nie było".<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbWXj4PcczR9AXEc2P_HLv9E9w8LpVwEGE921nnFGnK-9FtTZeSMQzhtN-_z4eQ_ZTS0BR3xvVG41f0koa1bpPqciRYh1RJ0xX1B8o2bJi59SxpFu0EHxybJsSGlo5VeJL2JTnSxK3Y3w/s1600/Aulnay+Michel+Rochat+ex+Art+roman.JPG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbWXj4PcczR9AXEc2P_HLv9E9w8LpVwEGE921nnFGnK-9FtTZeSMQzhtN-_z4eQ_ZTS0BR3xvVG41f0koa1bpPqciRYh1RJ0xX1B8o2bJi59SxpFu0EHxybJsSGlo5VeJL2JTnSxK3Y3w/s320/Aulnay+Michel+Rochat+ex+Art+roman.JPG" width="306" /></a>Pewną analogią do czerwińskiego poskramiacza smoków jest scena z kapitelu w romańskim kościele św. Piotra w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Pierre_d'Aulnay">Aulnay</a> z pierwszej połowy XII wieku, kiedy to miasto należało do historycznego Księstwa Akwitanii, władanego przez "z bożej łaski króla Anglii, księcia Normandii i Akwitanii" <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_II_Plantagenet">Henryka II Plantageneta</a>. Z Aulnay pochodził też normański ród, z którego rycerz Gohier z Aulnay wspomniany jest przy transakcji wymiany ziemi w Normandii z AD 1231. Nie można więc pominąć normańskich wpływów kulturowych przy budowie tego kościoła (foto: Michel Rochat). Pamiętajmy, że podczas panowania tego jednego z najsilniejszych władców w Europie w Watykanie zasiadał <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hadrian_IV">Adrian IV</a> (Hadrian IV), jedyny angielski papież w historii Kościoła, za którego pontyfikatu rozbudowany został klasztor w Czerwińsku.<br />
<br />
Popatrzmy jeszcze na zagadkowe twarze wyryte w głowicach kolumn we wspomnianej wyżej kaplicy zamkowej w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Durham_Castle">Durham</a> (z lewej strony na zdjęciu) i w katedrze w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gloucester_Cathedral">Gloucester</a> (z prawej strony). Ich wykonawcami byli XI-wieczni rzemieślnicy normandcy. Nie mają one w żadnym wypadku chrześcijańskiego charakteru sakralnego, ale umieszczone w świątyniach normańskich mogą przedstawiać przemyconego tam <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Odyn">Odina</a> (Odyna), boga normańskiego. Podobne wyobrażenia tego boga spotykane są w rzeźbach w drewnie i kamieniu na terenie Skandynawii. Przyjmuje się, że normańskie spirale na głowicach oznaczają motywy roślinne, listne, w ornamentyce chrześcijańskiej uznawane generalnie jako symbole raju. Spirale na narożnikach kapiteli występują także (niedokładnie odtworzone) w kościele św. Idziego w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Idziego_w_Inow%C5%82odzu">Inowłodzu</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHiZ2M0mWLPBtyvWkjeHkwH8d8lKUXyVmxfQlFdwSCpSUctxGO0W3YriNblpMyet80O3nozepVst1_FyUgGIItc-leamqVT1IeVTDKUNwn0VW4rQSmgS9n2pEz75NNR85ymJzyiAnIULY/s1600/Durham+%2526+Gloucester+capitals.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="238" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiHiZ2M0mWLPBtyvWkjeHkwH8d8lKUXyVmxfQlFdwSCpSUctxGO0W3YriNblpMyet80O3nozepVst1_FyUgGIItc-leamqVT1IeVTDKUNwn0VW4rQSmgS9n2pEz75NNR85ymJzyiAnIULY/s640/Durham+%2526+Gloucester+capitals.png" width="640" /></a></div>
<br />
<br /></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
Wróćmy nad Zatokę Gdańską. Puck jest najstarszym miastem w tej części Bałtyku, bowiem potwierdzone archeologicznie początki osadnictwa sięgają III-IV wieku, czyli czasów rzymskich. Poza odkrytymi z tamtego okresu pod fundamentami byłego zamku krzyżackiego szczątkami zabudowy, z Pucka pochodzą trzy złote monety cesarza bizantyjskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Teodozjusz_II_%28cesarz_bizanty%C5%84ski%29">Teodozjusza II</a> (AD 401-450). Do okresu wędrówek ludów w V wieku Puck był nie tylko miejscem, do którego docierał handel z terenów cesarstwa rzymskiego, ale i prawdopodobnie portem, podobnie jak wówczas Kołobrzeg, łączącym go ze Skandynawią będącą docelowym przeznaczeniem towarów rzymskich. Jeżeli w okresie rzymskim i migracyjnym znajdujemy na Pomorzu mniej liczne i mniej okazałe niż w Skandynawii artefakty to wynika to z faktu, że elity pomorskie były słabiej wykształcone i mniej zamożne, niż po północnej stronie Bałtyku. "Pomorskość" tych elit nie miała naturalnie jeszcze nic wspólnego ze słowiańskością, która miała dopiero co się tutaj zadomowić.<br />
<br />
Dwie złote monety Teodozjusza II (oraz m.in. złoty pierścień z napisem runicznym) znaleziono także w Karlinie nad Regą, 30 km od Kołobrzegu. Kupcy rzymscy i bizantyjscy dostarczali swoje towary z reguły na bazie dzisiejszej formuły handlowej FOB (<i>free on board</i>) port południowo-bałtycki, na co wskazuje fakt że po polskiej stronie Bałtyku znaleziono dotychczas około 60 tysięcy monet rzymskich, podczas gdy w Skandynawii niewiele ponad 11 tysięcy. Należy jednak pamiętać, że to nie na ziemiach południowo-bałtyckich ale w Skandynawii (Gudme,<span style="font-family: inherit;"> Uppåkra, Sorte Muld, Helgö, Lejre, </span>Tissø<span style="font-family: inherit;">), </span> koncentrowała się dla tamtejszych rodów arystokratycznych produkcja złotnicza, dla której część rzymskich monet posłużyła jako surowiec do przetopienia. Porty po połabsko-pomorsko-bałtyjskiej stronie obsługiwane były przez odbierające towary rzymskie statki skandynawskie, z przeznaczeniem głównie na wyspy duńskie, Gotlandię i Skandię.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUD_B4sf4jj22YxrFKcmByqj8QzHgOYq1z0mrl_VXYvpvmQTew3N9zE9h37g55Cjfgc52swXoblRvUcXl2C-_1HOdAVFTNsXB1kqPrxkc7MO4l6DVVbI0tYoF8MQz0M7QgkUuimbNWp58/s1600/Sorte+Muld+bracteats.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="243" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUD_B4sf4jj22YxrFKcmByqj8QzHgOYq1z0mrl_VXYvpvmQTew3N9zE9h37g55Cjfgc52swXoblRvUcXl2C-_1HOdAVFTNsXB1kqPrxkc7MO4l6DVVbI0tYoF8MQz0M7QgkUuimbNWp58/s320/Sorte+Muld+bracteats.jpg" width="320" /></a>Związek polskich ziem ze Skandynawią w okresie migracyjnym potwierdzają dwa egzemplarze zapinki tego samego typu znalezione w Sorte Muld na Bornholmie (zdjęcie obok) i w Radziejowie Kujawskim, datowane na początek VI wieku. Dopóki polski archeolog nie natknął się na egzemplarz z Bornholmu przez wiele lat utrzymywał (Bartosz Kontny 2014 "<i>The first relief brooch from the territory of Poland</i>"), że zabytek kujawski z uwagi na płytki relief reprezentuje typ tzw. "zapinki kontynentalnej" (zachodnioeuropejskiej), ze zdobieniem wskazującym na motywy przypisywane nordyckiej boginii płodności, <a href="http://www.wikiwand.com/pl/Freja">Freji</a> (Freya). Zaklasyfikował on broszkę z Radziejowa jako "import" (w domyśle z Europy zachodniej), co trudno byłoby uznać za opinię rzetelną naukowo. Nie można bowiem wyeliminować możliwości, a faktycznie dużego prawdopodobieństwa - skoro przyznaje on iż artefakt nie nosi "żadnych śladów zużycia", że broszka ta została odlana na Kujawach dla miejscowej Skandynawki. Autor niestety nie podjął wysiłku logiczego uzasadnienia swojej tezy, aby wykazać jej prawdziwość, albo chociaż wysokie prawdopodobieństwo, we wszystkich modelach odtwarzających okoliczności powstania artefaktu. Oto powyżej fragment skarbu <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Guldgubber_aus_Sorte_Muld">Sorte Muld</a> ze złotymi <a href="https://www.wikiwand.com/en/Bracteate">brakteatami</a> rzymskimi w formie zawieszek i złotymi paciorkami, który gromadzony był od połowy V do początku VI wieku (foto: <a href="http://www.vikingeskibsmuseet.dk/">Vikingeskibs Museet</a>).<br />
<br />
Wiek znalezionych na dnie Zatoki Puckiej trzech łodzi klepkowych początkowo ustalony został metodą radiowęglową na kolejno 555, 950 i 1250 rok. Ostatnie pomiary metodą dendrochronologiczną zasadniczo je "odmłodziły", w tym najstarszą jednostkę aż o 4 wieki, i obecnie datowana jest ona (oznaczona jako P-2), na połowę X wieku. Ten rodzaj okrętu wojennego, z umocowanym do stępki solidnym klocem podmasztowym, konstrukcyjnie zbliżony był do wikińskich łodzi żaglowych z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C3%B3d%C5%BA_z_Oseberg">Oseberg</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C3%B3d%C5%BA_z_Gokstad">Gokstad</a> i <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Kvalsund-Boot">Kvalsund</a>.</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Stary port w Pucku zaginął w XIV wieku nie z powodu podniesienia się poziomu morza - jak utrzymują niektórzy historycy i co nie jest prawdą, ale z powodu procesów erozyjno-akumulacyjnych, prowadzących do spłycenia akwenu przyportowego oraz toru podejściowego (tzw. Rybitwia Mielizna), uniemożliwiającego w okresie hanzeatyckim wejście większych statków typu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Koga">koga</a>. Puck musiał więc ulec konkurencji głębszego i lepiej ulokokowanego przy spławnej Wiśle portu w Gdańsku. Nabrzeża i pomosty dawnego portu puckiego zbudowane zostały w typowej dla Wikingów technice na palach dębowych, z zastosowaniem konstrukcji jarzmowych, koszowych i hakowych. Zlokalizowane w morzu wały nie wydają się być pozostałością falochronu - w tym najbardziej osłoniętym od morza zakątku Zatoki Puckiej, jak sądzą niektórzy historycy, ale częściowo rozmytą - stosowaną przez Wikingów także w innych portach (np. Roskilde) - podwodną zaporą, tworzącą blokadę przed atakiem obcych okrętów. Oto zaznaczona lokalizacja średniowiecznego portu w Pucku (źródło: portal e-zabytek).</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKZmDMwpHoAdKIbomGn3I37I7pscAQT_tk2YmoDryFkotZbFYIZrYlA0-jgX_Am2gF1x3izJYD_a_iIePseWE8HWPe_MWpyhrCQdM1aZPuGbIAvJ43EBHVi7MBfljbSKhJyy3diwjiVaI/s1600/Puck+medieval+harbour+aerial+photo.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="606" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKZmDMwpHoAdKIbomGn3I37I7pscAQT_tk2YmoDryFkotZbFYIZrYlA0-jgX_Am2gF1x3izJYD_a_iIePseWE8HWPe_MWpyhrCQdM1aZPuGbIAvJ43EBHVi7MBfljbSKhJyy3diwjiVaI/s640/Puck+medieval+harbour+aerial+photo.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Wracajmy do toponimii Gdańska. W języku szwedzkim istnieją przymiotniki dzierżawcze zakończone na -sk pochodzące od nazw miast, takie jak: </span><i style="font-family: inherit;">pskowsk</i><span style="font-family: inherit;"> (pskowski), </span><i style="font-family: inherit;">novogrodsk, stockholmsk</i><span style="font-family: inherit;"> (sztokholmski), </span><i style="font-family: inherit;">kubansk, konstantinopolsk, tversk</i><span style="font-family: inherit;"> - a więc podobnie do polskich końcówek -ski lub -ska. "Polska mowa" to po szwedzku </span><i style="font-family: inherit;">polska språk</i><span style="font-family: inherit;">. Szwedzkie słowa </span><i style="font-family: inherit;">rysk</i><span style="font-family: inherit;"> (rosyjski, Rosjanin) i </span><i style="font-family: inherit;">ryska</i><span style="font-family: inherit;"> (Rosjanka) mają końcówki niemal analogiczne jak w polskiej czy rosyjskiej antroponimii (nauce o nazwiskach): -ski(j) dla rodzaju męskiego, -ska(ja) dla rodzaju żeńskiego. </span></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Zauważmy, że takie końcówki w nazwiskach pojawiły się u polskiej (i odpowiednie u rosyjskiej) szlachty pod koniec XIII wieku - po kilku wiekach kulturowej i genetycznej interakcji z osiadłą na Rusi i w Polsce, a także na Pomorzu, szlachtą skandynawską.<span style="font-family: inherit;"> </span>Wyraźna jest także analogia w toponimii m.in. takich miast jak Wolin dawniej Wołyń, Gniezno dawniej Gniezdno i Gniezdun (a także Gniezdowo - obecnie Gnieżdżewo, koło Pucka) i wareskie Gniezdowo, Płock i wareski Połock, podlaski Brańsk i wareski Briansk, Mińsk (Mazowiecki) i wareski Mińsk. </span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Pod rokiem 946 pojawia si<span style="font-family: inherit;">ę</span> w Kron<span style="font-family: inherit;">i</span>ce Nestora<span style="font-family: inherit;"> </span>podkijowski <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vyshhorod">Wyszgorod</a> (dawniej takze Wyszegrad, Wusegard), o kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rym (po grecku </span><i>Βουσεγραδε</i>)<span style="font-family: inherit;"> w AD 952 cesarz Konstantyn VII pisze jako o jednym z ruskich miast, <span style="font-family: inherit;">kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>re wysy<span style="font-family: inherit;">ł</span>a statki do Konstantynopola. Nazwa tego <span style="font-family: inherit;">g</span>rodu<span style="font-family: inherit;">, jak i wielu innych grod<span style="font-family: inherit;">ó</span>w na Rusi, <span style="font-family: inherit;">w ci<span style="font-family: inherit;">ą</span>gu kolejnego wieku przesz<span style="font-family: inherit;">ł</span>a <span style="font-family: inherit;">na tereny S<span style="font-family: inherit;">ł</span>owian zachodnich (Czechy, W<span style="font-family: inherit;">ę</span>gry/S<span style="font-family: inherit;">ł</span>owacy, Polanie, Pomorzanie), </span>wraz z </span>osiedlaj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cymi si<span style="font-family: inherit;">ę</span> <span style="font-family: inherit;">tam </span>W<span style="font-family: inherit;">aregami. I tak jeszcze <span style="font-family: inherit;">przed ko<span style="font-family: inherit;">ń</span>ce<span style="font-family: inherit;">m </span>X wieku pojawi<span style="font-family: inherit;">ł</span> si<span style="font-family: inherit;">ę</span> pod Pragą </span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vy%C5%A1ehrad">Wyszehrad</a> (</span>Vyšehrad), w AD 1009 w dokumencie łacińskim węgierski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyszehrad">Wyszehrad</a> (Visegrád), <span style="font-family: inherit;">w</span> AD 1056 <span style="font-family: inherit;">podp<span style="font-family: inherit;">ł</span>ocki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyszogr%C3%B3d#Historia_Wyszogrodu">Wyszogr<span style="font-family: inherit;">ó</span>d</a><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">(Wyszegrad)</span></span>, a w A<span style="font-family: inherit;">D 1113 <span style="font-family: inherit;">broni<span style="font-family: inherit;">ący Pomorza przed Pol<span style="font-family: inherit;">anami</span></span></span> podbydgoski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyszogr%C3%B3d_%28Bydgoszcz%29">Wyszogr<span style="font-family: inherit;">ó</span>d</a>.</span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> </span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Sam Gall Anonim, cudzoziemiec, zdawał sobie sprawę że Gniezno pochodzi od słowiańskiego słowa gniazdo: "</span>Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co gniazdo ..."<span style="font-family: inherit;"> (</span><i>Erat namque in civitate Gneznensi, quae nidus interpretatur Sclavonice...</i>).<span style="font-family: inherit;"> Przykłady te wskazują na językowe związki słowiańsko-wareskie, które jak wiemy, najsilniej i najdłużej przebiegały we wczesnym średniowieczu. Zwr<span style="font-family: inherit;">óć</span>my uwag<span style="font-family: inherit;">ę</span>, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e kronikarz ten nie pis<span style="font-family: inherit;">ał o naszym ję<span style="font-family: inherit;">zyku inaczej jak o "sło<span style="font-family: inherit;">w</span>iańskim"</span>, a nigdy "polskim"<span style="font-family: inherit;">, co wskazywa<span style="font-family: inherit;">ł</span>oby na niewyra<span style="font-family: inherit;">ź</span>ne jeszcze </span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">w jego czasach </span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">rozdzielenie <span style="font-family: inherit;">mowy</span> s<span style="font-family: inherit;">ł</span>owia<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiej na języki narodowe.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">We wczesnym średniowieczu ziemie polskie </span>były jednym z ogniw transferu kulturowego, jaki przebiegał z Bizancjum przez <span style="font-family: inherit;">Ruś do Europy zachodniej. Wbrew oczywistym źródłom pisanym i archeologicznym niektórzy historycy usiłują tworzyć jeszcze jeden mit - czystej, nieskażonej obcymi (zw</span>ł<span style="font-family: inherit;">aszcza wschodnimi) elementami, "cywilizacji łacińskiej", w oparciu o którą jakoby powstała Polska. Nie tylko państwo ruskie </span>ale i Europa zachodnia <span style="font-family: inherit;">absorbowała stymulujące prądy cywilizacyjne ze Wschodu, czego tamtejsi historycy się nie wypierają. Uznaj</span>ą<span style="font-family: inherit;">c, </span>ż<span style="font-family: inherit;">e we wczesnym </span>ś<span style="font-family: inherit;">redniowieczu to nie Europa post-galloroma</span>ń<span style="font-family: inherit;">ska, ale Bizancjum sta</span>ł<span style="font-family: inherit;">o si</span>ę<span style="font-family: inherit;"> spadkobierc</span>ą<span style="font-family: inherit;"> wielkiej kultury antycznej, <a href="https://www.wikiwand.com/en/Kenneth_Setton">Kenneth Setton</a>, ceniony ameryka</span>ń<span style="font-family: inherit;">ski mediewista w swojej pracy "Bizantyjskie pod</span>ł<span style="font-family: inherit;">o</span>ż<span style="font-family: inherit;">e w</span>ł<span style="font-family: inherit;">oskiego renesansu" (1956) zauwa</span>ż<span style="font-family: inherit;">y</span>ł<span style="font-family: inherit;">, </span>ż<span style="font-family: inherit;">e "<i>Byli oni (Bizantyjczycy) nauczycielami dla W</i></span><i>ł<span style="font-family: inherit;">och</span>ó<span style="font-family: inherit;">w, a ci stali si</span>ę</i><span style="font-family: inherit;"><i> nauczycielami dla nas wszystkich</i>". </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Brytyjski historyk nauki <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/F._Sherwood_Taylor">Frank Sherwood Taylor</a>, niezaangażowany w uprawianą przez niektórych badaczy historii powszechnej propagandę, odwołującą się głównie lub wyłącznie do łacińskich (rzymskich) korzeni cywilizacji europejskiej, zwraca uwagę że to w Grecji sześć wieków p.n.e. powstały teoretyczne podstawy nauki, a "... teorie ich zawładnęły światem na przeszło dwa tysiąclecia, a tak zwana nauka zachodnia była nauką grecką. Rzymianie, Arabowie jak również mędrcy wieków średnich zdołali jedynie rozbudowywać osiągnięcia i koncepcje nauki greckiej" ("Historia nauk przyrodniczych w zarysie", 1962). </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwGrpqGVUoLbDiLkmvXFa-V-z0mdmcHOo-1DQehZd4Fhk5EACfaZxRlHDHiYwN4jZPdFpVf5dz_jESLvCJvk7ig3cSYdMKK-Leud3aNZHo_dQHLTb9TLSPv143-uaBuppEKvRSlqo9Au0/s1600/Evangeliarium+Godescalc+AD+783.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwGrpqGVUoLbDiLkmvXFa-V-z0mdmcHOo-1DQehZd4Fhk5EACfaZxRlHDHiYwN4jZPdFpVf5dz_jESLvCJvk7ig3cSYdMKK-Leud3aNZHo_dQHLTb9TLSPv143-uaBuppEKvRSlqo9Au0/s400/Evangeliarium+Godescalc+AD+783.jpg" width="271" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Nie miejsce tutaj na rozwijanie tematu wpływu sztuki bizantyjskiej na sztukę karolińską, później ottońską i w końcu romańską, ale warto <span style="font-family: inherit;">przywołać tutaj tak zwany <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewangeliarz_Godeskalka">Ewangeliarz Godeskalka</a>, wykonany na zamówienie Karola Wielkiego w AD 781-783, którego jedną z ilustracji widzimy po lewej stronie. <span style="font-family: inherit;">Jest to bizantyjski wzór Chrystusa Pantokratora w krucyfiksowym nimbie, o czym <span style="font-family: inherit;">mówi</span>liśmy wcześniej. Ewangeliarz ten powszechnie uważany jest za przykład karolińskiej sztuki iluminacyjnej, chociaż wszystkie sześć miniatur tam zawartych ma wszelkie cechy ikonografii bizantyjskiej. "Karolińskość" zabytku sprowadza się głównie do napisanego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Minusku%C5%82a_karoli%C5%84ska">minuskułą karolińską</a> poematu dedykacyjnego podpisanego imieniem <i>Godescalc</i>, który tylko uzupełniał tekst podstawowy. Ten ostatni, </span></span></span><span style="font-family: inherit;">napisany w archaiczną</span><span style="font-family: inherit;"> </span><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uncja%C5%82a" style="font-family: inherit;">uncjałą</a>, p<span style="font-family: inherit;">owstał prawdopodobnie wcześniej lub znacznie wcześniej (z uwagi na zastosowanie także tak zwanej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Majusku%C5%82a">majuskuły</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rustic_capitals">rustykalnej</a>), aniżeli dedykacja Godeskalka, w oparciu o którą datuje się zabytek i jego kulturowe pochodzenie. </span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Realizuj<span style="font-family: inherit;">ą</span>c </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">pod has<span style="font-family: inherit;">ł</span>em <i>Renovatio Romanorum Imperii </i></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">sw<span style="font-family: inherit;">ó</span>j polityczny i militarny<span style="font-family: inherit;"> projekt </span> </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">odnowienia upad<span style="font-family: inherit;">ł</span>ego u schy<span style="font-family: inherit;">ł</span>ku IV wieku cesarstwa rzymskiego, </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">w sferze odnowy kulturowej </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Karol Wielki </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">opar<span style="font-family: inherit;">ł</span> si<span style="font-family: inherit;">ę</span> o dwa najwa<span style="font-family: inherit;">ż</span>niejsze w<span style="font-family: inherit;">ó</span>wczas centra cywi<span style="font-family: inherit;">lizacyjne w Europie: kultur<span style="font-family: inherit;">ę</span> </span>bizantyjsk<span style="font-family: inherit;">ą</span> <span style="font-family: inherit;">od ostrogockiej</span> Lombardii po wizygock<span style="font-family: inherit;">ą</span> Kataloni<span style="font-family: inherit;">ę</span>, <span style="font-family: inherit;">oraz</span> ruch monastyczny w Anglii i Irlandii. Kanclerzem kr<span style="font-family: inherit;">ó</span>lestwa karoli<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiego zosta<span style="font-family: inherit;">ł</span> <span style="font-family: inherit;">W</span>izygot <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodulf_z_Orleanu">Teodulf</a>, odpowiedzialnym za szkolnictwo w kr<span style="font-family: inherit;">ó</span>lestwie był Anglosas <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Alkuin">Alkuin</a> (Alcuin), zaś autorem wzorcowego zbioru kaza<span style="font-family: inherit;">ń</span> wspomniany wyżej Longobard Pawe<span style="font-family: inherit;">ł</span> Diakon. Podstawow<span style="font-family: inherit;">ą</span> tkank<span style="font-family: inherit;">ą</span> kulturow<span style="font-family: inherit;">ą</span> dla <span style="font-family: inherit;">powstania s</span>ztuki karoli<span style="font-family: inherit;">ń</span>sk<span style="font-family: inherit;">iej stał się <span style="font-family: inherit;">bizantyjski dorobek cywilizacyjny. Sztuka ta nie powsta<span style="font-family: inherit;">ł</span>a więc <i>ad hoc</i>, "na rozkaz" Karola Wielkiego (ani tak, jak jak <span style="font-family: inherit;">deklaruje to wcześniej wspomniane Muzeum Morskie w Gdańsku - </span>"na rozkaz" <span style="font-family: inherit;">Chrobrego <span style="font-family: inherit;">Polanie zaczeli budowa<span style="font-family: inherit;">ć</span> <span style="font-family: inherit;">ł</span>odzie klepkowe)<span style="font-family: inherit;">, ale by<span style="font-family: inherit;">ł</span>a procesem <span style="font-family: inherit;">trwającym</span> ju<span style="font-family: inherit;">ż</span> <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">od</span> VII wieku, odk<span style="font-family: inherit;">ą</span>d <span style="font-family: inherit;">przyby<span style="font-family: inherit;">ł</span>y z Bizancjum </span>ruch monatyczny zaczął ro<span style="font-family: inherit;">zwija<span style="font-family: inherit;">ć</span> si<span style="font-family: inherit;">ę</span> w Europie.</span></span></span></span></span></span></span></span> </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Warto także </span> </span>przypomnieć, że <span style="font-family: inherit;">obok w</span>spomnian<span style="font-family: inherit;">ej wy<span style="font-family: inherit;">ż</span>ej</span> najważniejszej katedry Cesarstwa Karolińskiego w Akwizgranie z przełomu VIII/IX wieku, także X-wieczna <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sint-Donaaskathedraal">katedra św. Dona</a><span style="font-family: inherit;"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sint-Donaaskathedraal">ta</a> w Brugii (z<span style="font-family: inherit;">burzona pod koniec XVIII wieku), czy też XI-wieczny <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Pierre-et-Saint-Paul_d'Ottmarsheim">kościół św. Piotra i Pawła</a> w alzackim Ottmarsheim zbudowane<span style="font-family: inherit;"> zostały</span> na planie oktagonalnym, na wzór kaplicy z tej pierwszej katedry. <span style="font-family: inherit;">K</span></span></span>aplica św. Mikołaja w <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Nikolauskapelle_(Nijmegen)">Nijmegen</a> (Nimwegen) z XI wieku (gdzie w AD 991 zmarła cesarzowa Teofan<span style="font-family: inherit;">u</span>), czy z tego samego wieku kaplica św. Bartłomieja w <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Bartholom%C3%A4uskapelle_%28Paderborn%29">Paderborn</a>, zbudowane zostały nie tylko na klasycznych wzorcach bizantyjskich, ale i przez bizantyjskich budowniczych ("<i>per operarios graecos construxit</i>"). Większość X<span style="font-family: inherit;">/XI-wiecznej architektury bizantyjskiej w Europie zachodniej pozostaje jednakże na poziomie reliktów<span style="font-family: inherit;"> fundament<span style="font-family: inherit;">ów i krypt kościołów, jak na przykład IX-wieczne krypta i tak zwany <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Westwerk">westwerk</a> (przybud<span style="font-family: inherit;">ó</span>wka do nawy od strony zachodniej<span style="font-family: inherit;">) </span>w katedrze pod łącznym wezwaniem św. św. Kosmy i Damiana oraz św. Marii w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_d'Essen">Essen</a>, w większości gruntownie przebudowow<span style="font-family: inherit;">ywanych w kolejnych stuleciach.</span></span></span> Ale i wśród nich, najczęściej w najni<span style="font-family: inherit;">ższych </span> partiach budowli, zachodni historycy sztuki znajdują <span style="font-family: inherit;">tak zwane <span style="font-family: inherit;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapitel">kapitele</a> bizantyńskie. <span style="font-family: inherit;"> </span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Jeden z rodzaj<span style="font-family: inherit;">ów k</span></span>apiteli <span style="font-family: inherit;">bizantyńskich</span>, o których mówimy poniżej, występuje zasadniczo </span>w formie ściętego<span style="font-family: inherit;"> i odwróconego sto</span>żka lub <span style="font-family: inherit;">pirami<span style="font-family: inherit;">dy, nieraz zbliżających się do formy wypukłej kostki z zaokrąglonymi od dołu krawędziami. Ma ściany pokryte wzorami liścia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Akant_%28ornament%29">akantu</a>, przeplatanymi motywami liścianymi, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Palmeta">palmetami</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rozeta_%28architektura%29">rozetami</a> <span style="font-family: inherit;">lub</span> <span style="font-family: inherit;">motywami</span> geometrycznymi<span style="font-family: inherit;">. W swej starszej formie ściany są gładkie, na których nanoszono kolorowe freski <span style="font-family: inherit;">(tak zwane głowice kostkowe)</span>. Spotykane są </span></span></span>w kościołach takich, jak <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_na_Kapitolu_w_Kolonii">św. Marii na Kapitolu</a> w nadreńskiej Kolonii (możliwe, że sprzed AD 965), w opactwie Notre-Dame w normandzkim <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbaye_Notre-Dame_de_Bernay">Bernay</a>, w XI-wiecznej normandzkiej krypcie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Worcester">katedry w Worcester</a>, w południowym transepcie normańskiej <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/St_Albans_Cathedral">katedry w St. Albans</a>, w burgundzkiej <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Coll%C3%A9giale_Saint-Aignan_d'Orl%C3%A9ans">kolegiacie Saint-Aignan</a> w Orleans<span style="font-family: inherit;">, czy w śródziemnomorskim opactwie św. Marii w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbaye_Sainte-Marie_de_Valmagne">Valmagne</a>, nie wymieniając już licznych kościoł<span style="font-family: inherit;">ó</span>w we włoskiej Lombardii.</span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Kapit<span style="font-family: inherit;">elami bizanty<span style="font-family: inherit;">ń</span>skimi są dwie, niżej zestawione głowice kolumn<span style="font-family: inherit;"> z kościołów romańskich św. Trójcy w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Strzelno">Strzelnie</a> (z lewej strony, źródło<span style="font-family: inherit;">:</span> <a href="http://albumromanski.pl/o-nas">Album Romański</a>) oraz z <span style="font-family: inherit;">Notre-Dame w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wassy">Wassy</a>, we francuskiej Szampanii <span style="font-family: inherit;">(z prawej strony, źródło: <a href="https://sites.google.com/site/estfranceromane/">Art roman</a> Nord et Est de la France)</span>. </span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9noH8vYcpM3qXH9SCgpakdrl-Ir1asgNejzi68RjLiuxBxHIEPRP0vqAjkMGGX8eDP3pcQ4eCRXa-Agnr5DPPANuSRwWXAS4cs9_A-X9RPl5LbccRZeILvzWrCkfFxbqa4y0RpfV_NVQ/s1600/Strzelno+%2526+Wassy+XII+wiek.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="234" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9noH8vYcpM3qXH9SCgpakdrl-Ir1asgNejzi68RjLiuxBxHIEPRP0vqAjkMGGX8eDP3pcQ4eCRXa-Agnr5DPPANuSRwWXAS4cs9_A-X9RPl5LbccRZeILvzWrCkfFxbqa4y0RpfV_NVQ/s640/Strzelno+%2526+Wassy+XII+wiek.png" width="640" /></a></div>
<br />
Zwracają uwagę na tych zbliżonych kompozycyjnie i architektonicznie zakończeniach kolumn charakterystyczne cechy bizantyńskie: wzory roślinno-geometryczne oszczędne, płaskorzeźby tylko nieznacznie modelowane i spłaszczone (a więc o "uproszczonym" lub "płytkim" reliefie - bezzasadnie rezerwowanym przez niektórych historyków dla sztuki zachodnioeuropejskiej), które nie naruszają kształtu, profilu głowicy.<br />
<br />
Nawiązują one do bizantyńskich kapiteli w VI-wiecznej bazylice św. Witalisa w Rawennie (zbudowanej w okresie panowania Gotów wschodnich w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Ostrogot%C3%B3w">Królestwie Ostrogotów</a>) i IX-wiecznej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Marka_w_Wenecji">bazylice św. Marka</a> w Wenecji. Ta forma kapiteli, pierwotnie przyjęta w Lombardii i Wenecji, rozpowszechniła się szczególnie w kościołach romańskich Normandii i północnej Europy.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_nHiV1mZuTd0ONfJJs4PZZUgTov8H2Qn3kSNWegvloU0i-FXaS1YzkhZm5PbTmuhX_M-G553lmSrjFuW97jA-YUjKWbamPBjflK0ppgbA9qunvHG2YZwqC0Kt8wqpTDIObCXV4r85es0/s1600/Speyer+catherdral+the+crypt+%2526+Murano.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="456" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg_nHiV1mZuTd0ONfJJs4PZZUgTov8H2Qn3kSNWegvloU0i-FXaS1YzkhZm5PbTmuhX_M-G553lmSrjFuW97jA-YUjKWbamPBjflK0ppgbA9qunvHG2YZwqC0Kt8wqpTDIObCXV4r85es0/s640/Speyer+catherdral+the+crypt+%2526+Murano.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Powyższa ilustracja (na podstawie: T. G. Jackson "Byzantine and romanesque architecture", Cambridge 1913) przedstawia wnętrze zbudowanej w AD 1039 krypty katedry św. Marii w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_katedralna_w_Spirze">Spirze</a> (Speyer), której kapitele kostkowe pozbawione są rzeźbionej dekoracji. Niemal identyczne są nie tylko kapitele, ale także kolumny, łuki, arkady i sklepienia w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Krypta_%C5%9Bw._Leonarda_na_Wawelu">krypcie św. Leonarda</a> z AD 1115 w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_archikatedralna_%C5%9Bw._Stanis%C5%82awa_i_%C5%9Bw._Wac%C5%82awa_w_Krakowie">katedrze na Wawelu</a>. Jej pierwotnym i jedynym od początku XI do połowy XIII wieku patronem był <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_I_%C5%9Awi%C4%99ty">św. Wacław</a>, władca czeski który w 925 roku przyjął dla swego kraju (a więc zapewne i dla ówczesnej Małopolski) chrześcijaństwo. O trwających jeszcze w XII wieku bliskich związkach kulturowych po obu stronach Karpat świadczy wiele architektonicznych analogii pomiędzy rotundą św. Feliksa i Adaukta na Wawelu z rotundą w Hrast w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Spiskie_Podgrodzie">Podgrodziu Spiskim</a> na Słowacji.<br />
<br />
Interesujące są okoliczności nazwania najstarszej krypty wawelskiej imieniem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Leonard_z_Limoges">św. Leonarda</a>. Od jego śmierci w VI wieku nie zachował się żaden przekaz z jego imieniem, a legenda zaczęła się rodzić dopiero od napisania "<i>Vita Sancti Leonardi</i>" przez Jordana (Jourdain), biskupa Limoges w AD 1029. Jego legenda zaczęła się szybko rozchodzić po Europie od AD 1103, kiedy to "w cudowny sposób" został uwolniony, po trzech latach więzienia u emira w muzułmańskiej już wtedy Kapadocji (Turcja) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Boemund_I">Bohemond</a> (Boemund), syn wspomnianego wyżej księcia normańskiego Roberta Guiskarda, sponsora klasztoru Monte Cassino. Guiscard nazwał tak syna za legendarnym, biblijnym olbrzymem zwanym <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Behemot">Behemot</a>. Po uwolnieniu Bohemond udał się do zakonu św. Leonarda w Noblat, gdzie wniósł wielki dar dziękczynny na kontynuowną tam budowę pierwszego kościoła pod wezwaniem tego świętego, patrona m.in. uwięzionych. Krypta wawelska jest jedną z pierwszych w Europie, która przyjęła to imię za patrona.<br />
<br />
Interesującym jest, że przywódcami pierwszej krucjaty w AD 1096-1098 nie byli żadni Galowie, Frankoni czy Rzymianie, ale trzej potomkowie książąt normańskich: wspomniani wyżej Godfryd z Bouillon (Lotaryngia) i Boemund z Hauteville (Normandia) oraz <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rajmund_IV_z_Tuluzy">Rajmund z Tuluzy,</a> potomek wizygockiego Ponsa Williama, "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Prince_of_Gothia">księcia Gotii</a>". Można powiedzieć: "umarł król, niech żyje król!", patrząc jak ze sceny historii schodzili wówczas Wikingowie - "awanturnicy", a wstępowali na nią ich potomkowie, już jako "cywilizowani Europejczycy" - normańscy książęta, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pretorianie">pretorianie</a> Kościoła.<br />
<br />
Także romańskie katedry w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Moguncji">Moguncji</a> (Mainz) i w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Wormacji">Wormacji</a> (Worms), w swoich najstarszych partiach zachowały relikty sztuki lombardzkiej. W górnym rogu wklejona jest ilustracja tego samego typu kapitelu, pochodzącego z absydy w X-wiecznej <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Basilique_Santi_Maria_e_Donato">bazylice w Murano</a> (region Wenecji). Zbudowana w stylu wenecko-bizantyjskim (z kolumnami z marmuru greckiego) pierwotnie miała wezwanie św. Marii, a od AD 1125 św. Donata (obecnie używa się obydwu). Chociaż w okresie rzymskim Włosi używali sławnego do dziś marmuru z własnych kopalń w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Marmur_karraryjski">Carrara</a> (odcienie bieli z szarymi żyłkami), to jednak w okresie wpływów bizantyjskich sprowadzano do Italii twardszy marmur grecki (kilka gatunków kolorystycznych), stosowany szczególnie przy wyrobach sarkofagów, kolumn i kapiteli.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJ96chcpHP19cwPNkRhqndFYq_UydYG-Uxn_ZLHuOcJVuKgD6b0y6si1i7Dt0jLC08K_Ztw3eqo8WdbE71hxOysNWVKwTHmryYl16U9lnP-yx2AQjItia6JBa78QxpTSZdsSyIeBE9Z3Y/s1600/Last+Jugment+ex+Torcello.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjJ96chcpHP19cwPNkRhqndFYq_UydYG-Uxn_ZLHuOcJVuKgD6b0y6si1i7Dt0jLC08K_Ztw3eqo8WdbE71hxOysNWVKwTHmryYl16U9lnP-yx2AQjItia6JBa78QxpTSZdsSyIeBE9Z3Y/s640/Last+Jugment+ex+Torcello.png" width="640" /></a>Spójrzmy jeszcze powyżej na jedną ze scen Sądu Ostatecznego, jaką przedstawia XII/XIII-wieczna mozaika we wspomnianej wyżej bizantyjskiej bazylice Santa Maria Assunta di <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Santa_Maria_Assunta_di_Torcello">Torcello</a> w Wenecji. Wyobraża ona biblijne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zst%C4%85pienie_Chrystusa_do_piekie%C5%82">zstąpienie Chrystusa do piekieł</a>, poprzedzające jego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zmartwychwstanie">zmartwychwstanie</a>, określane widocznym w tle słowem greckim <i>Anastasis</i>. Chrystus dzierżąc w dłoni dwuramienny krzyż patriarchalny depcze bramy piekieł, a po bokach towarzyszą mu odziani w bogate szaty bizantyjskie archaniołowie Gabriel i Michał, trzymający w dłoniach kule z patriarchalnymi krucyfiksami - symbolami władzy cesarskiej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6IVFoS5yXNd8BeW0qPDF-HZXAP-d5qd4ZOo6uPN2J14GG9LjGV5eA4EEGP6BaSB3eQvHzU3bNbCcJEgfKm5HzPLHMCLqxv65Cs5aOUvYqtEPUTM6vLHxcaQ3u2spr4h9LdfVIMN7EiQM/s1600/Zstapienie+do+piekiel+Szczecinek.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh6IVFoS5yXNd8BeW0qPDF-HZXAP-d5qd4ZOo6uPN2J14GG9LjGV5eA4EEGP6BaSB3eQvHzU3bNbCcJEgfKm5HzPLHMCLqxv65Cs5aOUvYqtEPUTM6vLHxcaQ3u2spr4h9LdfVIMN7EiQM/s400/Zstapienie+do+piekiel+Szczecinek.JPG" width="285" /></a></div>
Podobny charakter ikonografii bizantyjskiej tego samego motywu zstąpienia Chrystusa do piekieł utrwalony został na srebrnej plakietce zdobiącej rosyjską księgę liturgiczną z XVIII/XIX wieku (zdjęcie z prawej). Ten typ ikonografii, dominujący w Europie w kulturze przedromańskiej i romańskiej, jak widać kontynuowany był w kulturze rosyjskiej aż po czasy współczesne. Zabytek znajduje się w zbiorach <a href="http://www.muzeum.szczecinek.pl/">Muzeum Regionalnego w Szczecinku</a>.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">W kontekście przenikania sztuki bizanty<span style="font-family: inherit;">jskiej do Europy karolińskiej i później ottońskiej c</span>zyż można więc się dziwić, że wpływ Bizancjum był kulturowo i politycznie jeszcze bardziej silny na Rusi, a przez nią - już w mniejszym stopniu, także w Polsce? Oto fragment drzeworytu z "<a href="http://www.wikiwand.com/pl/Liber_Chronicarum">Liber Chronicarum</a>" z AD 1493 pokazujący okolice bazyliki św. Zofii (Mądrości Bożej) w Konstantynopolu. Pod tym samym wezwaniem i w oparciu o wzory bizantyjskie zbudowano XI-wieczne <span style="font-family: inherit;">katedry</span> w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_M%C4%85dro%C5%9Bci_Bo%C5%BCej_w_Kijowie">Kijowie</a> oraz w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_M%C4%85dro%C5%9Bci_Bo%C5%BCej_w_Nowogrodzie_Wielkim">Nowogrodzie</a>. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Znaczące na poniższym kolorowanym drzeworycie są umieszczone </span>nad bramami <span style="font-family: inherit;">miasta herby dwugłowych orłów - już wówczas (od <a href="https://www.wikiwand.com/en/Ivan_III_of_Russia">Iwana III Wielkiego</a>) godło państwowe Rosji. W Bizancjum god<span style="font-family: inherit;">ło <span style="font-family: inherit;">to symbolizowało imperium, które patrzyło jednocześnie na Wschód jak i na <span style="font-family: inherit;">Zachód.</span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjTXFBbxblG4eYBsnSk1jjYja0XE6P4Fz4uqOSWVeMOQ-LAqFzk0FwQEOj6oDS-AtoEvLCZfyboLAjN3lbACfZcQrjdXvIy89zTQ89DcfLqFQ5nc11tShZ22G3WNjNFrCjy4-rZbGpKXY/s1600/Constantinopolis+Hartmann+Schedel+1493.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjTXFBbxblG4eYBsnSk1jjYja0XE6P4Fz4uqOSWVeMOQ-LAqFzk0FwQEOj6oDS-AtoEvLCZfyboLAjN3lbACfZcQrjdXvIy89zTQ89DcfLqFQ5nc11tShZ22G3WNjNFrCjy4-rZbGpKXY/s640/Constantinopolis+Hartmann+Schedel+1493.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Na przykładzie podejścia do historii Gdańska widać, że owoce naszych badaczy historii nie ustępują dawnym osiągnięciom nauki <span style="font-family: inherit;">z epoki demokracji ludowej</span>: metodę Do-Ro-Pro (<i>Dobra Robota Propagandowa</i>) twórczo udoskonalili, zastępując ją godną XXI wieku metodą SRWT (<i>Self-Realizing Wishful Thinking</i>), dzięki której - mimo braku solidnych dowodów na istnienie X-wiecznego grodu gdańskiego, zdołali ustalić ponad wszelką wątpliwość, że był to już wtedy gród słowiański. A na poważnie, ważąc dostępny dorobek historyczny i archeologiczny, a pomijając urobek propagandowy </span><span style="font-family: inherit;">wydaje się, że nie można dłużej marginalizować hipotezy, że gród tamtejszy (raczej młodszy niż starszy) powstał przy udziale skandynawskiego zasadźcy (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Posadnik">posadnik</a> u Waregów), który zbudował go i rozwinął rzemiosło i handel w oparciu o ludność słowiańsko - skandynawską osady (poprzedzającą późniejszą osadę przygrodową), zwanej <i>Gyddanyzc, Danyzc, Gdanzc, Dantsk</i> lub podobnie. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Dopiero prawdopodobnie za Bolesława Krzywoustego (około AD 1125) gród ten został obsadzony namiestnikiem piastowskim (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sobies%C5%82aw_I_gda%C5%84ski">Sobiesław I</a> lub jego nieznany poprzednik). Wydana w Reims 4 kwietnia 1148 roku przez papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eugeniusz_III">Eugeniusza III</a> tzw. Bulla Włocławska potwierdziła przynależność <i>castrum Kdanzc</i> do biskupstwa we Włocławku. Być może, w świetle wspomnianej wyżej, pochodzącej dopiero z przełomu XII/XIII wieku wersji żywota św. Wojciecha zawierającej nazwę <i>Gyddanzc</i>,<span style="font-family: inherit;"> </span>określenie <i>Kdanzc</i> z bulli papieskiej z AD 1148 może jawić się jako najstarsza, znana nazwa Gdańska. Pół wieku po włączeniu Gdańska do polskiej administracji kościelnej Sobiesław I zbudował w tym mieście pierwszy, jeszcze wtedy drewniany kościół, który przyjął wezwanie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Katarzyny_w_Gda%C5%84sku">św. Katarzyny</a>.</span></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Przykładem na istniejące związki, nie tylko handlowe (jak np. wspomniany wyżej obrót monetami arabskimi i bizantyjskimi), ale i militarne między wikińską Rusią a państwem Piastów (potwierdzone absolutną dominacją militariów skandynawskich w zabytkach na ziemiach polskich z tamtego okresu) są hełmy, zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szyszak_(he%C5%82m)">szyszakami</a>, uznane w Polsce jako polskie hełmy, tak zwanego "typu wielkopolskiego", znane z Wielkopolski i Małopolski (Silniczka). W rzeczywistości ich forma, a zapewne i ich wyrób przyszedł do nas z normańskiej Rusi, gdzie w X-XI wieku było centrum ich produkcji. Ten z lewej na poniższej ilustracji datowany na koniec IX wieku, pochodzi z <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gnezdovo">Gniezdowa</a> (źródło: "Mediaeval Costume Armour & Weapons" E. Wagner, 1958), a z prawej z wielkopolskiego grodu w Gieczu (dawniej Gdeczu), datowany na X wiek. Obydwa okazy miały oryginalnie tzw. nosale - ochronę nosa, oraz pióropusze. Ta forma szyszaków, datowanych na okres X-XIII wiek i uznanych przez archeologów jako będących pochodzenia ruskiego, znana jest także z Sambii (Sovhoznoye, niem. Groß Friedrichsberg i Vetrovo, niem. Ekritten).<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhoWcJ3gxC1yclZCIKtQxheFMsVqOBTUBD5QFFXGLvg1xh07eP7UKtwkSvCcgT_52itV5xoRZo6TDgp5wIaW1kDfKt6FY1rAU3OWQAFl4UeCrAAMDOxy82L8QGh97uvQv8xvYJciR1k4GY/s1600/Gnezdovo+&+Giecz+helmets+a.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="202" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhoWcJ3gxC1yclZCIKtQxheFMsVqOBTUBD5QFFXGLvg1xh07eP7UKtwkSvCcgT_52itV5xoRZo6TDgp5wIaW1kDfKt6FY1rAU3OWQAFl4UeCrAAMDOxy82L8QGh97uvQv8xvYJciR1k4GY/s1600/Gnezdovo+&+Giecz+helmets+a.jpg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Po tych długich wojażach po wikińskiej Europie czas powrócić na Ziemię Manowską, aby zorientować się, w jakim stopniu archeologia dostarcza materiałów poświadczających istniejące we wczesnym średniowieczu związki kulturowe, a więc i społeczne między tutejszymi Słowianami i współżyjącymi z nimi Skandynawami. Niech punktem wyjścia będzie ta oto mapka autorstwa największego moim zdaniem przedwojennego badacza prehistorii Pomorza, jakim był <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_%C5%81%C4%99ga">Władysław Łęga</a>. </div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGWTbOh5MrhbXJZandFl8-x9qXz1SQ_FPHxJQw0hbrP_rGi_7vmVx0Ouwi5Gt5cRR9Uctxupj86OaifN5cLvUf395sFR-5kong813Yh7wc693TnIorzV9ddlbU-V8vHrd0tX_MouiSzCU/s1600/Lega+1930+-+Mapa+grup+kulturowych+Pomorza+we+wczesnym+sredniowieczu+ed2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="456" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGWTbOh5MrhbXJZandFl8-x9qXz1SQ_FPHxJQw0hbrP_rGi_7vmVx0Ouwi5Gt5cRR9Uctxupj86OaifN5cLvUf395sFR-5kong813Yh7wc693TnIorzV9ddlbU-V8vHrd0tX_MouiSzCU/s640/Lega+1930+-+Mapa+grup+kulturowych+Pomorza+we+wczesnym+sredniowieczu+ed2.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
W odróżnieniu od dzisiejszych historyków i archeologów Władysław Łęga nie podejmuje się naukowo bezpłodnego zadania, czyli określania przynależności etnicznej pojedyńczych zabytków i "udowadniania" ich słowiańskości, a skupia się na tym co jest możliwe i celowe: na analizie zabytków z punktu widzenia cech kulturowych, jakie w sobie i w archeologicznym kontekście noszą i na zrekonstruowaniu i wyodrębnieniu, w miarę możliwości, pewnych zespołów kulturowych, jakie istniały na Pomorzu we wczesnym średniowieczu.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Kontekst etniczny W. Łęga wyprowdził ostrożnie dopiero po wyodrębnieniu 12 grup kulturowych konkludując, że grupy te mogą reprezentować odpowiadające im "odcienie" etniczne. Tak znaczne, względne zróżnicowanie kulturowe na obszarze Pomorza w okresie przedpaństwowym (czyli przed powstaniem w XII wieku Księstwa Pomorskiego) należy tłumaczyć wspomnianym wyżej, trwającym od VI do XI wieku, procesem przenikania się kulturowego między poszczególnymi plemionami pomorskimi i miejscowymi (tam gdzie istniały) grupami mniejszości skandynawskich. W niektórych rejonach procesy te wzmacniane były świeżym napływem Skandynawów i Waregów w epoce Wikingów, głównie w IX-X wieku.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W. Łęga stwierdza, że wiele elementów kulturowych w analizowanych wczesnośredniowiecznych zabytkach na Pomorzu, wykazuje związek z wcześniejszymi epokami archeologicznymi: z okresem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Okres_wp%C5%82yw%C3%B3w_rzymskich">wpływów rzymskich</a>, z okresem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_late%C5%84ska">lateńskim</a> i z tak zwanym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_%C5%82u%C5%BCycka">łużyckim</a> kompleksem kulturowym, sięgajacym późnego stadium epoki brązu. Oznaczałoby to względną stabilność osadniczą części ludności Pomorza od epoki brązu po wczesne średniowiecze. Tezy W. Łęgi stoją zatem w opozycji do głównej linii narracyjnej współczesnej naszej historiografii, która zasadniczo nie uznaje obecności na Pomorzu obcego, pozasłowianskiego elementu etnicznego w okresie od VI do XII wieku, bądź przyjmuje że ewentualne, nieliczne obce elementy etniczne i kulturowe, jakie zastali Słowianie po przybyciu na Pomorze, zostały zupełnie roztopione w "żywiole słowiańskim". Oto srebrne i pozłacane zapinki (fibuly) palczaste z okresu wędrówek ludów, znalezione w oddalonym o 15 km od Manowa <span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>wielinie.<br />
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSj5csG9GAVPEOvIC24Yfu0Z9D79VysDz_Pu2ekLYyGG6gfse_zBbJ9w03H80mKZ8caRP7ICC3NCJHQ12HmyUSkx8K4IXuExDg9nK1DTjUY7ihS0zkohmkBoy7ZVVtLlFoEapwr1-m-_k/s1600/Swielino+pow.+Koszalin+zapinki+palczaste+srebrne+pozlacane+okres+wedrowek+ludow+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="466" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSj5csG9GAVPEOvIC24Yfu0Z9D79VysDz_Pu2ekLYyGG6gfse_zBbJ9w03H80mKZ8caRP7ICC3NCJHQ12HmyUSkx8K4IXuExDg9nK1DTjUY7ihS0zkohmkBoy7ZVVtLlFoEapwr1-m-_k/s640/Swielino+pow.+Koszalin+zapinki+palczaste+srebrne+pozlacane+okres+wedrowek+ludow+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Również w tej dziedzinie niektórzy archeolodzy stwierdzili istnienie
"srebrnych fibul palczastych typu słowiańskiego z VI-VII wieku n.e.", co
jest chybioną interpretacją jako należących do słowiańskiej wspólnoty
kulturowej różnych wzorów zapinek, pochodzących z przenoszenia ich
między odległymi miejscami ich archeologicznej lokalizacji (Krym, dolny Dunaj, środkowy
Dniepr i Mazury). Plemionami wymieniającymi między sobą ten rodzaj zapinek były moim
zdaniem ludy wywodzące się z tradycji gocko-gepickiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wenedowie">Wenedów</a>. W okresie migracji w IV-VI wieku wymieszały się one w dorzeczu Dniepru aż po południowy Bałtyk ze Słowianami, a powstały nowy konglomerat etniczny dalekim echem dotarł do czasów Galla Anonima, gdy ten pisał o "Sarmatach czyli Getach" jako współczesnych mu sąsiadach Słowian.<br />
<br />
Podobnie trudno dyskutować nad wprowadzonym przez historyków pojęciem "szłomów wielkopolskich", czyli wspomnianych wyżej wczesnośredniowiecznych hełmów, które nigdy rzetelnie nie zostały zdefiniowane poza faktem, że znalezione w Wielkopolsce, ale również i w Małopolsce. Czym one miałyby się różnić od wareskich hełmów z Rusi Kijowskiej i wikińskich z bitwy pod Hastings lub uwidocznionych na poniższym gobelinie z przełomu XII/XIII wieku z <a href="http://www.drakt.org/Baldishol.html">Baldishol</a>, Norwegia ?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1-Kgl9rnzuyOfB4YkGiCOH3athWTL-4F-d5xlr1Jyr1xah_FK4YMofLOq68uHFfTOlZuhy669Mu0DCGLfgBh4QxgdDIKerD3KqD3S8TYAwVyO22OiRPvCpPNwcUbJ-uEYa5cBILhgzSE/s1600/Baldisholteppet_2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="372" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1-Kgl9rnzuyOfB4YkGiCOH3athWTL-4F-d5xlr1Jyr1xah_FK4YMofLOq68uHFfTOlZuhy669Mu0DCGLfgBh4QxgdDIKerD3KqD3S8TYAwVyO22OiRPvCpPNwcUbJ-uEYa5cBILhgzSE/s640/Baldisholteppet_2.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W podziale zaproponowanym przez W. Łęgę Ziemia Manowska znalazła się w obrębie Kołobrzesko-Białogardzkiej grupy kulturowej. Specyfiką tej grupy ludności w stosunku do pozostałych, jest najszerszy tutaj, względem innych działalności, zakres prowadzonego handlu. Największa w tym zasługa solanek kołobrzeskich, a być może także łowionych i sprzedawanych poza Pomorze śledzi. Wydaje się, że w tej grupie Budzistowo (Kołobrzeg) pełniło główną na tym terytorium funkcję handlowo-gospodarczą, podczas gdy Białogard (Białygród) spełniał rolę centrum politycznego i kultowego jednego z kilkunastu istniejących na Pomorzu plemion, które nazwałbym Parsęcianie.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Zapewne na początku XI wieku, kiedy Piastowie ustanawiali biskupstwo w Kołobrzegu, mogli się przekonać o randze Białogardu, co później utrwalił w historii Gall Anonim, dając mu miano miasta "królewskiego i znamienitego". Chciaż gród został splądrowany i spalony w 1090-1091 roku w czasie najazdu wojsk Władysława Hermana, o czym wzmiankuję wyżej, zdołał on po utracie przez Piastów kontroli nad Pomorzem odbudować swoją pozycję i stał się jednym z pierwszych ośrodków władzy w przyszłym Księstwie Pomorskim.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Prawdopodobne jest moim zdaniem, że po zniszczeniu Wolina przez Duńczyków w 1043 roku centrum władzy politycznej na Pomorzu, zanim pod koniec tamtego wieku nie zostało przeniesione do Kamienia, znajdowało się w Białogardzie. Tam mógł rezydować pierwszy wymieniony w <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Annalen_von_Niederaltaich">rocznikach</a> z klasztoru benedyktyńskiego w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Niederaltaich_Abbey">Niederalteich</a> z około 1073 roku pomorski książę <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Siemomys%C5%82_pomorski">Siemomysł</a> lub Siemosił (<i>Zemuzil Bomeranorum</i>).<br />
<br />
Położona 30 km na zachód od Białogardu wieś Siemyśl, dawniej Simoitzel, nawiązuje do imienia tego władcy. Nie wiadomo, czy była pierwotnie własnością Siemomysła, ale wiemy że w XIII wieku należała do szlacheckiego rodu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Borcke">Borków</a> (von Borcke). Najstarszy zachowany dokument rodowy pochodzi z AD 1186 ("<i>Pribislaus filius Borkonis</i>"). W 1298 roku Mikołaj Bork (Borek) z Łobza zapisał tą wieś klasztorowi cysterek w Koszalinie. Około 1860 roku odkryto w Siemyślu skarb około 500 ottońskich, angielskich, duńskich, norweskich, węgierskich, czeskich, rzymskich i arabskich monet (najmłodsza arabska z 991 roku, najmłodsza europejska z AD 1063-1074), z których trzy spośród duńskich miały napisy runiczne.<br />
<br />
W dniu 24 czerwca 1046 roku w imieniu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomorze">Pomorzan</a> Siemomysł stawił się na dworze cesarza <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_III_Salicki">Henryka III</a> w Merseburgu, razem z Kazimierzem Odnowicielem (<i>Kazimir Boloniorum</i>) i czeskim księciem Brzetysławem I (<i>Bratizlao dux Boemorum</i>), w celu rozstrzygnięcia sporu pomiędzy tymi państwami. Fakt ten wskazuje na rysującą się w owym czasie podmiotowość polityczną Pomorza, a więc nieprzynależność do Polski. Być może została ona także potwierdzona w kronikach <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Al-Masudi">al-Masudiego</a>, arabskiego geografa zmarłego w 956 roku, który wymienił słowiańskie (<i>Saqaliba</i>) plemię <i>Sasin</i>, interpretowane przez niektórych historyków jako Szczecinianie, chociaż niewykluczone jest, że chodziło o Czechów lub nawet Saksonów.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Zdaniem W. Łęgi około połowy XI wieku nastąpiła ekspansja kulturowa z rejonu Białogardu w kierunku dzisiejszego Koszalina, czyli na Ziemię Manowską. Tutaj już od IX wieku istniał gród w Kretominie oraz prawdopodobnie osada palowa w Boninie. Osada ta, podobna (ale dużo mniejsza) do tej z Parsęcka koło Szczecinka, miała układ ulicowy - w formie pomostu, do którego przylegały, także na palach, chaty wielkości 3 x 3 metry. W. Łęga wymienił także osadę palową, jaka znajdowała się po północnej stronie obecnego Koszalina. </span><span style="font-family: inherit;">Wczesnośredniowieczna palisadowa konstrukcja domów znana jest z Wolina, Gdańska i Międzyrzecza. IX-wieczny gród nad Jeziorem Kwiecko koło </span>Ż<span style="font-family: inherit;">ydowa (25 km na południowy wschód od Manowa) połączony był prowadzącym przez bagna drewnianym pomostem oraz przez rzekę Radew mostem, datowanym na AD 937. Nazwa </span>Ż<span style="font-family: inherit;">ydowo pochodzi od słowa <i>żid</i>, oznaczajacym w języku rosyjskim (w tym przypadku "wareskim") teren grząski, podmokły, a więc <i>żidkij</i>.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWkHHWvfo7-dJkTB1QdkmB-qKhpuwun-1NkjA_fDBzxo2cVCW5gQkr3ex5_jjXG3GLlqWp-2Eixr3cvDccvRUl9yY-pkgoevBYikP1XTV5fEWE9Bu9EriRBMk3rUgwV3NMGhyphenhyphenL_1p39mU/s1600/Pfahlbaumuseum+Unteruhldingen+Bodensee.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhWkHHWvfo7-dJkTB1QdkmB-qKhpuwun-1NkjA_fDBzxo2cVCW5gQkr3ex5_jjXG3GLlqWp-2Eixr3cvDccvRUl9yY-pkgoevBYikP1XTV5fEWE9Bu9EriRBMk3rUgwV3NMGhyphenhyphenL_1p39mU/s640/Pfahlbaumuseum+Unteruhldingen+Bodensee.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Palowa (palafitowa) technika budowy domów i pomostów w okresie epoki brązu, jaka m.in. zastosowana była w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Biskupin#Dating">Biskupinie</a>, znana jest ze Skandynawii (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Alvastra_pile-dwelling">Alvastra</a>) od czasów neolitycznej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_puchar%C3%B3w_lejkowatych">kultury pucharów lejkowatych</a> (także już wówczas praktykowano inhumację - pochówek szkieletowy). Oto powyżej rekonstrukcja osady palowej z epoki brązu na Jeziorze Bodeńskim (źródło: <span lang="DE" style="line-height: 18.3999996185303px;">Pfahlbaumuseum Unteruhldingen Bodensee</span>). Istniejący pomorski, nieco uproszczony wariant konstrukcji palafitowych oraz konstrukcji okrętów dostarcza naszym archeologom pretekstu do odrzucenia ich skandynawskiego pochodzenia i zaliczenia do miejscowych, "czysto" słowiańskich budowli. Jest to pewnym nadużyciem, bowiem z zasady większość pozostałych rodzajów zabytków pochodzenia wikińskiego (uzbrojenie, biżuteria, wyroby drewniane i skórzane) z Pomorza wykazuje cechy nieco bardziej uproszczone, mniej finezyjne i mniej okazałe niż podobne, tego samego typu zabytki w Skandynawii czy na Rusi. Faktem jest natomiast, że Pomorzanie kontynuowali po epoce Wikingów, aż do XIII wieku, budowę domów palisadowych, połączonych pomostami w osady rybackie, zwane kieczami (chyżami), lokowane na grząskich gruntach przyjeziornych. Dalekie echo kieczów jako osad Słowian połabskich zachowało się we współczesnym niemieckim określeniu "<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kiez">Kiez</a> (Kietz)" na peryferyjne osiedla miejskie, historycznie zamieszkałe przez Słowian.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Gród kretomiński mógł należeć do lokalnego wodza, zaangażowanego w handel z Wikingami, na co wskazywałby zakopany w ziemi około 970 roku skarb srebrnych arabskich dirhemów (siekańce). Mógł on być złożony w ziemi w obliczu ewentualnego niebezpieczeństwa. Był to bowiem okres, kiedy wojska Mieszka I prowadziły wojny z Pomorzanami i prawdopodobnie przedzierały się również w te rejony wybrzeża Bałtyku.<br />
<br />
Na marginesie dodajmy, że pierwszy, w ograniczonym zakresie, obrót pieniężny Wikingowie wprowadzili na Pomorzu na początku IX wieku, podczas gdy do Polski piastowskiej pieniądz jako towar dotarł dopiero w połowie X wieku. I nie służył on wtedy jeszcze, ze względu na jego niewielką ilość w obiegu, do obsługi wymiany handlowej w całym kraju (która nadal odbywała się na zasadzie towar za towar), a jedynie do opłacania żołdu wikińskich najemników i do importu towarów przez dwór Mieszka I i jego obce elity.<br />
<br />
Kołobrzeg był głównym portem, przez który na Pomorze trafiały siekańce z Gotlandii. W drugiej połowie XI wieku, po zniszczeniu w 1043 roku Wolina przez króla Norwegii i Danii, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Magnus_the_Good">Magnusa Dobrego</a>, przejął nawet funkcję głównego portu na Pomorzu. Handel kawałkami srebra jako formą monety prowadzili Wikingowie za pomocą podręcznych składanych wag szalkowych, znajdowanych w grobach wikińskich kupców-wojowników. I nie "<i>ciągnęli tędy kupcy arabscy, włoscy i inni</i>", jak piszą w "Historii gospodarczej Polski" (2003), bowiem nie potwierdza tego dość mętne wówczas pojęcie Arabów o geografii Europy północnej. Wspomniany wyżej X-wieczny geograf ibn Rustah nazwał miejsce pochodzenia Waregów jako "wyspę Rusów" - czyli Skandynawię (a nie np. Rugię, jak niektórzy spekulują; Półwysep Skandynawski uznawany był przez Rzymian za wyspę, stąd jeszcze we wczesnym średniowieczu niektórzy geografowie znad Morza Sródziemnego i Orientu też tak sądzili).<br />
<br />
Także przywołany wyżej XII-wieczny geograf al-Idrisi opracował swoją mapę znanego mu świata <i><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99ga_Rogera">Tabula Rogeriana</a></i>, która nie obejmuje Półwyspu Skandynawskiego, Kraków zaznaczony jest bliżej Danii niż Gniezno, a Wrocław bardziej na południe niż Kraków (fragment mapy poniżej). Zdaniem autora "<i>ten kraj (Polska) kwitnący i ludny, otoczony jest ze wszystkich stron górami, które oddzielają go od Czech, Saksonii i Rosji</i>". Polska to <i>Bilad Balunia </i>(czyli Polonia), Gniezno - <i>Genasia</i>, Kraków - <i>Akrakal, </i>Wrocław - <i>Masala </i>(mapa zorientowana południem do góry). Inne miasta w kierunku południowym: Nitra - <i>Neitram</i>, Bratysława - <i>Buzana</i>, Székesfehérvár (najstarsza stolica Węgier) - Belgraba (Belehrad, czyli Białogard; chociaż nie można wykluczyć, że chodziło o dzisiejszy Belgrad). Węgry (<i>Bilad Ankaria, </i>czyli Hungaria) i Czechy (<i>Bilad Buamia,</i> czyli Bohemia) rozmieszczone zostały bardzo niedokładnie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpKT6FnWesZigqB2nqxE-w1uhfflbLeT6B7392qu4uqQo0BAtY0ZhfgvhRXrzKXLLpqhSmB39CoYrvm9t3BeByJ7Hb_EsHDBtUlOMebjzYoQMbLu9u7zRvo2Yhmj-5DCjoGNLMQr3ANII/s1600/Tabula+Rogeriana+Ard+Balunia.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="340" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpKT6FnWesZigqB2nqxE-w1uhfflbLeT6B7392qu4uqQo0BAtY0ZhfgvhRXrzKXLLpqhSmB39CoYrvm9t3BeByJ7Hb_EsHDBtUlOMebjzYoQMbLu9u7zRvo2Yhmj-5DCjoGNLMQr3ANII/s640/Tabula+Rogeriana+Ard+Balunia.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Nawiasem mówiąc, we francuskim tłumaczeniu dzieła al-Idrisiego "Nuzhat al-muštāq fi ʿḫtirāq al-āfāq Géographie d'Édrisi" z 1840 roku fragment dotyczący Polski zawiera kilka zdań których, o ile się nie mylę, brakuje w polskich tłumaczeniach: "<i>Polska jest krajem godnym uwagi ze względu na ilość uczonych, których skupia. Przybywa tutaj ze wszystkich stron wielu Greków, miłośników nauk</i>" (tom 2, str. 380). I dalej: "<i>Co sie tyczy Polski (Buluniia), kraju nauki i uczonych greckich, jest on urodzajnym, z przepływającymi wodami, pokryty miastami i wsiami</i>." (tom 2, str. 389). W oficjalnej polskiej wersji ten fragment brzmi następująco: "<i>Co się tyczy ziemi B(u)luniia, która jest krajem wiedzy i mędrców rumijskich (ar-Rum), wspomnieliśmy ją już poprzednio. Jest to kraj o pięknej ziemi, urodzajny, obfitujący w źródła i w rzeki, o ciągnących się bez przerwy prowincjach i dużych miastach, bogaty we wsie i domostwa.</i>" </div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Nie wiadomo, które z tych dwóch tłumaczeń jest bliższe oryginałowi arabskiemu. Rzuca się w oczy bardzo dwuznaczna interpretacja przez naszych historyków arabskiego "ar-Rūm" - ich zdaniem oznaczającego "Rzymian, czyli Chrześcijan", podczas gdy ówcześni Muzułmanie tak określali Bizantyjczyków, Greków i wyznawców prawosławia, a w żaden sposób mieszkańców Italii z okresu po upadku Cesarstwa Rzymskiego w AD 476. Bizantyjczycy sami siebie nazywali <i>Rhomanoi</i>. Ar-Rūm to tytuł trzydziestego rozdziału (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sura_(Koran)">sury</a>) Koranu, nawiązującego do przegranej w AD 613 bitwy Bizantyjczyków z Persami. Tymi Grekami w Polsce u al-Idrisiego byli potomkowie wikińskich wyznawców prawosławia, czyli Rusini, tak jak pół wieku wcześniej nazwał <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_z_Bremy">Adam z Bremy</a> Waregów mieszkających w Wolinie wespół ze Słowianami. Podał on w swoim "<i>Gesta Hammaburgensis ecclesiae pontificum"</i>, że żegluga pomiędzy Wolinem i "greckim" Nowogrodem zajmuje 14 dni.<br />
<br />
Więzy handlowe Nowogrodu z południowo-zachodnimi wybrzeżami Bałtyku, a więc germanizowanymi ziemiami Obotrytów i Pomorzan, a także ze Skandynawią (Gotami), nie zostały jednakże przerwane po zakończeniu epoki Wikingów i trwały, zanim w połowie XIII wieku powstała <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hanseatic_League">Hanza</a>. W spisanym w 1189 roku w języku starorosyjskim dokumencie (tak zwana <i>gramota</i>), będącym wstępem do zawartej umowy handlowej jest następujący tekst: "Ja książę Jarosław Wołodimiricz, naradziłem się z posadnikiem Miroszką, z tysiackim Jakubem oraz ze wszystkimi Nowogrodzianami i potwierdziliśmy posłowi Arbudowi stary pokój z niemieckim synami, z Gotami i ze wszystkimi językami łacińskimi. W tym celu wysłałem mojego posła Grigoja" ("Deutsch-russische Handelsverträge des Mittelalters", Leopold Karl Goetz 1916). <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tysyatsky">Tysiacki</a> (tysiącznik) to w starej Rusi tytuł pierwotnie oznaczający dowódcę wojskowego, a później nadzorcę sądowego albo handlowego, wybieranego na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wiec">wiecach</a> (sejmikach) przez <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Boyar">bojarów</a> (arystokrację). Jak doskonale pod względem strategicznym i transportowym Waregowie wybrali pod koniec X wieku lokalizację Nowogrodu, niech zaświadczy poniższe zdjęcie (źródło: <a href="http://visitnovgorod.com/">visitnovgorod.com</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjwcOtJDzxGAJb6Ykfqzkl9o1jbkzzqanbvoCZNEyvUQUCDItgCdqbXrfs9OVOg-JgTQHnrmczZZg3ZGSa0RCWn99B_7l3nfJsRL_oTGjqbMKGCFfQdOIOH9Liq9jegaa2gpcE1W8cknk/s1600/Velikiy+Novgorod.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="416" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjwcOtJDzxGAJb6Ykfqzkl9o1jbkzzqanbvoCZNEyvUQUCDItgCdqbXrfs9OVOg-JgTQHnrmczZZg3ZGSa0RCWn99B_7l3nfJsRL_oTGjqbMKGCFfQdOIOH9Liq9jegaa2gpcE1W8cknk/s640/Velikiy+Novgorod.png" width="640" /></a></div>
<br />
Niemiecki kronikarz Adam Bremeński określił Kijów jako "najjaśniejszą ozdobę Grecji" ("<i>clarissimum decus Greciae</i>"). Rusinów od Słowian odróżniał także wspomniany wyżej, żyjący ponad wiek przed Adamem Bremeńskim al-Masudi, który nawiązując w swoim dziele "Łąki złota i kopalnie drogich kamieni" do Starego Testamentu wspomniał (oddzielając te plemiona), że współcześni mu Rusini, Bułgarzy i Słowianie według niektórych pochodzili od biblijnego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Matuzalem">Matuzalema</a> (<i>Mati'ishalekh</i>).<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Jaki cel przyświecał polskim historykom, aby w przekładzie dzieła al-Idrisiego usuwać prezentowaną przez niego obecność kultury rusko-bizantyjskiej w Polsce w I połowie XII wieku, a jednocześnie "pokrzepiać czytelnika" być może upiększając opisy Polski ponad te, które autor wyraził ? Jak widać z przykładów zabytków, świadczących o waresko-bizantyjskich wpływach kulturowych w Polsce, jakie zamieszczam w tym artykule, powstaje wrażenie jakby historycy polskim tłumaczeniem al-Idrisiego i swoimi nieraz zwodniczymi interpretacjami zabytków starali się zacierać ślady wpływów spoza naszej ulubionej "kultury łacińskiej".</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Opisy Polski przez al-Idrisiego stoją w pewnym kontraście ze starszą o 20-30 lat informacją Galla Anonima, który po zmierzchu wikińskiego okresu pierwszych Piastów zakończonego kryzysem państwa w 1039 roku, pisał na początku XII wieku o następstwach tego kryzysu: "... <i>kraj Polaków oddalony jest od szlaków wędrowców i mało komu znany poza tymi, którzy za handlem przejeżdżają (tamtędy) na Ruś</i>" ("<i>... regio Polonorum ab itineribus peregrinorum est remota, et nisi transeuntibus in Russiam pro mercimonio paucis nota</i>"). Można przypuszczać, że przekazany przez al-Idrisiego późniejszy niż Galla pozytywny obraz Polski, powstał w ostatnich dwóch dekadach panowania Bolesława Krzywoustego i w kilku latach po jego śmierci, w którym to okresie miała miejsce m.in. chrystianizacja Pomorza, rozwój zakonów, rozbudowa Łęczycy i Tumu.<br />
<br />
Zastanawiający jest fakt, że al-Idrisi opisał szlak handlowy z Rusi prowadzący na zachód w kierunku Polski (według T. Lewickiego: Kijów - Uszomierz/Uszomyr - Peresopnica/Peresopnytsa - Łuck - Włodzimierz Wołyński), który urywa się na rzece Bug, podczas gdy wiadomo że Kijów utrzymywał ścisłe związki handlowe z Europą zachodnią już od czasów karolińskich. Jeszcze wspomniany wyżej ibn Jakub pisał pod koniec X wieku: "<i>Miasto Praga jest zbudowane z kamienia i kredy i jest największym miastem targowym ze wszystkich krajów (słowiańskich - przypis mój). Do niego przybywają z miasta Kraków Rusowie i Słowianie z towarami ..</i>.". Potwierdził w ten sposób istnienie szlaku handlowego Rusów z Kijowa przez Kraków do Pragi. Oto jak wyglądała sieć głównych szlaków handlowych w Europie środkowej w IX-X wieku, według Instytutu Archeologii Akademii Nauk Republiki Czeskiej (za <a href="http://www.heritage-route.eu/">Heritage Route</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtalElKJeQChB_Rhw8Txvra_-xDZo4yCuskFnjmK5f0bUiX7lA9YVs1SO1njuDr4ZDgsUaRkiFysOfS2RQb1lWfFoxhcby5divCwE1qAiZARnm_RW2uqZ7p1Xa4WWO6DctmwbBE9O6yZ4/s1600/Trade+routes+in+9-10th+cent+ex+Institute+of+Archeology+Prague.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="284" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgtalElKJeQChB_Rhw8Txvra_-xDZo4yCuskFnjmK5f0bUiX7lA9YVs1SO1njuDr4ZDgsUaRkiFysOfS2RQb1lWfFoxhcby5divCwE1qAiZARnm_RW2uqZ7p1Xa4WWO6DctmwbBE9O6yZ4/s320/Trade+routes+in+9-10th+cent+ex+Institute+of+Archeology+Prague.jpg" width="320" /></a></div>
Informacja Galla wskazuje na zmianę w XII wieku dominującego kierunku handlu, tym razem z zachodu na wschód, czyli odwrotnie niż jak w X wieku informował ibn Jakub. Drogi handlowe z Orientu rozdzielały się w Grodach Czerwieńskich w dwie strony: jedna przez Przemyśl w kierunku Krakowa i Pragi i dalej do Regensburga; druga od Włodzimierza Wołyńskiego (na którym kończyła się trasa opisana przez al-Idrisiego), Bugiem, Wisłą, do Truso (od początku XII wieku do Gdańska) i dalej przez Bałtyk, Flandrię i Ren wgłąb państwa frankońskiego, aż do Moguncji (z równie dużym jak w Pradze targiem niewolników). Rozwijana w X/XI wieku intensywna wymiana handlowa Rusi z Cesarstwem Ottońskim uzupełniana była delegacjami poselskimi, kierowanymi przez książąt wareskich na dwór cesarski. Zachowały się w kronikach niemieckich z tego okresu informacje o poselstwach z lat 959, 973, 1040, 1042 i 1075.<br />
<br />
W 1143 roku, niedługo po powyższych słowach Galla, kiedy al-Idrisi nadal pisał swoje dzieło, przy słowiańskich Liubicach powstało miasto Lubeka, dające początek Hanzie (wiek wcześniej, niż pojawiła się ta nazwa) - największej organizacji handlowej średniowiecznej Europy, od Anglii po Ruś Nowogrodzką, której wiele zawdzięczają z późniejszej świetności takie miasta jak Gdańsk, Kraków i Wrocław. I znowu w Polsce usiłuje się przypisać początki Hanzy Flandrii, podczas gdy Holendrzy przyznają że organizacja ta powstała najpierw na Bałtyku, tworząc z Lubeki pomost handlowy między Brugią i Nowogrodem. Pierwszeństwo Niemców w handlu z Rosją, jeszcze w okresie przed-hanzeatyckim, potwierdza przytoczona wyżej <i>gramota</i> z 1189 roku.<br />
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W Polsce wagi wikińskie znane sa ze Szczecina, Gniezna, Sowinek pod Poznaniem, z Bodzi pod Włocławkiem i ze Zlinic koło Opola. Liczne są poza tym fragmenty wczesnośredniowiecznych wag oraz odważniki do nich znajdowane na terenie całej Polski. Waga szalkowa przedstawiona jest także w szesnastej kwaterze Drzwi Gnieźnieńskich. Oto tego rodzaju waga pochodząca ze Steinkjer, jednej z najsilniejszych baz wikińskich w Norwegii na początku XI wieku (źródło: <a href="http://archaeologynewsnetwork.blogspot.com/2013/07/finds-hint-at-major-viking-trade-centre.html#.VQFm0HyG-TI">News Network Archaeology</a>).</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjj5U2shyphenhyphena5d9iKaZke7RN-4KaJOIS5Fdsabv6wtojTp8PX-UHWWEH8KEi-dj14dOQJmPABfV5lQBMcsFNJGbZwOBQ5rragRPzvxzCmPrBWKg6IiZnP6Ou2c2YW0E7eUMn3vr01ADPNck8/s1600/Balance-scale-from-boat-grave.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="216" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjj5U2shyphenhyphena5d9iKaZke7RN-4KaJOIS5Fdsabv6wtojTp8PX-UHWWEH8KEi-dj14dOQJmPABfV5lQBMcsFNJGbZwOBQ5rragRPzvxzCmPrBWKg6IiZnP6Ou2c2YW0E7eUMn3vr01ADPNck8/s1600/Balance-scale-from-boat-grave.jpg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
W połowie XI wieku powstaje w Boninie stosunkowo duży gród wyżynny, o powierzchni około 2 hektarów, po czym powoli zanika zasiedlenie grodu w Kretominie i w bonińskiej osadzie palowej. Wydaje się, że gród w Boninie przejął z Kretomina nie tylko funkcje lokalnego ośrodka władzy, ale także włączył w swoje bezpośrednie otoczenie ludność służebną z osady palowej. I być może jak w przypadku skarbu z Kretomina, skarb z Bonina wiązał się ze wspomnianym wyżej atakiem Polski na Pomorze z roku 1090, po którym to roku mógł trafić do ziemi. Bliżej tej hipotezie można będzie się przyjrzeć po opublikowaniu przez Muzeum w Koszalinie pełnego materiału inwentarzowego skarbu. Skarb ten, zawierający monety z różnych mennic, wskazuje że nie przyszły one do Bonina wprost z poszczególnych krajów pochodzenia, lecz że przechodziły przez większe centra handlowe, łącząc się tam z monetami z innych stron.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Warto jeszcze zauważyć, że w odległej o 7 km od grodu w Boninie, będącej wczesnośredniowiecznym pogańskim sanktuarium <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C3%B3ra_Che%C5%82mska#Historia">Górze Chełmskiej</a>, odkryto na jej szczycie brązowy odważnik do wagi ze znakiem runicznym, jaki był ryty w sposób typowy także na dirhemach pochodzących ze skarbów skandynawskich. W pobliżu natrafiono na resztki wikińskiego grobu szkieletowego, ze zmarłym złożonym do łodzi.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Ziemia Manowska kryje w sobie jeszcze jeden ważny ślad archeologiczny rzucający światło na zamieszkałą tutaj we wczesnym średniowieczu ludność. Jest to, a raczej było, bo zostało w dość barbarzyński sposób zniszczone przez żwirownię, cmentarzysko w Cewlinie. Oto odtworzony w rysunku jeden z zabytków, jaki został wydobyty jeszcze przed wojną: kolia paciorków szklanych (rys. Stanisław Nyka, 1958).<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDKkfa6Xrl70gLIKfydQoq5phdp2PVy4Mj2Cpw1YuHjaTJSw8cOfFMvO5EikqFxvmCFjWRXAKJrDD18rcizcLOxgoj_Dj1gZw3ricu8rc3pGb3AVZxK39wccj8CurNF-F1d3PBaC5QID8/s1600/Cewlino+kolia+paciorkow.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="219" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDKkfa6Xrl70gLIKfydQoq5phdp2PVy4Mj2Cpw1YuHjaTJSw8cOfFMvO5EikqFxvmCFjWRXAKJrDD18rcizcLOxgoj_Dj1gZw3ricu8rc3pGb3AVZxK39wccj8CurNF-F1d3PBaC5QID8/s1600/Cewlino+kolia+paciorkow.jpg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Znalezione w grobie szkieletowym kobiety fragmenty kolii zawierają następujące elementy: a) 64 paciorki, małe (średnica 9 mm), beczułkowate, wykonane z matowego szkła w kolorze białym, niebieskim i żółtym; b) trzy grupy kabłączków skroniowych z brązu po 3 sztuki o średnicy 4.1-6.3 cm; c) płytka brązowa w kształcie stylizowanej ryby z tulejką u "pysku ryby" (dł. 4.5 cm) - prawdopodobnie amulet; d) dwustożkowy pacior bursztynowy, nietoczony, o średnicy 2.4 cm. Amulet ryby z Cewlina ma pewną analogię do XI-wiecznego amuletu z Kvinneby z wyspy Olandia (Szwecja). Jest to kwadratowa miedziana zawieszka z wyrytym kształtem ryby i napisem runicznym, który według niektórych badaczy miał chronić wypływającego w morze rybaka - żeglarza przed złymi duchami, sprzyjać w dobrych połowach i zapewniać bezpieczny powrót do domu.</div>
</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Wczesnośredniowieczne paciorki szklane uznawane są ogólnie jako pochodzące ze Wschodu, skąd trafiały na Pomorze za pośrednictwem Wikingów (Waregów). Istniały w tym okresie również, choć bardzo nieliczne, pomorskie wytwórnie paciorków, produkujace je z importowanego szkła. Beczułkowate paciorki szklane najliczniej występują na Jutlandii, Gotlandii, w mniejszym stopniu w pozostałej części Szwecji, na Rusi, Pomorzu, w Polsce i na Morawach. Przyniesiony przez Wikingów (pomijając okres wpływów rzymskich i wcześniejszych epok), a poznany przez nich w chrześcijańskiej Europie i chrześcijańskim Bizancjum zwyczaj chowania zmarłych w grobach szkieletowych pojawił się na Pomorzu na początku IX wieku (<span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>wielubie koło Kołobrzegu) - w tym samym czasie, co handel srebrnymi siekańcami.<br />
<br />
W jednym z grobów kobiecych natrafiono na zapinkę z brązu typu podkowiastego, która na terenach Pomorza i Polski jest o tyle rzadka, że wykonana z prostokątnej a nie półokrągłej blaszki. Ten typ zapinki wiąże się z fińsko-estońskim kręgiem kulturowym. Okaz ten, o średnicy 5.5 cm, zbliżony jest do pochodzącej z początku XI wieku srebrnej zapinki z Bogucina, pow. Kołobrzeg i do zapinki z Ralswiek na Rugii (J. Herrmann 1985). Poniższy egzemplarz znaleziony w kurhanie wikińskim w okolicach Nowogrodu, datowanym na XI-XIII wiek (M. Biesieda, A. Volkovitsky) wykazuje także znaczne podobieństwo. Różnica cewlińskiej zapinki w stosunku do nowogrodzkiej polega głównie na tym, że ta pierwsza miała jedną, nieco węższą (0.6 cm) płaszczyznę, zdobioną ornamentem drobnych, nieregularnie umieszczonych dołków.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBb8G490yckNZVlV3gPxtBltdkZTKH8DBnxlqHuQhjPFRipf3k9DQwkYSek4vUk3vBWJV5Rprjpzh4tRktAKGdFXADkUIs_v93U191SthwMw1Wt1tZ4-phIQiYzqw2XNghIaUGPnC6srU/s1600/Novgorod+kurhans+11-13th+cent.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="288" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBb8G490yckNZVlV3gPxtBltdkZTKH8DBnxlqHuQhjPFRipf3k9DQwkYSek4vUk3vBWJV5Rprjpzh4tRktAKGdFXADkUIs_v93U191SthwMw1Wt1tZ4-phIQiYzqw2XNghIaUGPnC6srU/s1600/Novgorod+kurhans+11-13th+cent.jpg" width="320" /></a></div>
Z pozostałych, odkrytych w latach 1936-1937 cewlińskich zabytków chcę jeszcze zwrócić uwagę na pochodzący z innego grobu szkieletowego kobiety fragment drucianego kółka brązowego (być może kabłączka skroniowego), z nanizanym nań paciorkiem szklanym i kłem dzika. Istnieje w Polsce cała wielka literatura o symbolice dzika i innych zwierząt w systemach wierzeń wczesnośredniowiecznych Słowian, ale zupełnie ignoruje się fakt, że wszystkie te zwierzęta mają swoje miejsce w mitologii religijnej wśród licznych ludów i kultur na całym świecie, od prawieków po dzień dzisiejszy.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Zabiegi prehistoryków badających wczesne średniowiecze do skupiania się na słowiańskości, czyli na "własnej koszuli" - co zrozumiałe, jednak nie poprzez badanie i interpretowanie jej "na tle epoki", ale wręcz przeciwnie - poprzez wyodrębnianie jej z otoczenia - jako elementu autonomicznego, niezależnego i oryginalnego, jest procesem retuszowania, żeby nie powiedzieć fałszowania historii. Mitologia i wierzenia pogańskich Słowian mają wspólne korzenie, często wspólnych bohaterów i bogów, chociaż inaczej nazwanych, z pogańskimi ludami germańskimi. Wspólnota pojęciowa i interpretacyjna otaczającego świata łączyła bardziej Germanów (Saksonów, Wikingów) i Słowian w VI-VIII wieku - kiedy wszyscy oni żyli w jednorodnym ideologicznie świecie pogańskim, niż dzieliły ich różnice językowe i obyczajowe. Zasadnicze antagonizmy powstały między nimi, kiedy od IX-X wieku religia chrześcijańska stała się głównym narzędziem ekspansji politycznej.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4VEnLDjLN4963acbJskYPLgmKNtk3wjJ5vw4F75fGRdPrYviXh4laP-D3L-MkEE6NJjnmtI7wqtF18MIOoWB8nwNmo9vu8MgOg36dgSc7iEFNZk6SN4h3DTkT_o69aPr6UcWWbYU7Ic0/s1600/Czterotwarzowe+bostwa+Svendborg+%2526+Wolin+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi4VEnLDjLN4963acbJskYPLgmKNtk3wjJ5vw4F75fGRdPrYviXh4laP-D3L-MkEE6NJjnmtI7wqtF18MIOoWB8nwNmo9vu8MgOg36dgSc7iEFNZk6SN4h3DTkT_o69aPr6UcWWbYU7Ic0/s320/Czterotwarzowe+bostwa+Svendborg+%2526+Wolin+ed1.jpg" width="319" /></a>Oto z lewej strony zestawienie dwóch figurek kultowych z rękojeścią, według historyków reprezentujących czterotwarzowego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99towit_woli%C5%84ski">Świętowita</a>: pierwsza z duńskiego Svendborga, druga z Wolina. Podobne, o jednej lub kilku twarzach, drewniane, kościane lub metalowe idole o wielkości mieszczącej się w dłoni, które można nazwać "bożkami stołowymi", z okresu od IX do początków XIII wieku, znane są m.in. jeszcze jeden z Wolina, z Łotwy (Ryga), Szwecji (Tundby, Väsby), Saksonii (Merseburg, Seehausen, Siegersleben), Meklemburgii (Gatschow), Brandenburgii (Schwedt), a także z Łęczycy. Thietmar wspominał, iż Połabianie, a może także jeszcze Saksoni (bo pisał przy tym o ludach z jego stron rodzinnych), że "Domowych czczą bogów ..." (<i>Domesticos colunt deos ...</i>).<br />
<br />
Wracając do kła dzika z Cewlina, nie jest dzik w naszym przypadku ograniczonym do świata słowiańskiego wyróżnikiem, który miałby cewlinski zabytek zaliczyć automatycznie - a tak go klasyfikują nasi historycy, jako element wyrobu słowiańskiego.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQZSxWGITGrLN9RlE4ZuEVvFM1vTj9gsuGDubNGK7aL0UzoenY02smJ03vkGtU3CoWQSEjAKwU_-InJjauAMb1AjOQtx0KaBlXRxk2E3qoVPgPFdy9feQkGQaKKOo3ctPByAz24k7H9xM/s1600/112.Drawsko+kosciol+Freya+na+swini.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiQZSxWGITGrLN9RlE4ZuEVvFM1vTj9gsuGDubNGK7aL0UzoenY02smJ03vkGtU3CoWQSEjAKwU_-InJjauAMb1AjOQtx0KaBlXRxk2E3qoVPgPFdy9feQkGQaKKOo3ctPByAz24k7H9xM/s320/112.Drawsko+kosciol+Freya+na+swini.jpg" width="276" /></a></div>
Podczas zimowego przesilenia 21 grudnia Wikingowie składali ofiarę z dzika Freyrowi, bogowi płodności ludzi, zwierząt i żyzności ziemi, za pomyślność plonów i płodów w nadchodzącym roku. W mitologii nordyckiej Freya, siostra Freyra miała dzika nazwanego "<i>Hildisvíni</i>" (wojująca świnia), którego potrafiła ujeżdżać. Wizerunek kobiety ujeżdżającej dzika ze zdjęcia obok utrwalony został na portalu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Zmartwychwstania_Pa%C5%84skiego_w_Drawsku_Pomorskim">kościoła</a> Zmartwychwstania Pańskiego w <a href="http://www.drawsko.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=69&strona=1">Drawsku Pomorskim</a>. Płaskorzeźba kobiety na dziku oraz inne ornamenty na fasadzie drawskiego kościoła, powstałe nawet tak późno jak na przełomie XIV/XV wieku, wskazują na przetrwałe na Pomorzu staropogańskie, a konkretnie skandynawskie tradycje.<br />
<br />
Zawieszka z kła dzika była noszona przeważnie przez kobiety wikińskie, chociaż i mężczyźni uznawali cechy dzika za potrzebne w walce. "<i>Svinfylking</i>" (świński szyk bojowy) była formacją w kształcie kła dzika, gdzie kilku wojowników jeden za drugim wbijało się klinem w gęsty szpaler wroga. Przykładem wikińskiego amuletu z kła dzika, z otworem umieszczonym podobnie jak we fragmencie zawieszki z Cewlina, jest ten oto zabytek, pochodzący z X-XI wieku (dł. 32.4 mm), oferowany do sprzedaży w internecie.<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo4L4Ci78hB9mw4-nXhDh5nTMV5cEG76OGNZ8nMm7o0hXuQChpuiFpf3lJ-ZfIqUeMMAhcz2wZBQFl_-uxYtFR5AUDzCQ7j1-ERlNUGwesVxKrX3UgGpHF2hb_4SljAVvA3DuxPEwxMMc/s1600/Viking+age+Boar+tusk+amulet+32.4+x+10.6+x+5.5mm.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="302" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjo4L4Ci78hB9mw4-nXhDh5nTMV5cEG76OGNZ8nMm7o0hXuQChpuiFpf3lJ-ZfIqUeMMAhcz2wZBQFl_-uxYtFR5AUDzCQ7j1-ERlNUGwesVxKrX3UgGpHF2hb_4SljAVvA3DuxPEwxMMc/s640/Viking+age+Boar+tusk+amulet+32.4+x+10.6+x+5.5mm.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Amulety wykonane z kłów dzika, datowane na okres od końca XI do końca XIII wieku, znaleziono także w grodzie Gdańsku. Na cmentarzysku 2 w Cedyni w jednym z grobów zmarły trzymał w dłoni nieobrobiony kieł dzika.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Jeszcze kilka zdań o etymologii słowa świnia - bo tak Wikingowie nazywali i dzika. W naszej literaturze kwituje się sprawę stwierdzeniem, że nazwa ta pochodzi od prasłowiańskiego słowa *<i>svinьja</i>. Dość często zresztą, dla udowodnienia "słowiańskości" określonej rzeczy lub faktu, nasi historycy wyprowadzają pochodzenie określonego słowa od języka prasłowiańskiego, przemilczając fakt że słowo to może mieć głębsze, indoeuropejskie korzenie - wspólne dla ludów słowiańskich, germańskich i innych. Przykładem jest nazwa rzeki (właściwie cieśniny) <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awina"><span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>wina</a>, która oddziela wyspy Uznam i Wolin - wywodzona od młodszej, prasłowiańskiej świni, a nie od starszego, indoeuropejskiego boga <span style="line-height: 115%;">Śiva (pol. </span><span style="line-height: 115%;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aiwa">Śiwa</a>), którego <span style="font-family: inherit;">wikińsko</span>-słowiańska świątynia stała na Wolinie przed czasami chrześcijańskimi. </span></span>Ś<span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;">winą naz<span style="font-family: inherit;">wano również nie<span style="font-family: inherit;">w</span>ielk<span style="font-family: inherit;">ą </span>r</span>zeczk<span style="font-family: inherit;">ę, dop<span style="font-family: inherit;">ł</span>yw Raty kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>ra z kolei wpada do Bugu w Czerwonogrodzie, czyli <span style="font-family: inherit;">w <span style="font-family: inherit;">wareskich Grodach Czerwieńskich</span></span></span>.</span></span><br />
<br />
Tymczasem w przypadku świni, czyli u Skandynawów także dzika, sprawa jest bardziej zawiła - bowiem również w językach skandynawskich istnieje podobne określenie: <i>svin (vildsvin)</i>. W staronordyckim było to słowo <i>svín</i>, a w starym anglo-saksońskim <i>swýn (swin)</i>. W języku staronorweskim "<i>svein</i>" oznaczało jurnego młodzieńca, młodego wojownika, z którego dziś wywodzi się popularne skandynawskie imię Sven. W Bizancjum znaleziono ołowianą pieczęć z II połowy XI wieku, należącą zapewne do Normana - Anglosaksona, z wybitym greckim napisem: "<i>Panie wspomagaj Svena (Sfeni), patrycjusza i tłumacza Anglików</i>". Istnieje interesująca teoria, że świnia ma ... boskie pochodzenie, gdyż pierwsi Indoeuropejczycy wierzyli, że bóg Vishnu/<span lang="EN-US" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 11.0pt; line-height: 115%;">Ś</span>iva we wcieleniu dzika przyniósł na swych kłach Ziemię z "wód Wszechświata". Tak więc dzik został najpierw nazwany świnią, która później dopiero stała się jego hodowlaną odmianą. Oto wyobrażenie wojowników z głową dzika (w szyku bojowym "Svinfylking") na płytkach z brązu umieszczonych na żelaznym hełmie wikińskim, z okresu Vendel (VI-VIII wiek), z <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Valsg%C3%A4rde">Valsgärde</a> w Szwecji (źródło: odinsvolk.ca).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG6PMGdHSL7Px8eVkfdRal5WSVGd-QUfZkhkMwA8dN1fD5uUsQS38iareHdK0XOeTxznRpmP9fKwHmCil8unMeRllHgtu7BOBw0Lt6wQBnjCIsXqvAjKwR-IduXHBi6VNSMSwxjRMp70E/s1600/Viking+helmet.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiG6PMGdHSL7Px8eVkfdRal5WSVGd-QUfZkhkMwA8dN1fD5uUsQS38iareHdK0XOeTxznRpmP9fKwHmCil8unMeRllHgtu7BOBw0Lt6wQBnjCIsXqvAjKwR-IduXHBi6VNSMSwxjRMp70E/s1600/Viking+helmet.jpg" width="314" /></a></div>
Tak więc widzimy, że wykazywanie "słowiańskości" drewnianego kołka okrętowego lub obrobionego kła dzika nie jest zadaniem łatwym, skoro do dziś przez "badaczy tematu" nie udowodnionym. Prehistorycy usiłujący przypisać zabytkowi czy zwyczajowi określoną etniczność, bez wcześniejszego wykazania odrębności określonej grupy etnicznej spośród innych grup - poprzez identyfikację jej szczególnych związanych z artefaktem lub tradycją cech etnicznych, różniących ją od innych społeczności, stawiają się bez względu na swój tytuł naukowy, a raczej wbrew temu tytułowi, w rzędzie pisarzy beletrystyki a nie nauki.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Wracając na cmentarzysko w Cewlinie: przed II wojną światową zdążono odkryć 19 grobów płaskich szkieletowych (na wznak, w pozycji wyprostowanej), z których conajmniej połowa należy do kobiet, niektóre do dzieci. Niestety same zabytki zaginęły, a pozostała tylko dokumentacja bardzo fragmentaryczna. Jest to cmentarzysko typu rzędowego, charakterystyczne dla końcowego etapu wczesnego średniowiecza, czyli dla wieku XI. Zgodnie z tradycją wikińską wszystkie groby kobiece ułożone były w osi wschód-zachód, z głową po zachodniej stronie. W większości grobów złożone były do nich noże żelazne (u mężczyzn i kobiet), w części w skórzanych pochewkach z brązowym okuciem. W niektórych grobach męskich były osełki ogniwkowe i krzesiwka żelazne, w wielu kobiecych i w jednym męskim kabłączki skroniowe. Brak jest w odkrytych grobach męskich jakichkolwiek atrybutów militarnych. Lokalna społeczność uprawiała więc raczej rolnictwo, aniżeli angażowała się w wyprawy wojenne lub napady.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Na powierzchni cmentarzyska znajdowano ułamki ceramiki, w większości całkowicie obtaczanej na kole garncarskim. Ocenia się, że cmentarz zaczął być używany na początku XI wieku, a więc około pół wieku po zbudowaniu grodu w Boninie. Ziemia Manowska, jak i leżące na niej cmentarzysko w Cewlinie, zaliczane jest do skandynawskiej strefy pochówkowej w okresie od VIII do XI wieku (H. Zoll-Adamikowa "<i>Gräberfelder des 8./9.-10./11. Jahrhunderts mit skandinawischen Komponenten im slawischen Ostseeraum</i>", Sprawozdania Archeologiczne 1997). Strefa ta obejmowała pas nadmorski zajmowany przez słowiańskie plemiona od Obotrytów na zachodzie do Kaszubów na wschodzie. Wzdłuż dolnej Odry na południe sięgała ona Cedyni, gdzie w końcu X wieku powstały dwa cmentarze szkieletowe ze skandynawskim wyposażeniem grobów. Charakter kulturowy i okres użytkowania cmentarzyska w Cewlinie zbliżony jest do cmentarzysk "<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82yn%C3%B3wka_%28wzniesienie%29">Młynówka</a>" w Wolinie (rozpoznanych 165 pochówków) oraz 2 (772 pochówki) i 2a (222 pochówki) w Cedyni.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
Biorąc pod uwagę skrajnie położone groby i średnią odległość między grobami sąsiadującymi, można przypuszczać że cmentarzysko cewlińskie zawierało do stu grobów. Niestety, po wojnie nie zainteresowano się jego dalszym archeologicznym rozpoznaniem, a czynna żwirownia dokonała przez lata dzieła zniszczenia. Być może powodem braku zainteresowania władz był fakt, że cmentarzyska szkieletowe nie były w ogóle znane pogańskim Słowianom, a więc nie należało mnożyć nowych dowodów obecności Skandynawów. Mógł istnieć równie dobrze powód odwrotny: polscy historycy od dawna usiłują spekulować, że pochowani ludzie w Cewlinie (tak jak w Wolinie i Cedyni) to pierwsi pomorscy chrześcijanie - jako owoc działalności duszpasterskiej biskupa Reinberna z Kołobrzegu. W czasach PRL ci pierwsi jakoby cewlińscy chrześcijanie mogli nie być na liście priorytetów archeologicznych, tak jak w "sztandarowym" Wolinie i Cedyni. Co straciliśmy kulturowo po "skazanym na śmierć" cmentarzysku w Cewlinie - zyskała przyroda, która po latach zamieniła nieczynną żwirownię w taki oto malowniczy zakątek.<br />
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisHts1bowsO1zmq9-AtqverZpHuWcobFQ8gdnRho-SPPgMHXBYe93263Yf2AxVdN-gkPqf-f2ZNdt5QogtR4ZdMUm2vTmsxxCHx4zzxis3lGtU2oFCjP3IgOaM3pcWc1wADrgRKG5t4Hw/s1600/Cewlino.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="480" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEisHts1bowsO1zmq9-AtqverZpHuWcobFQ8gdnRho-SPPgMHXBYe93263Yf2AxVdN-gkPqf-f2ZNdt5QogtR4ZdMUm2vTmsxxCHx4zzxis3lGtU2oFCjP3IgOaM3pcWc1wADrgRKG5t4Hw/s640/Cewlino.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Zniszczenie cmentarzyska w Cewlinie przy pełnej świadomości służb archeologicznych i konserwatorskich nie jest niestety wyjątkiem w wybiórczym traktowaniu stanowisk archeologicznych w zależności od stopnia zawartości składnika słowiańskiego. Podobny los dotyczył i zapewne spotyka nadal inne wczesnośredniowieczne cmentarzyska w Polsce. W Kolonii Stary Brześć Kujawski, w odległości 6 km od Bodzi, odkryte w trakcie budowy drogi cmentarzysko szkieletowe z XI wieku zostało w większości zniszczone przez kontynuowanie budowy, zanim pojawili się tam archeologowie. Na cmentarzysku szkieletowym z XI wieku w Gustorzynie (2 km od Bodzi) odkryto m.in. fragmenty obuwia skórzanego z wszytym srebrnym drucikiem. Na odkrytym przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wojciech_Szyma%C5%84ski_(archeolog)">Wojciecha Szymańskiego</a> w 1961 roku wczesnośredniowiecznym stanowisku archeologicznym w Kruszczewie pod Płockiem archeolodzy stwierdzali "postępujące niszczenie osady" (Marek Dulinicz), zanim w 1987 roku przystąpiono do ratowania pozostałych resztek. Wydobyto m.in. fragmenty grzebieni z identycznym ornamentem plecionki jak XI-wieczne wikińskie grzebienie znalezione w Wolinie, a także podobne z Płocka i Kruszwicy. Natrafiono także na fragment ruskiej korczagi (amfory), wcześniej znanej z Kruszwicy, Drohiczyna i Sandomierza.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Dominująca, w oparciu o znajdowane na Pomorzu pochówki szkieletowe sprzed XII wieku, teoria "pierwszych chrześcijan" nawróconych w wyniku misji biskupa Reinberna, nie ma żadnych racjonalnych podstaw jeżeli zważy się, że Reinbern zakończył pobyt w Kołobrzegu (prawdopodobnie został wypędzony) po zaledwie pięciu latach, a później - aż do misji chrystianizacyjnych z XII wieku, Pomorze było głęboko pogańskie. Tym nie mniej nie można wykluczyć, że kiedyś zostanie odkryty na Pomorzu grób szkieletowy z XI wieku z towarzyszącym mu krucyfiksem, ale i tak bardziej prawdopodobnym wydaje się że będzie to grób ochrzczonego poza Pomorzem Wikinga, aniżeli Słowianina.<br />
<br />
Po Reinbernie nie odnaleziono dotychczas śladów pierwszej chrześcijańskiej świątyni, a za najstarsze na Pomorzu uznawane są pochodzące z około połowy XII wieku (po misji św. Ottona z Bambergu w AD 1124), odkryte w 2009 roku, relikty kościoła z <a href="http://www.grodziskolubin.pl/index.php?site=grodzisko">Lubina</a> na Wolinie, jednego z ówczesnych większych grodów na całym Pomorzu (dwie kolejne fotografie poniżej). Strategicznie położony gród wraz z portem, kontrolujący ujście z Zalewu Szczecińskiego przez <span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Ś</span></span>winę do Bałtyku, funkcjonował w X-XII wieku. Pod koniec XVIII wieku odkryto na grodzisku około stu srebrnych arabskich dirhemów wybitych w połowie X wieku. W trakcie ostatnich wykopalisk wydobyto m. in. paciorki bursztynowe, fragmenty grzebieni z wikińską ornamentyką, okucie pochwy noża, zapinki, żelazne nity do łodzi.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgeplPzEHCDHzNt1gT1WDVN5tuuDRlb2Fj7MszEL8S3z1QqJyNiBkvnyL8-uJcaQ8Q9Ou6CiTRg6zVNgeOOyfO82gce4nghQJ9W6yW4eteewmQieMd3OQyyiQL1MudBl0P4hdYF3Y2zU3Q/s1600/Lubin+Wolin+grodzisko2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="424" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgeplPzEHCDHzNt1gT1WDVN5tuuDRlb2Fj7MszEL8S3z1QqJyNiBkvnyL8-uJcaQ8Q9Ou6CiTRg6zVNgeOOyfO82gce4nghQJ9W6yW4eteewmQieMd3OQyyiQL1MudBl0P4hdYF3Y2zU3Q/s640/Lubin+Wolin+grodzisko2.jpg" width="640" /></a>Postawiona na kamiennych fundamentach budowla o długości 10-ciu i szerokości 7 metrów, miała konstrukcję słupowo-plecionkową. Na pobliskim cmentarzysku odkryto 41 pochówków szkieletowych, bursztynowy krucyfiks oraz monety z drugiej połowy XII-go i z XIII wieku. <span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Ś</span></span>redni wiek życia pochowanych osób wynosił 39 lat dla mężczyzn i 35 lat dla kobiet. <span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Ś</span></span>redni wzrost tych pierwszych sięgał 169 cm, podczas gdy u kobiet 156 cm.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7MTO7RJlApxvOmLZEXV9p7MO2FEGSyIFMJq2uRkyHgJ-JZL79JRYlDbZl3PXeVeOyvub2Gy_YxD6iwT3Q9BzUPe0vKxIe3vhFxPXrUaviQMnx4-IJNVpfIYagUU-M1el1pDhqk3FIAoA/s1600/Lubin+cmentarzysko.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="336" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj7MTO7RJlApxvOmLZEXV9p7MO2FEGSyIFMJq2uRkyHgJ-JZL79JRYlDbZl3PXeVeOyvub2Gy_YxD6iwT3Q9BzUPe0vKxIe3vhFxPXrUaviQMnx4-IJNVpfIYagUU-M1el1pDhqk3FIAoA/s640/Lubin+cmentarzysko.jpg" width="640" /></a>Jak wolno przebiegał proces chrystianizacji Słowian świadczy wiele
faktów. O tym, że biskup misyjny Jordan "bardzo się pocił z nimi
(Polanami)" (<i>multum cum eis sudavit</i>) w nakłanianiu na nową wiarę, pisał już Thietmar.<br />
<br />
Jeszcze we wspomnianym wyżej epitafium na grobowcu Bolesława Chrobrego jego ojca - Mieszka I, w odróżnieniu od matki Dąbrówki, nazwano poganinem. Był to zapewne drugi sarkofag Chrobrego w katedrze poznańskiej, odtworzony przez Kazimierza Odnowiciela po najeździe na Polskę przez Brzetysława I w AD 1038. Przetrwał on do 1790 roku. Epitafium powstało najpewniej za tego właśnie króla, bo wcześniejsza inskrypcja, jak i sam pierwotny sarkofag, nie przetrwały najazdu czeskiego. Nawiązanie w treści epitafium do zasługi Ottona III (który "przydał sławy" polskiemu królowi, koronując Chrobrego), wujka Rychezy Lotaryńskiej, żony Kazimierza Odnowiciela, fakt ten by potwierdzało.<br />
<br />
I to właśnie z perspektywy Rychezy, jak się zdaje autorki inskrypcji na drugim grobowcu Chrobrego, Mieszko I został nazwany bezbożnym ojcem (<i>perfidio padre</i>), prawdopodobnie z uwagi na jego ochrzczenie w rycie słowiańsko-ortodoksyjnym, tak bardzo atakowanym przez kościół niemiecki, ale jak wiemy całkowicie akceptowalnym przez Cesarstwo Niemieckie za czasów Mieszka I i cesarzowej Teodory. Na niesłowiańskie autorstwo tego łacińskiego napisu nagrobnego wskazuje także błąd w nagłówku z imieniem Chrobrego jako "Chabri", zamiast "Chrabri". Mógł go popełnić skryba wpisujący ten tekst do XV-wiecznego dokumentu włoskiego, ale wydaje się to mniej prawdopodobne, bowiem został on powtórzony ponownie w tekście epitafium. Fakt ten wskazuje, że słowo "Chabri" było oryginalnie wyryte na odbudowanym pomniku.<br />
<br />
Wdrażanie chrześcijaństwa u naszych południowych sąsiadów nie przebiegało łatwiej. Mimo iż władca morawski <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mojmir_I">Mojmir I</a> przyjął chrzest już w 831 roku, w 845 roku 14 książąt czeskich wraz z ich drużynami ochrzcili się w Ratyzbonie, w 863 Cyryl i Metody rozpoczęli chrystianizację Moraw, a w 925 wspomniany wyżej władca Czech Wacław I przyjął chrześcijaństwo, to nadal u schyłku X wieku Czechy były półpogańskim krajem, w którym biskup praski Wojciech, przyszły misjonarz do Prus i święty, występował przeciwko pogańskim jeszcze tam obyczajom małżeńskim oraz przeciwko handlowi niewolnikami, przez co został zmuszony przez księcia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Boles%C5%82aw_II_Pobo%C5%BCny">Bolesława II</a> do opuszczenia kraju. Czterej bracia Wojciecha z rodu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82awnikowice_%28r%C3%B3d%29">Sławnikowiców</a> - konkurenentów politycznych panującej dynastii Przemyślidów, zostali w 995 roku wraz ze swymi rodzinami zamordowani przez Bolesława II, zwanego Pobożnym. Jeszcze w XII wieku czeski lud wkładał do grobu zmarłego tak zwane <i>milodary, </i>a lud polski między Wisłą a Bugiem praktykował pochówek ciałopalny jeszcze w XIII wieku. Wspomniany wyżej legat papieski Jakub Pantaleon, jak pisze <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Claude_Fleury">Claude Fleury</a> (1640-1723) w swojej "Histoire ecclésiastique", po odbytym we Wrocławiu synodzie, udał się jeszcze w tym samym 1248 roku do Pomezanii, czyli dzisiejszego Pomorza wschodniego i do Warmii, gdzie przekonywał tamtejszych chrześcijan, aby zaprzestali palić zwłoki po śmierci, ani nie zakopywali z niespalonymi ciałami broni i cennych przedmiotów, ani nie czcili po zbiorach płodów rolnych bożka zwanego Kurszem (fr. <i>Curche</i>).</div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Symptomatyczny jest zanik depozytów srebrnych siekańców w Polsce w drugiej połowie XI wieku, co potwierdzałoby zakończenie przez polskich władców opłacania srebrem wojskowych najemników ze Skandynawii. Po okresie powstań ludowych w latach 1030-tych, władcy piastowcy z jednej strony zrezygnowali z utrzymywania organizacji państwowej opartej na obcej sile, z drugiej zaś odbudowę chrześcijaństwa oparli na współpracy z kościołem rzymskim, rezygnując z liturgii słowiańskiej i z obrządku wschodniego.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhl8Ro0w-mTeoKhmQkWzrF-3DX57Xw785lafIEBJTncBY6uXvpyHcbgDC-og0j5saARFl712WC2OKuUmSJo687EqujjbD_jriPYttepcPZFNh9P3JUImF7bmjcwEd0udsNUEsESlRUBdzs/s1600/Virgin+Mary+and+Child+St.+Catherine+monastery+6th+cent.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhl8Ro0w-mTeoKhmQkWzrF-3DX57Xw785lafIEBJTncBY6uXvpyHcbgDC-og0j5saARFl712WC2OKuUmSJo687EqujjbD_jriPYttepcPZFNh9P3JUImF7bmjcwEd0udsNUEsESlRUBdzs/s640/Virgin+Mary+and+Child+St.+Catherine+monastery+6th+cent.jpg" width="233" /></a>Rezygnacja ze wschodniego obrządku w polskim kościele nie była chyba zbyt pryncypialna, bowiem al-Idrisi jeszcze w połowie XII wieku widział nasz kraj pełnym "uczonych greckich", a więc zapewne skupionych w klasztorach, czyli poza oficjalną hierarchią Kościoła mnichów rusko-bizantyjskich. Specjalizujący się w polskim monastycyźmie Marek Derwich, nie widzi jednak w jego początkach "<i>czytelnych śladów wpływów na naszych ziemiach mnichów obrządku wschodniego</i>" ("Monastycyzm benedyktyński w średniowiecznej Europie i w Polsce", 1998). Pisane, które można przeczytać, a więc "czytelne" dzieło al-Idrisiego jako źródło historyczne, a także dowody archeologiczne, m.in. z Łyśca i Wiślicy (o czym niżej), potwierdzają rusko-bizantyjski charakter najstarszych tam budowli i wskazują na słowiańsko-bizantyjską wspólnotę kościelną w Polsce. <br />
<br />
Zrodzony w Bizancjum ruch monastyczny stał się głównym nośnikiem przekazu cywilizacyjnego, który pozwolił Europie wydźwignąć się z zapaści kulturowej po upadku Cesarstwa Rzymskiego. Z nim przyszedł między innymi do Polski tak bardzo celebrowany u nas kult maryjny. Europejscy mistrzowie zdołali dorównać najwyższemu kunsztowi sztuki bizantyjskiej dopiero w dobie gotyku, a więc po ponad pół tysiącu lat "terminowania". Niech ta obok ilustracja VI-wiecznego, najstarszego na świecie, wizerunku Matki Boskiej z Dzieciątkiem (fragment ikony) z najstarszego w świecie chrześcijańskim <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Saint_Catherine%27s_Monastery">klasztoru św. Katarzyny</a> na Synaju w Egipcie, będzie przykładem artystycznego poziomu w Cesarstwie Bizantyjskim, długo jeszcze nie osiągalnego w Europie karolińskiej i ottońskiej.<br />
<br />
Pewne elementy stylistyczne i językowe we wspomianej wcześniej pieśni "Bogurodzica", jak na przykład słowa "Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena", wydają się być reliktami języka starocerkiewnego, co wskazywałoby że jej oryginalne pochodzenie (w następnych wiekach spolszczone) może być zbliżone wiekiem, a być może i genezą, do czeskiej pieśni "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Lord,_Have_Mercy_on_Us">Hospodine pomiluj ny</a>", powstałej na przełomie X/XI wieku. Nie muszę tutaj dodawać, że aktualnie dominuje w polskiej historiografii teza o zachodnioeuropejskiej źródłach tej pieśni, na podstawie jej struktury sekwencyjnej. I znowu, jak w wielu innych zabytkach, o których tu po części piszemy, "łacińskości" doszukujemy się nie w treści czyli w istocie dzieła, ale w mniej ważnej formie. Zestawiona z teologiczną, liturgiczną, ikonograficzną i
literacką tradycją wschodniego chrześcijaństwa, także przecież dla zainteresowanych "czytelną", treść tego dzieła nie da się jednakże wyrwać z widocznych
korzeni bizantyjsko-słowiańskich. A te, zanim nie dotarły do Polski wyrastały na Rusi i na Morawach, a także - w formie (ale nie w treści) mniej lub bardziej "zokcydentalizowanej" i w okresach późniejszych, docierały z Europy postkarolińskiej.<br />
<br />
O regularnym czerpaniu ze sztuki bizantyjskiej w okresie tak zwanego renesansu karolińskiego już wiele tutaj mówiliśmy. Kolejnym klasycznym przykładem bizantyjskiej budowli z czasów Karola Wielkiego jest kościół św. Trójcy w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Oratoire_carolingien_de_Germigny-des-Pr%C3%A9s">Germigny-des-Prés</a>, konsekrowany przez wspomnianego wcześniej biskupa Teodulfa, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wizygoci">Wizygota</a> z pochodzenia, który uczestniczył w AD 800 w koronacji tego cesarza. Pierwotnie zbudowany na planie krzyża greckiego z czterema absydami i z imponującą mozaiką (ponad 130 tysięcy wielokolorowych kostek tessera i emalii) na sklepieniu absydy wschodniej. Można zauważyć, że łuki pomiędzy filarami nie mają typowego dla architektury romańskiej kształtu odwroconej litery U, ale są jeszcze bardziej wygięte, przybierając kształt podkowy. Chociaż <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Horseshoe_arch">łuki podkowiaste</a> były w owym czasie charakterystyczne dla <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Moorish_architecture">architektury mauretańskiej</a>, to wydaje się że wizygockie pochodzenie biskupa wpłynęło na ten nietypowy element architektoniczny. Zanim bowiem Półwysep Iberyjski stał się mauretańskim, już <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Visigoths">Wizygoci</a> wprowadzili tam łuk podkowiasty do swoich budowli, naśladując ten element z przedmuzułmańskiej architektury w Afryce północnej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7NCoyyC3r7o1AS2aHabIrfrOvCIO3C0YozJuudevC8hb6BEHYBkT_PdOc1_I4MbPgz2kcazKbxmVPPNFSxx3H4KZ30WumRq0CT8ddeJ8leXiOirNWwk7vyDlVDpotmsxt-nU0NeW9MAA/s1600/Germigny-des-Pres-01.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="412" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7NCoyyC3r7o1AS2aHabIrfrOvCIO3C0YozJuudevC8hb6BEHYBkT_PdOc1_I4MbPgz2kcazKbxmVPPNFSxx3H4KZ30WumRq0CT8ddeJ8leXiOirNWwk7vyDlVDpotmsxt-nU0NeW9MAA/s640/Germigny-des-Pres-01.jpg" width="640" /></a></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Na załączonej ilustracji (źródło: <a href="http://www.cparama.com/forum/germigny-des-pres-t9087.html">CPArama</a>, internetowe forum starych pocztówek z Francji) można przeczytać: "Kościół romano-bizantyjski z IX wieku, konsekrowany przez Teodulfa w 806, Karol Wielki przybywał tam by się modlić".<br />
<br />
O tych "czytelnych śladach" kościoła wschodniego w polskich klasztorach i kościołach, niedostrzeganych przez niekórych znawców, pisze jeszcze w AD 1653 <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Fran%C3%A7ois_Duchesne">François Du Chesne</a>, historiograf Francji w swojej "Histoire des papes et souveraines chefs de l'église" wspominając, że w AD 1039 arcybiskup gnieźnieński <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bossuta_Stefan">Stefan</a>, za radą biskupa krakowskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rachelin_(biskup_krakowski)">Rachelina</a>, wysłał do papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Benedykt_IX">Benedykta IX</a> swoich legatów ze skargą na króla czeskiego Brzestysława I, który rok wcześniej spustoszył wiele polskich kościołów, a także "... z wielką zagładą i masakrą Ortodoksów" ("<i>... avec vn grand meurtre & carnage des Orthodoxes</i>"). Czyż <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eremita">eremici</a> (od słowa greckiego <i>erēmítēs </i>- żyjący na pustkowiu) w pierwszym polskim zakonie w Międzyrzeczu od AD 997 do AD 1038 nie mogli w części pochodzić ze stron, gdzie ten ruch się narodził, czyli z Bizancjum? W kontekście całego dzieła cytowanego w tym ustępie nie ulega wątpliwości, że francuski historyk wyraźnie odróżniał wyznanie ortodoksyjne od katolickiego. Kto wie, czy "traf" że stolica apostolska nie ogłosiła żadnych sankcji wobec księcia Brzetysława (rozważana była jego ekskomunika i restytucja zagrabionych w Polsce relikwii i skarbów), nie wynikał z faktu, że rozpowszechnione w Polsce wyznanie ortodoksyjne nie było przez papieża zbyt dobrze widziane.<br />
<br />
W 1232 roku papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzegorz_IX">Grzegorz IX</a> nakazał polskim duchownym zaprzestanie udzielania ślubu dla par katolicko-ortodoksyjnych. Jeszcze w AD 1279 rezydujący w Budzie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Legat_papieski">legat papieski</a> dla Polski i Węgier Filip z Fermo ogłosił, aby duchowieństwo "schizmatyckie" (czyli prawosławne) w Polsce zaprzestało odprawiania nabożeństw w kościołach. Dekret ten został przyjęty w Polsce z niejakim "ociąganiem", bowiem dopiero w AD 1285 przez arcybiskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub_%C5%9Awinka">Jakuba <span style="line-height: 18.4px;">Ś</span>winkę</a> na synodzie w Łęczycy. Wtedy również wprowadzono obowiązek nauczania w języku polskim (obok dotychczasowej łaciny) w szkołach katedralnych i klasztornych oraz obowiązek wygłaszania kazań wyłącznie w języku miejscowym, polskim. Chodziło o to, aby zablokować dość powszechny wśród duchownych niemieckich w Polsce zwyczaj wygłaszania kazań po łacinie. Msze prowadzone wyłącznie w niezrozumiałej wśród miejscowego ludu łacinie, być może utrwalały rytuał kościelny, ale z pewnością nie pomagały Kościołowi w kształceniu ludzi i krzewieniu wiary (czyż nie z tego powodu niektórzy oceniają, że nasza wiara jest powierzchowna, skupiona na przestrzeganiu bardziej rytuału, niż przykazań? - ale to już osobna kwestia). Nic więc dziwnego, że msze prawosławne (czyli dotyczące "prawych Słowian"), całkowicie wówczas zrozumiałe dla Polaków, mogły być popularne w polskim kościele do końca XIII wieku.<br />
<br />
Wielki nasz polonista <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Julian_Krzy%C5%BCanowski">Julian Krzyżanowski </a>w wydanej w 1963 roku "Historii literatury polskiej" zauważa, że "<i>Obok tekstów łacińskich jednak już w wieku XIV pojawiają się pierwsze próby spisywania kazań po polsku, rzadkie, nieśmiałe i skazane na zagładę, której niekiedy uchodziły przypadkiem, gdy introligator klasztorny kart pokrytych pismem polskim używał jako materiału do oprawy cenniejszych dlań ksiąg łacińskich</i>". Ten ceniony badacz wydaje się jednak nie uwzględniać, że te "pierwsze próby"polskich kazań z XIV wieku nie były wcale pierwszymi. Są one li tylko zachowanymi tyle szczęśliwie, co przypadkowo fragmentami polskiej twórczości, od zarania (a właściwie od końca XI wieku, to jest od schizmy kościoła rzymskiego i ortodoksyjnego) niszczonej w klasztorach i kościołach, przez co dzisiaj - pomimo istnienia poważnych przesłanek na istnienie wcześniejszej aktywności literackiej w języku staropolskim, nie ma na to "twardych" dowodów .<br />
<br />
Ilustracja poniższa przedstawia scenę koronacji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Przemys%C5%82_II">Przemysła II</a> przez arcybiskupa Jakuba Świnkę w Katedrze Gnieźnieńskiej 26 czerwca 1295 roku (źródło: "Orzeł piastowski Przemysła II herbem Rzeczypospolitej", Michał St. de Zieleśkiewicz - <a href="http://blogmedia24.pl/node/58637">blog</a>). Brodaty biskup i mnisi oraz krzyż patriarchalny sugerują przetrwały jeszcze wówczas ceremoniał ortodoksyjny.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtUjvBL6Q8q71o2409Kxnj4uZNxrlsHWzmsrxvPhdQaoQSS6KAcxc-8AlEbcC_1_F42XVBJHeqoU0LGzb3GI7McdBkWbomh3c9cNAUP1iYZD2yD2-95M-tPipaqhcKDMMFYZj0z4SSxZs/s1600/Jakub+Swinka+koronuje+Przemysla+II.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjtUjvBL6Q8q71o2409Kxnj4uZNxrlsHWzmsrxvPhdQaoQSS6KAcxc-8AlEbcC_1_F42XVBJHeqoU0LGzb3GI7McdBkWbomh3c9cNAUP1iYZD2yD2-95M-tPipaqhcKDMMFYZj0z4SSxZs/s400/Jakub+Swinka+koronuje+Przemysla+II.jpg" width="305" /></a>Podczas gdy w Polsce od końca XI wieku, to jest od separacji kościoła łacińskiego od ortodoksyjnego, postępowała dyskryminacja języka słowiańskiego, opóźniając w ten sposób rozwój języka polskiego (tak jak czeskiego, słowackiego i innych zachodniosłowiańskich), w Europie łacińskiej - wraz z rozwojem organizmów państwowych następowało równoległe kształtowanie się języków narodowych. Tamtych jednakowoż Kościół nie uważał, tak jak słowiańskie, za "barbarzyńskie" i nie przeszkadzał w ich używaniu. Na <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Concile_de_Tours_%28813%29">soborze w Tours</a> w 813 roku zdecydowano, że kazania w kościołach Cesarstwa nie będą już więcej prowadzone po łacinie, ale w językach lokalnych: gallo-romańskim (<i>rusticam romanum</i>) oraz germańskim (<i>lingua theodisca</i>), "aby ułatwić wszystkim zrozumienie co się mówi" (<i>quo facilius cuncti possint intellegere quae dicuntur</i>). Języki te, zwane językami prostych ludzi, dzięki postanowieniom soborowym swobodnie i bez przeszkód rozwijane, co udowadniają wspaniałe pomniki tamtejszej literatury, przekształciły się w język starofrancuski i staroniemiecki. Dodatkowo, język łaciński bujnie rozkwitał w Cesarstwie także poza Kościołem, a to dlatego że był wspólnym językiem komunikacji między elitami francuskimi i niemieckimi.<br />
<br />
Już od IX wieku przez kolejne stulecia powstawały na Islandii <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sagas_of_Icelanders">sagi wikińskie</a> (których zapewne istotną część spisano, w tym przez <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Snorri_Sturluson">Snorri'ego Sturlusona</a>, w XIII i XIV wieku), a w Europie zachodniej od początków XI wieku poematy rycerskie, tak zwane <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chansons_de_geste">pieśni o czynach</a> (fr. <i>chanson de geste</i>), jak "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_o_Rolandzie">Pieśń o Rolandzie</a>", poemat w języku <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Old_French">starofrancuskim</a> oraz <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Anglo-Norman_language">anglo-normańskim</a>,
składający się z prawie czterech tysięcy wersetów (najstarsza kopia z
połowy XII wieku). W ortodoksyjnej Gruzji, gdzie w odróżnieniu od Polski
"łacińskiej" język narodowy mógł się rozwijać swobodnie, na przełomie
XII/XIII wieku powstał składający się z 1600 wersetów poemat "<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rycerz_w_tygrysiej_sk%C3%B3rze">Rycerz w tygrysiej skórze</a>".<br />
<br />
Tylko Chorwatom, południowym Słowianom którzy pozostali w kręgu kościoła rzymskiego (poza ortodoksyjnymi Serbami), udało się stawić czoła unicestwieniu przez łacinę pisma w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Vernacular">języku wernakularnym</a>, lokalnym. Chorwacki pomnik językowy z około AD 1100, jakim jest kamienna <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%A1ka_tablet">Płyta z Baški</a>, zawiera wyryty głagolicą w języku cerkiewnosłowiańskim następujący tekst: "<i>W imię Ojca, Syna i Ducha Świętego ja, opat Držiha, napisałem to co dotyczy ziemi którą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dymitr_Zwonimir">Zwonimir</a>, król Chorwatów, przekazał za jego czasów św. Łucji </i>[klasztorowi benedyktyńskiemu pod tym wezwaniem, przypis własny]<i>. A świadkami byli <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBupan_(urz%C4%85d)">żupan</a> Dezimir z Krbawy, Marcin z Liki, Piribinieg z Winodolu i Jakow z Otoka. Ktokolwiek temu zaprzecza, niech będzie przez Boga, dwunastu apostołów, czterech ewangelistów i św. Łucję potępiony. Amen. Niech ten kto tutaj żyje, modli się za nich do Boga. Ja, opat Dobrowit, zbudowałem ten kościół z moimi dziewięcioma braćmi w dniach księcia Kosmasa, który władał całą krainą. I w tamtych dniach (parafia) św. Mikołaja z Otočac połączyła się z (parafią) św. Łucji</i>."<br />
<br />
Język narodowy Chorwatów rozwijał się w piśmie nieprzerwanie, chociaż nie bez przeszkód ze strony Kościoła, przez całe średniowiecze, przy "przymknięciu oka" przez Watykan (jako przeciwwaga wobec sąsiadów z Serbii, u których ortodoksyjna liturgia odbywała się w języku słowiańskim), aż do czasów nowożytnych. Pierwszą wydaną drukiem w AD 1483 książką w języku chorwackim był napisany głagolicą <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Msza%C5%82_Rzymski">Mszał Rzymski</a>, nawet zanim jego oficjalna forma została usankcjonowana przez Watykan. Jest to zresztą najstarszy na świecie wydrukowany mszał w języku niełacińskim, tym bardziej wyjątkowy w historii kultury języka i w historii Kościoła, że prawie o wiek wyprzedzał postanowienia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki">Soboru Trydenckiego</a>, który pod naciskiem Reformacji dopuścił możliwość marginalnego użycia (w czytaniach, ale nie w modlitwach) języków narodowych w liturgii mszy świętej.<br />
<br />
Pierwsze polskie tłumaczenie biblii, a być może tylko Starego Testamentu (którego nieliczne fragmenty dotrwały do dziś), czyli tak zwaną <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Biblia_kr%C3%B3lowej_Zofii">Biblię Królowej Zofii</a> z AD 1455, zawdzięczamy wychowanej w prawosławiu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Holsza%C5%84ska">Zofii Holszańskiej</a>, białorusińskiej żonie Litwina Władysława Jagiełły. Nie oglądając się na episkopat Polski (w którym dopiero za jej czasów mianowany został pierwszy w historii kardynał polskiego pochodzenia), zleciła wykonanie tłumaczenia na język polski w oparciu o wcześniejsze wersje w języku czeskim. Z XVI wieku znane są już pełne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_przek%C5%82ady_Biblii">tłumaczenia biblii</a> na język polski. Najstarsze polskie tłumaczenie Nowego Testamentu opublikowane drukiem nie powstało na terenie Polski katolickiej, ale w protestanckich Prusach - tak zwana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowy_Testament_w_przek%C5%82adzie_Stanis%C5%82awa_Murzynowskiego">Biblia Królewiecka</a>, przetłumaczona przez "ojca" polskiej ortografii <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Murzynowski">Stanisława Murzynowskiego</a> i wydana w AD 1551. Na synodzie w Warszawie w AD 1634 prymas Polski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_W%C4%99%C5%BCyk">Jan Wężyk</a> zakazał jednakże nowych przekładów biblii na nasz język.<br />
<br />
Biblia Królowej Zofii, zwana także Biblią Szaroszpatacką, zawiera jedne z najstarszych pomników wymarłego już w Polsce <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Czas_zaprzesz%C5%82y">czasu zaprzeszłego</a> (łac. <i>plus quam perfectum</i>) w języku polskim. Oto parę interesujących z niej przykładów: <i>znamię ślubu któryżeśm był ustawił; czas, w niemżeśmy byli chodzili; do którejżeś był posłał nas; Atalia przekrutna i synowie jej skazili byli Dom Boży ... okrasili byli; przyszedł był ten dzień; wyszłam była pełna. </i>Wyrażał on czynność dawno minioną, albo wcześniejszą od innej czynności przeszłej. Czas zaprzeszły przetrwał do dziś w wielu językach europejskich (ros. dawnoproszedszij, ang. past perfect, fr. plus-que-parfait, niem. Präteritumperfect).<br />
<br />
Należąc niby do tej samej "cywilizacji łacińskiej", jak bardzo chcą nasi historycy, jako Słowianie byliśmy od zarania traktowani przez Cesarstwo przedmiotowo i jako "autsajderzy", czyli mówiąc bardziej elegancko - "ludzie spoza towarzystwa" (inna sprawa, że sami chcieliśmy być poza nim), a nie podmiotowo, jak ich tubylcze społeczności. Nic dziwnego, że ograniczony do łaciny, niedostępny "ludziom prostym" język pisany należał w średniowiecznej Polsce praktycznie do cudzoziemców lub do zakonników, a łacina mówiona zamknięta była w zasadzie w obrębie murów Kościoła jako język liturgiczny czyli forma - element rytuału, a nie treść - element przesłania i wychowania. Liturgia pozbawiona "słowa Bożego" w zrozumiałym języku narodowym ograniczała się do rodzaju misterium, rytualnej magii. A przecież sami apostołowie chcieli, aby słowa ewangelii były znane wiernym ("<i>Chrześcijanin, który nie żywi się Pismem, ten nie żyje</i>" - Ewangelia św. Mateusza 4.4).<br />
<br />
Wyjątkową postacią polskiego Kościoła, zmarginalizowaną w polskiej historiografii, był arcybiskup lwowski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pawe%C5%82_Tar%C5%82o">Paweł Tarło</a> (ok. 1520-1565), który po Soborze Trydenckim kazał przetłumaczyć na język polski cały <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Missal">rytuał mszalny</a>. Zachowany do dziś rękopis przetłumaczonego mszału, nie zaakceptowany przez Kościół, nigdy nie doczekał się publikacji drukiem. Jego nagrobek znajdował się w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_archikatedralna_Wniebowzi%C4%99cia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_we_Lwowie">Bazylice Lwowskiej</a>, ale został usunięty przez arcybiskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_Hieronim_Sierakowski">Wacława Sierakowskiego</a>, a na miejscu nagrobka znajduje się obecnie tablica z epitafium tego ostatniego biskupa. W 1491 roku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Szwajpolt_Fiol">Szwajpolt Fiol</a> wydał w Krakowie "Czasosłowiec", zbiór modlitw kanonicznych w języku cerkiewno-słowiańskim. Cały nakład został zarekwirowany nakazem prymasa Zbigniewa Oleśnickiego jako dzieło heretyckie, a <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drukarnia_Szwajpolta_Fiola">wydawcy</a> biskup krakowski wytoczył proces.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4HvWCzBa8ApPMzspsD0yYB1nno-MXenR7JPWNsMIodDTA0FoRabvb0YkbCZbaMQ3mgSNHxyGdvbMez7DCWFNxLMfdYQwE0DYA6D6E0yuveFvL8zvHHUG2JOPNE3r4ER8_aWTyvHjT4Lw/s1600/Villard+AD+1235+ex+MS+Fr+19093.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj4HvWCzBa8ApPMzspsD0yYB1nno-MXenR7JPWNsMIodDTA0FoRabvb0YkbCZbaMQ3mgSNHxyGdvbMez7DCWFNxLMfdYQwE0DYA6D6E0yuveFvL8zvHHUG2JOPNE3r4ER8_aWTyvHjT4Lw/s400/Villard+AD+1235+ex+MS+Fr+19093.jpg" width="266" /></a>Fani mitu o wyłącznie łacińskich, czyli tych "dobroczynnych" korzeniach narodzin Polski nie wyjaśniają, dlaczego zdołaliśmy dorobić się pierwszych śladów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_staropolski">języka staropolskiego</a>, jakie znane są nam dopiero z roku 1270 w postaci siedmiu (słownie: siedem) słów w spisanej poza tym po łacinie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99ga_henrykowska">Księdze Henrykowskiej</a>? Kiedy to już w AD 835 Benedyktyni z Fuldy tłumaczyli z łacińskiej wersji na język staroniemiecki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Diatessaron">Diatessaron</a> (albo przynajmniej zachowane jego fragmenty) - zestawienie czterech ewangelii, sporządzone w AD 170 w języku greckim przez <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tacjan_Syryjczyk">Tacjana</a> (Tatian). Kiedy to od ponad dwóch wieków na zachodzie, północy, południu i wschodzie od Polski powstawały w językach lokalnych dzieła literackie o kilku tysiącach wierszy?<br />
<br />
<div class="MsoNormal">
Kiedy to Słowianie serbscy już pół wieku wcześniej (w AD 1219) wydali "<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Zakonopravilo">Zakonpravilo</a>" - oparty na bizantyjskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Nomokanon">nomokanonach</a>, swój pierwszy zbiór praw w języku narodowym? Praw przyjętych później i drukowanych w całym słowiańskim kościele ortodoksyjnym. Kiedy to, gdy "wydaliśmy z siebie" na piśmie te siedem polskich słów, architekci Zachodu, wykształceni w swoich językach narodowych, wznosili już wielkie katedry gotyckie? Kiedy tworzył architekt francuski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Villard_de_Honnecourt">Villard z Honnecourt</a>, pozostawiając po sobie fragment szkicownika, z którego zachowało się ponad 250 rysunków, opisanych przez niego w języku francuskim? Współczesny mu rówieśnik, krakowski kanonik <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wincenty_z_Kielczy">Wincenty z Kielczy</a>, pisał w Polsce poezje wyłącznie po łacinie. Tak to Polska objęta "cywilizacją łacińską" pozbawiona była możliwości rozwoju kulturowego i naukowego we własnym języku. Oto powyżej jedna ze stron z notatnika Villarda z AD 1235 (MS Fr. 19093).<br />
<br />
W "Dziejach języka polskiego" historyk literatury polskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Br%C3%BCckner">Aleksander Brückner</a> nie mógł w 1906 roku nie skonstatować, że "<i>Dzieje języka polskiego, t. j. dzieje jego przekazane na piśmie, zaczynają się późno, <u>później, niż u któregokolwiek innego ze znaczniejszych języków europejskich</u>. Źródła jego pisane sączą się dopiero od końca czternastego wieku ...</i>". Wspomniany już Julian Krzyżanowski ubolewa, że "<i>przez trzy wieki swego historycznego istnienia duchowa kultura polska tonie w mrokach, wykazuje całkowity marazm, leży odłogiem</i>", nie zastanawiając się głębiej nad faktem w Europie wyjątkowym, że tak liczne wówczas w Polsce klasztory benedyktyńskie i cysterskie, będące na Zachodzie pionierami kultury naukowej i literackiej, u nas nie pozostawiły po sobie praktycznie żadnych dzieł pisanych. Rodzi się pytanie: czy nie tworzyły tych dzieł - bo "nie było rozkazu", czy też nie zachowały się bo zostały zniszczone? Zdaniem J. Krzyżanowskiego "nie było rozkazu", bowiem "<i>dwaj pierwsi władcy Polski, Mieszko i Chrobry, podobnie jak najbliżsi ich potomkowie, zbyt byli zajęci sprawami przebudowy i rozbudowy państwa, by móc zająć się literaturą</i> ...". Czyż jednak nie przesadzamy, przypisując władcom, nawet średniowiecznym, wpływ na wewnętrzne życie i twórczość zakonów, a tym bardziej osobiste "zajmowanie się literaturą", gdy sami byli najczęściej analfabetami?<br />
<br /></div>
Reliktem przedmiotowego traktowania Słowian w misji ewangelizacyjnej Kościoła wydaje się być dzisiejsze słowo "niedziela". W językach romańskich brzmi ono dzisiaj <i>dimanche</i> po francusku, <i>domingo</i> po hiszpańsku czy <i>domenica</i> po włosku i wywodzi się ze słów: <i>dies Dominicus</i> - dzień Pański, czyli dzień Boga. Tłumaczy ono chrześcijanom niedzielę jako dzień należący do Boga, który się święci. Dzień Pański, czyli niedziela, została formalnie wprowadzona w Kościele w AD 383, zastępując dotychczasowy dzień Słońca (<i>heméra helíou</i> - tak nazwany przez starożytnych Greków), będący dniem wolnym od pracy wprowadzonym przez cesarza Konstantyna w AD 321.<br />
<br />
<i><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sol_Invictus">Sol Invictus</a></i> czyli Słońce Niezwyciężone było wywodzącym się ze starych pogańskich kultur bóstwem czczonym w Cesarstwie Rzymskim. Pogańska etymologia tego dnia przetrwała do dziś w językach germańskich, na przykład <i>Sunday</i> po angielsku (<i>Sunnandæg </i>po staroangielsku), <i>Sonntag</i> po niemiecku czy <i>Sunnudagur</i> po islandzku. U Słowian zaginęła ta pierwotna pogańska nazwa, zastąpiona przez Kościół słowem niedziela (a u Rosjan <i>Воскресенье - </i>Wskrzeszenie), w języku starosłowiańskim <i>*nedělja</i>, wywodzącym się z pierwotnych słów <i>*ne dělati (не делать)</i>, czyli nakazu: "nie działać", czyli nie pracować. Do chrześcijan w Europie zachodniej Kościół zwrócił się ze swoistym "znakiem informacyjnym", interpretującym ten dzień jako Pański, albo pozwolił utrzymać w obiegu stare pogańskie znaczenie tego słowa. Dla Słowian wydano natomiast nie wymagający objaśnienia "znak nakazu", a może nawet "znak zakazu", objęty w praktyce surowszymi sankcjami za niestosowanie go niż "znak informacyjny". Sankcje karne za "profanowanie niedzieli i świąt" odnowił na synodzie biskupów polskich we Wrocławiu w AD 1331 biskup Nanker.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhthmcvCM0r0K-CMDmSPGSgVWaDP2CtGk3t0Bopuvs5CzXQ-Zlj2g1ctEnnZMj09BVgRu_xQ9zRglo9XM6jeaZsxsvwKHmymZaBsAAou6yLsWOx0coyrifVpALkYxeX-jE1NEp5OKehlt0/s1600/Szczecin+katedra+krzyz+bizantyjski+2.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhthmcvCM0r0K-CMDmSPGSgVWaDP2CtGk3t0Bopuvs5CzXQ-Zlj2g1ctEnnZMj09BVgRu_xQ9zRglo9XM6jeaZsxsvwKHmymZaBsAAou6yLsWOx0coyrifVpALkYxeX-jE1NEp5OKehlt0/s320/Szczecin+katedra+krzyz+bizantyjski+2.jpg" width="268" /></a>Pomimo wyraźnej awersji polskich historyków do kultury "braci w Chrystusie", jak nazywa ortodoksyjnych chrześcijan papież <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_(papie%C5%BC)">Franciszek I</a>, w niektórych kościołach katolickich eksponowany jest ortodoksyjny krzyż patriarchalny. Oto przykład z bazyliki archikatedralnej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_archikatedralna_%C5%9Bw._Jakuba_w_Szczecinie">św. Jakuba</a> w Szczecinie gdzie umieszczono go w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prezbiterium">prezbiterium</a>, u wezgłowia biskupiego tronu (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Cathedra">katedry</a>), jako część herbu arcybiskupiego. Ciekawe, że w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Heraldyka_ko%C5%9Bcielna">heraldyce kościelnej</a> pozostał nie tylko ortodoksyjny krzyż, ale dla sznurów zwisających po obu stronach herbu biskupiego dawna starosłowiańska nazwa "chwostów", czyli po rosyjsku ogonów.<br />
<br />
Wywieszono tamże na białym marmurze listę "waszych chrześcijańskich biskupów" (<i>vobis episcopi vobiscum christiani</i>), ograniczoną do katolickich, czyli "naszych" biskupów, a pomijającą ewangelickich biskupów Pomorza, historycznych gospodarzy tej katedry, przecież także <i>christiani</i>, czyli chrześcijańskich "braci w Chrystusie".<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDFOIPxNd2RoiHWReh9aFuRTxfieBn23tUzkHKPVlX5QSnAAQd9gEHFudoZc6lX5raYxqFv-vqPZu5bOaFhwkloYtMTdGFAg5Jyx-0fwuA6E8GvrvVenzRa_T3TFgZYHCDtsAD-HnxoZ0/s1600/Biskup+Radacz+vers+1550.JPG" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDFOIPxNd2RoiHWReh9aFuRTxfieBn23tUzkHKPVlX5QSnAAQd9gEHFudoZc6lX5raYxqFv-vqPZu5bOaFhwkloYtMTdGFAg5Jyx-0fwuA6E8GvrvVenzRa_T3TFgZYHCDtsAD-HnxoZ0/s400/Biskup+Radacz+vers+1550.JPG" width="207" /></a>Jeszcze w AD 1577 na synodzie w Piotrkowie z udziałem prymasa Polski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub_Ucha%C5%84ski">Jakuba Uchańskiego</a>, któremu przewodniczył nuncjusz rzymski Vincent Laureo, czując szerzącego się w Europie reformatorskiego ducha rewolty w Kościele, zobowiązano biskupów między innymi do większego udziału we wspieraniu szpitali i przytułków dla ubogich oraz zabroniono księżom ingerencji w treść testamentów umierających wiernych, jeżeli ci nie przepisywali majątku na rzecz Kościoła. Efekt tych zarządzeń nie był chyba wielki, skoro na kolejnym synodzie w tym mieście w 1589 roku pierwsza decyzja była następująca: "Na wstępie synod nawołuje i upomina biskupów ordynariuszy, aby niezwłocznie naprawili dotychczasowe zaniedbanie się i wprowadzili w życie wszystkie zbawienne postanowienia synodu prowincjonalnego poprzedniego (1577), jak również wszystkich synodów dawniejszych".<br />
<br />
Oto z prawej strony pochodząca z połowy XVI wieku, późnogotycka rzeźba biskupa, być może <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Erazm_von_Manteuffel">Erazma von Manteuffela</a>, oficjalnie ostatniego przed Reformacją katolickiego biskupa Pomorza. Wywodzący się ze starego pomorskiego rodu rycerskiego Kleszczów <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Henning_Alexander_von_Kleist">Henning Aleksander von Kleist</a> umieścił tą rzeźbę w wybudowanym przez siebie kościele w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Radacz">Radaczu</a>, siedzibie rodu conajmniej od przełomu XIV/XV wieku. Zabytek znajduje się w ekspozycji Muzeum Regionalnego w Szczecinku. Warto dodać, że kościół w Radaczu słynął z ambony zbudowanej w 1744 lub 1747 roku ze sprowadzonych przez tego szlachcica ze <span style="font-family: inherit;">Ś</span>ląska paneli ozdobnych z trzech <a href="http://www.wilanow-palac.pl/karety_paradne_jana_iii_sobieskiego.html">karet</a> króla <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_III_Sobieski">Jana III Sobieskiego</a>. W wydawanym przez <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Gesellschaft_f%C3%BCr_pommersche_Geschichte,_Altertumskunde_und_Kunst">Gesellschaft für pommersche Geschichte, Altertumskunde und Kunst</a> (Towarzystwo Pomorskiej Historii Archeologii i Sztuki) periodyku "Neue Pommersche Provinzialblätter" (poprzednika dzisiejszych "<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Baltische_Studien">Baltische Studien</a>") z 1827 roku, historyk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Giesebrecht">Ludwig Giesebrecht</a>, który osobiście badał ambonę i dokumenty parafialne stwierdził, że na tylnej ścianie jednego z paneli znajdował się napis: "<i>Currus Triumphalis Joannis Sobiesky Regis Polonorum</i>". W języku łacińskim spotykana jest transkrypcja nazwiska "Sobiesky", jak na przykład w wydanej w AD 1685 książce C. Vander Linde "<i>Vita & res gestae Joannis Sobiesky III. Poloniae regis</i>"<i>.</i><br />
<i><br /></i>
Zawichost nad Wisłą został we wczesnym średniowieczu zbudowany przez nadciągających ze wschodu Lędzian (Lachów), w miejscu spłycenia rzeki dogodnym na przeprawy przez nią. Nazwa miasta może pochodzić od podwijania podczas pokonywania brodu koniom ogonów: "zawij chwost", czyli podciągnij ogon. Innym możliwym źródłosłowem nazwy tego miasta jest ewentualne imię lędziańskiego założyciela grodu o imieniu Zawigost (oznaczającego zawołującego, zapraszającego gości), zbliżony do wspomnianych wyżej imion i nazw Dobrogost i Radogost, znanych zarówno w tradycji słowiańskiej jak i nordyckiej (gockiej). Nazwa miasta "Zawigost" występuje jeszcze w wydanej w Amsterdamie i w Paryżu pracy szwedzkiego historyka Gustawa Adlerfelda (1671-1709) "Histoire militaire de Charles XII roi de Suède" (Historia wojskowa króla Szwecji Karola XII). Miasto Bydgoszcz także zawiera ten słowiańsko-germański trzon w swojej dawnej nazwie <i>Bydgost</i>.<br />
<br />
Niedostrzegane, a raczej zacierane przez niektórych historyków "czytelne ślady" obrządku wschodniego we wczesnośredniowiecznych polskich klasztorach kontrastują chociażby z dzisiejszym zwyczajem w opactwie benedyktyńskim w belgijskim <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Chevetogne_Abbey">Chevetogne</a>, czy w przywołanym wyżej klasztorze benedyktyńskim w bawarskim Niederaltaich, gdzie dziś celebrowane są podwójne liturgie: katolicka i bizantyjska. Sama kongregacja benedyktyńska powstała przecież na tradycjonalistycznych, czyli ortodoksyjnych podstawach wiary chrześcijańskiej i do dziś zachowuje wewnętrzną strukturę zbliżoną do monastycyzmu wschodniego. Ruch ten przed schizmą, a w niektórych klasztorach jeszcze długo po schiźmie, sprzyjał liturgii ortodoksyjnej. Przywołując ryt katolicko-ortodoksyjny w dzisiejszych klasztorach benedyktyńskich zwracamy uwagę nie tyle na głębokość pewnych tradycji, ile odnosimy się do panujących we współczesnej polskiej historiografii resentymentów, każących w imię ideologicznego mitu "czystości" polskiego rodowodu wypierać się części korzeni naszej kultury, czyli zubażać nasze dziedzictwo kulturowe.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5uKAxqW95oO8UVqpp98Y-chxZ_-JdeyifaC4itRWRgbLEkTRjtED_PyR4s_RhvEQTohUYtw0wmXm7_BclSrzfVQdBJYewdpaTvWLu5pyih2TuBkP-hxgdWzT3vFFsEUkBGPJ6J6hhVCk/s1600/Missale+Vratislaviense.JPG" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5uKAxqW95oO8UVqpp98Y-chxZ_-JdeyifaC4itRWRgbLEkTRjtED_PyR4s_RhvEQTohUYtw0wmXm7_BclSrzfVQdBJYewdpaTvWLu5pyih2TuBkP-hxgdWzT3vFFsEUkBGPJ6J6hhVCk/s400/Missale+Vratislaviense.JPG" width="283" /></a></div>
Historycy nie wykazują zainteresowania zbiorami średniowiecznych <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Missal">mszałów</a>, jakie się w Polsce, zwłaszcza w formie rękopisów, ostały. Czy "brak czytelnych śladów" obrządku staropolskiego, czyli
wschodniego w Polsce - jak twierdzą niektórzy znawcy, nie wynika po
części z widocznej niechęci naszych historyków do analizowania
wszystkich, dostępnych nawet w kraju, źródeł historycznych?<br />
<br />
Mszały te, czyli księgi liturgiczne zawierające instrukcje oraz teksty kazań, modlitw i pieśni dla celebracji mszy świętej w ciągu całego roku, z pewnością zawierają wiele śladów rytu staropolskiego w liturgii tamtych czasów. Dziwny jest fakt, że nie tylko nie ma w Polsce żadnego ogólnego opracowania na ten temat, ale nie jest znany nawet stan inwentarzowy średniowiecznych mszałów (powstałych do czasów Soboru Trydenckiego). Najmłodszym z nich z okresu przed ustaleniem standartu rzymskiego w AD 1570, a jednocześnie najstarszym wydanym w Polsce, to jest w Krakowie, (na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pergamin">pergaminie</a>) mszałem w formie drukowanej, jest Mszał Wrocławski (<i>Missale Vratislaviense</i>) z AD 1505 (jego jedna ze stron na zdjęciu obok, z egzemplarza w <a href="http://www.kc-cieszyn.pl/">Książnicy Cieszyńskiej</a>). Starszym egzemplarzem Mszału Wrocławskiego jest ten wydrukowany w AD 1499 w Moguncji, od AD 1506 należący do <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kolegiata_Wniebowzi%C4%99cia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_G%C5%82ogowie">kościoła św. Marii</a> w Głogowie, a obecnie w zbiorach <a href="http://www.uwtsd.ac.uk/about/">Uniwersytetu Walijskiego</a>. Najstarszym w ogóle mszałem polskim w formie drukowanej jest Mszał Poznański, wydany w Strasburgu w AD 1481.<br />
<br />
Rzućmy jeszcze okiem na te same dwie strony Mszału Wrocławskiego z książek wydanych w dwóch różnych oficynach: z lewej strony wydanej przez Jana Hallera w AD 1505 w Krakowie (egzemplarz z <a href="http://www.bracz.edu.pl/">Biblioteki Raczyńskich</a> w Poznaniu), a z prawej strony - wspomniany egzemplarz wydany przez Petera Schöffera w AD 1499 w Moguncji.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEil8WvijDOA_J_L1k7dhvFS3MPAkqeAcq7tv2Mcj-kJ6LEVZoRVhKzZFjCD-PUDek-0kpmfMpfI-SrpDtTQFmUBMNUqxRXk-i6Kg_yXOTNhadlMxpgl7KGcML6PvoMaNWiivOBIROrdPLI/s1600/161.Missale+Vratislaviense+Krakow+%2526+Mainz+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="218" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEil8WvijDOA_J_L1k7dhvFS3MPAkqeAcq7tv2Mcj-kJ6LEVZoRVhKzZFjCD-PUDek-0kpmfMpfI-SrpDtTQFmUBMNUqxRXk-i6Kg_yXOTNhadlMxpgl7KGcML6PvoMaNWiivOBIROrdPLI/s640/161.Missale+Vratislaviense+Krakow+%2526+Mainz+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Być może najstarszym, dotąd niezauważonym i niezbadanym zabytkiem pisma języka Słowian zachodnich jest słowo "strzała" (*strâla), zawarte w starosaksońskim zaklęciu magicznym <i>Pro nessia (Contra vermes</i>), spisanym w IX wieku i przechowywanym w Österreichische Nationalbibliothek w Wiedniu (Codex 751, foliał 188v): "<i>Wyjdź glisdo z twoimi dziewięcioma małymi glisdami, ze szpiku do kości, z kości do ciała, z ciała do skóry, ze skóry na tą strzałę! Panie, niech tak będzie!</i>" [w oryginale: "<i>Gang ût, nesso, mid nigun nessiklînon, ût fan demo marge an that bên, fan themo bene an that flêsg, ût fan themo flêsge an thia hûd, ût fan thera hud an thesa <b>strala</b>! Drothin, uuerthe sô!</i>"].<i> </i><br />
<br />
To magiczne, pogańskie zaklęcie wymawiane zapewne było podczas próby uzdrawiania poprzez nacięcie skóry i upuszczanie krwi na grot strzały. Strzała z krwią z zarazkami była następnie wystrzeliwana w kierunku lasu, który zamieszkiwały złe duchy, nasyłające na ludzi glisdy, nicienie - sprawcy chorób. Starosłowiańskie słowo *strâla mogło wmieszać się w język starodolnogermański w interakcji kulturowej pomiędzy sąsiadującymi Saksonami i Słowianami połabskimi. Widoczne jest w dzisiejszych wariantach językowych: <i>strieła</i> (rosyjski, serbski, bułgarski), <i>striła</i> (ukraiński),<i> strijela </i>(chorwacki),<i> strela </i>(słowacki),<i> strėlė </i>(litewski).<br />
<br />
Jeden z dwóch głównych grodów (obok grodu Gana, dzisiaj Hof-<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stauchitz">Stauchitz</a>) połabskiego plemienia Delemintów (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Glomici">Głomaczy</a>), wymienionych po raz pierwszy pod rokiem 805, a więc w okresie spisania zaklęcia <i>Pro nessia</i>, nosił nazwę <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Burg_Strehla">Strela</a>. Bronił on strategicznie dogodnego brodu przez środkową Łabę, w drodze z Wielkopolski i <span style="font-family: inherit;">Ś</span>ląska do Merseburga i Bambergu i dalej do Bawarii. Zatrzymywali się w nim wielokrotnie m.in. królowie Niemiec <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_I_Ptasznik">Henryk Ptasznik</a> i Henryk II oraz Bolesław Chrobry. Thietmar nazywał go <i>Strela civitas</i> i <i>Striela urbs</i>. Dzisiaj miasto to, posiadające w herbie strzałę, nazywa się <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Strehla">Strehla</a>. Także dzisiejszy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stralsund">Stralsund</a> powstał na miejscu słowiańskiej osady zwanej Stralowe (Strzałowe). Saxo Grammaticus w swojej kronice kilkukrotnie wymienia pobliska wyspę (<i>Strela insula</i>). Strzała do dziś jest godłem w herbie tego miasta. W manuskrypcie z AD 1235 "<i>Codex Oldenburgensis Justitiae Lubecensis</i>" pod rokiem 1158 jest wzmianka, ze przybył wtedy do rady miasta Lubeka pewien Cord Strale z Winety. W Nadrenii znajduje się miasto o nazwie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Straelen">Straelen</a>, wymienione w dokumencie łacińskim z AD 1063 jako <i>Strala</i>, zapewne w znaczeniu strzała, na co wskazywałaby wizerunek strzały w XV-wiecznym herbie miasta.<br />
<br />
Interesujące są zabytki odkryte na grodzisku <a href="http://www.wikiwand.com/sk/Mikul%C4%8Dice-Valy">Mikulčice-Valy</a>, gdzie wśród wielu bizantyjskich artefaktów znaleziono m.in. te oto wykonane z brązu zakończenie pasa skórzanego. Słowaccy historycy widzą na spodniej części okucia (poniżej, lewa fotografia) mężczyznę trzymającego "przedmiot w kształcie litery T" oraz posiadający "ptasi nos w kształcie litery V", natomiast na części zewnętrznej (fotografia prawa) jest to ich zdaniem "żaba", jakoby nawiązująca do frankońskiej relikwii z Gandersheim. Mam wrażenie, że nie tylko polscy ale i słowaccy historycy uporczywie szukają odniesień do "preferowanej" cywilizacji łacińskiej, umniejszając wbrew faktom wpływy bizantyjskie, a tym bardziej wikińskie. "Moim okiem" postać z lewej trzyma w prawej ręce wikiński młotek Thora, a w lewej róg rytualny. Figura na prawej fotografii przedstawia sylwetkę lądującego ptaka, z rozłożonymi łapami, ogonem, głową, dziobem, piórami. Jest to więc moim zdaniem zabytek wikiński, "przemycony" prawdopodobnie przez bizantyjskiego Warega, który ukrył swoje dawne wierzenia pod spodnią częścią okucia. Proszę zresztą ocenić samemu (źródło: Martin Vančo 2008 - "The ninth century Great Moravian figural motifs of orantes").<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV_Budw5C3mg2ICVs_01kOVuiOyRarRb3w-wShyphenhyphenB0MDTnUIDY54hOqPKXX3Q_Vw13m3ONnbxq_Bv8uhyYAgpDAZfH4ZSdDJjT3pOnorDzk8bOsmNKisDzwF3vcOsQ9V-6_DkJy-k7KhJE/s1600/Mikulcice+belt+ending.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="402" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiV_Budw5C3mg2ICVs_01kOVuiOyRarRb3w-wShyphenhyphenB0MDTnUIDY54hOqPKXX3Q_Vw13m3ONnbxq_Bv8uhyYAgpDAZfH4ZSdDJjT3pOnorDzk8bOsmNKisDzwF3vcOsQ9V-6_DkJy-k7KhJE/s640/Mikulcice+belt+ending.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Podobnie mętnych sformułowań, daleko wykraczających poza pożądany
sceptycyzm naukowy, używa wielu naszych badaczy wobec jednoznacznie
wikińskich artefaktów. Na przykład, Leszek Gardeła znaleziony w Wolinie
ołowiany amulet w kształcie kotwicy, podobny do takich z Hedeby i Yorku
(jedyne, znane w Europie tego rodzaju i w tym okresie), nazywa
"przedmiotem wykazującym cechy skandynawskie". Ten świadomie użyty
ambiwalentny opis ma za zadanie, niepotrzebnie pozbywając zabytku
kontekstu czasowego (epoka Wikingów), stworzyć furtkę dla rozwijania
teorii, nawet mało prawdopodobnych, o ewentualnym pozawikińskim, czy
nawet pozaskandynawskim jego pochodzeniu.<br />
<br />
Taką miałaby
być jego interpretacja o chrześcijańskich źródłach symbolu kotwicy, a więc jakoby eliminująca omawiany zabytek z wikińskiego kręgu kulturowego. A przecież symbolizować ona mogła kilkakrotnie wyżej wspomnianego św. Klemensa,
popularnego wśród Wikingów patrona żeglarzy. Nie wykluczone jest zatem,
że kotwicę-zawieszkę nosił Wiking - chrześcijanin. Inaczej jak sądzi ten
badacz, który nie wiadomo dlaczego w konkluzji artykułu "Amulety
skandynawskie z Wolina i Truso" identyfikuje Wikingów jako "pogańskich
Skandynawów", mimo że dowody archeologiczne są wystarczająco liczne aby
uwzgledniać występujący wśród nich dwoistość wierzeń religijnych i birytualizm.
Stawiając tezy jednoznaczne tam gdzie fakty wskazują na wieloznaczność i
odwrotnie - szukajac wieloznaczności tam, gdzie fakty są
jednoznaczne, zdradza chęć manipulowania nimi w celu uprawdopodobnienia z
góry przyjętej tezy. Nie zdoła on jednak zmienić faktu, że IX/X-wieczny
Wolin, Hedeby i York nie mogły być chińskimi, ani żadnymi innymi ale
tylko wikińskimi strukturami cywilizacyjnymi, w obrębie których
powstawały i były używane rzeczone artefakty. <br />
<br />
Niewolnicy - czyż nie mogli oni być głównym - dotąd przez historyków i archeologów niezidentyfikowanym źródłem pierwotnej akumulacji kapitału, filarem ekonomicznym na jakim Piastowie w Polsce, a <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Przemy%C5%9Blidzi">Przemyślidzi</a> w Czechach zbudowali swoje państwa ? Jeszcze na początku XII wieku, podczas napaści Bolesława Krzywoustego na Kołobrzeg, jak pisze Gall Anonim, "j<i>edni wiązali jeńców, ... inni wreszcie wyprowadzali [pojmanych] chłopców i dziewczęta.</i>" Skarży się dalej kronikarz na ten sam proceder u Pomorzan: "<i>ilekroć łupiąc Polskę, przyprowadzali ze sobą jeńców ..., to natychmiast wysyłali ich na sprzedaż na wyspy barbarzyńców</i>." Jakże inaczej byłoby Mieszka I stać na trzytysięczną armię Waregów, czyli zaledwie o połowę mniejszą niż zafundowało sobie potężne Bizancjum?</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Praski targ niewolników wskazuje, że byli oni wyłapywani na terytoriach nowopowstałych państw słowiańskich przez władców tych krajów, albo conajmniej za ich przyzwoleniem. Znaczna ilość zabytków ze złota odkrytych w Starym Mieście (Staré Město) i w Mikulczycach (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mikul%C4%8Dice">Mikulčice</a>) z IX-X wieku również wskazuje, że ich część mogła pochodzić z handlu niewolnikami prowadzonego przez władców <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Great_Moravia">Wielkich Moraw</a> z Wenecją, której potęga ekonomiczna rodziła się m.in. ze sprzedaży europejskich niewolników do kalifatów Afryki Północnej. Kolumny niewolników w drodze do Wenecji przekraczały Dunaj w pobliżu dzisiejszego Linzu, Austria skąd pochodzi dokument z lat 903-906, tzw. kodeks celny z <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Raffelstetten_customs_regulations">Raffelstetten</a>, potwierdzający taki handel. Brali w nim udział także słowiańscy kupcy z Czech i z Rusi, oferujący na sprzedaż również konie i wosk.</div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Wracając do bogobojności Czechów z końca X wieku, jeżeli po dwóch wiekach obcowania z chrześcijaństwem (pierwsze kontakty miały miejsce jeszcze pod koniec VIII wieku) nadal praktykowali obyczaje obce chrześcijanom, a lud polski wystąpił zbrojnie przeciwko Kościołowi w 1038 roku, to na jakiej podstawie nasi historycy klasyfikują każdy grób szkieletowy na Pomorzu, datowany po formalnym powołaniu biskupstwa w Kołobrzegu w 1000 roku jako pochówek chrześcijański? Pochodzące z IX-XI wieku groby szkieletowe, a także tak zwane groby komorowe, na Pomorzu i w Polsce piastowskiej - z braku w nich jakichkolwiek artefaktów chrześcijańskich, a w kontekście ich skandynawskiego wyposażenia - nie mogą być uznane za pochówki chrześcijańskie, ale za wikińskie lub wareskie.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5X0uN0a8wezT07kgDaPrCTAlpmhVp5ZCBjj6Le33Gn_-mwTFEm4BRnyY2ywPW5046-YsP58lQyKzZmaUXU_0sl3GWHXrja58Fb8O6SdFrPQ1xJHFiKqsdDXcS6YhTy4ppN0UXDEgtE0Y/s1600/Saint-Dizier+Haute+Marne.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="278" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh5X0uN0a8wezT07kgDaPrCTAlpmhVp5ZCBjj6Le33Gn_-mwTFEm4BRnyY2ywPW5046-YsP58lQyKzZmaUXU_0sl3GWHXrja58Fb8O6SdFrPQ1xJHFiKqsdDXcS6YhTy4ppN0UXDEgtE0Y/s320/Saint-Dizier+Haute+Marne.jpg" width="320" /></a>Wbudowane w ziemi drewniane komory w które wkładano trumny oraz wysposażenie zmarłego w jego podróż w zaświaty, był początkowo - w IX/X wieku, zwyczajem szeroko stosowanym w Skandynawii, a w XI-XII wieku znanym na Połabiu (Oldenburg, Usadel), Pomorzu (Uznam, Cedynia, Ciepłe), Kujawach (Bodzia, Kałdus, Napole, Pień), Wielkopolsce (Dziekanowice, Sowinki), Małopolsce (Kraków-Zakrzówek, Sandomierz, Daniłów Mały), na Rusi, w Czechach i na Słowacji. Nie mówimy tutaj o wcześniejszej historii grobów komorowych, znanych od starożytnego Egiptu sprzed pięć i pół tysiąca lat, po katakumby z czasów Cesarstwa Rzymskiego, które przetrwały w Galii, Frankonii i Anglii po VII wiek n.e. Oto rysunek zrekonstruowanego grobu komorowego w <a href="http://www.saintdizierarcheo.fr/wp-content/uploads/2012/05/Dossier-de-presse-Exposition-Nos-Anc%C3%AAtres-les-Barbares.pdf">Saint-Dizier</a> we Francji z okresu merowińskiego (VI wiek n.e.), źródło: <a href="http://www.inrap.fr/archeologie-preventive/p-7-Accueil.htm">INRAP</a> (<i>Institut national de recherches archéologiques préventives</i>). Wewnątrz trumny znajdował się miecz typu Bifrons-Gilton z napisem runicznym na głowicy. Miecze tego typu i z okresu merowińskiego (32 zabytki) występują w grobach w dorzeczu Mozy i dolnego Renu, w angielskim hrabstwie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kent">Kent</a> oraz w szwedzkiej prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/V%C3%A4sterg%C3%B6tland">Västergötland</a>.<br />
<br />
Archeolog Andrzej Janowski poświęca dużo wysiłku badawczego, aby wykazać że groby komorowe z epoki Wikingów w Polsce wcale nie są skandynawskiego pochodzenia ("Are the chamber graves from Pień really Scandinavian?"), implikując ale bez stawiania kropki nad i, że są toż ci nasze, słowiańskie te groby. Jego koronnym argumentem jest, że nie są one identyczne z tymi znajdowanymi w Skandynawii, a istnieje między nimi jedynie "formalne podobieństwo". W ten sposób zaprzeczałby istnieniu Skandynawów w Normandii, Włoszech, Anglii, Irlandii, Szkocji i na Rusi, bowiem tamtejsze postwikińskie zabytki z zasady nie są (bo jakże mogą być) takie same, jakie dominują w Skandynawii. Nawet samą Birkę uważa on tylko za "skandynawską w geograficznym sensie", ale już nie kulturowym, fałszywie sugerując że znajdowane tam multikulturowe artefakty dowodzą obcej, a nie lokalnej kontroli tego emporium. Czyżby samanidzkie dirhemy z Birki świadczyły bardziej o nieskandynawskości jej kultury i ludzi, aniżeli jej skandynawskości dowodziła ówczesna infrastruktura portowo-handlowa, statki tam zawijające oraz cały szlak od Greków do Waregów, dzięki któremu istniało to emporium?<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOTSITUvwBV3P8PFSbzKdYG_zNTOF0-1NmUadVV6hjbPrPdZNBj2uZ5_xKeZRsDuEy9HSPhMzFbQyl4CtENisWjLifTBb-vJ2qmpsA6KYG8HH-eUnBtryJlA3pkH6L1rInTkNQzt3HBMI/s1600/Lopata+archeologa.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgOTSITUvwBV3P8PFSbzKdYG_zNTOF0-1NmUadVV6hjbPrPdZNBj2uZ5_xKeZRsDuEy9HSPhMzFbQyl4CtENisWjLifTBb-vJ2qmpsA6KYG8HH-eUnBtryJlA3pkH6L1rInTkNQzt3HBMI/s320/Lopata+archeologa.jpg" width="212" /></a>Autor sam sobie zaprzecza, kiedy z jednej strony uznaje wyższy poziom kulturowy artefaktów w grobach komorowych w Skandynawii, niż pochodzących spoza niej, a z drugiej strony sugeruje, że internacjonalizacja artefaktów na terenie Skandynawii świadczy o dominacji obcych tam wpływów kulturowych nad lokalnymi.<br />
<br />
Czy bierze pod uwagę, czego trudno wypatrzeć na na łopacie archeologa, że kulturą była także, a może przede wszystkim, organizacja i utrzymanie w Birce centrum cywilizacyjnego ? Czy autor ten aby dobrze rozumie warsztat naukowy badacza kultury w ogóle, a nie tylko kultury materialnej?<br />
<br />
Problem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Niematerialne_dziedzictwo_kulturowe">niematerialnego dziedzictwa kulturowego</a> stanowi w naszej historiografii dość często napotykaną pułapkę, w którą wpadają nie tylko archeolodzy piszący o historii. Chodzi wszakże nie o do dzisiaj zgromadzony dorobek niematerialny, ale rozpatrywanie go w kategoriach historycznych, czyli właściwy dla różnych społeczeństw i narodów w poszczególnych epokach historycznych, na przykład taki jaki był w określonym regionie we wczesnym średniowieczu czy w epoce Wikingów. I tak jak dzisiaj o wartości firmy czy międzynarodowego koncernu wartości niematerialne odgrywają znaczącą rolę w jej ocenie/wycenie, tak i organizacja społeczeństwa, sprawność jego władztwa politycznego i umiejętność kumulowania bogactwa narodowego, także kulturowego, wskazują na miejsce określonego narodu wśród innych państw w poszczególnych epokach historycznych.<br />
<br />
Inny archeolog, Jerzy Sikora, uważa groby komorowe, które stały się w interesujących nas czasach i miejscach zwyczajem wikińskim, za "zbarbaryzowaną formę chrześcijańskiej eschatologii". Zdaje się on zapominać, że chrześcijaństwo ani nie było pierwsze, ani tym bardziej nie miało monopolu wobec innych wierzeń na sakralizację władzy, czego wyrazem niewątpliwie były skandynawskie pochówki arystokracji w grobach komorowych. Sakralizacja władzy - czyli akceptacja przez poddanych posiadania przez władcę przymiotów boskich, była częścią rytuałów religijnych już wśród pierwotnych plemion. "<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Święte prawo władcy", jak już wspomniałem wyżej, rozpowszechniło się w feudalnej Europie z Bizancjum, </span></span>wywodzone ze słów Biblii: "<i>Każdy niech będzie poddany władzom, sprawującym rządy nad innymi. Nie ma bowiem władzy, która by nie pochodziła od Boga, a te, które są, zostały ustanowione przez Boga</i>" ("List do Rzymian" 13:1). Kulminacja chrześcijańskiej sakralizacji władzy, jeżeli pominiemy popularne w średniowieczu kanonizacje książąt, królów i cesarzy, miała miejsce w AD 962, kiedy to papież Jan XII zobowiązał się wobec cesarza Ottona I w dokumencie "<i>Diploma Ottonianum</i>", że każdy przyszły papież-elekt zobowiązany będzie do złożenia przysięgi posłuszeństwa przed cesarzem, zanim uzyska od niego potwierdzenie wyboru na papieża.<br />
<br />
Wikińskie pochówki szkieletowe - w dwóch łodziach (jedna wiosłowa, druga żaglowa), znane są już z okresu około AD 750 (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Poch%C3%B3wek_%C5%82odziowy_w_Salme">Salme</a>, Saaremaa w Estonii, badania archeologiczne w okresie 2008-2012; zdjęcie poniżej, źródło: <a href="http://www.archaeology.org/">Archaeology Magazine</a>), a więc długo przed rokiem 793, w którym napadli na klasztor w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lindisfarne">Lindisfarne</a> i od kiedy popularnie uznaje się początek epoki Wikingów. Dotychczasowe wyniki badań zębów pochowanych żeglarzy metodą izotopu strontu pozwalają na wskazanie, że pochodzili oni z prowincji Uppland, której ówczesną stolica była słynne miasto królewskie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gamla_Uppsala">Gamla Uppsala</a>. Jest to więc wyraźna przesłanka do uznania za zasadną hipotezę, że eksploracja wybrzeży Bałtyku przez Wikingów poprzedziła ich zbrojne napady na wyspy brytyjskie.</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYzAeddJd0Gz8Dank6zmVCLeB9YMlt3VaJhNuAVaZ28c__RDfhyphenhyphenV83N3Vj_uznBTCUHzNK8KAs8IUHNQlHESTFQ04BWlUEWbkCi0gzaamp63lbxDz-uF85nrYAk6fJFeG98Xfxu2Kbmsw/s1600/The+First+Vikings+-+Archaeology+Magazine.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="270" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYzAeddJd0Gz8Dank6zmVCLeB9YMlt3VaJhNuAVaZ28c__RDfhyphenhyphenV83N3Vj_uznBTCUHzNK8KAs8IUHNQlHESTFQ04BWlUEWbkCi0gzaamp63lbxDz-uF85nrYAk6fJFeG98Xfxu2Kbmsw/s640/The+First+Vikings+-+Archaeology+Magazine.jpg" width="640" /></a></div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Na zakończenie krótkiego opisu starożytności manowskich wrócę jeszcze do konstatacji W. Łęgi, który po wieloletnich badaniach nad prehistorią Pomorza doszedł do wniosku, że zabytki pomorskie potwierdzają ciągłość osadniczą pewnych grup ludności począwszy od czasów schyłkowej epoki brązu. Te same dowody archeologiczne doprowadziły Józefa Kostrzewskiego, a za nim wszystkich "patriotycznych" historyków, do wniosku, że ta niekwestionowana płynna ewolucja kulturowa istotnie potwierdza ciągłość zamieszkania Pomorza, jednakże tą ludnością od tysiącleci są Słowianie, na których to tereny przejściowo "wtargały" grupy obcej ludności. Teorie te budowane były na wątłym fundamencie utożsamiania przez niektórych archeologów pojęcia kultury archeologicznej z plemieniem. Te niestabilne naukowo podwaliny przejęte zostały z kolei przez niektórych historyków, zrównujących określone plemiona z powstającymi państwami.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Oto jeszcze jeden przykład kultury Pomorza, której niektóre elementy przetrwały do wczesnego średniowiecza - pochodzący z okresu wpływów rzymskich zespół zabytków, w tym brązowy dzban typu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ojnochoe">Oinochoe</a> (w jęz. greckim oznacza "lać wino") z Kretomina oraz inne zabytki, m.in. z Białęcina i Swołowa (zdjęcie: Muzeum w Koszalinie). Według kanonów naszej historiografii, traktującej naukę historyczną instrumentalnie i koteryjnie (nietolerowanie krytyki dzieł oficjalnych autorytetów, nawet w środowisku akademickim), zabytki te potwierdzałyby jeszcze jeden mit: słowiańską aktywność handlową w pierwszych wiekach naszej ery, a być może nawet ich wysoki kunszt rzemieślniczy, jeżeli "nie da się" wykluczyć lokalnej, pomorskiej produkcji pod "wpływem rzymskim". W przypadku dzbana z Kretomina, datowanego na AD 80-160, jednego z dwóch tego rodzaju zabytków odkrytych na ziemiach polskich (drugi z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%99g_Piekarski">Łęgu Piekarskiego</a> w Wielkopolsce), historycy przyznają że jest to wyrób oryginalnie rzymski i wskazują na jego pochodzenie z prowincji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kapua">Kapua</a>.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMS0Xhg9aJbVsVP5Cl-NynEjiw90emUZB_T99XpN416n8wXlVRtWA42wPW-EQ-9x1M77hntfT1xzKTVNZmpbgx-odhcH_pglrRsxPDei17re6N6kiXJP7ysZQWWU8oeQYQiN-pUg0O0v8/s1600/Skarb+z+czasow+wplywow+rzymskich+dzban+brazowy+Kretomino+oraz+Bialecino+Swolowo+i+inne+Muzeum+w+Koszalinie.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="434" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjMS0Xhg9aJbVsVP5Cl-NynEjiw90emUZB_T99XpN416n8wXlVRtWA42wPW-EQ-9x1M77hntfT1xzKTVNZmpbgx-odhcH_pglrRsxPDei17re6N6kiXJP7ysZQWWU8oeQYQiN-pUg0O0v8/s640/Skarb+z+czasow+wplywow+rzymskich+dzban+brazowy+Kretomino+oraz+Bialecino+Swolowo+i+inne+Muzeum+w+Koszalinie.jpg" width="640" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W spekulacjach o "pomorskości", albo nawet "słowiańskości" zabytku zupełnie pomijany jest fakt, że w okresie antycznym to nie Pomorze, ale południowa Skandynawia była przeciwległym biegunem kontaktów Cesarstwa Rzymskiego z północnym <i>Barbaricum</i>. Skandynawscy archeolodzy określają zabytki rzymskie jako oryginalne "rzymskie" - w odróżnieniu od tych z Pomorza lub innych miejsc w Polsce, które nasi archeolodzy próbują czasami "na siłę" uznać jako miejscową, a tak zwani autochtoniści - słowiańską produkcję, w oparciu o "wpływy rzymskie". Pozostałe zabytki "o proweniencji rzymskiej", nieprzypisywane przez naszych historyków producentom pomorskim, uznawane są przez nich automatycznie jako tak zwane "importy" - czyli efekt "handlu dalekosiężnego" pomiędzy Pomorzem a prowincjami Imperium Rzymskiego. Jest to kolejny ukuty przez historyków stereotyp, ignorujący różne, pozahandlowe możliwe przyczyny przemieszczania się przedmiotów - przyszłych artefaktów w przestrzeni, np. rabunki, okupy, dary, przemieszczanie się ich wraz z właścicielem itd.<br />
<br />
Oto zachowane z pierwszego wieku n.e. wyposażenie jednego z arystokratycznych grobów z Hoby na duńskiej wyspie Lolland (Lolandia), zawierające rzymskie naczynia, biżuterię i narzędzia (materiały: brąz, srebro, złoto, ceramika, szkło). Brązowy dzban z tej kolekcji z trójlistnym wylewem jest bardzo podobny do dzbana z Kretomina (ten już bez ornamentyki). Na dnach dwóch srebrnych kubków z pierwszego planu wyciśnięto napis "Silius", które to imię nosił dowódca rzymskiej armii stacjonującej w Dolnej Germanii (<i><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Germania_Inferior">Germania Inferior</a></i>) w latach AD 14-21. Ze względu na kompletność i brak śladów uszkodzeń rzymskiej zastawy stołowej historycy przypuszczają, że skarb nie powstał drogą podboju, a mógł być prezentem tego rzymskiego dowódcy dla skandynawskiego wodza plemiennego. Dzban kretomiński może także pochodzić z rzymskiej Nadrenii. Zdjęcie wykonał Lennart Larsen, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/National_Museum_of_Denmark">Muzeum Narodowe</a>, Kopenhaga).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQJcDeoNe6NfTw5ed5cwRSKwNRZhJoWk3f-C9zj_Sml5VAhVyt1R-X2njUbkhygUW14t3ye0Foz8Ztn9mOJYkeRsxxFV2Ndg4_OkEX-ItnA9GWMRc3pff9YnCfuLPwE2uQ4drqjKDwBRU/s1600/Hoby+Lolland+Nationalmuseet+Copenhagen.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQJcDeoNe6NfTw5ed5cwRSKwNRZhJoWk3f-C9zj_Sml5VAhVyt1R-X2njUbkhygUW14t3ye0Foz8Ztn9mOJYkeRsxxFV2Ndg4_OkEX-ItnA9GWMRc3pff9YnCfuLPwE2uQ4drqjKDwBRU/s640/Hoby+Lolland+Nationalmuseet+Copenhagen.jpg" width="532" /></a></div>
<br />
Pochodzący od czasów antycznych po wczesne średniowiecze skandynawski spadek kulturowy na Pomorzu, a także w innych regionach Polski, jest rezultatem trwających mniej lub bardziej intensywnie, ale nieprzerwanie od epoki brązu (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Unetice_culture">kultura unietycka</a>), relacji ludów skandynawskich z kulturami śródziemnomorskimi i orientalnymi. Oto jeszcze <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Etruskowie">etruski</a> dzban z V wieku p.n.e. (wys. 14.1 cm), w zbiorach <a href="http://www.metmuseum.org/en">Metropolitan Museum of Art</a> w Nowym Jorku - jako przykład ewolucji kulturowej śródziemnomorskiego dzbana typu Oinochoe prowadzącej do dzbana z Kretomina. Inny przykład takiego naczynia pochodzącego z I wieku n.e. z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pompeje">Pompejów</a> znajduje się we francuskim <a href="http://www.culture.gouv.fr/public/mistral/joconde_fr?ACTION=RETROUVER&FIELD_98=DECV&VALUE_98=%20Pomp%e9i%20&NUMBER=31&GRP=0&REQ=%28%28Pomp%e9i%29%20%3aDECV%20%29&USRNAME=nobody&USRPWD=4%24%2534P&SPEC=3&SYN=1&IMLY=&MAX1=1&MAX2=1&MAX3=200&DOM=All">Musée Condé</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj38YKL2YWcOe_42eUCTjCZIOwmuKOOvC-kYdaBqfoFEwLJhJO0bA5EQQynzirmesjS32gllU_0j5qLWsU-QFzj6iPzg4pHFOihUMTBAGy8rvvNrpKTCYCKYwP4nd7DkQ0rsuJhO3XpLL8/s1600/Oinochoe+Etruscan+5th+cent+BC+ex+MetMuseum.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="297" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj38YKL2YWcOe_42eUCTjCZIOwmuKOOvC-kYdaBqfoFEwLJhJO0bA5EQQynzirmesjS32gllU_0j5qLWsU-QFzj6iPzg4pHFOihUMTBAGy8rvvNrpKTCYCKYwP4nd7DkQ0rsuJhO3XpLL8/s320/Oinochoe+Etruscan+5th+cent+BC+ex+MetMuseum.jpg" width="320" /></a></div>
O ile można uznać, że część zabytków z okresu wpływów rzymskich i okresu wędrówek ludów patynowana jest słowiańskością przez fakt ich złożenia, a być może wyjątkowo wyprodukowania wśród ludów słowiańskich, o tyle próby "podrabiania" ich naciąganą argumentacją na słowiański wyrób lub pochodzenie, kiedy słowiańskość na tych ziemiach dopiero się rodziła i nie mogła wydać jeszcze takich owoców cywilizacji, nie przynoszą moim zdaniem zaszczytu polskiej historiografii.<br />
<br />
Fakt jest jednak taki, że dopiero po zbudowaniu trwałych struktur państwowych i utrwaleniu się chrześcijaństwa w XI i XII wieku Polska i Pomorze zostały w pełni włączone w budowanie cywilizacji europejskiej. W tzw. <span style="font-family: "times new roman" , serif;">ż</span>ywotach św. Ottona z Bambergu (w tym w "<i>Vita Priefligensis" </i>Ebona) można dostrzec, że jeszcze na początku XII wieku trwałe były na Pomorzu lokalne struktury władzy (<i>nobiles, potentes, primores</i>), skupiające wokół siebie rycerstwo, związane więzami krwi (<i>familia</i>) lub inne zaufane osoby (<i>amici, cognati</i>). Te kręgi władzy, odpowiadające za obronę i handel na określonym terytorium oraz za przekazy kulturowe ze świata zewnętrznego - analogicznie jak wcześniej na Rusi, reprezentowały nie tylko stare rody słowiańskie, ale i moim zdaniem zasymilowanych i zeslawizowanych od wielu pokoleń Skandynawów.<br />
<br />
Niespotykana wśród innych ludów europejskich ruchliwość Wikingów sprzyjała za ich pośrednictwem przenikaniu nowych idei między tymi ludami. Wykonany w Anglii, a zlecony przez Wikingów z Normandii Gobelin z Bayeux (kolejny fragment poniżej) jest przykładem, jak wymiana idei między różnymi narodami sprzyjała rozwojowi kultury. Trudno uwierzyć, że ten piękny fragment gobelinu, z niemal dzisiejszą, współczesną kompozycją linii, liczy już sobie prawie tysiąc lat.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZUvLZVGt7OGMsPy6F_gp3vkCfWsc8Y7C14wnjCVd_8C0r6KWlmNuBEQfXcZsWQt8UjN_EJWER34DRVqTAvfJvrlEIV7zTsWRhgXcISQ7zDBk0djtBEkr5_6T7E2_WHuvN_VViwe9rqyU/s1600/Tapestry+Bayeux+stem+stitch.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="268" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiZUvLZVGt7OGMsPy6F_gp3vkCfWsc8Y7C14wnjCVd_8C0r6KWlmNuBEQfXcZsWQt8UjN_EJWER34DRVqTAvfJvrlEIV7zTsWRhgXcISQ7zDBk0djtBEkr5_6T7E2_WHuvN_VViwe9rqyU/s1600/Tapestry+Bayeux+stem+stitch.jpg" width="320" /></a></div>
Podstawowa ludność słowiańska, która siłą rzeczy - ze względu na początkową dopiero fazę rozwoju społecznego, bardziej asymilowała obce impulsy kulturowe, niż emanowała swoimi osiągnięciami na zewnątrz, zajmowała się rolnictwem, hodowlą i rzemiosłem, w "<span style="font-family: "times new roman" , serif;">Ż</span>ywotach" określeni jako <i>mediocres</i>, natomiast warstwa najuboższa to <i>pauperes</i>. Taki jest "<i>l'état des lieux</i>" społeczeństwa pomorskiego u zarania swojej państwowości w XII wieku: wielowarstwowy, wielokulturowy i wieloetniczny, a nie ubogi swoją jakoby homogenicznością etniczną (czystością "rasy słowiańskiej"?), w jakiej malują go dzisiejsi historycy.<br />
<br />
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: inherit;">Nieprzerwana obecność nordyckich wpływów kulturowych na Po<span style="font-family: inherit;">ł</span>abiu i Pomorzu ju<span style="font-family: inherit;">ż od epoki brązu oraz proliferacja wgłąb dzisiejszej Polski <span style="font-family: inherit;">kolejnych kultur no<span style="font-family: inherit;">rdyckich </span>w epoce żelaza (<a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kultura_jastorfska">jastorfska</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kultura_pomorska">pomorska</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kultura_przeworska">przeworska</a>, <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kultura_oksywska">oksywska</a>) kontynuowana była u progu naszej ery. Od II wieku n.e. </span></span>pomorscy Goci - reprezentanci tzw. <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Kultura_wielbarska">kultury wielbarskiej</a>, w tym także ci zamieszkujący Ziemię Manowską nad Radwią koło <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Grzybnica_(cmentarzysko)">Grzybnicy</a>, ruszyli "szukać szczęścia" w kierunku Morza Czarnego.</span><span lang="EN-GB" style="font-family: "inherit" , "serif";"><span style="font-family: inherit;"> </span></span>Na Podolu, wśród lokalnego elementu sarmackiego wytworzyli w III wieku n.e. tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_czerniachowska">kulturę czerniachowską</a>, która w IV wieku rozprzestrzeniła się od dzisiaj rumuńskiego Siedmiogrodu aż po źródła rzeki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sejm_%28rzeka%29">Sejm</a> na Wyżynie Środkoworosyjskiej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-RfpmXxx3NpCrfox98sPu_WBIWLGh_hj9usemNs0fHdDaQFgEmjNS0HMIFLWfDDYv9GgmhN-ZabAbq-j7nq0nbT99WqAD-AxOQ8Jiwkq6w61Ev0NSAXDR7rzVZoEYGqKH57ca_qKS_Xw/s1600/Oinochoe+ex+Kaniow+Ukraine.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="380" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-RfpmXxx3NpCrfox98sPu_WBIWLGh_hj9usemNs0fHdDaQFgEmjNS0HMIFLWfDDYv9GgmhN-ZabAbq-j7nq0nbT99WqAD-AxOQ8Jiwkq6w61Ev0NSAXDR7rzVZoEYGqKH57ca_qKS_Xw/s400/Oinochoe+ex+Kaniow+Ukraine.jpg" width="400" /></a></div>
Popatrzmy obok na jeszcze jeden dzban "kretomiński", znaleziony w XIX wieku w samym środku terenów objętych kulturą czerniachowską, wśród byłych pomorskich Gotów, to jest w powiecie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kani%C3%B3w_%28Ukraina%29">Kaniów</a> nad Dnieprem. Zabytek ten, odkryty przy drodze wiodącej z Kaniowa do Kijowa, wraz z towarzyszącą mu glinianą amforą potwierdza prowadzony przez tamtejszych Gotów handel z Cesarstwem Rzymskim drogą morską przez Morze Czarne. W książce <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Micha%C5%82_Grabowski_%28powie%C5%9Bciopisarz%29">Michała Grabowskiego</a> "Ukraina dawna i teraźniejsza", Kijów 1850, skąd pochodzi ta ilustracja, zabytek ten określony został jako "naczynie z koryntskiej miedzi". Jak widać nie tylko Skandynawowie z wysp duńskich oraz z Pomorza, ale i ci znad Dniepru u schyłku epoki antycznej upodobali sobie trunki z wina, które serwowali w tym charakterystycznym naczyniu - karafce. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSKa0M76ciLFSVw9tbgxe0VFK9NJF9BOTlkc6WNRIoqF0JuIi0drHN2rZpcLVod81qE1m9EX4FeeUAlDShqKej5CtgnQ0E0qf4pD78N-sL-IRTL4rl9bD672T_gr14IGSDy_wDROtpLfo/s1600/Yuriev+Polskiy.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjSKa0M76ciLFSVw9tbgxe0VFK9NJF9BOTlkc6WNRIoqF0JuIi0drHN2rZpcLVod81qE1m9EX4FeeUAlDShqKej5CtgnQ0E0qf4pD78N-sL-IRTL4rl9bD672T_gr14IGSDy_wDROtpLfo/s640/Yuriev+Polskiy.png" width="632" /></a></div>
<br />
<br />
Rzućmy okiem wyżej na przykład skandynawsko - bizantyjsko - słowiańskiego tygla kulturowego, jaki uosabiają motywy architektoniczne z fasady XIII-wiecznej katedry św. Jerzego w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jurjew-Polskij">Juriewie Polskim</a>, położonym 180 km na północny wschód od Moskwy. Nazwa wywodzi się od jego założyciela, księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Do%C5%82goruki">J</a><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Do%C5%82goruki">erzego Dołgorukiego</a>, potomka Waregów z rodu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rurykowicze">Rurykowiczów</a>, związanego również z bizantyjską dynastią Monomachów. Drugi człon nazwy miasta pochodzi od słowa "pole", wśród których powstał gród w XII wieku. Oto próbka wyobrażeń świętych i apostołów (ci nie tylko w nimbie, ale i w aureoli-mandorli czy też w medalionie) kościoła ortodoksyjnego, pomieszanych z bizantyjskimi gryfami, lwami, smokami-żmijami i maszkaronami, o których tutaj tak wiele mówimy (foto: Margarita Kusznirenko, <a href="http://tourister.ru/">tourister.ru</a>).<br />
<br />
Ekspansja terytorialna plemion skandynawskich i inicjacja nowych kultur wśród lokalnych plemion kontynentalnych stanowi jeszcze jedno potwierdzenie nie tylko najdłużej trwającej w Europie, bo aż po schyłek pierwszego milenium, dynamiki populacyjnej i kulturowej tych plemion, ale i świadectwo koegzystencji ludów tubylczych i napływowych, stymulującej tworzenie się nowych kultur. Ta symbioza cywilizacyjna dawnych Skandynawów z lokalnymi plemionami objętymi oddziaływaniem kultury czerniachowskiej na terenach dzisiejszej Ukrainy wyrażała się także ich wspólnym wysiłkiem obronnym przed atakami azjatyckich plemion koczowniczych, czego dowodem są słynne <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBmijowe_Wa%C5%82y">Ż</a><span lang="EN-GB" style="font-family: "inherit" , "serif";"><span style="font-family: "inherit" , "serif";"><span style="font-family: "inherit" , "serif";"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBmijowe_Wa%C5%82y">mijowe Wały</a>. </span></span></span><br />
<br />
Oto miejsce pierwszego znanego w historii słowiańsko-skandynawskiego tygla etniczno-kulturowego, jakim były tereny objęte od III wieku n.e. kulturą czerniachowską (w obwódce w kolorze pomarańczowym) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_kijowska">kulturą kijowską</a> (w kolorze żółtym).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTsSR31ILwlh4YqCXODm5CX63Aed0eyc1opX-ryIa6QlBi8wrVnUci8t_-H5n3SVgGPJGrlDTcSHmJolRZlpZ1b76hl3ksB-n2lBiUOoycTW6cTGjHfpJdcpBxM9XGde9FL0l8E_JNlAs/s1600/East_Europe_Archaeological_Kievan-Chernyakhov.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="414" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjTsSR31ILwlh4YqCXODm5CX63Aed0eyc1opX-ryIa6QlBi8wrVnUci8t_-H5n3SVgGPJGrlDTcSHmJolRZlpZ1b76hl3ksB-n2lBiUOoycTW6cTGjHfpJdcpBxM9XGde9FL0l8E_JNlAs/s640/East_Europe_Archaeological_Kievan-Chernyakhov.jpg" width="640" /></a></div>
Nie mówimy tutaj tylko o koegzystencji ludów słowiańskich i nordyckich na wspólnie zamieszkałych terenach, ale o czymś więcej - o symbiozie kulturowej i zapewne współżyciu i mieszaniu się etnicznym. Taki stan rzeczy dotyczy zwłaszcza ziem połabskich i pomorskich w epoce Wikingów.<br />
<br />
Przywołajmy tutaj dość jednoznaczny opis tej symbiozy przez wspomnianego wyżej, cenionego wśród historiografów kronikarza Orderica Vitala, który nawiązując do pomocy udzielonej Swenowi II Estrydsenowi w AD 1069 przez morskie kraje Polskę, Fryzję i Saksonię, dodał także Wieletów (Lutyków): "Lutycja także wysłała oddziały pomocnicze przeciwko Anglikom. Tamte ziemie zamieszkane były przez liczebne narody, które nadal pozostawały w błędach pogaństwa i nie znały prawdziwego Boga, wplątane w sieci ignorancji i ślepoty, modliły się do Wodana, Thora i Freya i innych fałszywych bogów, prawdziwych demonów." ("<i>Leuticia quoque pro Anglicis opibus auxiliares turmas mittebat. In ea populosissima natio consistebat, quae, gentilitatis adhuc errore detenta, verum Deum nesciebat, sed ignorantiae muscipulis illaqueata, Guodenen et Thurum, Freamque, aliosque falsos deos, imo daemones colebat</i>").</div>
<br />
Nie tylko wspólne nordycko-słowiańskie wierzenia i bogowie łączyły Połabian, a z pewnością także Pomorzan, ale i nabyte przez Słowian od Wikingów umiejętności walki i nawigacji morskiej. Orderic Vital pisał o nich: "Ten lud jest bardzo sprawny w walkach na ziemi i na morzu ..." ("<i>Haec gens terra marique praeliari perita erat ...</i>").<i><br /></i><span style="font-family: inherit;"> </span><br />
<span style="font-family: inherit;">Je<span style="font-family: inherit;">że<span style="font-family: inherit;">li gryfy przeniesione zostały do symboliki waresko-wikińskiej z Bizancjum, to całkiem możliwe że gryfy pomorskie miały <span style="font-family: inherit;">związek z <span style="font-family: inherit;">gryfami małopolskimi.</span> </span></span></span>W nawie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_kolegiacka_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_Wi%C5%9Blicy">kolegi</a><span style="font-family: inherit;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_kolegiacka_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_w_Wi%C5%9Blicy">aty w Wiślicy</a><span style="font-family: inherit;">, opr<span style="font-family: inherit;">ó</span>cz fragmentu s<span style="font-family: inherit;">ł</span>ynnej posadzki </span>z XII wieku, o kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rej b<span style="font-family: inherit;">ę</span>dziemy tutaj wiele m<span style="font-family: inherit;">ó</span>wi<span style="font-family: inherit;">ć</span>, znajduje się </span>herb rycerski z godłem gryfa należący do rodu Gryfitów małopolskich, zwanych także </span><span style="font-family: inherit;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gryfici_(%C5%9Awiebodzice)"><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">Św</span></span>iebodzicami</a> - jednym z najstarszych i najsilniejszych dynastii możnowładczych w Małopolsce w XII-XIII wieku. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Gryfita">Jan Gryfita</a> (Janik) z tego rodu był ósmym z kolei arcybiskupem gnieźnieńskim, któremu przypisuje się wybudowanie konsekrowanej w 1161 roku kolegiaty w Tumie i ufundowanie brązowych Drzwi Gnieźnieńskich. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgR2g25EbFqElhFkb076SbObWdUBjulc9YxFaHl0oz99ZK0eITvMyaJGxdSJK9PTC0G04Qy-_Ezjg8c1-A2p7EfLbWyoThrAsjE78MmcC4OvS9dBNt3PTXb4zn6E6g83qFP0xeTo4ZHH0k/s1600/Chronowski+Gryf+Sandomierz.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="430" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgR2g25EbFqElhFkb076SbObWdUBjulc9YxFaHl0oz99ZK0eITvMyaJGxdSJK9PTC0G04Qy-_Ezjg8c1-A2p7EfLbWyoThrAsjE78MmcC4OvS9dBNt3PTXb4zn6E6g83qFP0xeTo4ZHH0k/s640/Chronowski+Gryf+Sandomierz.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit;">Interesuj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cym jest fakt, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">pierwsze </span>gniazdo rodowe </span></span>Ś<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">wiebodzic<span style="font-family: inherit;">ó</span>w znane z pocz<span style="font-family: inherit;">ą</span>tk<span style="font-family: inherit;">ó</span>w<span style="font-family: inherit;"> </span>XII wieku, <span style="font-family: inherit;">jakim <span style="font-family: inherit;">jest</span></span> Ruszcza (na terenie obecnego Krakowa), <span style="font-family: inherit;">nosi<span style="font-family: inherit;">ł</span>a w najstarszych dokumentach nazw<span style="font-family: inherit;">ę</span> "Ruska", później tak<span style="font-family: inherit;">ż</span>e Rusiecz. Nazwa ta wskazuje na ewentualne rusko-wareskie pochodzenie tego jednego z najstarszych w Polsce rod<span style="font-family: inherit;">ó</span>w rycerskich. Ruszcza sta<span style="font-family: inherit;">ł</span>a si<span style="font-family: inherit;">ę</span> r<span style="font-family: inherit;">ó</span>wnie<span style="font-family: inherit;">ż</span> siedzib<span style="font-family: inherit;">ą</span> rodow<span style="font-family: inherit;">ą</span> innych Gryfit<span style="font-family: inherit;">ó</span>w - <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Braniccy_herbu_Gryf">Branickich</a><span style="font-family: inherit;">, kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>r<span style="font-family: inherit;">zy byli <span style="font-family: inherit;">powsta<span style="font-family: inherit;">ł</span>ym w XIII wieku odga<span style="font-family: inherit;">łę<span style="font-family: inherit;">z</span></span>ieniem </span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Świebodzic<span style="font-family: inherit;">ó</span>w pochodz<span style="font-family: inherit;">ą</span>cym z pobliskich <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Branice_%28Krak%C3%B3w%29">Branic</a>. Nazw<span style="font-family: inherit;">ę</span> Ruszcza (po <span style="font-family: inherit;">ł</span>acinie: <i>Rusca</i>) nadano siedzibie w pobliżu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Po%C5%82aniec">Połańca</a> nad Wisłą kolejnemu rodowi herbu Gryf, jakimi byli Chronowscy. Tablica po<span style="font-family: inherit;">ś</span>miertna z 1671 roku ufundowana dla Krzysztofa Chronowskiego, kanonika krakowsko-sandomierskiego przez jego matk<span style="font-family: inherit;">ę</span> Katarzyn<span style="font-family: inherit;">ę</span> "de Rusca" Chronowsk<span style="font-family: inherit;">ą</span>, zawieraj<span style="font-family: inherit;">ą</span>c<span style="font-family: inherit;">ą</span> m.<span style="font-family: inherit;">in. powy<span style="font-family: inherit;">ż</span>szy wizerunek Gryfa, znajduje sie <span style="font-family: inherit;">w</span> po<span style="font-family: inherit;">ł</span>udniowej nawie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jakuba_w_Sandomierzu">ko<span style="font-family: inherit;">ś</span>cio<span style="font-family: inherit;">ł</span>a <span style="font-family: inherit;">ś</span>w. Jakuba</a> w Sandomierzu.<span style="font-family: inherit;"> Nazwa Branic z kolei mo<span style="font-family: inherit;">ż</span>e by<span style="font-family: inherit;">ć</span> wywodzona ze staro<span style="font-family: inherit;">s<span style="font-family: inherit;">ł</span>owia<span style="font-family: inherit;">ń</span></span>skiego słowa, a później ze staroruskiego </span></span></span></span></span></span></span></span><i>брань</i> (pol. brań), oznaczającego bitwę lub wojnę. Od tego słowa powstały "broń", "bronić" i pochodne.<br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Wykonawc<span style="font-family: inherit;">ę</span> Drzwi Gnie<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie<span style="font-family: inherit;">ń</span>skich <span style="font-family: inherit;">h</span>istorycy nasi upatruj<span style="font-family: inherit;">ą</span>, jak mo<span style="font-family: inherit;">ż</span>na si<span style="font-family: inherit;">ę</span> <span style="font-family: inherit;">domy<span style="font-family: inherit;">ś</span>la<span style="font-family: inherit;">ć</span>, <span style="font-family: inherit;">w mistrzach pochodz<span style="font-family: inherit;">ą</span>cych z Francji, Niemiec<span style="font-family: inherit;"> albo Italii. W istocie we Francji znany jest tylko jeden przypadek istnienia podobnego dzie<span style="font-family: inherit;">ł</span>a z XII wieku, ju<span style="font-family: inherit;">ż</span> nie istniej<span style="font-family: inherit;">ą</span>cego, w portalu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Saint-Denis">opactwa Saint-Denis</a>. Wi<span style="font-family: inherit;">ę</span>kszość z tych badaczy <span style="font-family: inherit;">uwa<span style="font-family: inherit;">ż</span>a, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e drzwi z Gniezna inspir<span style="font-family: inherit;">owane by<span style="font-family: inherit;">ł</span>y <span style="font-family: inherit;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Drzwi_Bernwarda">Drzwiami Bernwarda</a> <span style="font-family: inherit;">z</span> katedr<span style="font-family: inherit;">y w Hildesheim i stamt<span style="font-family: inherit;">ą</span>d musia<span style="font-family: inherit;">ł</span> zapewne pochodzi<span style="font-family: inherit;">ć</span> wykonawca <span style="font-family: inherit;">Drzwi Gnie<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie<span style="font-family: inherit;">ń</span>skich. </span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Chocia<span style="font-family: inherit;">ż</span> i historycy niemieccy przyjmuj<span style="font-family: inherit;">ą</span> za oczywistość, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e drzwi z Hildesheim powsta<span style="font-family: inherit;">ł</span>y z r<span style="font-family: inherit;">ę</span>ki lokalnego, niemieckiego mistrza, to <span style="font-family: inherit;">ta spetryf<span style="font-family: inherit;">ikowana hipoteza </span></span>w <span style="font-family: inherit;">ż</span>adnym wypadku nie wynika ze <span style="font-family: inherit;">ź</span>r<span style="font-family: inherit;">ó</span>de<span style="font-family: inherit;">ł</span> historycznych<span style="font-family: inherit;">. Wyryty na drzwiach napis m<span style="font-family: inherit;">ó</span>wi bowiem tylko tyle, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e "<i>W Roku Pa<span style="font-family: inherit;">ń</span>skim 1015 biskup Bernward - niech pamięć o nim b<span style="font-family: inherit;">ę</span>dzie b<span style="font-family: inherit;">ł</span>ogos<span style="font-family: inherit;">ł</span>awiona - zleci<span style="font-family: inherit;">ł</span></i></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><i> odla<span style="font-family: inherit;">ć te</span> skrzyd<span style="font-family: inherit;">ł</span>a drzwi </i><span style="font-family: inherit;"><i>na podobie<span style="font-family: inherit;">ń</span>stwo tej anielskiej <span style="font-family: inherit;">ś</span>wi<span style="font-family: inherit;">ą</span>tyni i ku </i><span style="font-family: inherit;"><i>jego pami<span style="font-family: inherit;">ę</span>ci</i>". A<span style="font-family: inherit;">ż</span> po<span style="font-family: inherit;">ł</span>owa <span style="font-family: inherit;">obraz<span style="font-family: inherit;">ó</span>w (kwater) z tych drzwi zawiera <span style="font-family: inherit;">s</span></span>tarotestamentow<span style="font-family: inherit;">ą</span> ikonografi<span style="font-family: inherit;">ę</span>, co wraz z bizantyjskimi elementami ikonograficznymi (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hand_of_God_%28art%29"><i>Manus Dei</i></a>, nimb krzy<span style="font-family: inherit;">ż</span>owy przy g<span style="font-family: inherit;">ł</span>owie<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> Chrystusa,</span> kszta<span style="font-family: inherit;">ł</span>t skrzyde<span style="font-family: inherit;">ł</span> aniołów, ubiory postaci) wskazuje na r<span style="font-family: inherit;">ę</span>k<span style="font-family: inherit;">ę</span> mistrza grecko-bizantyjskiego. Trzeba pami<span style="font-family: inherit;">ę</span>ta<span style="font-family: inherit;">ć</span>, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e drzwi z Gniez<span style="font-family: inherit;">na, tak jak i z Hildesheim powsta<span style="font-family: inherit;">ł</span>y w bardzo trudnej, tak zwanej technice wosku <span style="font-family: inherit;">traco</span>nego, wymagaj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cej wielkiej praktyki i mistrzostwa. Oto fragment drzwi z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_Wniebowzi%C4%99cia_Matki_Bo%C5%BCej_w_Hildesheimie">katedry w Hildesheim</a> przedstawiaj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cy scen<span style="font-family: inherit;">ę</span> pot<span style="font-family: inherit;">ę</span>pienia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kain_i_Abel">Kaina</a> przez Boga za <span style="font-family: inherit;">ś</span>mier<span style="font-family: inherit;">ć s<span style="font-family: inherit;">w</span></span>ego brata Abla<span style="font-family: inherit;">.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> </span> </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhq062ceh-_gysZlK69Q_lkV6MPaVWYInqc4Y-1Ap5-5vJFfLZEv7ovVfWU98ciateDx5BtLpj4IzgVf70VCeREcY3JErGrm6SNTgKBSHenIz0-me4IzEe5zd-XZBP7gY0GMe_s1Ie7GSc/s1600/Bernwardst%25C3%25BCr+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="366" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhq062ceh-_gysZlK69Q_lkV6MPaVWYInqc4Y-1Ap5-5vJFfLZEv7ovVfWU98ciateDx5BtLpj4IzgVf70VCeREcY3JErGrm6SNTgKBSHenIz0-me4IzEe5zd-XZBP7gY0GMe_s1Ie7GSc/s640/Bernwardst%25C3%25BCr+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Technik<span style="font-family: inherit;">ę</span> t<span style="font-family: inherit;">ą</span> przynie<span style="font-family: inherit;">ś</span>li do Niemiec sprowadzeni z Bizancjum przez Karola Wielkiego Grecy, kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rzy odlali na jego zlecenie drzwi br<span style="font-family: inherit;">ą</span>zowe (jeszcze bez wype<span style="font-family: inherit;">ł</span>nionych ikonografi<span style="font-family: inherit;">ą</span> kwater) dla kaplicy pa<span style="font-family: inherit;">ł</span>acowej w Akwizgranie. </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wydaje si<span style="font-family: inherit;">ę</span>, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e gdyby realizator <span style="font-family: inherit;">drzwi Bernwarda</span> by<span style="font-family: inherit;">ł</span> Niemcem a nie ortodoksyjnym Grekiem (co po schi<span style="font-family: inherit;">ź</span>mie ko<span style="font-family: inherit;">ś</span>ciołów nie by<span style="font-family: inherit;">ł</span>o ju<span style="font-family: inherit;">ż w Niemczech </span>powodem do chwa<span style="font-family: inherit;">ł</span>y), biskup nie omieszka<span style="font-family: inherit;">ł</span>by <span style="font-family: inherit;">tego uwidocz<span style="font-family: inherit;">ni</span></span><span style="font-family: inherit;">ć</span>, jak </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">to uczyni<span style="font-family: inherit;">ł </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span>magdeburski biskup Wichman, ofiaroda<span style="font-family: inherit;">wca </span>Drzwi P<span style="font-family: inherit;">łockich.</span></span> Dodajmy, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e popularna jest teoria, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e roma<span style="font-family: inherit;">ń</span>ska katedra w Gni<span style="font-family: inherit;">e<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie zosta<span style="font-family: inherit;">ł</span>a <span style="font-family: inherit;">wybudowana przez mistrz<span style="font-family: inherit;">ó</span>w sztuki moza<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiej. Gdyby drzwi tej katedry mia<span style="font-family: inherit;">ł</span>y wie<span style="font-family: inherit;">ń</span>czy<span style="font-family: inherit;">ć</span> to "dzie<span style="font-family: inherit;">ł</span>o szt<span style="font-family: inherit;">uki moza<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiej" to <span style="font-family: inherit;">warto zauważyć</span>, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e n</span>ieznany jest <span style="font-family: inherit;">ż</span>aden przekaz <span style="font-family: inherit;">ź</span>r<span style="font-family: inherit;">ó</span>d<span style="font-family: inherit;">ł</span>owy, wskazuj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cy aby w tamtym regionie kiedykolwiek istniał tego rodzaju <span style="font-family: inherit;">zabytek</span>. Czyż ci "wylansowani" nadmoza<span style="font-family: inherit;">ń</span>scy mistrzowie mieliby w Gnie<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie stworzy<span style="font-family: inherit;">ć od ręki</span> taki wspania<span style="font-family: inherit;">ł</span>y "prototyp" i nigdy go pote<span style="font-family: inherit;">m</span> u siebie nie po<span style="font-family: inherit;">w</span>t<span style="font-family: inherit;">ó</span>r<span style="font-family: inherit;">zy<span style="font-family: inherit;">ć</span></span>?</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span> </span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Je<span style="font-family: inherit;">ż</span>eli nie mistrz francuski i nie <span style="font-family: inherit;">n</span>iemiecki, to mo<span style="font-family: inherit;">ż</span>e jednak w<span style="font-family: inherit;">ł</span>oski, jak twierdz<span style="font-family: inherit;">ą</span> niekt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rzy, by<span style="font-family: inherit;">ł</span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> </span>wykonawc<span style="font-family: inherit;">ą</span> Drzwi Gnie<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie<span style="font-family: inherit;">ń</span>skich? Niech odpowiedzi<span style="font-family: inherit;">ą</span> b<span style="font-family: inherit;">ę</span>dzie nast<span style="font-family: inherit;">ę</span>puj<span style="font-family: inherit;">ą</span>cy fakt. </span>W ci<span style="font-family: inherit;">ą</span>gu tylko <span style="font-family: inherit;">lat 1060-1110 a<span style="font-family: inherit;">ż</span> osiem par drzwi br<span style="font-family: inherit;">ą</span>zowych wykonanych w Konstantynopolu trafi<span style="font-family: inherit;">ł</span>o do ko<span style="font-family: inherit;">ś</span>ciołów Italii<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">: </span><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Amalfi_Cathedral">Amalfi</a><span style="font-family: inherit;"> - katedra, portal g<span style="font-family: inherit;">łó</span>wny;</span> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Atrani">Atrani</a> - ko<span style="font-family: inherit;">ś</span>ciół <span style="font-family: inherit;">ś</span>w. Salwatora d<span style="font-family: inherit;">e Birecto - portal główny;</span> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Salerno_Cathedral">Salerno</a> - katedra, portal główny<span style="font-family: inherit;">;</span> <a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Abbazia_di_Montecassino">Monte Cassino</a><span style="font-family: inherit;"> - klasztor, drzwi opata Dezyderiusza; <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Sanctuary_of_Monte_Sant'Angelo">Monte Sant'Angelo</a><span style="font-family: inherit;"> - sanktuarium, tzw. Drzwi Byka (<i>Portale del Toro</i>);<span style="font-family: inherit;"> </span></span><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Paw%C5%82a_za_Murami">Rzym</a><span style="font-family: inherit;"> - Bazylika <span style="font-family: inherit;">ś</span>w. Paw<span style="font-family: inherit;">ł</span>a za Murami, tzw. </span></span></span></span></span>Święta Brama; <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame_de_l'Assomption_de_Pise">Piza</a> - katedra, portal główny, drzwi ufundowane w AD 1099 przez Godfryda z Bouillon (<span style="font-family: inherit;">nieistnie<span style="font-family: inherit;">j<span style="font-family: inherit;">ą</span>ce od AD 1595);</span></span> Wenecja - bazylika <span style="font-family: inherit;">ś</span>w. Marka, drzwi <span style="font-family: inherit;">ś</span>w. Klemensa.</span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Reasumuj<span style="font-family: inherit;">ą</span>c</span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">: <span style="font-family: inherit;">chocia<span style="font-family: inherit;">ż</span> znana w epoce antycznej, </span></span><span style="font-family: inherit;">prakty</span>ka odlewania drzwi z br<span style="font-family: inherit;">ą</span>zu przysz<span style="font-family: inherit;">ł</span>a do wczesno<span style="font-family: inherit;">ś</span>redniowiecznej Europy z Bizancjum. </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">T</span>echnika odlewani<span style="font-family: inherit;">a</span> wielkich i cię<span style="font-family: inherit;">ż</span>kich drzwi br<span style="font-family: inherit;">ą</span>zowych z <span style="font-family: inherit;">p<span style="font-family: inherit;">ł</span>askorzeźbami <span style="font-family: inherit;">jeszcze przez wiele wieków nie mia<span style="font-family: inherit;">ł</span>a w Europie zachodniej, poza mistrzami greckimi, godnych na<span style="font-family: inherit;">ś</span>ladowc<span style="font-family: inherit;">ó</span>w. Wydaje się, że żaden "warsztat" europejski, realny lub <span style="font-family: inherit;">by<span style="font-family: inherit;">ć</span> mo<span style="font-family: inherit;">ż</span>e czasami wirtualny - ni<span style="font-family: inherit;">eznany w <span style="font-family: inherit;">ź</span>r<span style="font-family: inherit;">ó</span>d<span style="font-family: inherit;">ł</span>ach historycznych, a tylko </span>tworzony <span style="font-family: inherit;">w dzie<span style="font-family: inherit;">ł</span>ach historyk<span style="font-family: inherit;">ó</span>w, </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">odlewający z brązu</span><span style="font-family: inherit;"> drzwi z bogat<span style="font-family: inherit;">ą</span> ikonografi<span style="font-family: inherit;">ą</span>, <span style="font-family: inherit;">nie </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">mógł <span style="font-family: inherit;">obejść się</span> </span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">bez <span style="font-family: inherit;">znajomości i opanowania bizantyjskiej techniki odlewu i b<span style="font-family: inherit;">i</span>zantyjskiej tradycji ikonograficznej, co potwierdzają przyk<span style="font-family: inherit;">ł</span>ady także </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Drzwi Gnie<span style="font-family: inherit;">ź</span>nie<span style="font-family: inherit;">ń</span>skich<span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">i</span> P<span style="font-family: inherit;">ł</span>ockich<span style="font-family: inherit;">.</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBZ60JXDUBBdvW8GY3f6gNA_apJbWZURwhsfZz1GprkNUgnm7M_nm38cceDcVDRy0kBt48zAVMunjpexlejGS-dfu3cj8gOMkjnuPCdu-9dSH_b2zYPP8a4itjuviovnb_E519OUrXp90/s1600/Wislica+gryfy+kamienne+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="412" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiBZ60JXDUBBdvW8GY3f6gNA_apJbWZURwhsfZz1GprkNUgnm7M_nm38cceDcVDRy0kBt48zAVMunjpexlejGS-dfu3cj8gOMkjnuPCdu-9dSH_b2zYPP8a4itjuviovnb_E519OUrXp90/s640/Wislica+gryfy+kamienne+ed1.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">Wracajmy<span style="font-family: inherit;"> do gr<span style="font-family: inherit;">yfów. </span></span></span><span style="font-family: inherit;">Z tego samego okresu co tak zwana <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/P%C5%82yta_wi%C5%9Blicka">Płyta Wiślicka</a>, a o wiek m</span>ł<span style="font-family: inherit;">odsza od wspomnianych wy</span>ż<span style="font-family: inherit;">ej gryf</span>ó<span style="font-family: inherit;">w z praskiego Wyszehradu, w podziemiach kolegiaty w Wi</span>ś<span style="font-family: inherit;">licy zachowała się płaskorzeźba w kamieniu wapiennym, przedstawiająca dwa gryfy chwytające za rozetę zwieńczoną krzyżem (foto powy<span style="font-family: inherit;">ż</span>ej: <a href="http://www.lucivo.pl/2012/03/wislech.html">lucivo</a>).</span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">N</span></span>azwa mitycznego gryfa, będącego godłem również pomorskich <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gryfici">Gryfitów</a> - dynastii książęcej na Pomorzu, pochodzi od starogermańskiego "*grīpaną", a głębiej - od proto-indoeuropejskiego słowa <span style="line-height: 115%;">*gʰreyb (łapać, chwytać). Nale<span style="font-family: inherit;">ż</span>y ju<span style="font-family: inherit;">ż</span> w tym miejscu oddalić jako nieprawdopodobną a faworyzowan<span style="font-family: inherit;">ą</span> przez naszych historyk<span style="font-family: inherit;">ó</span>w teori<span style="font-family: inherit;">ę</span>, <span style="font-family: inherit;">ż</span>e gryf jako herb Pomorza pojawi<span style="font-family: inherit;">ł</span> si<span style="font-family: inherit;">ę</span> w wyniku "sprowadzenia<span style="font-family: inherit;">"</span> go </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;">z Bliskiego Wschodu </span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;">na Pomorze, czy szerzej - do Polski, przez wyprawy krzy<span style="font-family: inherit;">ż</span>owe. Gryfy wi<span style="font-family: inherit;">ś</span>lickie <span style="font-family: inherit;">na</span> <span style="font-family: inherit;">powy<span style="font-family: inherit;">żej </span></span>zamieszczonym zdj<span style="font-family: inherit;">ę</span>ciu pochodz<span style="font-family: inherit;">ą</span> z okresu jeszcze sprzed pier<span style="font-family: inherit;">wszej wyprawy krzy<span style="font-family: inherit;">ż</span>owe<span style="font-family: inherit;">j. Najstarsze wizerunki gryfa na Pomorzu (o czym piszę poniżej) pochodzą sprzed drugiej wy<span style="font-family: inherit;">prawy krzyżowej, a jednocześnie z okre<span style="font-family: inherit;">su pierwszej podróży ewangelizacyjnej Ottona z Bambergu na Pomorze w 1<span style="font-family: inherit;">1</span>24 roku. </span></span></span></span></span></span> <br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="line-height: 115%;">Wizerunki gryfa znajdowane są na bizantyjskich grobowcach rodów arystokratycznych. Gryfy symbolizowały na nich z jednej strony królewski status zmarłego, z drugiej strony miały go chronić w dalszej drodze. Oto pochodząca z Bizancjum, datowana na koniec XIII wieku płyta marmurowa (60x52 cm); oryginał w Metropolitan Museum of Art.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbTGRVfzHGtbuMEwOPGQ0fwjKNS0WoX0jonbWkTxVCPz70WsIB22Om5QdBP_4Sfhdbc0yos1MAGEA6kKECT6bPgbVCg_TWqBcmOB46GdbAJ4iCe7g-Tj0qHqiCHrZLH4-TRlWIA-nb1Nc/s1600/Byzantine+griffin+ex+Metropolitan+Museum+of+Art.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjbTGRVfzHGtbuMEwOPGQ0fwjKNS0WoX0jonbWkTxVCPz70WsIB22Om5QdBP_4Sfhdbc0yos1MAGEA6kKECT6bPgbVCg_TWqBcmOB46GdbAJ4iCe7g-Tj0qHqiCHrZLH4-TRlWIA-nb1Nc/s320/Byzantine+griffin+ex+Metropolitan+Museum+of+Art.jpg" width="278" /></a></div>
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">W nawie kolegiaty wiślickiej, oprócz herbu małopolskiego rodu Gryfitów-</span><span style="line-height: 18.4px;">Ś</span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">wiebodziców, znajdują się herby trzech innych rodów szlacheckich: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szeliga_(herb_szlachecki)">Szeliga</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rawicz_(herb_szlachecki)#Najstarsza_symbolika.2C_nazwa_herbu">Rawicz</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Leliwa_(herb_szlachecki)">Leliwa</a>. Herb Szeligi zawiera półksiężyc, a herbem Leliwy jest półksiężyc z gwiazdą - stare symbole miasta Konstantynopola. Ród Rawiczów jest także wschodniej proweniencji, chociaż łączy się go także z czeskim rodem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wrszowcy">Wrszowców</a>. Wszystkie te cztery rody rycerskie o bizantyjsko-wschodnich korzeniach były zapewne</span> fundatorami pierwotnej kolegiaty romańskiej w Wiślicy z drugiej połowy XII wieku, której piękną pozostałością jest wspomniana Posadzka Wiślicka.<br />
<br />
Wyryte na posadzce postacie związane są zapewne z dobroczyńcami kościoła - wspomnianą wyżej lokalną arystokracją, albo nawet z księciem <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_Sandomierski">Henrykiem Sandomierskim</a>, prawdopodobnym założycielem tej kolegiaty. Modlitewne pozy tych postaci, wznoszących dłonie do nieba w geście proszącym lub adoracyjnym nawiązują bezpośrednio do takiego motywu w ikonografii rusko-bizantyjskiej, sięgającej IX wieku (jak wizerunek modlącego się Dawida w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Psa%C5%82terz_Ch%C5%82udowa">Psałterzu Chłudowa</a>). Najbliższa formą oraz chronologią do grafiki wiślickiej wydaje się postać Jana Ewangelisty z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ewangeliarz_M%C5%9Bcis%C5%82awa">Ewangeliarza Mścisława</a> (AD 1113-1117), któremu wyłaniający się z nieba święty orzeł w aureoli przekazuje w zwoju wiadomość. Symbolizujące ewangelistów zwięrzęta z głową otoczoną aureolą pojawiają się m.in. na tzw. pierwszym kielichu z Trzemeszna i na płaskorzeźbie Chrystusa z kościoła św. Sernina w Tuluzie, o czym wcześniej mówiliśmy. Oto zestawienie fragmentu Ewangeliarza Mścisława z postacią wznoszącą modły i z podobnymi elementami ikonograficznymi na Płycie Wiślickiej; oba zabytki pochodzą z tego samego XII stulecia.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGAj63fqRbpRCy1v_CBb3PvCqJr9MuY4-QEjFhV1Dg6LZb3z9gG__3VXaHFuRmWEd5AHM3SZV_vJwgZbVUQq9Oq1l7PeSG3VfrlWcazHw9LaFyq2Ktemgv5KlDrqxEiJyCdsOcdeuu8vk/s1600/Wislica+%2526+Ewangeliarz+Mscislawa.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="440" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGAj63fqRbpRCy1v_CBb3PvCqJr9MuY4-QEjFhV1Dg6LZb3z9gG__3VXaHFuRmWEd5AHM3SZV_vJwgZbVUQq9Oq1l7PeSG3VfrlWcazHw9LaFyq2Ktemgv5KlDrqxEiJyCdsOcdeuu8vk/s640/Wislica+%2526+Ewangeliarz+Mscislawa.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Historycy sztuki najczęściej przyjmują, że oramentyka posadzki wiślickiej wskazuje na jej artystyczny związek ze <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mosan_art">sztuką mozańską</a> - jak określa się styl romański charakterystyczny dla rejonu między dolnym biegiem rzek Mozy i Mozeli. Nie należy zapominać, że sztuka ta, tak jak i sam styl romański, zawiera w sobie wyraźne elementy sztuki bizantyjskiej.<br />
<br />
Także zachowany na posadzce fragment sentencji: "<i>Ci chcą być podeptani, aby mogli być wzniesieni do gwiazd ...</i>"<i> </i>zdaje się nawiązywać do dzieła <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Plato">Platona</a> <i>"Timaeus", </i>w którym twierdzi on, że każda dusza ludzka ma własną gwiazdę z której pochodzi oraz że dusze zmarłych - jeżeli ci wiedli moralnie dobre życie powrócą do gwiazdy, z której zeszły w ciało człowieka w chwili jego narodzin. Grecka nauka i literatura, w tym dzieła Platona, stanowią obok myśli chrześcijańskiej, zwłaszcza począwszy od VIII wieku, jeden z filarów <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_philosophy">filozofii bizantyjskiej</a>. Nie tylko więc przesłanie ikonograficzne, ale i filozoficzne na posadzce z Wiślicy sięga do źródeł bardziej bizantyjskich aniżeli zachodnioeuropejskich.<br />
<br />
Jako ciekawostkę podam, że ten sławny motyw z grafiki wiślickiej został utrwalony w płaskorzeźbie, wykutej ręką artysty-rzemieślnika azerbejdżańskiego na blasze mosiężnej, jaką zobaczyłem ku mojemu miłemu zaskoczeniu, wystawionej jako dekoracja w sklepie orientalnym w Luksemburgu. Czyż na tym przykładzie nie widać, że nadmiernie eksponowany, a dużo rzadziej prawidłowo identyfikowany przez naszych historyków warsztat rzemieślnika, nie zawsze decyduje o przesłaniu kulturowym dzieła sztuki, którego wyraz ikonograficzny zależny jest często bardziej od zleceniodawcy.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjT7h_wXkI3wArEEjrNqUNPVSpeI0JKU6O3GSyFyf-Bu1vTP1EiRMxy2gwS_UyL9Jl9tbbzX8pXVFjag6dCMacq8QW4bhkCgBjawet-STGz1yblfNDBb5nIHMZ8k-G9u3COdPnmJUuKJT4/s1600/Caspian+House+ed3.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjT7h_wXkI3wArEEjrNqUNPVSpeI0JKU6O3GSyFyf-Bu1vTP1EiRMxy2gwS_UyL9Jl9tbbzX8pXVFjag6dCMacq8QW4bhkCgBjawet-STGz1yblfNDBb5nIHMZ8k-G9u3COdPnmJUuKJT4/s320/Caspian+House+ed3.jpg" width="278" /></a>Nie zmienia tego faktu, że w tym przypadku rzemieślnik wykonywał nie oryginalne dzieło ale kopię, zapewne w oparciu o fotografię. W średniowieczu często chodziło o wykonanie kopii, ale "zdjęty" z oryginału, odległego o setki lub tysiące kilometrów, czyli w czasie odległym w tygodniach lub miesiącach, rysunek tylko w mniejszej lub większej części odzwierciedlał oryginał, niedostępny dla oczu wykonawcy zamierzanej kopii. Detale oryginału pominięte na rysunku lub niedokładnie zapamiętane były wypełniane inwencją autora kopii lub życzeniami zleceniodawcy. Jak w tych warunkach, bez wykazania że zostały one w badaniach należycie uwzględnione, można odkryć "warsztat", a tym bardziej pochodzenie etniczne rzemieślnika, a jeszcze tym bardziej zrównać geograficzną lokalizację warsztatu z pochodzeniem kulturowym dzieła, jakie miałoby wynikać z prostego rzutu okiem historyka na mapę.<br />
<br />
Zleceniodawcę wykonania dzieła, jeżeli uwzględnimy że producent nie zawsze wykonywał swoje dzieła "na magazyn", ale na konkretne zamówienie, oraz jego wpływ na kształt artystyczny i
przesłanie kulturowe przyszłego zabytku ci zwykle "naddociekliwi" (bo usiłujący udowodnić z góry sugerowaną tezę) badacze zbywają milczeniem. Sytuacja staje się jeszcze bardziej skomplikowana, kiedy dzieło trafia do końcowego właściciela za pośrednictwem handlowca, który może sam być zamawiającym "na własny rachunek", a więc i wpływającym na kształt kulturowy dzieła, a później odsprzedającym je dalej, na przykład do miejsca gdzie po wiekach badacz historyk mozoli się nad interpretacją kulturową, jakoby w zupełności wynikającą z miejsca położenia artefaktu i pobliskiego "warsztatu". Pomińmy już, że i w owym warsztacie mogli pracować nie tylko lokalni rzemieślnicy, ale mistrzowie z dalekich krajów i różnych kultur, nadających tym artefaktom własne piętno kulturowe.<br />
<br />
Popularna wśród polskich badaczy interpretacja "warsztatowa" artefaktów wczesnośredniowiecznych - poprzez sugerowany związek geograficzny (miejsce położenia warsztatu/"szkoły"), a stąd i jakoby etniczny, artefaktu pozbawionego źródeł pisanych, bez uwzględnienia przede wszystkim jego przekazu ikonograficznego, staje się w istocie zwykle ubraną w pozory metody naukowej, spekulacją na poziomie publicystycznym.<br />
<br />
Najstarsza, potwierdzona archeologicznie przez <a href="https://www.wikiwand.com/pl/W%C5%82odzimierz_Antoniewicz">Włodzimierza Antoniewicza</a> warstwa osadnicza w Wiślicy, pochodzi z IX wieku, a gród i najstarsze budowle murowane z X wieku. Znaleziona tam, datowana na koniec X wieku, rzeźbiona oprawka rogowa - rękojeść narzędzia (noża, sierpa itp.) wskazuje na podobieństwo wykonania do zabytków pochodzących z ruskiego Nowogrodu. Jeżeli uwzględnimy wspomniane wyżej, pochodzące z X-XI wieku wschodnie, bizantyjskie relikty przedromańskich rotund na Wawelu i w kościele św. Salwatora w Krakowie z podobnymi budowlami sakralnymi z Czech i Moraw, to najstarsze zabytki Wiślicy - leżącej na szlaku handlowym z Kijowa do Krakowa i Pragi, uzupełniają dowody o znanych z kronik związkach politycznych i religijnych wczesnośredniowiecznej Małopolski z ortodoksyjnym obszarem kulturowym.<br />
<br />
Utrwalony mit o przyjęciu chrześcijaństwa w Polsce przez Mieszka I w AD 966 nie zdoła jednakże zatrzeć śladów trwającego około dwóch wieków chrześcijaństwa w obrządku słowiańskim, wprowadzonym na ziemiach południowej Polski przez Cyryla i Metodego. Prowadzona przez tych misjonarzy ewangelizacja Słowian, mimo przeciwstawiania się jej przez biskupów państwa frankońskiego, była wspierana przez papieża <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hadrian_II">Adriana II</a> (Hadriana II). Oto poniżej zaczerpnięta ze strony internetowej <a href="http://slovakparish.ca/index.html">słowackiej parafii</a> Sts. Cyril and Methodius Paris Church w Mississagua, Ontario (Kanada) ilustracja przedstawiająca scenę przybycia Cyryla i Metodego do Watykanu przed oblicze tego papieża w AD 868, kiedy to przywieźli oni z Krymu relikwie św. Klemensa. Był to okres, jak wspomnieliśmy wyżej, powstania z inicjatywy św. Metodego pierwszego w Czechach kościoła z celebrowaną liturgią w języku słowiańskim.<br />
<br />
Szczątki św. Klemensa zostały odkryte przez Cyryla i Metodego przy brzegu morskim razem z kotwicą, z którą przywiązaną u szyji miał według legendy zginąć śmiercią męczeńską. Zapewne dlatego stał się patronem żeglarzy, a więc także ochrzczonych Wikingów. Takich jak Olaf Tryggvasson, król Norwegii który na przełomie X/XI wieku wybudował w Trondheim kościół pod wezwaniem św. Klemensa. Albo jak normański Wiking Wilhelm Zdobywca, fundator rozbudowy w połowie XI wieku kościoła <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/St_Clement_Danes">św. Klemensa Duńczyków</a> w Londynie. Imię tego patrona było szczególnie popularne w pierwszych wiekach chrystianizacji Skandynawii oraz w Anglii, na byłych terenach tak zwanego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Danelagh">Danelaw</a>. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_%C3%85rhus">Katedra w Arhus</a>, największy duński kościół, jest pod wezwaniem św. Klemensa, a jego wizerunek widnieje do dziś w <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Herb_Aarhus">herbie</a> tego miasta. W Czechach i na Morawach zidentyfikowano istnienie w przeszłości conajmniej 19 kościołów pod wezwaniem św. Klemensa. Szczątki św. Klemensa, jak i zmarłego w Rzymie św. Cyryla złożone są w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Basilica_of_San_Clemente_al_Laterano">bazylice św. Klemensa</a> na Lateranie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3bSk20oj02c6D-uKyeWB43_6DIzC__KurGVVZfZEClueGAv2CGEa0F3ikXaAB0orfqQSO3UxfH2puNAc4Q7HdGZC_mHT9Z3bN5ZnhjiK3LCTqtDKX5U4yr64yWISk2cneDuJGkS_0b2c/s1600/Saints+Cyril+and+Methodius+before+Pope+Hadrian+II.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="450" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg3bSk20oj02c6D-uKyeWB43_6DIzC__KurGVVZfZEClueGAv2CGEa0F3ikXaAB0orfqQSO3UxfH2puNAc4Q7HdGZC_mHT9Z3bN5ZnhjiK3LCTqtDKX5U4yr64yWISk2cneDuJGkS_0b2c/s640/Saints+Cyril+and+Methodius+before+Pope+Hadrian+II.png" width="640" /></a></div>
<br />
Jeszcze w połowie XI wieku istniały w Małopolsce równolegle obrządek ortodoksyjny w języku słowiańskim i rzymski w języku łacińskim. W swojej bulli z AD 1046 papież Benedykt IX zarządził, aby "Wszystkie słowiańskie parafie w królestwie stały się podległe Aaronowi, arcybiskupowi Krakowa w obrządku łacińskim" (<i>Omnes parochiae quae in toto regno sunt Slavonicae subiciende essent Aaroni archiepiscopo Cracoviensi ritus latini</i>). Aaron (Haron) przybył do Polski jako mnich prawdopodobnie z opactwa benedyktyńskiego w Cluny. Należy jednak wziąć pod uwagę także nadreńskie opactwa w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbaye_de_Stavelot">Stavelot</a> i wspomniany wyżej Brauweiler.<br />
<i style="background-color: white; color: #333333; font-family: Verdana, sans-serif; font-size: 10.992px; line-height: 16.488px;"><br /></i>
W XV-wiecznej "Chronografii" Samuela Diaka początek odejścia od obrządku słowiańskiego w polskich kościołach przypisuje się św. Wojciechowi - orędownikowi liturgii łacińskiej: "Potem ... przyszedł Wojciech do Moraw i do Czech i w Lachy, zniszczył wiarę prawdziwą i słowiańskie pismo odrzucił i zaprowadził pismo łacińskie i obrządek łaciński a obrazy wiary prawdziwej popalił ..." <br />
<br />
W tym kontekście warto odnotować, że wspomniana wyżej tzw. reakcja pogańska nie objęła w zasadzie terytorium południowej Polski z obrządkiem słowiańskim, natomiast skupiła się na Wielkopolsce, gdzie Mieszko I wprowadził od początku mniej czytelny i przekonujący dla nawracanych Słowian obrządek rzymski. Do panującego w Małopolsce Mieszka II, pierwszego polskiego władcy o "europejskim" wykształceniu, pisała księżna <a href="http://www.wikiwand.com/en/Matilda_of_Swabia#/cite_note-12">Matylda Szwabska</a>: "Chociaż mógłbyś modlić się godnie do Boga nie tylko w swoim języku i po łacinie ale nie zadowoliłeś się tym i dodałeś jeszcze znajomość greki" (<i>Cum in propria et in latina deum digne uenerari posses</i>, <i>in hoc tibi non satis, grecam superaddere maluisti). </i>Fakt ten potwierdza przychylność króla do podwójnego obrządku chrześcijańskiego w Polsce. Nie znalazł on jednak uznania, chyba nieprzypadkowo, w oczach późniejszych przedstawicieli polskiego Kościoła. Wspomniany wyżej Wincenty z Kielczy, który na zlecenie swojego biskupa opisał w połowie XIII wieku żywot i cuda wszelakie św. Stanisława ze Szczepanowa, Mieszka II opatrzył epitetem, później chętnie powtarzanym przez polskich historyków, jako władcę "gnuśnego i leniwego" - czego nie sugerują żadne wcześniejsze od niego źródła. Dodajmy, że tradycje związków nie tylko kulturowych ale i rodzinnych z Bizancjum kontynuowano wśród Piastów jeszcze długo po Mieszku II, bowiem jego prawnuczka, wspomniana wcześniej Irena Węgierska, była bizantyjską cesarzową.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi91ZIYECr1gbr3wNSIq1MrZlrIOCU15jeHTHfOrhVC0ErPuy6eNVx0IoI5DZ6UJsNhxg_M6x45P8vnVxMVZgcYYa3Uqrxh59Zp6juADP7D63o5Uei0UybkpFOR085UPPJUD0QiH1Zk12Q/s1600/Brakteat+Mieszka+III+Starego+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="283" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi91ZIYECr1gbr3wNSIq1MrZlrIOCU15jeHTHfOrhVC0ErPuy6eNVx0IoI5DZ6UJsNhxg_M6x45P8vnVxMVZgcYYa3Uqrxh59Zp6juADP7D63o5Uei0UybkpFOR085UPPJUD0QiH1Zk12Q/s320/Brakteat+Mieszka+III+Starego+ed1.jpg" width="320" /></a>Przytoczone tutaj przykłady zabytków wskazujących na relacje kulturowe Polski z Rusią, trwające aż po sam koniec XII wieku (Łęczyca, Tum, Trzemeszno, Wiślica itd.), a podjęte w IX wieku przez Waregów, ilustruja zainteresowanie takimi związkami przez samych władców Polski tamtych czasów. <a href="https://www.wikiwand.com/pl/Mieszko_III_Stary">Mieszko III Stary</a> był hojnym sponsorem rozwoju budownictwa sakralnego w wymienionych tu przykładach i ich dekorowaniem w stylu bizantyjskim. Pośrednikami w transferze kulturowym z Orientem stali się głównie kupcy żydowscy. Oto moneta (brakteat), ze skarbu monet hebrajskich znalezionych w Kruszwicy, bita za Mieszka III Starego z napisem w zanikłym już języku judeosłowiańskim <a href="https://www.wikiwand.com/pl/J%C4%99zyk_knaan">knaan</a>: "<i>Miszka kral pulski</i>".<br />
<br />
W tym samym języku wydawał niektóre monety wspomniany wyżej książę Leszek Biały. Przyjmuje się na ogół, że moneta ta przedstawia "wyobrażenie lwa zwróconego w lewo, ale z głową skierowaną do tyłu". Nie jest to jednakże interpretacja oczywista. Być może jest to pół-gryf, czyli lew z głową orła bez skrzydeł - wizerunki rzadziej występujące, a także uznane za gryfy, od XV wieku w heraldyce zwane są <i>alce</i> lub <i>keythong</i>. Z czasów Mieszka III może pochodzić sprzączka z brązu z wizerunkiem gryfa, wydobyta z grodziska w Łęczycy, z warstwie datowanej na XII-XIII wiek. Z uwagi na towarzyszące liczne zabytki uzbrojenia, a również zbiór srebrnych monet, skoncentrowanych w tej samej warstwie archeologicznej wspomniany wyżej Andrzej Nadolski był zdania, że stacjonował tam konny garnizon wojskowy.<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="PL" style="background: #e7e6d4; color: #333333; font-family: "verdana" , "sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Czas powrócić na Pomorze i do wątku o gryfach. Najstarszy na Pomorzu znany symbol gryfa pochodzi z Kamienia <span style="font-family: inherit;">(odkryty tam w 1975 roku) </span>z około 1124 r</span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">oku, kiedy to biskup Otto z Bambergu wizytował to książęce miasto (</span><i style="line-height: 18.3999996185303px;">civitats ducis</i><span style="line-height: 18.3999996185303px;">) </span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">- jak go określił <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Herbord_%28Michelsberg%29">Herbord</a> (nieznany w polskiej Wikipedii) w swoim </span><i style="font-family: inherit;">Dialogus de vita Ottonis episcopi
Babenbergensis. </i><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Wizerunki czterech gryfów zostały utrwalone na </span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">odkrytej tam</span><span style="line-height: 18.3999996185303px;"> </span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">polichromowanej, drewnianej misie <span style="font-family: inherit;">(talerzu<span style="font-family: inherit;">)</span></span>, datowanej właśnie na początek XII wieku. Misa ta formą przypomina </span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">odkryte w Kałdusie, </span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">pochodzące z przełomu X/XI wieku, dwie drewniane misy z brązowymi, ułożonymi na krzyż <span style="font-family: inherit;">okucia</span>mi. Podobne naczynia znane są z grobów z tego okresu w środkowej Szwecji (m.in. Birka). </span><br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Gryfy na misie kamieńskiej zostały regularnie rozmieszczone na czterech polach, rozdzielonych przez dwa pasy krzyżujące się na dnie naczynia. Symetria pasów tworzących znak krzyża greckiego wpisanego w koło odpowiada wzorowi wspomnianego wyżej bizantyjskiego nakrycia głowy, zwanego <i>kamelaukion</i> (<i>kamilavkion</i>), a na Rusi <i>kamilawka,</i> czyli wykonana z włosia wielbłądziego (wielbłąd to po grecku <i>kamelos</i>). Nakrycie w tej formie stosowali cesarze bizantyjscy, czego przykładem jest omówiona wyżej, tak zwana korona św. Stefana (zdjęcie poniżej, <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">foto</span>: <span style="font-family: inherit;">Andr<span style="font-family: inherit;">á</span>s Szeitz, 1995</span></span>), a także ortodoksyjni mnisi. G</span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">ryfy na misie kamieńskiej, z wysuniętymi do przodu łapami, są elementem typowym dla kultury wikińskiej. Misa ta więc pochodzi prawdopodobnie z rusko-bizantyjskiego kręgu kulturowego.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi44mwQXnOPpC8fXGk53yUDQ3NJNf3-rpKxBnxt1_mXjl_UPZvQT5So59E8w9OUM47etTsoj10Q3-kdxjcyyaXBvIp7Blf8S5VtBO76FvfjbT96qCGq0r3Q1su3vpjMoiYOQv-cQe0wyPM/s1600/Hungarian+insignias.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="440" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi44mwQXnOPpC8fXGk53yUDQ3NJNf3-rpKxBnxt1_mXjl_UPZvQT5So59E8w9OUM47etTsoj10Q3-kdxjcyyaXBvIp7Blf8S5VtBO76FvfjbT96qCGq0r3Q1su3vpjMoiYOQv-cQe0wyPM/s640/Hungarian+insignias.png" width="640" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">W skład tych najcenniejszych insygni królewskich Węgier z XI wieku, będących prezentem cesarza bizantyjskiego, wchodzi <span style="font-family: inherit;">wspomniany wyżej przy okazji cesarza Konstan<span style="font-family: inherit;">tyna VI </span></span>globus krucyfiksowy, w naszym języku dość myląco zwanym, przywołanym wyżej, "jabłkiem królewskim". Insygnium to, symbolizujące władzę całkowitą, imperialną, a więc globalną, a być może także <span style="font-family: inherit;">Z</span>iemię, nie ma nic wspólnego z jabłkiem - symbolem zakazanego owocu i grzechu pierworodnego. Kule, a nie jabłka czy grus<span style="font-family: inherit;">z</span>ki królewskie, z bizantyjskim krzyżem patriarchalnym, mają w dłoniach wspomniani wyżej archaniołowie Gabriel i Michał na mozaice w bazylice Santa Maria Assunta di Torcello. I, jak ju<span style="font-family: inherit;">ż</span> zauwa<span style="font-family: inherit;">ż</span>y<span style="font-family: inherit;">ł</span>em wy<span style="font-family: inherit;">ż</span>ej, <span style="font-family: inherit;">trzym<span style="font-family: inherit;">a<span style="font-family: inherit;">ł</span> p<span style="font-family: inherit;">r</span>awdopodonie tak<span style="font-family: inherit;">ą</span> kul<span style="font-family: inherit;">ę</span> Chrystus <span style="font-family: inherit;">na ikonie Matki Boskiej Cz<span style="font-family: inherit;">ę</span>stochowskiej, zanim nie zosta<span style="font-family: inherit;">ł</span>a ona po raz kolejny przemalowana w drugiej po<span style="font-family: inherit;">ł</span>owie XVI wieku lub później.</span></span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Charakter misy o cechach bizantyjskich z Kamienia wskazuje, że należał on do elity społecznej, którą w owym czasie tworzył w tym grodzie dwór księcia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Warcis%C5%82aw_I_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_pomorski)">Warcisława I</a>. Zabytek ten jest więc niemal o wiek starszy, niż pieczęć księcia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_II">Bogusława II</a> z 1214 roku, uznawana jako najstarsze wyobrażenie gryfa jako herbu książęcego Gryfitów. </span><br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Wizerunek gryfa używany był w oficjalnych dokumentach </span><span style="font-family: inherit; line-height: 18.4px;">Gryfitów</span><span style="font-family: inherit; line-height: 18.4px;"> conajmniej od 1194 roku, jak wynika z opisu pieczęci na zachowanym odpisie z aktu darowizny księżnej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Anastazja_Mieszk%C3%B3wna">Anastazji Mieszkówny</a> (wnuczki księcia kijowskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Izjas%C5%82aw_II_Pantelejmon">Izjasława II</a> i z przodkami ze szwedzkiego rodu królewskiego) i jej synów </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_II" style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Kazimierza II</a><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"> i</span><span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"> Bogusława II dla kościoła mariackiego w Kołobrzegu.</span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Pi<span style="font-family: inherit;">ęknym <span style="font-family: inherit;">wyobrażeniem gryfa jest poniższa ilustracja z wydanej w 1650 roku we Frankfurcie nad Menem książki "</span></span></span><i>Historiae naturalis de avibus libri VI", </i>autorstwa szkocko-polskiego przyrodoznawcy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Jonston">Jana Jonstona</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiD6K1g8I_2EdgoGdDyxutPBHLYHrdgHGG_kLE0ev7itQ0mdLqFcr2glUTB-1s5uGk3JCgdoH5f0STukuPWZcmVYBCSw8F3oS1yb2BP83Gpt5Kr9-IUAloxFZehqFaNRTA0JCJZ2m21IHQ/s1600/Griffon+2.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="207" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiD6K1g8I_2EdgoGdDyxutPBHLYHrdgHGG_kLE0ev7itQ0mdLqFcr2glUTB-1s5uGk3JCgdoH5f0STukuPWZcmVYBCSw8F3oS1yb2BP83Gpt5Kr9-IUAloxFZehqFaNRTA0JCJZ2m21IHQ/s320/Griffon+2.png" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;">Z wyobraże<span style="font-family: inherit;">ń</span> gryfa zamieszcz<span style="font-family: inherit;">onych w </span>oko<span style="font-family: inherit;">ł</span>o 130 herbach miast i ziem <span style="font-family: inherit;">w Europie wi<span style="font-family: inherit;">ę</span>kszo<span style="font-family: inherit;">ś<span style="font-family: inherit;">ć</span></span> dotyczy historycznych ziem <span style="font-family: inherit;">Sł</span>owian nadba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyckich - pomorskich i obotryckich<span style="font-family: inherit;"> (82 herby<span style="font-family: inherit;">). Godłem gryfa posługiwał się m.in. książę lubiszewski (gdański) <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sambor_II">Sambor II</a>, jak widać to na jego pieczęci z 1229 roku oraz szlachecki ród litewsko-kijowski <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Chodkiewicz_%28herb_szlachecki%29">Chodkiewiczów</a>. Dru</span></span></span>gie najwi<span style="font-family: inherit;">ę</span>ksze skup<span style="font-family: inherit;">is</span>ko gryf<span style="font-family: inherit;">ó</span>w istnieje na ziemiach Polski piastowskiej <span style="font-family: inherit;">- </span>Ma<span style="font-family: inherit;">ł</span>opolska, Kujawy i <span style="font-family: inherit;">Ś</span>l<span style="font-family: inherit;">ą</span>sk (11 herb<span style="font-family: inherit;">ó</span>w), a trzecie we Francji - Bretania, Lotaryngia, Alzacja (6 herb<span style="font-family: inherit;">ó</span>w). Dzisiaj god<span style="font-family: inherit;">ł</span>o gryfa jest bardzo modn<span style="font-family: inherit;">ym elementem w logo uniwersytet<span style="font-family: inherit;">ó</span>w, bank<span style="font-family: inherit;">ó</span>w i innych firm i klub<span style="font-family: inherit;">ó</span>w sportowych, g<span style="font-family: inherit;">łó</span>wnie w USA i w Anglii<span style="font-family: inherit;">. </span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit; line-height: 115%;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Gryfy - dalekie echo orientalne, zdobią także wejście do Sejmu RP od ul. Senackiej na tzw. domkach dozorcy, zbudowanych w 1822 roku za czasów Mikołaja Nowosilcowa, komisarza carskiego i m.in. członka honorowego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Towarzystwo_Warszawskie_Przyjaci%C3%B3%C5%82_Nauk">Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk</a>, które przyc<span style="font-family: inherit;">zyniło się do powstania w 1816 roku Uniwersytetu Warszawskiego</span>.</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsRT83F9PwwvilW4FuNkVI9tWaRdT6vaeh2QvpYSOJthQbT4pP1-OUp93Vc3hkelBqfNP23xTtSG73tRrl3kfKApJ1sJEkyksgxN25EEz4Qz0YiNtIpjFbPVL8m2LvytTx4AYZBxF_q8Q/s1600/Warszawa+Frascati+gryf.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjsRT83F9PwwvilW4FuNkVI9tWaRdT6vaeh2QvpYSOJthQbT4pP1-OUp93Vc3hkelBqfNP23xTtSG73tRrl3kfKApJ1sJEkyksgxN25EEz4Qz0YiNtIpjFbPVL8m2LvytTx4AYZBxF_q8Q/s320/Warszawa+Frascati+gryf.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit; line-height: 18.3999996185303px;">Interesujące są cztery płaskorzeźby z podwójnymi gryf<span style="font-family: inherit;">ami na fasadzie budynku przy ul. Listopadowej 6 w Ozorkowie. Jest to dawna przędzalnia bawełny<span style="font-family: inherit;">, zbudowana w 1836 roku przez przybyłą w 1821 roku z Akwizgranu ewangelicką rodzinę Schl<span style="font-family: inherit;">ö</span>sserow. Założycielem polskiej odnogi tego rodu przemysłowców był Friedrich Schlösser, urodzony w Aachen w 1781 roku. Czy inspiracj<span style="font-family: inherit;">ą d<span style="font-family: inherit;">la dekoracji z gryfami był<span style="font-family: inherit;"> prowadzony przez niego handel z Rosją, czy też może ideę tą przywi<span style="font-family: inherit;">ózł</span> z rodzinnego Aachen, dawnej stolicy cesarskiej, <span style="font-family: inherit;">zbudowanej w okresie bizantyjskich wpływów <span style="font-family: inherit;">kulturowych na dawne państwo karolińskie? Oto jedna z czterech płaskorzeźb (źródło: panaszonik.blogspot.com).</span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNDgGb9zjSgAo8tnvAAVgFE86wPPsQWd9ylFtAYWA8m-RXNtAb2_ivof_CFE9FY8Q1dPS2TBFfuIRT0bBjOpj-07ckPvOlGGg0kB66Hg8Ze6yvA0dyUB4B3mnsKlHKn8UQ6U94sYLBqj0/s1600/Ozork%25C3%25B3w+ul.+Listopadowa+6.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="416" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjNDgGb9zjSgAo8tnvAAVgFE86wPPsQWd9ylFtAYWA8m-RXNtAb2_ivof_CFE9FY8Q1dPS2TBFfuIRT0bBjOpj-07ckPvOlGGg0kB66Hg8Ze6yvA0dyUB4B3mnsKlHKn8UQ6U94sYLBqj0/s640/Ozork%25C3%25B3w+ul.+Listopadowa+6.jpg" width="640" /></a></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit; line-height: 18.3999996185303px;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></span></span></span></span></span></span>
<span style="font-family: inherit; line-height: 18.3999996185303px;"><span style="font-family: inherit;">Trudno jest naszym</span> dziejopisarzom znaleźć wytłumaczenie autentycznego świadectw<span style="font-family: inherit;">a</span> istnienia "elementu skandynawskiego" wewnątrz dynastii Gryfitów, który podniósł wizerunek gryfa (chyba jednak nie z babilońskiej inspiracji, patrz niżej) do rangi oficjalnego herbu Księstwa Pomorskiego oraz wielu miast pomorskich, a za </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Eryk_Pomorski" style="font-family: inherit; line-height: 18.3999996185303px;">Eryka Pomorskiego</a><span style="font-family: inherit; line-height: 18.3999996185303px;"> przeniósł tą symbolikę do godła szwedzkiej prowincji Skanii<span style="font-family: inherit;">.</span> Poniżej zestawione są współczesne herby Skanii i Szczecina.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZY5rRz42VcU7h-lSnC-j03eMY_6maYJ9jc-v0Sh-6cSGI1ssgf3k1GQCUE8T5M5wtaHtSc2tGTVahCIk7NNlNwkG7YLjJoFczWt1iXFAzqrd73YNZXC9tIpApgrXHj6L8goRpyMSiqa4/s1600/Herby+Skanii+i+Szczecina.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em; text-align: center;"><img border="0" height="198" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZY5rRz42VcU7h-lSnC-j03eMY_6maYJ9jc-v0Sh-6cSGI1ssgf3k1GQCUE8T5M5wtaHtSc2tGTVahCIk7NNlNwkG7YLjJoFczWt1iXFAzqrd73YNZXC9tIpApgrXHj6L8goRpyMSiqa4/s1600/Herby+Skanii+i+Szczecina.jpg" width="320" /></a></div>
Tego średniowiecznego "elementu skandynawskiego" najwyraźniej nie dostrzegają, bowiem pomimo że na pieczęciach miejskich Szczecina jakie się zachowały od XIV wieku widnieje głowa gryfa, nie przeszkadza to naszym pisarzom dziejów "obwiniać" za herb szczeciński dopiero ... XVII-wieczną dynastię <a href="http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Herb_Miasta_Szczecina">Wazów</a>, albo też uciekać z wczesnego średniowiecza w drugą stronę - w głęboką przeszłość, szukając genezy <a href="http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Gryf_Pomorski">pomorskiego gryfa</a>, uwaga ... w Mezopotamii sprzed 5 tysięcy lat!<br />
<br />
Gdyby szukać analogii, czyż nie bliżej byłoby w czasie i przestrzeni do tego oto gryfa o bizantyjskich cechach, w formie zawieszki z brązu (dł. 3 cm), pochodzącej z X-XI-wiecznej Starej Ładogi (w zbiorach Muzeum Hermitage), czyli z okresu regularnych kontaktów handlowych Pomorza z wikińską Rusią? Niemal identycznych osiem zawieszek brązowych, znaleziono w łotewskim wczesnośredniowiecznym grodzisku <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%83%D0%B3%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B5">Daugmale</a> nad <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BAwina">Dźwiną</a>, niedaleko jej ujścia do Bałtyku. Historyk Guntis Zemītis uważa, że ozdoby te symbolizują konia i pochodzą z czasów pogańskich, z XI-XII wieku. Dźwina w owych czasach była dla Skandynawów traktem wodnym łączącym ich ziemie z Nowogrodem i Bizancjum. Być może są to zabytki nieco starsze, bowiem już od XI wieku tereny te poddane były pierwszym próbom chrystianizacji przez kościół ortodoksyjny w Pskowie. To zapewne rusko-wareskim wpływom pobliskie miasto <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Lielv%C4%81rde">Lielvārde</a> zawdzięcza w swoim herbie cztery bizantyjskie krucyfiksy, takie same jak na omawianej wyżej "ruskiej" monecie Bolesława Chrobrego.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfarzhSxFTuzMUsNirW4kMNbt3grsTIhKO1izPZiwZ5NtLS0MbPqnnEMtenV7OjRPa2YTChEwD_haH1GhM6qwvD_ZUTKYQhzwTD1jEaTcGxnshxRP76l9xaXw7OseGQfHs4pNjQGmaZ9Y/s1600/Griffin+pendant+ex+Staraya+Ladoga+bronze+L+3+cm+State+Hermitage+Museum.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="282" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhfarzhSxFTuzMUsNirW4kMNbt3grsTIhKO1izPZiwZ5NtLS0MbPqnnEMtenV7OjRPa2YTChEwD_haH1GhM6qwvD_ZUTKYQhzwTD1jEaTcGxnshxRP76l9xaXw7OseGQfHs4pNjQGmaZ9Y/s1600/Griffin+pendant+ex+Staraya+Ladoga+bronze+L+3+cm+State+Hermitage+Museum.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">A kto wie, może jeden z protoplastów dynastii Gryfitów, książę </span>Ś<span style="font-family: inherit;">więtobór - możliwy syn wspomnianego wyżej Siemomysła, albo już książę Warcisław I - ewentualny wnuk Siemomysła, mieli możność widzieć największe dzieło sztuki tkackiej ich czasów, jakim był Gobelin z Bayeux? Jego publiczna prezentacja odbyła się w 1077 roku w trakcie uroczystości poświęcenia <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame_de_Bayeux">katedry Notre-Dame</a> w Bayeux, w obecności samego Wilhelma (Williama) Zdobywcy i jego brata przyrodniego, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Odon_z_Bayeux">biskupa Odona</a>, prawdopodobnie uczestnika zwycięskiej Bitwy pod Hastings i zleceniodawcy na wykonanie sławnego gobelinu. Należy zauważyć, że <span style="font-family: inherit;">konsekrowana katedra przyjęła jako jedna z pierwszych w<span style="font-family: inherit;"> Europie zachodniej wezwanie św. Marii - kultu już wtedy od sześciu wieków oddawanego w kościele ortodoksyjnym, a który dopiero miał się rozpowszechnić w kościele rzymskim.</span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">W pewnym kontraście stoją wobec siebie fakty, że Wilhelm Zdobywca, jeden z najsilniejszych w jego czasach władców Europy, którego i jego żony <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Matylda_Flandryjska">Matyldy Flandryjskiej</a> prochy złożone są w dwóch ufundowanych przez nich kościołach w Caen, zwany był przez niechętny mu kościół katolicki Wilhelmem Bękartem, bowiem urodził się w trwałym, monogamicznym związku księcia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Robert_I_Wspania%C5%82y">Roberta I Wspaniałego</a> z kobietą spoza stanu szlacheckiego, którego Kościół nie usankcjonował. Wilhelm i Matylda nie uzyskali zgody papieża Leona IX (późniejszego świętego) na małżeństwo i po mimo to wziętym ślubie przez niego ekskomunikowani. Powodem miała być bliskość krwi, jaka ich łączyła przez wspólnego dziada w piątym pokoleniu, którym był pierwszy książę Normandii Rollon. Faktyczny motyw papieskiej odmowy był zapewne inny - w celu zablokowania politycznego związku Normandii i Flandrii, czego obawiał się </span>król Francji <span style="font-family: inherit;"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Henryk_I_(kr%C3%B3l_Francji)">Henryk I</a>, którego drugą żoną była siostrzenica papieża Matylda Fryzyjska (wydana za króla gdy miała zaledwie 10 lat). Paradoksem jest, że przyszły święty ekskomunikował małżeństwo władcy Normandii, które po raz pierwszy w historii tego księstwa nie przyniosło na świat tak wzgardzanych bękartów.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Centralna scena gobelinu (23-cia), opisana jako </span><i>UBI HAROLD
SACRAMENTUM FECIT WILLELMO DUCI</i>, przedstawia chwilę przysięgi składanej na dwa ołtarze (a może relikwie), których dotyka Harold II -
przyszły król Anglii, Wiliamowi I - księciu Normandii (i przyszłemu królowi
Anglii, zwycięzcy nad Haroldem w Bitwie pod Hastings). Tą inspirujacą scenę
przyozdabiają według niektórych historyków m.in. gryfy - symbole walecznej i silnej władzy królewskiej, które przyjęli do rodzącej się w XII wieku w Europie symboliki heraldycznej założyciele pomorskiej dynastii Gryfitów.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicAq1xXD5GPqzfZEqhmpUHRjYaklsXDixtDJeHxvzCe7LA3pgq0qFdhm61xIAGKn0YCEncNH9Nto8mlErtxC-7AcHrH0ezIDXDZWaCtD1Maa1Gvfqrg24sGFKCf2UVNyarqUfvIdGSSO8/s1600/Bayeux+scene+23+UBI+HAROLD+SACRAMENTUM+FECIT+WILLELMO+DUCI.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="448" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEicAq1xXD5GPqzfZEqhmpUHRjYaklsXDixtDJeHxvzCe7LA3pgq0qFdhm61xIAGKn0YCEncNH9Nto8mlErtxC-7AcHrH0ezIDXDZWaCtD1Maa1Gvfqrg24sGFKCf2UVNyarqUfvIdGSSO8/s640/Bayeux+scene+23+UBI+HAROLD+SACRAMENTUM+FECIT+WILLELMO+DUCI.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wyobrażenia gryfa na tym gobelinie nie są jednakże całkiem jednoznaczne, być może są to uskrzydlone leopardy, występujące (już bez skrzydeł) w herbie Normandii. Nie budzą natomiast wątpliwości płaskorzeźby gryfa, lwa i węża (smoka) na fasadzie katedry w Bayeux (foto poniżej: Henk Bekker). Zwróćmy jeszcze uwagę na przyniesioną z Bizancjum ząbkowaną i zygzakowatą ornamentykę fryzów portali tego kościoła, która od początków XIII wieku jako tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zackenstil">Zackenstil</a> przeniknęła do malarstwa nadreńskiego i saksońskiego.<br />
<br />
Motywy zyzagowate rozpowszechniły się od początków XII wieku najbardziej, ale nie tylko, w architekturze postwikińskiej, to znaczy w krajach w których Wikingowie przejęli władzę: Normandia, Anglia, Irlandia, Sycylia, a także Dania i Norwegia. Ufundowana przez Ottona z Bambergu (przyszłego pomorskiego misjonarza) tamtejsza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Bambergu">katedra św. Piotra i św. Jerzego</a> (jeden z "głównych" świątych w kościele bizantyjskim) zawiera motywy zygzakowate w czterech miejscach - trzy na portalach i jeden w chórze.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7nFhsDXMQqw5OYnHCpHY1hi-lGTlyhYWOHw5yYIYVPVS-1kPTwqyPIZzTIrjneHsIlrPBAo6cs1AkaJdAz9vwuMF5hyphenhyphenSct95HOeWnppAg-1OJHHTqEOmixcbvKqW6aVGVMUgzE-VOWyY/s1600/Griffon+Bayeux+cathedral+Henk+Bekker+2013.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="354" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7nFhsDXMQqw5OYnHCpHY1hi-lGTlyhYWOHw5yYIYVPVS-1kPTwqyPIZzTIrjneHsIlrPBAo6cs1AkaJdAz9vwuMF5hyphenhyphenSct95HOeWnppAg-1OJHHTqEOmixcbvKqW6aVGVMUgzE-VOWyY/s640/Griffon+Bayeux+cathedral+Henk+Bekker+2013.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W internetowej encyklopedii pomeranica.pl nie ma ani słowa o związku herbu Pomorza nie tylko z epoką Wikingów, ale w ogóle z wczesnośredniowieczną Skandynawią. Podobny <i>désintéressement</i> związkami pomorsko-skandynawskimi dotyczy także ekspozycji muzealnych. <span style="line-height: 18.4px;">Z pierwszej połowy XI wieku pochodzi z Kamienia fragment kości wieloryba z napisem runicznym, </span><span style="line-height: 18.4px;">przez niektórych historyków obanderolowany jako </span><span style="line-height: 18.4px;">"import" </span><span style="line-height: 18.4px;">- </span><span style="line-height: 18.4px;">widocznie niezbyt "legalny", </span><span style="line-height: 18.4px;">skoro w</span><span style="line-height: 18.4px;"> latach 1980-tych zniknął z gabloty Muzeum Katedralnego w Kamieniu, aby trafić do "magazynu celnego" Muzeum Narodowego w Szczecinie (jak wiele wikińskich zabytków w innych muzeach w Polsce). Z tych samych powodów wiele odkryć archeologicznych nie doczekało się upublicznienia opracowań wyników badań wykopaliskowych, w oczekiwaniu na "zielone światło" tzw. autorytetów historycznych, wsłuchujących się w aktualne zapotrzebowanie polityczne. </span><br />
<span style="line-height: 18.3999996185303px;"><br /></span>
<span style="line-height: 18.3999996185303px;">Zamykając kwestię wizerunku gryfa w heraldyce można powiedzieć, że poza czasami antycznymi i jego orientalno-bizantyjskim pochodzeniem był on </span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">w całej</span><span style="line-height: 18.3999996185303px;"> historii Europy </span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">najbardziej emblematycznym właśnie dla Pomorza</span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">. </span><span style="line-height: 18.3999996185303px;">Oto jeszcze zestawienie głównych herbów ziem pomorskich: </span><i style="line-height: 18.3999996185303px;">Vuandalorum, Cassubiorum, Stetini </i><span style="line-height: 18.3999996185303px;">i </span><i style="line-height: 18.3999996185303px;">Pomeraniae</i><span style="line-height: 18.3999996185303px;">, z wykonanej na drzeworycie, wydanej w Bazylei mapy "Pomerania XIIII Nova Tabula" Sebastiana Münstera z 1552 roku. Na marginesie, wyraz łaciński "tabvla" można zapisać także jako "tabula", bowiem w tym języku litera "v" reprezentuje także literę "u". W mowie łacińskiej "v" wymawiano jako "w" lub jako "u" - jeżeli w tym ostatnim przypadku "v" stało między spółgłoskami, np. w wyrazie "Venvs".</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7Oo4U4IPBNEEh1mKluqlQDyOCWWQRGP7haNtjKaZMKbhgAnSxfjVDEvuVlVvhtXVja-Zpapnagrxx_T5m-D9dmAkV3-CoqRLbS9Pr80rQ-AG-HkMZ756NTT0mZv53BM7gyTPit8ILgA0/s1600/Gryfy+pomorskie+ex+M%25C3%25BCnster+1552.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="214" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi7Oo4U4IPBNEEh1mKluqlQDyOCWWQRGP7haNtjKaZMKbhgAnSxfjVDEvuVlVvhtXVja-Zpapnagrxx_T5m-D9dmAkV3-CoqRLbS9Pr80rQ-AG-HkMZ756NTT0mZv53BM7gyTPit8ILgA0/s640/Gryfy+pomorskie+ex+M%25C3%25BCnster+1552.jpg" width="640" /></a></div>
<span style="line-height: 18.3999996185303px;">Należy zauważyć, że zamieszczona w książce "Pradzieje Wielkopolski", Poznań 2008, fotografia plakietki z poroża jako pochodzącej z grodu w Gnieźnie mylnie została zaklasyfikowana jako przedstawiająca wyobrażenie gryfa. W istocie jest to stwór hybrydowy uosabiający uskrzydloną postać lwa z oślimi uszami, podczas gdy wizerunki gryfa przedstawione są na dwóch płytkach glinianych z tego grodu, datowanych na XII-XIII wiek.</span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;">Jak
dalekie w przestrzeni i czasie było przenikanie motywów skandynawskich
do naszej kultury świadczy ornament na XII-wiecznej posadzce w kolegiacie w Wiślicy. N<span style="font-family: inherit;">a poniższej ilustracji z</span></span><span style="font-family: inherit;">estawione są wyryte na niej niektóre elementy oraz
zdjęcie fragmentu chrzcielnicy z Alnö w Szwecji, pochodzącej z początku
XIII wieku. O tej ostatniej piszę w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011/09/klucz-do-zagadki-z-jelling-w-szkatule-z.html">Klucz do zagadki z Jelling w szkatule z Kamienia Pomorskiego?</a>". Obydwa zabytki przedstawiają w charakterystycznej dla sztuki skandynawskiej (z wyra</span>ź<span style="font-family: inherit;">nymi wp</span>ł<span style="font-family: inherit;">ywami scytyjsko-perskimi, kt</span>ó<span style="font-family: inherit;">re przenikn</span>ęł<span style="font-family: inherit;">y zapewne w okresie zamieszkiwania przez Got</span>ó<span style="font-family: inherit;">w
ziem nad Morzem Czarnym), trwającej od końca okresu Vendel (VIII wiek)
formie mitologiczne wyobrażenia tak zwanych chwytających zwierząt (ang.
gripping beasts) - z wysuniętymi i rozczapierzonymi przednimi łapami.
Kultura okresu Vendel zrodziła się, jak wiadomo, w rejonie dzisiejszej (wspomnianej wyżej, przy okazji wikińskich pochówków łodziowych w Estonii) Gamla Uppsala, będącego centrum politycznym Svearów - przyszłych Szwedów, już od III wieku n.e. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
Na bordiurze (obwodzie) posadzki wiślickiej umieszczono kolejno dwa lwy, gryfa (połączenie orła z lwem), opasanego smoka, opasanego centaura (pół-człowiek, pół-koń), lwa i bazyliszka (skojarzenie węża z drapieżnym ssakiem). Na postumencie chrzcielnicy szwedzkiej są to cztery opasane lwy, a powyżej (niewidoczne na poniższej fotografii) węże, smoki i anioły.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZswZFumuSqy5BRLmS4flLATbda0SnA-7hPvZetfDM_exD0d39HdhcA-uTdtcaQn1bwkenHkIDl_A7Gema8xt6Ksuoeu8gT-cFpg7vuFA9BHvFKeUdfWfaSdTI9w9yieypLsTm3TY2FDQ/s1600/Posadzka+z+Wislicy+ed4.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhZswZFumuSqy5BRLmS4flLATbda0SnA-7hPvZetfDM_exD0d39HdhcA-uTdtcaQn1bwkenHkIDl_A7Gema8xt6Ksuoeu8gT-cFpg7vuFA9BHvFKeUdfWfaSdTI9w9yieypLsTm3TY2FDQ/s640/Posadzka+z+Wislicy+ed4.jpg" width="488" /></a></div>
<br />
Ta przenikająca z Bizancjum do ikonografii europejskiej jedność świata zwierzęcego, a szerzej postulowaną w Starym Testamencie rajską jedność i harmonię świata przyrody i człowieka, wyrażają słowa z 65 rozdziału Księgi Izajasza: "Wilk i jagnię będą paść się razem, a lew będzie jadł słomę tak jak byk, pokarmem zaś węża będzie proch (pył). Nie będą wyrządzać szkody ani rujnować na mojej świętej górze, powiedział Bóg". Werset ten w języku greckim umieszczony jest na odkrytej w 2015 roku w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Adana">Adana</a> (południowa Turcja) V/VI-wiecznej mozaice, ukazującej wspólnie pasących się i śpiących 16 dzikich i udomowionych zwierząt (m.in. wilk, owca, leopard, koza, lew, byk, paw, jeleń, wąż).<br />
<br />
Tak charakterystyczne w kulturze wikińskiej fantastyczne przedstawienia monstrów i potworów były również widoczne we wczesnośredniowiecznej sztuce bizantyjsko-romańskiej, czerpiącej inspiracje z tradycji <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierwsza_sztuka_roma%C5%84ska">sztuki lombardzkiej</a>, zrodzonej wśród zromanizowanych w Italii Skandynawów, czyli Longobardów. Otwartym jest pytanie, czy te powszechne w kościołach romańskich i w ogóle w estetyce średniowiecznej (w rzeźbie, malowidłach ściennych, manuskryptach) demony i potwory nie przeniknęły do niej z tradycji nordyckiego pogaństwa. Sztukę lombardzką polska Wikipedia określa oględnie jako "Pierwsza sztuka romańska", podczas gdy włoska i francuska Wikipedia, czyli z krajów gdzie ta sztuka powstała i rozwinęła się, a więc z krajów gdzie o tej sztuce wiedzą zapewne więcej niż w Polsce, określają ją jako "<i>Romanico lombardo</i>" oraz "<i>Art roman lombard</i>". Jeżeli już trzeba nawiązać do sztuki lombardzkiej używa się na nią u nas określenia "północnoitalska", które wymazuje właściwy kontekst historyczno-kulturowy, a podkreśla dwuznaczny - geograficzny. Są jednak historycy, jak na przykład Michał Walicki, którzy są w stanie docenić "italo-bizantyjskie", czyli lombardzkie dekoracje architektoniczne wspomnianego tutaj romańskiego kościoła św. Jakuba w Sandomierzu. <br />
<br />
W architekturze, czyli tam gdzie nie do historyków sztuki należy ostatnie słowo, charakterystyczna cecha architektury romańskiej, jakim jest dekoracyjna kompozycja na ścianach zewnętrznych tzw. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lizena">lizen</a> (taśm lekko pogrubiających mury) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Fryz">fryzów</a> arkadkowych, określana jest mianem nie włoskiego czy italskiego ale <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Uk%C5%82ad_lombardzki">układu lombardzkiego</a>.<br />
<br />
Dodajmy, że sama nazwa państwa Włochy tylko we współczesnym języku polskim i węgierskim ("Kraj Włochów" - <i>Olaszország</i>) przetrwała od starogermańskiego określenia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Walhaz"><i>walh</i></a>, znana w staronordyckim jako <i>wahls. </i>W ograniczonym zakresie nadal jest używana w Tyrolu, gdzie Włochów czasami nazywa się <i>Walschen</i>. U progu naszej ery słowo <i>walh</i> oznaczało wśród Germanów obcego, cudzoziemca, najpierw zromanizowanego Celta, potem ogólnie mieszkańca Cesarstwa Rzymskiego. Z tego samego źródłosłowu pochodzą w naszym i w innych językach nazwy historycznych regionów <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Walia">Walii</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Region_Walo%C5%84ski">Walonii</a> (od Celtów) i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wo%C5%82oszczyzna">Wołoszczyzny</a> (od zromanizowanych <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dakowie">Daków</a>). Rodzi się pytanie, dlaczego pragermańska nazwa <i>walh</i> na określenie kraju i mieszkańców Italii przetrwała praktycznie tylko w języku polskim? Nie do końca wyjaśnia to fakt, że od początku polskiej państwowości włoskie wpływy kulturowe i religijne płynęły do Polski w zbyt małym stopniu bezpośrednio, abyśmy przyswoili sobie nazwę Italii, ale co najmniej do końca XIII wieku głównie pośrednio - z Niemiec, przede wszystkim za pośrednictwem niemieckiej hierarchii w polskich kościołach.<br />
<br />
Orientalne motywy dekoracyjne lwa, centaura i gryfa zdobiły romańskie posadzki klasztoru w Tyńcu. Z zachowanych fragmentów glazurowanych płytek reliefowych odtworzony został poniższy wzór posadzki z gryfami (rys. K. Miodońska, 1971).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgX-0Uz-s9qoDhfTT4LlrCs0jgXiG4oWFn_JUf1etxCVUbYQtzYTaDerQftzGm_GmGFYNTt_VGK9NeskWx7RGnWO7UoF71FbJ2ia_hJcxHITGzvcDU6mTaTkRT50mSgYp-xRJtBeucURjE/s1600/197.Plytki+Tynieckie+gryfy+ed1.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgX-0Uz-s9qoDhfTT4LlrCs0jgXiG4oWFn_JUf1etxCVUbYQtzYTaDerQftzGm_GmGFYNTt_VGK9NeskWx7RGnWO7UoF71FbJ2ia_hJcxHITGzvcDU6mTaTkRT50mSgYp-xRJtBeucURjE/s640/197.Plytki+Tynieckie+gryfy+ed1.jpg" width="616" /></a></div>
<br />
<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bernard_z_Clairvaux">Bernard z Clairvaux</a>, główny reformator cysterskiej formuły zakonnej, zagorzały przeciwnik zbytku bizantyjskiego w życiu zakonnym i w wystroju kościołów, inspirator drugiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/II_wyprawa_krzy%C5%BCowa">wyprawy krzyżowej</a> w AD 1147, w jednym z ponad pięciuset zachowanych do dziś listów (ten z roku 1124) z wielkim niesmakiem wyrażał się o rzeźbach w benedyktyńskich klasztorach i kościołach: "Ale co robią w waszych klasztorach, tam gdzie bracia pochylają się nad lekturą ksiąg, te śmieszne maszkary, te okropne piękności i piękne okropności? Po co te odrażające małpy, te dzikie lwy, te potworne centaury, półludzkie monstra ...?". A przecież to z Bizancjum przez ostrogocką Lombardię i wikińsko-bizantyjskie południe Italii wiodły do Europy te półpogańskie, półbiblijne idee artystyczne.<br />
<br />
Czy muszę dodawać, że nasi historycy sztuki nie rozpoznają podłoża kulturowego zabytku z Wiślicy, ale koncentrują się na drugorzędnej, chociaż oryginalnej technice jego wykonania ? Owszem, podejmowane są, zwykle przez młodszych badaczy, próby <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_analysis">analizy kulturowej</a> wielu zabytków ale wyniki ich badań - jeżeli nie przystają do oficjalnej narracji, na ogół nie znajdują miejsca w głównych rozprawach i monografiach. Dlaczego ikonografia, wszelka reprezentacja graficzna i ozdobna na zabytkach, będąca jednym z najważniejszych źródeł poznawania historii, a zwłaszcza prehistorii, jest tak często traktowana przez historyków instrumentalnie, badana tak jednostronnie i powierzchownie?<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWotwyEkOkYbTa0cx1EodoZbRutxxihY_WRYtoIyP-6Zs58JxNgebf9I0v-UByno3LnA19AywEo_tQqsUtukOg0mfOnPfoaPz1QngdPcgJpu5qkE_f1-Jp9TTEHyN0Udio2xVsGkW5ioU/s1600/Kosciol+NMP+Inworoclaw+lew+na+ciosie.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWotwyEkOkYbTa0cx1EodoZbRutxxihY_WRYtoIyP-6Zs58JxNgebf9I0v-UByno3LnA19AywEo_tQqsUtukOg0mfOnPfoaPz1QngdPcgJpu5qkE_f1-Jp9TTEHyN0Udio2xVsGkW5ioU/s400/Kosciol+NMP+Inworoclaw+lew+na+ciosie.jpg" width="400" /></a></div>
Zabieg odwracania uwagi od pierwszorzędnych przedstawień figuratywnych określonego dzieła sztuki i przenoszenia jej na drugorzędną technikę jego wykonania, a tym bardziej płonne poszukiwanie "warsztatu" - fetyszu, jest w polskiej historiografii dotyczącej wczesnego średniowiecza dość powszechny, czego nie można inaczej tłumaczyć jak próbami ukrycia rzeczywistego źródła / kierunku wpływu kulturowego, jaki inspirował powstanie dzieła. Dlaczego historycy sztuki nie widzą potrzeby szukania odpowiedzi, skąd na przykład w polskich kościołach romańskich widzimy bizantyjską ornamentykę lwa, z rozczepionym końcem długiego ogona z motywem liściastym? Jak te wyżej na bordiurze posadzki w kościele NMP w Wiślicy, albo (foto powyżej) na ciosie kamiennym fasady kościoła NPM w Inowrocławiu?<br />
<br />
Sugerowany przez historyków ścisły i niemal wyłączny związek chrześcijańskich początków Polski z cywilizacją łacińską i z kulturą Italii nie tylko nie jest prawdziwy, ale pomija fakt, że z X-wiecznej Italii nie zawsze płynęły do Europy najlepsze wzorce cywilizacyjne, tak przez tych badaczy idealizowane. Przykładem jest odmowa "pewnego księcia włoskiego", który nie pozwolił aby proponowany przez cesarza Ottona III niejaki Jan (Johannes, Jean) kierował biskupstwem na jego ziemiach, bowiem już jako biskup odmówił poślubienia córki tego arystokraty. Sam cesarz musiał pogodzić się z odmową, przydzielając Jana pod opiekę biskupa Notgera i jego następcy Baldryka (Baldric). Wzmiankuje o tym Kronika biskupstwa w Liege (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gesta_episcoporum_Leodiensium"><i>Gesta episcoporum Leodiensium</i></a>), napisana przez opata Idziego (Gilles) z zakonu <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Trapi%C5%9Bci">cystersów-trapistów</a> w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Abbaye_Notre-Dame_d'Orval">Orwal</a> (Orval). <span style="font-family: inherit;">Ś</span>wiadczy to z jednej strony o przejawach nielojalności Włochów wobec władzy cesarskiej (na co skarżył się też Thietmar), a z drugiej o trwaniu jeszcze w końcu X wieku wśród włoskich elit półpogańskich tradycji ożenku kapłanów kościoła rzymskiego, podczas gdy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Celibat">celibat księży</a>, jako element ascezy materialnej i cielesnej, już od stuleci był mocno zakorzeniony w kościele bizantyjskim.<br />
<br />
Jeszcze na synodzie polskim we Wrocławiu w AD 1416 książę i biskup <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wac%C5%82aw_II_legnicki">Wacław Legnicki</a> wydał dla księży zakaz życia w konkubinacie, oglądania przedstawień teatralnych (kabaretów), uprawiania <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Symonia">symonii</a> oraz nakazał archidiakonom kontrolowanie zachowania się księży. Widocznie skutek tych zakazów nie był dość satysfakcjonujący, bowiem kolejny biskup wrocławski <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Konrad_IV_Starszy">Konrad IV Starszy</a> powtórzył te zakazy na synodzie w AD 1446, dodając zakaz uprawiania gier hazardowych, noszenia bogatych strojów i broni, wydawania wyroków karnych i podejmowania się chirurgii. Jak wynika z postanowień synodów polskich, konkubinat wśród księży przetrwał od średniowiecza do czasów nowożytnych, będąc na tych synodach wielokrotnie odnawianym zakazem. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Kromer">Marcin Kromer</a>, koadjutor biskupa <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanis%C5%82aw_Hozjusz">Stanislawa Hozjusza</a> i przyszły biskup warmiński, w latach 1575 i 1577 przewodniczył synodom diecezjalnym Warmii, na których zakazywał przepisywania przez księży w testamencie jakichkolwiek dóbr konkubinom, a te były zobowiązane wyprowadzić się na odległość conajmniej 20 km od księży.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6LNZn4bBzNH3hc1mFWFEIrwG7mjw_5NO8qs2ikFIDGS3VAjasPjRewiQeGq1P97fWd-S8Q9HbB25zxTUSNzZXvbn2S29x01Y8D427JduE43LSYubez-f8daTmrXbhqGjZsd4QFLuwJbs/s1600/L%2527%25C3%25A9glise+Saint+jacques+%25C3%25A0+Li%25C3%25A8ge+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi6LNZn4bBzNH3hc1mFWFEIrwG7mjw_5NO8qs2ikFIDGS3VAjasPjRewiQeGq1P97fWd-S8Q9HbB25zxTUSNzZXvbn2S29x01Y8D427JduE43LSYubez-f8daTmrXbhqGjZsd4QFLuwJbs/s640/L%2527%25C3%25A9glise+Saint+jacques+%25C3%25A0+Li%25C3%25A8ge+ed1.jpg" width="441" /></a></div>
Kończąc tą niesławną historię pozbawienia biskupa władzy przez lokalnego księcia przytoczmy jeszcze pouczające epitafium, jakie Jan kazał sobie wyryć na grobie, który znajduje się do dziś w <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%89glise_Saint-Jacques-le-Mineur_de_Li%C3%A8ge">kościele św. Jakuba Mniejszego</a> w Liege (<i>nota bene</i>, należącym do opactwa, które pół wieku później założyło filialny klasztor w wielkopolskim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lubi%C5%84_%28powiat_ko%C5%9Bcia%C5%84ski%29">Lubiniu</a>, w AD 1070): "Zatrzymaj się, przeczytaj co widzisz i niech (twoje) miękkie serce ma litość nade mną. Grobowiec poświadcza kim jestem, a inskrypcja mówi co uczyniłem. Narodzony w Italii, jam Jan, odziany w szaty pontyfikalne, musiałem uciekać wypędzony z mojej siedziby biskupiej. Wygnany bez honoru, zostałem wysłany w te okolice, a litościwe miasto Liege udzieliło mi gościny" ("<i>Sta, lege quod spectas, in me pia viscera flectas. Quod sum, fert tumulus, quid fuerim titulus Italiae natu, pollens et pontificatu, Johannes fugio, pulsus episcopio. Destinor his oris, exul nullius honoris. Urbs pia Leodium commodat hospitium</i>."). Powyższa ilustracja jest próbą odtworzenia romańskiej bryły kościoła św. Jakuba w Liege z II połowy XII wieku (źródło: <a href="http://www.chokier.com/FILES/STJACQUES/Saint-Jacques-Hendrix.html">Chokier</a>, rys. Camille Bourgalt). Charakterystyczne są zdobiące fasadę wspomniane wyżej pionowe lizeny łączące się u góry w tzw. układy lombardzkie.<br />
<br />
Zakłopotanie, jakie wywołują wśród polskich historyków i archeologów niektóre artefakty widoczne jest wobec tak zwanych Tabliczek z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Podeb%C5%82ocie">Podebłocia</a> (koło <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Sieciech%C3%B3w_(wojew%C3%B3dztwo_mazowieckie)">Sieciechowa</a> - przyszłej siedziby zakonu Benedyktynów, po drugiej stronie Wisły), datowanych na IX-XI wiek. Te być może najstarsze wczesnośredniowieczne zabytki pisma słowiańskiego na ziemiach polskich nie doczekały się do dzisiaj kompletnego sprawozdania z dokonanego w 1986 roku odkrycia archeologicznego, co uniemożliwia ich rzetelną interpretację. Są to prawdopodobnie pochodzące z Rusi Kijowskiej inskrypcje prawosławne, chociaż przeważają spekulacje (z braku pełnej dokumentacji tych i im towarzyszących innych zabytków), że mają one pochodzenie grecko-bizantyjskie.<br />
<br />
Pierwsza chrystianizacja ruskich Waregów miała miejsce przed AD 867, w którym to roku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Focjusz_I_Wielki">Focjusz I Wielki</a> (Photius I), patriarcha Konstantynopola pisał o wcześniejszym przyjęciu chrztu przez nieokreśloną bliżej społeczność Rusów. Fakt ten potwierdzają dwa inne zródła: kronikarz Nestor w "Powieści minionych lat" z początku XII wieku oraz pośrednio, ale żyjący ponad dwa wieki wcześniej perski geograf <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_Khordadbeh">ibn Khordadbeh</a> w swoim dziele "Książka dróg i prowincji" (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_Roads_and_Kingdoms_(ibn_Khordadbeh)"><i>Kitāb al Masālik w’al Mamālik</i></a>). Nestor pisał o chrzcie wareskiego kniazia <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Askold_i_Dir">Askolda</a> przez kościół bizantyjski, a kronikarz perski określając szlak handlowy, którymi podążali Rusowie na grzbietach wielbłądów, od miasta <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gorgan">Gurgan</a> (dzisiaj Gorgan) - po persku, lub Djordian po arabsku, u południowego brzegu Morza Kaspijskiego) do Bagdadu, mówił że uważają się oni za chrześcijan i jako tacy płacą w tym mieście pogłówne (podatek pobierany w krajach Orientu od chrześcijan w zamian za zapewnienie ich pokoju).<br />
<br />
Kolejnym przykładem odwracania uwagi od istoty zabytku, jakim jest jego treść kulturowa, jest tzw. <a href="http://muzea.malopolska.pl/obiekty/-/a/26885/1117035">relikwiarz kruszwicki</a> z I połowy XII wieku, w którym ewidentnie bizantyjska forma reprezentacji sceny Christofanii (objawienia się Chrystusa) nie budzi zainteresowania historyków, bowiem najważniejsze dla nich jest emaliowane tło tej sceny, wskazujące ich zdaniem - już bez szczegółowego uzasadnienia, na wpływy warsztatów szwabskich. Takie uzasadnienie byłoby jednak naukowo wymagane, jeżeli uwzględnimy że sztuka emaliowania przyszła do karolińskiej Europy właśnie z Bizancjum. Szwabia od południa sąsiadowała z Lombardią, tradycyjnie silnie związaną kulturowo i politycznie z Bizancjum. Oba regiony w okresie VI-VIII wieku, od czasów księżniczki bawarskiej <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Teodolinda">Teodelindy</a>, powiązane były także dynastycznie. Wczesnośredniowieczne "warsztaty szwabskie" nie tworzyły samodzielnej, autonomicznej sztuki, a były co najwyżej dobrymi naśladowcami sztuki bizantyjskiej, wzbogaconej głównie o pobliski koloryt lombardzki. Natomiast w przypadku Polski kierunkiem, z którego napływała do nas w X-XII wieku kultura bizantyjska była wikińska Ruś Kijowska. Oto ta scena.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiuRQS670i7cag3bGJvW746R8ees_kzAo2OKRFLF5dasHNuNDMWHRr2JqPUmQIzIV5vmutfFkYvLScXwc6EFtnjUpBYp1PN6esKu88pKWAWz13u8ildC_OYIkmzXGPq92Sm90IyTaxqt4Y/s1600/115.Relikwiarz+kruszwicki.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiuRQS670i7cag3bGJvW746R8ees_kzAo2OKRFLF5dasHNuNDMWHRr2JqPUmQIzIV5vmutfFkYvLScXwc6EFtnjUpBYp1PN6esKu88pKWAWz13u8ildC_OYIkmzXGPq92Sm90IyTaxqt4Y/s640/115.Relikwiarz+kruszwicki.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W podobny sposób nasi badacze wykluczają ruski kierunek przybycia relikiwii Św. Krzyża (tzw. stauroteki) z kolegiaty w Tumie (przełom XI/XII wieku) - na poniższym zestawieniu z lewej strony, a znajdują w niej "proweniencję bizantyjsko-wenecką". O ile można przyjąć uzasadnienie, że wizerunek Chrystusa i stojącej obok Marii Panny i Jana Ewangelisty na wieku relikwii tumskiej wzorowany jest na staurotece pochodzącej z Konstantynopola (z prawej strony), o tyle trudno znaleźć w staurotece tumskiej wpływy weneckie.<br />
<br />
Górna i dolna obwódka (i tylko obwódka) staureteki z Konstantynopola przypomina podobną z <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/St_Mark%27s_Basilica#/media/File:Meister_der_Ikone_des_Erzengels_Michael_001_adjusted.jpg">ikony św. Michała</a> ze wspomnianej wyżej bazyliki św. Marka w Wenecji. Tego ostatniego elementu "weneckiego" brakuje na relikwii z Tumu, więc nie wiadomo, w czym jej weneckość miała się przejawiać. Na staurotece bizantyjskiej są też greckie litery MP - ΘY, oznaczające "Maria Matka Boga". Na staurotece tumskiej są zaś (w formie skrótowej) słowa - nad Matką Boską: "<i>idou ho hyios sou</i>" (spójrz, Twój syn), nad Janem Chrzcicielem "<i>idou hê mêtêr sou</i>" (spójrz, Twoja matka). Inspiracją dla obu staurotek wydaje się być mozaika przedstawiająca scenę Ukrzyżowania Pańskiego na sklepieniu wspomnianego wyżej klasztoru Osios Lukas.<br />
<br />
Pierwowzorem dla bazyliki św. Marka, zbudowanej jako palatium dla miejscowych książąt (tzw. dożów) był <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Awi%C4%99tych_Aposto%C5%82%C3%B3w">kościół św. Apostołów</a> w Konstantynopolu, a i jego ołtarz główny (tzw. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pala_d'Oro">Pala d'oro</a>) został w AD 976 stamtąd sprowadzony i przez kolejne wieki "latynizowany" w formie nowych dekoracji <i>à la mode</i>, np. karolińskich, ottońskich i późniejszych. Stauroteka tumska nie ma więc żadnych śladów wpływów weneckich, a jest po prostu zabytkiem stworzonym w obrębie kultury rusko-bizantyjskiej.<br />
<div class="MsoNormal">
<span lang="PL" style="background: #e7e6d4; color: #333333; font-family: "verdana" , "sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal">
<b><span lang="PL" style="background: #e7e6d4; color: #333333; font-family: "verdana" , "sans-serif"; font-size: 9.5pt; line-height: 115%;"><o:p></o:p></span></b></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMcEUrzrC-NRcdbG-TwUe6o6rB8W9aHR2cCa-F6m_xM4fgB6r9TayYp1xufwTB_h_cC7qiBrT36nINdMkIQiJS8acZTD8T99BAdJZ0MQF4hReX_0ejV80cK7AgF9DSWARryd6TFeK1hDo/s1600/Tum+&+Constantinople+staurothecas.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="492" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMcEUrzrC-NRcdbG-TwUe6o6rB8W9aHR2cCa-F6m_xM4fgB6r9TayYp1xufwTB_h_cC7qiBrT36nINdMkIQiJS8acZTD8T99BAdJZ0MQF4hReX_0ejV80cK7AgF9DSWARryd6TFeK1hDo/s640/Tum+&+Constantinople+staurothecas.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
Wypada tutaj przytoczyć jeszcze jeden przykład wplatania się sztuki wikińskiej (opartej na pierwotnych motywach bizantyjskich) w powstającą w Polsce w XI wieku sztukę chrześcijańską. Jest nim datowany na ten wiek, wykonany z brązu, złocony nodus (pogrubienie) <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pastora%C5%82">pastorału</a> z opactwa benedyktyńskiego w Tyńcu. Przedstawia on cztery fantastyczne ssaki (lwy), o cechach gryfa, z łapiącymi ogon dziobami oraz cztery ptaki (gołębie) - z książki "U źródeł Polski średniowiecznej", Witold Hensel 1974 - kolorystyka moja.<br />
<br />
I w tym przypadku historycy sztuki pomijają próbę interpretacji przedstawień figuratywnych tego zabytku, ignorują zawartą w poniższym haśle, a przenikłą do karolińskiej Europy bizantyjską tradycję władzy uświęconej, ale za to zwracają uwagę na piękno ottońskiego liternictwa cyzelowanego na pierścieniu poniżej nodusu: "<i>Omnis potestas a Deo</i>" (wszelka władza pochodzi od Boga).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjbhZL-4C-z7Y54qGeubfFiG5tOzsajGxoTpyu4LVpbTN-7cnXwHmM3SDF965GmI6D2elpMulRzR2ZMOrVTEZeOcFaFGWaGDQBA6UPAoI4iu6xRmQYaUW5u9vd-HK5uIjdSS_SOMMdgX8/s1600/Tyniec+nodus+pastoralu+ed1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="280" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjjbhZL-4C-z7Y54qGeubfFiG5tOzsajGxoTpyu4LVpbTN-7cnXwHmM3SDF965GmI6D2elpMulRzR2ZMOrVTEZeOcFaFGWaGDQBA6UPAoI4iu6xRmQYaUW5u9vd-HK5uIjdSS_SOMMdgX8/s1600/Tyniec+nodus+pastoralu+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;">"Otto<span style="font-family: inherit;">ń</span>skie liternictwo" <span style="font-family: inherit;">składa się wszakże w przejęte z Bizancjum ha<span style="font-family: inherit;">sło, w którym tamtejsi cesarze z myśli św. Pawła uczynili kanon doktryny politycznej zwanej <span style="font-family: inherit;">"prawem boskim", legit<span style="font-family: inherit;">ymizującym ich władzę. Przypisuje się czasami <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Tomasz_z_Akwinu">Tomaszowi z Akwinu</a><span style="font-family: inherit;">, że złagodził on </span>później t<span style="font-family: inherit;">ą sentencję<span style="font-family: inherit;">: "</span></span></span></span></span></span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><i>Omnis potestas a Deo sed per populum</i>" ("... dla dobra wspólnego"), co nie jest jednak prawdą<i>.</i> Uznawał on bowiem prawo do dziedziczenia władzy, nie zajmując się jej ograniczeniami. </span> To raczej naszemu Wincentowi Kad<span style="font-family: inherit;">ł</span>ub<span style="font-family: inherit;">kowi, kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>ry zmar<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">ł</span> kilka lat przed narodzinami</span> Tomasza z Akwinu, nale<span style="font-family: inherit;">ż</span>a<span style="font-family: inherit;">ł</span>oby przyzna<span style="font-family: inherit;">ć</span> pionierstwo, przynajmniej w Polsce, republika<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiej my<span style="font-family: inherit;">ś</span>li politycznej, w kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rej <span style="font-family: inherit;">stawia<span style="font-family: inherit;">ł </span>g<span style="font-family: inherit;">ł</span>os ludu (szlachty) na r<span style="font-family: inherit;">ó</span>wni z w<span style="font-family: inherit;">ł</span>adc<span style="font-family: inherit;">ą</span>. Już za życia Kadłubka, nie w teorii ale realnie, <span style="font-family: inherit;">rozkwit</span>ała wspomniana wyżej Republika Nowogrodzka, nie mówiąc już o prosperującej od końca IX wieku <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Republika_Wenecka">Republice Weneckiej</a>.</span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Znana dzisiaj maksyma "<i>vox populi, vox Dei</i>" (g<span style="font-family: inherit;">ł</span>os ludu jest g<span style="font-family: inherit;">ł</span>osem <span style="font-family: inherit;">Boga) zrodzi<span style="font-family: inherit;">ł</span>a si<span style="font-family: inherit;">ę zapewne</span> ze zdania z końca VIII wieku, u<span style="font-family: inherit;">ż</span>ytego przez wspomnanego wcze<span style="font-family: inherit;">ś</span>niej Al<span style="font-family: inherit;">k</span>uina, rektora <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Acad%C3%A9mie_palatine">akademii palaty<span style="font-family: inherit;">ń</span>skiej</a> w Akwizgranie, jakie skierowa<span style="font-family: inherit;">ł</span> on do <span style="font-family: inherit;">cesarza Karola Wielkiego: "I ci ludzie, kt<span style="font-family: inherit;">ó</span>rzy m<span style="font-family: inherit;">ó</span>wi<span style="font-family: inherit;">ą</span> <span style="font-family: inherit;">ż</span>e g<span style="font-family: inherit;">ł</span>os ludu jest g<span style="font-family: inherit;">ł</span>osem Boga nie powinni by<span style="font-family: inherit;">ć</span> <span style="font-family: inherit;">wys<span style="font-family: inherit;">ł</span>uchiwani, albowiem burzliwa natura t<span style="font-family: inherit;">ł</span>umu jest zawsze bardzo bliska szale<span style="font-family: inherit;">ń</span>stwa" <span style="font-family: inherit;">(</span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span><i>Nec audiendi qui solent dicere Vox populi, vox Dei quum tumultuositas vulgi semper insaniae proxima sit</i>). <span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">W tamtym kontekście chodziło o głos ludu nie w sprawie wyboru władzy, ale wyboru przez lud święt<span style="font-family: inherit;">ych. </span>Laicyzacją władzy, oderwaniem jej od przypisanych sobie przez w<span style="font-family: inherit;">ł</span>adc<span style="font-family: inherit;">ó</span>w feudalnych praw boskich, zajęli się dopiero wielcy humaniści epoki <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/O%C5%9Bwiecenie_%28epoka%29">Oświecenia</a><span style="font-family: inherit;">: <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Johannes_Althusius">Althusius</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hugo_Grocjusz">Grotius</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Thomas_Hobbes">Hobbes</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Baruch_Spinoza">Spinoza</a><span style="font-family: inherit;">, <a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Jean-Jacques_Rousseau">Rousseau</a> i inni.</span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;">Wró<span style="font-family: inherit;">ćmy jeszcze do ignorowan<span style="font-family: inherit;">ych figuralnych </span>motywów lwów i ptaków na nodusie pastorału tynieckiego. Podobne rysy dwóch lwów i dwóch ptaków, z głowami zwróconymi do tyłu, przedstawione są po obu stronach w należącym do zbiorów <span style="font-family: inherit;"><a href="http://cartelfr.louvre.fr/cartelfr/visite?srv=car_not_frame&idNotice=6557">Muzeum w Luwrze</a> </span>podwójnym grzebieniu rogowym (wys. 8 cm, szer. 7.7 cm)<span style="font-family: inherit;">. Opisany jest on jako pochodzący ze wschodniej cz<span style="font-family: inherit;">ęści basenu Morza Sródziemnego, datowany na około pierwszą połowę XI wieku. <span style="font-family: inherit;">Podobne motywy lwa i ptaków posiada także grzebień z wykopalisk Sigtuna V w szwedzkiej Uplandii, oraz z greckiego Koryntu II, oba datowan<span style="font-family: inherit;">e</span> na koniec XI wieku.</span></span></span></span></span></span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjs7vgavbBDzxpQ1Eo-OX0O-EA4vXQA9ncoWKajR5fEh9kOez2U_UYBAAl2FstPUMwvELj-rYBbxVBwb_2JguTFfJElxCB66Q6WlQvamMLybcgT2Ur6sGijVgnolofJHlkHomtGFY2HTOI/s1600/Peigne+oriental+XIe+si%25C3%25A8cle+Louvre+ed1.png" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="260" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjs7vgavbBDzxpQ1Eo-OX0O-EA4vXQA9ncoWKajR5fEh9kOez2U_UYBAAl2FstPUMwvELj-rYBbxVBwb_2JguTFfJElxCB66Q6WlQvamMLybcgT2Ur6sGijVgnolofJHlkHomtGFY2HTOI/s640/Peigne+oriental+XIe+si%25C3%25A8cle+Louvre+ed1.png" width="640" /></a></div>
<br />
<span style="font-family: inherit;">Przychodzi tutaj na myśl refleksja, że dwuwiekowa </span><span style="font-family: inherit;">(X-XI wiek) </span><span style="font-family: inherit;">mieszanka kulturowo-społeczna przybyłych na dzisiejsze ziemie polskie Wikingów i Polan z <span style="font-family: inherit;">lokalnymi, nieznanymi z nazwy plemiona<span style="font-family: inherit;">mi, </span></span>która stworzy<span style="font-family: inherit;">ł</span>a Polaków, mogła pozostawić wśród nas do dzisiaj pewną niezatartą rysę charakterologiczną - mitomanię. Ale także waleczność i swarliwość. </span><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cyprian_Kamil_Norwid">Cyprian Norwid</a> pisał: “Jesteśmy narodem w którym energia liczy 87 generałów ..., gdzie energia wyprzedza zawsze inteligencję - i co pokolenie jest rzeź<span lang="EN-GB" style="font-family: "times new roman" , "serif";">”.</span> <span style="font-family: inherit;">W mniejszym stopniu zaś, jak historia naszego kraju na to wskazuje - umiejętności handlowo-negocjacyjne i polityczno-dyplomatyczne, których do dzisiaj w Wikingach nie zawsze dostrzegamy. Ale to już temat dla socjologii historycznej. A z uwagi na <span style="font-family: inherit;">rozległo</span>ść skrzywienia interpretacyjnego w pracach współczesnych <span style="font-family: inherit;">archeologów i historyków, także <span style="font-family: inherit;">proponowany obiekt badań <span style="font-family: inherit;">w dziedzinie psychologii poznawczej i psychologii społecznej</span></span></span>.<span style="font-family: inherit;"><span style="font-family: inherit;"> </span>Manifestowana w wielu pracach </span><span style="font-family: inherit;"> historycznych misj<span style="font-family: inherit;">a</span> <span style="font-family: inherit;">wspierania czytelnika na duchu, a nie<span style="font-family: inherit;"> <span style="font-family: inherit;">poszerzania</span> jego horyzont<span style="font-family: inherit;">ó</span>w </span></span></span>wiedzy, sprzyja niestety utrwalaniu ksenofobicznego pogl<span style="font-family: inherit;">ą</span>du, że S<span style="font-family: inherit;">ł</span>owianie kierują si<span style="font-family: inherit;">ę</span> bardziej emocjami i uczuciami ni<span style="font-family: inherit;">ż</span> rozumem.</span><br />
<br /></div>
</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
Dotychczas zebrane i nadal odkrywane w Europie, w Polsce i na Pomorzu źródła archeologiczne niezmiennie potwierdzają fakt nie tylko wyraźnego współistnienia wśród Słowian zachodnich, obok ich własnych tradycji i dorobku przyniesionego z ich wschodniej macierzy, także obcego dziedzictwa kulturowego, bądź to zastanego przez Słowian w miejscu ich nowego osiedlania się pomiędzy Łabą i Wisłą od VI-VII wieku n.e., bądź też nabywanych przez kolejne wieki nowych elementów kulturowych od ludów, które na te ziemie nadal przybywały i asymilowały się w żywiole słowiańskim. Dlaczego dzisiaj, gdy już nie ma zagrożenia eksterminacji Słowian, czy to dla przeciwstawienia się Germanom, Indianom i Eskimosom będziemy nadal odwoływać się - i to często w sposób propagandowy, żeby nie powiedzieć prostacki, tylko do naszych korzeni słowiańskich, a nie głębiej i szerzej - do silniejszych korzeni europejskich?<br />
<br />
Przenikanie kultury skandynawskiej nie tylko do Polski, ale i do innych zakątków Europy, dokąd wcześniej dotarli Wikingowie, trwało jeszcze przez XII i XIII wiek. Znana wśród Skandynawów od V wieku, a spopularyzowana od VIII wieku przez Wikingów wspomniana gra planszowa <i>Hnefatafl</i>, została stopniowo zastąpiona przyniesioną do Rusi przez Waregów z Persji i świata arabskiego i rozpowszechnioną w XI-XII wieku grą w szachy, nazwaną przez nich <i>Skaktafl (Skálatafl)</i>. Dotarła ona ze Wschodu do Sandomierza, najpóźniej w XII wieku, potem do Kruszwicy i Inowrocławia. W Sandomierzu, obok innych śladów obecności wikińskich elit, zawierających m.in. szklane paciorki, srebrne ozdoby, bransolety z końcówkami z głowami węży, w 1962 roku znaleziono 29 figur szachowych w arabskiej, abstrakcyjnej formie, wykonanej z poroża jelenia. Pojedyńcze piony i figury szachowe, chociaż możliwe także jako elementy gry <i>Hnefatafl</i>, z okresu XI-XIII wieku znajdowano także w Wolinie i Wrocławiu (XI wiek - być może najstarsze ślady szachów w Polsce), Szczecinie, Kołobrzegu, Santoku, Międzyrzeczu, Gdańsku oraz w Krakowie i Miliczu (obydwa XIII wiek). Wikingowie powrócili do perskich, realistycznych kształtów figur, a przykładem ich kunsztu są skandynawskie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szachy_z_Lewis">figury szachowe</a> z Hebrydów (<i>The Lewis Chessmen</i>) z końca XII wieku (foto: Fred Eng, British Museum).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYDhONFfC-JzAUU-SxBvxcpoFX2ZZulWAWtq-Yqh8Eos8s_muX0iopUpriTJDmggOQBjv_RJlmKXLcjVO-iVz7_YQ_-AKXBLlf7looFV-X6uVBAnZpPumEbodN-EgxZ69PIWNpI1wdzLI/s1600/Lewis+chessmen.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYDhONFfC-JzAUU-SxBvxcpoFX2ZZulWAWtq-Yqh8Eos8s_muX0iopUpriTJDmggOQBjv_RJlmKXLcjVO-iVz7_YQ_-AKXBLlf7looFV-X6uVBAnZpPumEbodN-EgxZ69PIWNpI1wdzLI/s1600/Lewis+chessmen.jpg" width="213" /></a></div>
Problemem polskiej szkoły historycznej jest tkwienie jej trzonu nadal, wbrew obiektywnemu dorobkowi archeologii, w micie "od tysiącleci" trwającej słowiańskości naszych ziem, a przy tym nieuznawanie poważnego, jeżeli nie decydującego wpływu kultury skandynawskiej na otwarcie się wschodnich i zachodnich Słowian na świat, na powstanie na Rusi, Pomorzu i Połabiu zalążków miast oraz na ukształtowanie się zrębów państwowości wśród niektórych plemion słowiańskich.<br />
<br />
Tak jak w IX wieku <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rurik">Rurik</a> i jego dynastyczni następcy zjednoczyli politycznie obszary Europy wschodniej, tak tego samego trzy wieki wcześniej dokonał <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Clovis_I">Chlodwig</a> (Clovis I) i jego merowińscy potomkowie w zachodniej części "barbarzyńskiej" Europy, podbijając najpierw Galię, potem Alemanię, Prowansję, Burgundię i Turyngię. Tak jak Włodzimierz Wielki w oparciu o Bizancjum dokonał awansu kulturowego Rusi, tak dwa wieki wcześniej, również korzystając z Bizancjum, Karol Wielki ucywilizował Europę zachodnią na północ od Alp (bowiem półwyspy Apeniński i Iberyjski już korzystały z osiągnięć kultury bizantyjskiej i islamskiej). Nie byłoby europejskiego romanizmu bez jego bizantyjskiego fundamentu kulturowego. Pierwszym europejskim, pozaśródziemnomorskom stylem kulturowym, czasami (zwłaszcza w Hiszpanii i Włoszech) niepozbawionym elementów orientalnych, był dopiero gotyk, w epoce renesansu lekceważąco nazwany przez Włochów jako styl "barbarzyński".<br />
<br />
Trzeba tutaj powiedzieć, że historia upadku Cesarstwa Bizantyjskiego, tak jak wcześniej Cesarstwa Rzymskiego, a później historia upadku wielkich imperiów i całkiem małych państw tkwi głęboko korzeniami w niedostrzeżonych na czas albo zignorowanych pęknięciach fundamentów ustroju politycznego państwa. Brytyjski historyk <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/George_Finlay">George Finlay</a> w swojej "History of the Byzantine and Greek Empires from AD 726 to 1453" z 1854 roku tak między innymi określił przyczyny upadku Bizancjum: "... zmieniła się na gorsze administracja i organizacja państwa, a także społeczne i religijne odczucia przeciętnych obywateli. Z powodu zaniedbań w edukacji i zanikaniu prawidłowej promocji urzedników państwowych władza cesarza stała się jeszcze bardziej absolutna w stolicy. W praktyce urzędniczej coraz większy wpływ miała autorytarna wola cesarza, a cesarscy pochlebcy zaczęli przejmować obowiązki, wykonywane dotychczas przez dobrze wyszkolonych i doświadczonych urzędników".<br />
<br />
Postawa odżegnywania się od obcych wpływów kulturowych może wynikać z naszego nieuzasadnionego, a dość trwałego kompleksu i obawy, że "świat" może odbierać Słowian jako ludzi mniej zdolnych, słabszych, po prostu "gorszych", aniżeli na przykład zachodnich Europejczyków; jako tylko odbiorców a nie także jako twórców wyższej kultury. Niezmiennie ignorujemy uniwersalny fakt ewolucji kulturowej każdego człowieka i całych społeczeństw - zależnej bardziej od uwarunkowań otoczenia, w jakim żyją, a nie od rasistowskiego i pozbawionego podstaw naukowych kryterium pochodzenia etnicznego czy "barwy krwi". Ta ignorancja wciska wielu historyków w koleiny źle pojętej obrony słowiańskości, kosztem odejścia od metod naukowych i uczciwości warsztatowej. Pozytywnym przykładem świeżej, ożywczej myśli i odejścia od pozanaukowego paradygmatu, w którym tkwi nasza historiografia, jest praca Marka Kazimierza Barańskiego "Dynastia Piastów w Polsce", PWN 2006.<br />
<br />
Czerpanie z obcych wzorców w historii narodu polskiego, w oczach naszych historyków jakoby umniejsza nasze własne zasługi i naszą wartość, podczas gdy historia świata pokazuje, że jest odwrotnie - do głosu dochodziły te społeczeństwa, które umiejętnie wykorzystały dorobek innych, starszych kultur, na przykład (żeby nie sięgać zbyt daleko): Etruskowie i Rzymianie wykorzystali i rozwinęli osiągnięcia cywilizacji greckiej, wczesnośredniowieczni Europejczycy wykorzystali spadek cywilizacyjny m.in. po Celtach, Rzymianach i Bizantyjczykach.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_NUjdBYGQ-deqdqwhj9fHzCZRw4oFaiAxSKLfmYJTZXJEvGpX9OoTmWmO1u8dwG-I_DaohzKmEw2XuRwvtzw2dW8G0ta8PVCw-68omE9etq8DkBPWP89IXDc4qbfLVUPrwgPRKyD2rCY/s1600/Normands+sur+le+tapis+de+Bayeux.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh_NUjdBYGQ-deqdqwhj9fHzCZRw4oFaiAxSKLfmYJTZXJEvGpX9OoTmWmO1u8dwG-I_DaohzKmEw2XuRwvtzw2dW8G0ta8PVCw-68omE9etq8DkBPWP89IXDc4qbfLVUPrwgPRKyD2rCY/s1600/Normands+sur+le+tapis+de+Bayeux.jpg" width="246" /></a></div>
Jak przykładowo Wikingowie przejmowali niektóre techniki haftowania z kultury bizantyjskiej i koptyjskiej (np. ścieg zwany <i>stem stitch</i>), wykorzystane m.in. we wspomnianym wyżej Gobelinie z Bayeux, można docenić na jego fragmencie pokazanym obok.<br />
<br />
W konsekwencji zapominamy, albo nawet nie chcemy wiedzieć, że siła kulturowa Normanów wypływała z nieprzerwanej akumulacji dorobku cywilizacyjnego ich przodków, mieszkających niezmiennie w tym samym siedlisku, ekumenie "od zawsze", czyli od zasiedlenia Skandynawii przez neolitycznych Indoeuropejczyków. Jest to proces społeczny zwany kumulatywną ewolucją kulturową, o czym wspominam w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2012/04/kultury-pierwotne-na-pomorzu.html">Kultury pierwotne na Pomorzu</a>". Podczas gdy ich "kryjówki" na zimnej Północy nie były raczej przez obcych niepokojone, atakowane, to ich przyciągał majątek, dorobek i kultura ludów południowych. Ostry klimat wymuszał na nich odwieczną ruchliwość, pogoń za nowym, ale i potem często powrót do "<i>home sweet home</i>".<br />
<br />
Podróże kształcą, więc powroty wzbogacane były o coraz to nowe, przyswajane od obcych, elementy kulturowe. Wikingowie, jak każdy inny naród, nie byli sami w sobie genialni, ale umieli podpatrywać, "ściągać" (a potem sumując zebrane doświadczenie, ulepszać) ze świata arabskiego, bizantyjskiego, zachodnioeuropejskiego jak handlować, jak wyrabiać dobrą stal, jak upiększać granulacją biżuterię, jak lepiej w podróży wykorzystać astronomię itd. Nie ma w tym żadnych, wyłącznie ich wewnętrznych, nadzwyczajnych przymiotów, ale też nie ma ich "winy", że byli pierwszymi Europejczykami, którzy na tak szeroką skalę wykorzystali obcy <i>know-how</i>. Tak jak nie winimy dzisiaj o to Japończyków, Koreańczykow i Chińczyków.<br />
<br />
Jeszcze w połowie XIX wieku, na długo przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, wspomniany wyżej Antoni Zygmunt Helcel zauważył: "Lepiej ten ojczyźnie naukowo służy, kto dąży do wykazania historycznej prawdy współczesnym i potomnym, którą dawniejsi zaćmili, niż ten kto dla źle zrozumianej czci dla dawnego autora, przyczynia się do utwierdzenia jego pomyłek i fałszów." Antoni Helcel był jednym z tych polskich badaczy, który rozumiał <i>raison d'être</i> profesji historyka, a bardziej ogólnie - przedstawiciela nauki, a nie polityki. Prawda i polityka to bardziej antonimy niż synonimy. Kłamstwo jest jednym z ulubionych narzędzi człowieka polityki, nie tylko zresztą polityka - demagoga, ale i tak zwanych mężów stanu. Dla wykazania jak wiążąca jest siła prawdy, kiedyś <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hugo_Grocjusz">Hugo Grocjusz</a> (Grotius) powiedział, że nawet Bóg nie potrafiłby spowodować, aby dwa razy dwa nie dało czterech. Historia świata wskazuje jednak, że ogłupiając własne narody politykom udaje się wykazywać, że dwa razy dwa "nie zawsze" musi przynieść tylko lub aż cztery. <br />
<br />
Rzućmy jeszcze okiem na tak zwany "Skarb Gnieźnieński", który z uwagi na reprezentowaną w nim cywilizację rodzącego się państwa polskiego, powinien być popularyzowany w każdym polskim podręczniku historii. Niestety, popularyzowany jest tylko poza Polską, jak w książce "Le Moyen Âge florissant AD 911-1154", w serii wydawniczej Reader's Digest "Wielka historia świata", 2013. Ilustracja zbioru artefaktów waresko-bizantyjskich odkrytych nie tyle w samym Gnieźnie, co w państwie gnieźnieńskim ("<i>Gniezdun civitas</i>", "<i>Civitas Schinesghe</i>") - z uwagi na brak odrębnego rozdziału dotyczącego Polski, została zamieszczona zgodnie ich rodowodem kulturowym, w rozdziale zatytułowanym "Państwo Kijowskie - narodziny Rosji".<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-RKyg6SbofkyI7fUQQISYFS7_gnQTYPi20Krl8ibbmM17Nf3RixzroSWjWHuVgCGQjKSma7hteX0yGE8bpBleBTgAvT7sMCgZxRgCBavzYT7YshIZq0R_YyoN2KP9VG7d9tNnzI0leN4/s1600/Tr%C3%A9sor+de+Gniezno.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="620" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-RKyg6SbofkyI7fUQQISYFS7_gnQTYPi20Krl8ibbmM17Nf3RixzroSWjWHuVgCGQjKSma7hteX0yGE8bpBleBTgAvT7sMCgZxRgCBavzYT7YshIZq0R_YyoN2KP9VG7d9tNnzI0leN4/s640/Tr%C3%A9sor+de+Gniezno.jpg" width="640" /></a></div>
<br />
W swoim źle pojętym patriotycznym uniesieniu, nasza historiografia zdaje się coraz bardziej odbiegać od naukowych metod badawczych i ewoluować w kierunku popularnej beletrystyki historycznej, dziejopisarstwa w stylu Galla Anonima - na zamówienie "dworu" albo pod komercyjnie sterowany popyt społeczny, "ku pokrzepieniu serc". Lepiej byłoby odwrotnie: gdyby to "cukier krzepił", a historia - jak każda nauka, oświecała. Jak kiedyś Wikingów, a dzisiaj inne przodujące cywilizacje. Czy oczekujemy od naszych historyków za wiele? Trawestując słowa Goethego "<i>Eine Chronik schreibt nur derjenige, dem die Gegenwart wichtig ist</i>" można powiedzieć: badaj historię, jeżeli teraźniejszość jest dla ciebie ważna.<br />
<br /></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com26tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-36810900822661294762013-12-29T00:20:00.006+01:002022-05-30T19:38:46.072+02:00Epoka lodowa na Pomorzu<div style="text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Będziemy tutaj mówić o ostatnim z <span style="font-family: inherit;">dziesi<span style="font-family: inherit;">ę</span>ciu </span>rozpoznanych <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie">zlodowaceń</a> na Pomorzu (jedenastu na Mazurach), jakie miały miejsce w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Plejstocen">plejstocenie</a> - okresie samym w sobie zwanym epoką lodowcową. Skupimy się na ostatnich dziesięciu tysiącach lat tej epoki, to jest od około 20 do około 10 tysięcy lat temu, które decydująco wpłynęły na ukształtowanie się dzisiejszego krajobrazu pomorskiego. Skalne ślady wcześniejszych epok lodowych ukryte są, z wyjątkiem podszczecińskich <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wzg%C3%B3rza_Bukowe">Wzgórz Bukowych</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wzg%C3%B3rza_Warszewskie">Wzgórz Warszewskich</a>, pod osadami tej najmłodszej epoki lodowej, kończącej tak zwane <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie_p%C3%B3%C5%82nocnopolskie">zlodowacenie Wisły</a> (vistulianu), oraz pod osadami <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Holocen">holoceńskimi</a> ostatnich dziesięciu tysięcy lat. Prześledźmy krótko najważniejsze etapy zmian geomorfologicznych, a także zmian w położeniu geograficznym systemu rzecznego, jakie zachodziły na ziemiach Polski w kolejnych fazach głównego stadiału zlodowacenia Wisły, zwanym <span style="font-family: inherit;">w Polsce</span> zlodowaceniem p<span style="font-family: inherit;">ół</span>nocnopolskim lub ba<span style="font-family: inherit;">ł</span>tyckim.</span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Oto położenie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/L%C4%85dol%C3%B3d">lądolodu</a> skandynawskiego w Europie środkowej sprzed około 20.000 lat, to jest na początku recesji lodowca w jego najstarszej fazie Brandenburg-Leszno, wraz z zaznaczonym kolorem jasnoniebieskim pierwotnym przebiegiem koryta Paleorzeki Północnoeuropejskiej na odcinku od dzisiejszego górnego biegu Biebrzy do delty paleorzeki na terenach na wschód od powstałego wówczas wskutek obniżenia się wód w oceanach stałego lądu, zwanym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Doggerland">Doggerlandem</a>, a od ośmiu tysięcy lat będącym ponownie dnem Morza Północnego. Paleorzeka ta miała ostateczne ujście do połączonej z Oceanem Atlantyckim <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rynna_Norweska">Rynny Norweskiej</a>.</span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Trzeba pamiętać, że paleorzeka wraz z systemem odwadniającym lądolód, a także leżący na południe od paleorzeki </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">w strefie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Klimat_peryglacjalny">peryglacjalnej</a> zasilający ją wodami opadowymi układ rzek</span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"> przez większą część roku, w warunkach <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieczna_zmarzlina">wiecznej zmarzliny</a> (permafrost) był całkowicie zamarznięty, a uaktywniał się </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">odprowadzając wody roztopowe do paleorzeki</span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"> tylko w okresie letnim kilku miesięcy, kiedy przeciętna temperatura oscylowała między plus trzema i pięcioma stopniami Celsjusza. Dynamika wód fluwioglacjalnych w korytach rzecznych, to jest ich wolumen i szybkość przemieszczania się, a co za tym idzie - intensywność procesów erozyjnych i akumulacyjnych, były kilkanaście lub nawet kilkadziesiątkrotnie większe niż w dzisiejszych rzekach. Dzisiaj średni wieloletni przepływ wód Odry u jej ujścia wynosi 534 m³/sek, Wisły 1046 m³/sek, Renu 2170 m³/sek, Wołgi 8060 m³/sek.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOWziYWQQNGgg4kI-tC754pXBB92x-PMuPTDvmDb6d7Zx-Vg2Ikb8PseJMQYlj4isNtUqqfE6xthp9gXK3gYLN4h3pYx0CbwWa9yA77hwaRDea7zD9HpoNUa6ajE5qjOB7bIV3VJ5bu9w/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+LGM+ed3.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOWziYWQQNGgg4kI-tC754pXBB92x-PMuPTDvmDb6d7Zx-Vg2Ikb8PseJMQYlj4isNtUqqfE6xthp9gXK3gYLN4h3pYx0CbwWa9yA77hwaRDea7zD9HpoNUa6ajE5qjOB7bIV3VJ5bu9w/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+LGM+ed3.jpg" width="400" /></a></div>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>FR-BE</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Tableau Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:auto;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:auto;
mso-para-margin-left:35.7pt;
text-indent:-17.85pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]--><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">O genezie powstania Paleorzeki Północnoeuropejskiej
mówiłem w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2012/01/prapomorzanie-sprzed-11-tysiecy-lat.html">Prapomorzanie sprzed 11 tysięcy lat</a>". Wykorzystujący dawne zapadliska tektoniczne system odprowadzania wód opadowych z głębi kontynentu europejskiego do mórz i oceanów powstał jeszcze w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Miocen">miocenie</a>, około 10 milionów lat temu, za wyjątkiem Europy południowej, gdzie trwało jeszcze jako pozostałość po <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Sarmackie">Morzu Sarmackim</a> (Paratethys) <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Pano%C5%84skie">Morze Panońskie</a>. Pierwsze prarzeki Łaba, Odra i Wisła były dopływami Paleorzeki Bałtyckiej (zwanej także <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eridanos_%28geology%29">Eridanos</a>), płynącej z terenów dzisiejszej Zatoki Botnickiej do powstałego jeszcze w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Perm">permie</a> Basenu Północnoeuropejskiego. O tym basenie i okresie piszę w artykule "<a href="http://massovia.blogspot.com/2010_01_01_archive.html">Burzliwe narodziny Europy</a>". </span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Zlodowacenia plejstoceńskie znacznie zmieniły przebieg rzek w obszarze swego oddziaływania na taki, jaki dzisiaj istnieje. Chociaż ewolucja układu rzek w szerszym kontekście geograficznym i czasowym wykracza poza zasięg niniejszego artykułu, warto wspomnieć że w okresach największych zlodowaceń ostatniego miliona lat Wisła i Odra zmieniały swój bieg w sposób radykalny - kierowały swe wody nie do niecki bałtyckiej, a do Morza Czarnego i do Morza Północnego.</span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><br /></span></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">I tak w obydwu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie_po%C5%82udniowopolskie">glacjałach Sanu</a>, przed około 700 i 500 tysiącami lat, </span><span lang="FR-LU">Odra i Wisła płynę</span><span lang="FR-LU">ły </span><span lang="FR-LU">od swych źródeł przez <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Brama_Morawska">Bramę Morawską</a> na południe, łącząc się z rzeką <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Morawa_%28lewy_dop%C5%82yw_Dunaju%29">Morawą</a> i wpadając do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dunaj">Dunaju</a>. W trakcie ustępowania lądolodu system rzeczny powracał do pierwotnego, to znaczy rzeki wybierały odblokowane przez lodowiec pradoliny i koryta prowadzące na północ lub północny zachód. W okresie maksymalnego zlodowacenia Odry przed około 300 tysiącami lat rzeka Odra ponownie skierowała swoje wody przez Dunaj do Morza Czarnego, podczas gdy Wisła popłynęła do tego samego morza <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Sandomierska">Kotliną Sandomierską</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Brama_Przemyska">Bramą Przemyską</a> i korytem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dniestr">Dniestru</a>. W miarę ustępowania lodowca zmieniał się kierunek przepływu tych rzek. W końcowym okresie glacjału Odry rzeka Odra powróciła do jej naturalnego kierunku północno-zachodniego, płynąc <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pradolina_Wroc%C5%82awska">Pradoliną Wrocławsko</a>-Magdeburską oraz dalej pradoliną rzek <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Aller">Aller</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wezera">Wezera</a>, aby znaleźć ujście do słodkowodnego jeziora zastoiskowego w Doggerlandzie. Jezioro to, w miarę topnienia lądolodu skandynawskiego, uzyskało połączenie z wodami Oceanu Atlantyckiego, a po połączeniu się wód i wyrównaniu poziomów, szelf doggerlandzki stał się dnem Morza Północnego. Podobne sekwencja wydarzeń następowała w kolejnych zlodowaceniach.</span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zlodowacenie_Warty">glacjale Warty</a> około 180 tysięcy lat temu Odra wykorzystała koryto Pradoliny Wrocławsko-Magdeburskiej, aby połączyć się z Łabą i przepływając przez tereny Doggerlandu znaleźć ujście w Zatoce <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Skagerrak">Skagerrak</a> w Morzu Północnym. Wisła "tymczasem" skierowała swe wody <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pradolina_Wieprza">Pradoliną Wieprza</a> - Tyśmienicy - <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzna">Krzny</a> do koryta <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Prype%C4%87_%28rzeka%29">Prypeci</a>, skąd <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dniepr">Dnieprem</a> zaniosła je do Morza Czarnego. Oto poglądowy szkic tego układu rzek naniesiony na fragmencie mapy Europe Physical, London Geographical Institute 1920.</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhw9KzJXT8Ptjld9L25airGItl8OkPNAciA8xxaJdWcRq5sx2rpKAJbkUMKqLApx3fVHYWEqk4cwFpz2Wd1JFIT433LnK8pWKkcaZfw6g9Ayz2koAoD25IhuuZUoFNUKtW-2wehqfqjWQk/s1600/Central+Europe+physical+ed4.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="256" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhw9KzJXT8Ptjld9L25airGItl8OkPNAciA8xxaJdWcRq5sx2rpKAJbkUMKqLApx3fVHYWEqk4cwFpz2Wd1JFIT433LnK8pWKkcaZfw6g9Ayz2koAoD25IhuuZUoFNUKtW-2wehqfqjWQk/s1600/Central+Europe+physical+ed4.jpg" width="400" /></a></span></span></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Wracajmy jednak do najbliższego nam czasowo i geograficznie głównego stadiału Wisły, który w zasadniczy sposób przemodelował ukształtowanie ziem północnej Polski. Na pierwszej mapie charakterystycznym zbiornikiem wodnym jest, powstałe w ukształtowanej w zakończonym
przed 130 tysiącami lat zlodowaceniu Warty <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Warszawska">Kotlinie Warszawskiej</a>, tak zwane
<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zastoisko">jezioro zastoiskowe</a>. Nie było ono jednak jeziorem zaporowym w tym sensie, że będąca w pewnym oddaleniu od lustra wody ściana lodowca nie stanowiła zapory przed dalszym powiększaniem się jeziora, ale jego poziom kontrolowany był progiem w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej w okolicach Łęczycy (Pradolina Bzury-Neru). </span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Warszawskie zastoisko zaczęło tworzyć się od początku topnienia krawędzi
lądolodu przed 20 tysiącami lat. Wypełniało się wodami topniejącego lodowca, pochodzącymi z powstałej
w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_P%C5%82ocka">Kotlinie Płockiej</a> <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rynna_polodowcowa">rynny subglacjalnej</a>, a także wodami napływającymi
z górnego biegu Paleorzeki Północnoeuropejskiej oraz wodami Wisły i Bugu, będącymi dopływami paleorzeki, zasilanymi wodami opadowymi z południowych i wschodnich terenów Polski.</span></span></span><br />
<br />
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Na południe od lądolodu skandynawskiego, zaznaczone kolorem czerwonym, rozpościerają się utwory polodowcowe (głównie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Morena">moreny</a> denne i czołowe), powstałe w starszych zlodowaceniach plejstoceńskich (środkowo-polskich i południowo-polskich). Kolorem żółtym oznaczone są tak zwane <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sandr">sandry</a>, czyli złoża sortowanych przez wody lodowca piasków. Te na północ od Paleorzeki Północnoeuropejskiej pochodzą ze zlodowacenia Wisły, natomiast te na południe od paleorzeki powstały w zlodowaceniu Warty lub starszych. Kolorem zielonym oznaczono najmłodsze utwory akumulacji rzecznej, naniesione przeważnie już w holocenie, czyli w ostatnich 10 tysiącach lat. </span></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"></span></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><br /></span></span></span></div>
<div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Zanim lądolód cofnął
się na pozycję fazy Frankfurt – Poznań 18.400 lat temu, na zachód od dzisiejszego ujścia
Prosny do Warty </span><span lang="FR-LU">odsłonił </span><span lang="FR-LU">niżej położone, powstałe jeszcze we wcześniejszych epokach
lodowcowych koryto <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pradolina_Warszawsko-Berli%C5%84ska">Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej</a>. Spowodowało to około 19.000
lat temu przeniesienie od tego miejsca na zachód nurtu Paleorzeki
Północnoeuropejskiej z <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Glogau-Baruther_Urstromtal">Pradoliny Głogowsko–Baruckiej</a> w koryto Pradoliny
Warszawsko–Berlińskiej. </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Oto położenie lądolodu i paleorzeki w kolejnej, drugiej fazie głównego stadiału zlodowacenia Wisły.</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCrhU7mEofPXgMAOytEIdgWXAtNNPkv-toODeemZtogoRUHeIoubA_pk4HGjpIsZ712myJjb-sgBJ4atuLEGLnvMms5DEAiWyFzfCsF1nKe9dLkUmY_63dx-ToamvMIwj0g7-e_Lb9Eso/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+F-P+ed4.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCrhU7mEofPXgMAOytEIdgWXAtNNPkv-toODeemZtogoRUHeIoubA_pk4HGjpIsZ712myJjb-sgBJ4atuLEGLnvMms5DEAiWyFzfCsF1nKe9dLkUmY_63dx-ToamvMIwj0g7-e_Lb9Eso/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+F-P+ed4.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W wyniku przyśpieszonego od tego okresu przepływu wód
paleorzeki warszawskie zastoisko proglacjalne zaczęło zmniejszać swoje rozmiary,
aż do zaniknięcia około 17.200 lat temu, kiedy lądolód odszedł
jeszcze bardziej na północ i zatrzymał się na linii Chodzież – Rypin, w tak
zwanej subfazie Kujawskiej. Nowe jezioro lodowe powstało natomiast w Kotlinie Płockiej, skąd część wód odpływała w okolicach Gostynina na południe <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_S%C5%82udwi_i_Przysowy">Doliną Przysowy - Słudwi</a> oraz dolinami <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Skrwa_Lewa">Skrwy Południowej</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ochnia">Ochni</a> do Paleorzeki Północnoeuropejskiej na odcinku dzisiejszej środkowej Bzury, a część kontynuowała swój odpływ korytem Wisły do Kotliny Warszawskiej. W końcowym etapie subfazy Kujawskiej, kiedy czoło lodowca stanęło na linii Wągrowiec - Lipno, wody z koryta Wisły przedostawały się od dzisiejszego ujścia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zg%C5%82owi%C4%85czka_(rzeka)">Zgłowiączki</a> we Włocławku w kierunku zachodnim pradoliną <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kana%C5%82_Bachorze">Bachorzy</a>, aby zawrócić na południe </span><span style="text-indent: 0cm;">przez rynnę polodowcową Jeziora Gopło i</span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU"> </span></span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU">Noteci, w osi dawnej rzeki Goplenicy, a dzisiejszego</span></span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU"> </span></span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kana%C5%82_%C5%9Alesi%C5%84ski">Kanału Warta - Gopło</a>, łącząc się</span></span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU"> </span></span><span style="text-indent: 0cm;"><span lang="FR-LU">z Paleorzeką Północnoeuropejską w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej w okolicach Konina.</span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W trakcie ustępowania lodowca po subfazie Kujawskiej jezioro zastoiskowe zaniknęło w Kotlinie Płockiej, a zaczęło formować się przed czołem lodowca w Kotlinie Toruńskiej, na północ od Aleksandrowa Kujawskiego. Zasilały go wody uchodzące podlodowcowymi rynnami Wisły oraz Drwęcy. Zastoisko toruńskie powiększało się w miarę odchodzenia czoła lodowca na pozycję subfazy Krajeńskiej. Jego poziom regulowany był przez próg, jaki pozostał po postoju czoła lodowca w korycie Wisły w fazie Kujawskiej, </span>ponad którym wody roztopowe kontynuowały swój bieg <span style="text-indent: 0cm;">do Paleorzeki Północnoeuropejskiej </span><span style="text-indent: 0cm;">w dwóch kierunkach - korytem Wisły do Kotliny Warszawskiej, oraz Pradoliną Noteci do </span><span style="text-indent: 0cm;">Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej.</span></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"></span></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><br /></span></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Kolejne przesunięcie się czoła lodowca na północ do subfazy Krajeńskiej, na linii Kalisz Pomorski - Wałcz - Złotów - Chełmno - Wąbrzeźno, było moim zdaniem decydujące dla zmiany kierunku odpływu wód w odsłoniętej wtedy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Toru%C5%84ska">Kotlinie Toruńskiej</a> i wcześniej Kotlinie Płockiej. Nie ma dotychczas w polskiej paleogeografii ogólnie przyjętego okresu i opisu sposobu odwrócenia się kierunku spływu wód w tych kotlinach w trakcie ostatniej recesji lodowca. Moja hipoteza jest taka, że wody przestały płynąć korytem Wisły w kierunku południowo-wschodnim, a zwróciły się na zachód pierwszym opuszczonym przez lodowiec </span><span lang="FR-LU">fragmentem </span><span lang="FR-LU"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pradolina_Toru%C5%84sko-Eberswaldzka">Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej</a> około 16.900 lat temu, w następujących po sobie etapach. </span></span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Przesuwający się do linii subfazy Krajeńskiej lodowiec odsłonił nie tylko Kotlinę Toruńską, ale i cztery główne rynny podlodowcowe: </span><span lang="FR-LU"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_Drw%C4%99cy">Pradolinę Drwęcy,</a> <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Fordo%C5%84ski_Prze%C5%82om_Wis%C5%82y">Fordoński Przełom Wisły</a> oraz koryta <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Brda">Brdy</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gwda">Gwdy</a>. Rynny te, za wyjątkiem ostatniej, odprowadzały wody topniejącego lodowca do Kotliny Toruńskiej i dalej do Kotliny Płockiej, a także </span><span lang="FR-LU">do odsłoniętego koryta środkowego odcinka <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_%C5%9Arodkowej_Noteci_i_Kana%C5%82u_Bydgoskiego">Pradoliny Noteci</a>. Pradolinę tą od zachodu blokował </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">(w miejscu zaznaczonym strzałką na poniższej mapie) </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">grzbiet glin zwałowych przechodzący w jej poprzek, będący częścią łuku wysoczyzny morenowej pomiędzy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pojezierze_Kraje%C5%84skie">Pojezierzem Krajeńskim</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pojezierze_Chodzieskie">Pojezierzem Chodzieskim</a>, a także pozostawione przez lodowiec pole martwego lodu. </span>Oto pozycja Paleorzeki Północnoeuropejskiej w fazie Krajeńskiej.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO-VVx8-5BaHVNvQAUbRksn05bfOB42xLbfAkaBk6QTiDKoZYziXmDbk1UI-NmO4_9rN5WgxZpYtpHE35VWwBlRsi7cFTsNnFmE_sA6136kvhOM1ESFfNYQll91c4TUB6q5aIAOLf8svg/s1600/Pommern+phase+Vistula+valley+ed8j.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiO-VVx8-5BaHVNvQAUbRksn05bfOB42xLbfAkaBk6QTiDKoZYziXmDbk1UI-NmO4_9rN5WgxZpYtpHE35VWwBlRsi7cFTsNnFmE_sA6136kvhOM1ESFfNYQll91c4TUB6q5aIAOLf8svg/s1600/Pommern+phase+Vistula+valley+ed8j.jpg" width="327" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"></span></span></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Linia B-L oznacza przebieg czoła lodowca w okresie
maksymalnego zlodowacenia około 20.500 lat temu w pasie Brandenburg -
Leszno - Płock. Na południe od tej linii kolorem zielonym oznaczono
tereny nie objęte zlodowaceniem Wisły (północno-polskim). Kolorem żółtym
oznaczone są ziemie uwolnione przez lodowiec do fazy Krajeńskiej około
16.600 lat temu (linia K-W). Kolor jasnoniebieski przedstawia tereny pokryte
wtedy lodowcem, z zaznaczonym przyszłym przebiegiem fazy Pomorskiej
około 15.200 lat temu. Kolor ciemnoniebieski przedstawia kotliny Płocka i Torunia wypełnione do poziomu, w którym nastąpiło przerwanie wału moreny czołowej w okolicach Ujścia około 16.900 lat temu. Po powstaniu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Prze%C5%82om_rzeki">przełomu</a> Ujścia zaniknęło toruńskie zastoisko, a Paleorzeka Północnoeuropejska przyjęła w tych kotlinach formę tak zwanej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzeki_roztokowe">rzeki roztokowej</a>, czyli płynęła wieloma splatającymi się i niestabilnymi nurtami.</span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Przełom Fordoński, jako rynna podlodowcowa, został ukształtowany </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">w trakcie wycofywania się czoła lądolodu na pozycje subfazy Krajeńskiej </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">około 17 tysięcy lat temu, a więc niedługo przed powstaniem Przełomu Ujścia. Przejął on z rynny Drwęcy funkcję głównego kanału odwadniającego lob Wisły, przyspieszając przedarcie się wód z Doliny Środkowej Noteci do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Gorzowska">Kotliny Gorzowskiej</a>.</span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Zaznaczona na mapie wyspa w basenie toruńskim
reprezentuje pochodzące jeszcze z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pliocen">pliocenu</a> wzniesienie, poddane polodowcowej erozji wodnej, na którym w okresie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82odszy_dryas">młodszego dryasu</a>
około 11 tysięcy lat temu, po osuszeniu się basenu osadzały się
wydmy, które dziś tworzą wzgórze zwane Górą Szwedzką. Dzisiaj wydmowe gleby Kotliny
Toruńskiej porastają lasy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Bydgoska">Puszczy Bydgoskiej</a>.</span></span><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">W okolicach Ujścia<span lang="FR-LU">, w rejonie położonym blisko czoła lodowca, gdzie dynamika wód była najwyższa, </span><span lang="FR-LU">doszło do przerwania </span>wału morenowego na wysokości 70-72 m n.p.m.. Przełamanie zostało spowodowane nie tylko w wyniku erozji wału przez gromadzące się wody od wschodu, ale i postępującym od strony zachodniej podmywaniem północno-zachodniego stoku moreny przez spływające w to miejsce roztopowe wody Gwdy. Dziś wysokość lustra wody u zbiegu Gwdy i Noteci wynosi 47.7 m n.p.m. </span></span><br />
<br /><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Destrukcja osadów przełomu Ujścia objęła około 25-metrową warstwę glin zlodowacenia Wisły i sięgnęła do poziomu osadów tak zwanego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Interglacja%C5%82_eemski">interglacjału Eemskiego</a>, okresu ciepłego między glacjałami Wisły i Warty. Bezpośrednio na tych ostatnich osadach (północne zbocze pradoliny i aktualne dno Noteci poniżej osadów holoceńskich) leży około 5/10-metrowa warstwa piasków i żwirów fazy Pomorskiej zlodowacenia, co wskazuje że przelewowy przełom Ujścia musiał powstać przed akumulacją w tym rejonie sandrów w fazie Krajeńskiej i Pomorskiej. </span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;">
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfelpjEpI6RNOewZWFVA2xK7uE9Z2b43S_lLqtUk1iy8ig1FAqXMuoLrH7q0ZHvtFOHKyWHa9mGnHCBLdSQqMFKqAKmey91EIhA34By1ETELLb5wNBD0hFMPUchn_D9iyNugLZjbA4Kjo/s1600/Przelom+Ujscia+ed5.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="272" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfelpjEpI6RNOewZWFVA2xK7uE9Z2b43S_lLqtUk1iy8ig1FAqXMuoLrH7q0ZHvtFOHKyWHa9mGnHCBLdSQqMFKqAKmey91EIhA34By1ETELLb5wNBD0hFMPUchn_D9iyNugLZjbA4Kjo/s1600/Przelom+Ujscia+ed5.jpg" width="400" /></a></span></span></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Pochodząca z artykułu Magdaleny Ratajczak-Szczerby "Charakterystyka geomorfologiczna Doliny </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><span lang="FR-LU"><span style="line-height: 18.4px;">Ś</span></span></span></span></span>rodkowej Noteci", Landform Analysis 2011, powyższa mapa przedstawia zaznaczony przeze mnie polem kreskowanym </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">hipotetyczny przełom Ujścia</span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"> oraz na wschód od niego wypełnioną wodami lodowcowymi pradolinę. Strzałki wskazują możliwe dodatkowe kierunki przedarcia się w okresie początkowym wód przez wysoczyznę morenową (kolor brązowy), w miejscach obniżeń zajętych dzisiaj przez późniejsze warstwy sandrowe i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Osady_eoliczne">eoliczne</a> (odcienie koloru beżowego i żółtego), w kierunku zachodniej części Pradoliny Noteci, zanim wał morenowy blokujący koryto rzeki</span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"> nie został rozmyty w stopniu tworzącym jedyny nurt poprzez ten przełom</span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">. </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><span lang="FR-LU"><span style="line-height: 18.4px;"> </span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Jeszcze jedna prezentacja tego samego fragmentu Pradoliny Noteci na <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mapa_hipsometryczna">mapie hipsometrycznej</a>, dobrze oddającej szczegóły morfologiczne terenu, poddanego działaniu wód postglacjalnych.</span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLq1idmVu8n3QmuiP14N1BLDlvWVhpoCPlWD8EAVgLNQ88j_uMtpQmXCNNJXlbOllni5KZWpIXJ6gvdApaFwPtYwBuFhJggMs_JeqLyx12ErQBv_95e3q-kwmuMTasaxfVcqZswleDkO42RSOKRaa42bo4bcJ1sF_4dyjMmFLsP3UgPvIY7wOdhbBx/s1331/Ujscie%20mapa%20hipsometryczna.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="638" data-original-width="1331" height="191" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLq1idmVu8n3QmuiP14N1BLDlvWVhpoCPlWD8EAVgLNQ88j_uMtpQmXCNNJXlbOllni5KZWpIXJ6gvdApaFwPtYwBuFhJggMs_JeqLyx12ErQBv_95e3q-kwmuMTasaxfVcqZswleDkO42RSOKRaa42bo4bcJ1sF_4dyjMmFLsP3UgPvIY7wOdhbBx/w400-h191/Ujscie%20mapa%20hipsometryczna.png" width="400" /></a></div><br /><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><span lang="FR-LU"><span style="line-height: 18.4px;">Ś</span></span></span></span></span></span></span>lady dawnej obecności wału pozostawione zostały do dziś, kryjące się pod lekkim wzniesieniem wyznaczonym przez 50-metrową <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Warstwica">poziomicę</a>, która w kształcie języka przebiega w poprzek pradoliny na wschód od Ujścia (po lewej stronie drogi widocznej na pierwszym planie na poniższej fotografii). </span></span>Morenę, na której położone jest miasto Ujście oraz spokojną, leniwie meandrującą Gwdę obrazuje poniższe malownicze zdjęcie, publikowane na portalu Urzędu Miejskiego w Ujściu.</span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3mkfE2R3MpUsqXd6p-_R2TTjFhP6MirmxYcv8Naoue7GkUUslaxKK0s_Ll-JX2xCiKtZL0BT9BjTEXUqhNRH3_bzKj2kwcFhQ4-zFuf7f7jb50U0-eHJ3qaR3AWTsL0r00MTJAUspFdSDnmH0yBasMuqai7-F5-BBFvGsh1X0J8KlYpMcRoGWsoJ2/s1520/Ujscie%20Gwdy%20do%20Noteci.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1012" data-original-width="1520" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3mkfE2R3MpUsqXd6p-_R2TTjFhP6MirmxYcv8Naoue7GkUUslaxKK0s_Ll-JX2xCiKtZL0BT9BjTEXUqhNRH3_bzKj2kwcFhQ4-zFuf7f7jb50U0-eHJ3qaR3AWTsL0r00MTJAUspFdSDnmH0yBasMuqai7-F5-BBFvGsh1X0J8KlYpMcRoGWsoJ2/w400-h266/Ujscie%20Gwdy%20do%20Noteci.jpg" width="400" /></a></div><br /><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Miejsce to opisał J. N. Sadowski w swoim cennym dziele "Drogi handlowe greckie i rzymskie przez porzecza Odry, Wisły, Dniepru i Niemna do wybrzeży Morza Bałtyckiego", Kraków 1876: "</span></span><i><span style="font-family: "timesnewromanpsmt" , serif; text-indent: 0cm;">Aż do roku bowiem 1775, w którym skutkiem budowy Kanału Bydgoskiego usuwano wszelkie zawady spławu na Noteci, znajdowała się na tej rzece w blizkości miasta Ujścia zapora z odwiecznych powałów drzewnych i wielkich głazów utworzona, pozostawiająca tylko mały przesmyk żegludze w czasie większej wody, która od wieków podnosiła wody Noteci na górnej jej części, sprawiając na </span><span style="font-family: "timesnewromanpsmt" , serif; text-indent: 0cm;"> </span><span style="font-family: "timesnewromanpsmt" , serif; text-indent: 0cm;">dolnej jej połowie bieg leniwy i roztaczający się w mielizny i bagna. Skutkiem tego górna część Noteci aż po Ujście, była nierównie bagnistszą niż obecnie. Miarę skutku zdziałanego przez </span></i><span style="font-family: "timesnewromanpsmt" , serif; text-indent: 0cm;"><i>uprzątnienie tych odwiecznych zawad, powziąć można z przytoczonego już szczegółu, że Gopło od tego czasu straciło półtora mili </i>(prawie 13 km, przyp. massovia)<i> swej długości</i>".</span></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></span></div><div class="MsoNoSpacing" style="margin-left: 0cm; text-align: justify; text-indent: 0cm;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Po otwarciu w okolicach Ujścia w kierunku zachodnim rozległego systemu zbiorników od Kotliny Warszawskiej po środkową część Pradoliny Noteci i zwrocie kierunku przepływu wód na zachodni, system ten stał się od tego okresu nurtem Paleorzeki Północnoeuropejskiej. Wody paleorzeki omijając kolejną przeszkodę, jaką był tak zwany lob Odry lądolodu skandynawskiego, wypełniający wówczas <span lang="FR-LU">Kotlinę Gorzowską</span>, kierowały się <span lang="FR-LU">dolinami przełomowymi na południe, najpierw <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84ski_Prze%C5%82om_Warty">Poznańskim Przełomem Warty</a>, a później rynną wzdłuż <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bruzda_Zb%C4%85szy%C5%84ska">Bruzdy Zbąszyńskiej</a>, którą dziś wyznacza ciąg jezior: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Lubikowskie">Lubikowskie</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szarcz_%28jezioro%29">Szarcz</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Ch%C5%82op">Chłop</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Lutol">Lutol</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Zb%C4%85szy%C5%84skie">Błędno</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jezioro_Chobienickie">Chobienieckie</a>. Dodam tylko, że lob lodowca to jego </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">wysunięty, wybrzuszony poza główną linię czoła fragment, powstały w wyniku działania <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Strumie%C5%84_lodowy">strumienia lodowego</a>. </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"> </span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W miarę erozji czoła lodowca w Kotlinie Gorzowskiej i przekształcania go w tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/L%C3%B3d_martwy">martwy lód</a>, paleorzeka kierowała część swych wód tą kotliną, znajdując ujście na południe do Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej polodowcową rynną, którą dziś wyznaczają rzeki <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Postomia">Postomia</a>, Lenka (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%81%C4%99cza">Łęcza</a>) i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ilanka">Ilanka</a>, wraz z zasilanymi przez nie jeziorami polodowcowymi <a href="http://lubiejeziora.pl/jeziora/lubuskie/13-jezioro-reczynek">Reczynek</a>, <a href="http://lubiejeziora.pl/jeziora/lubuskie/15-jezioro-czyste-wielkie">Czyste Wielkie</a> i Busko, prowadzące od Słońska przez Ośno Lubuskie do Kunic nad Odrą.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W kolejnym etapie paleorzeka przedarła się Kotliną Gorzowską jeszcze bardziej na zachód, aby natrafiając na ścianę martwego lodu wypełniającego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Freienwaldzka">Kotlinę Freienwaldzką</a> (<a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Oderbruch">Oderbruch</a>) skierować się na południe <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lubuski_Prze%C5%82om_Odry">Lubuskim Przełomem Odry</a>, łącząc się ponownie z Pradoliną Warszawsko-Berlińską. Oderbruch, wielka kotlina w formie wanny, powstała jeszcze w okresie zlodowacenia Warty, a jej południowe stoki zostały przekształcone około 17.200 lat temu, w fazie Chodzieskiej zlodowacenia Wisły. Wysoka na około 250 metrów n.p.m. w okresie maksymalnego zlodowacenia w fazie Leszno 20.000 lat temu pokrywa lodowa w Oderbruch (i w głębi całego lobu Odry), trzy tysiące lat później musiała być jeszcze bardzo gruba, bowiem lód stopniał tam ostatecznie dopiero 12 tysięcy lat temu, w ciepłym okresie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Aller%C3%B8d_%28okres_klimatyczny%29">Allerod</a>. Od tamtych czasów pejzaż Oderbruch </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">jeszcze bardziej złagodniał </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">(foto: Innes Spannbauer).</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq27N_3Qt3fRnMntwb4OHVI51UPdvxQtqCnZ5Ut6Z-skKLNDFZKKcAf28COXn_X8-vv-XISsKckci4rsgALFBVzMythhdRHL5uAMWcCg80BfxTkYabHbwC3uqchZNB25bDwiJqEHT44CU/s1600/Oderbruch+ex+panoramio+Ines+Spannbauer.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgq27N_3Qt3fRnMntwb4OHVI51UPdvxQtqCnZ5Ut6Z-skKLNDFZKKcAf28COXn_X8-vv-XISsKckci4rsgALFBVzMythhdRHL5uAMWcCg80BfxTkYabHbwC3uqchZNB25bDwiJqEHT44CU/s1600/Oderbruch+ex+panoramio+Ines+Spannbauer.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><br /></span></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Grubsza niż gdzie indziej na terenach Polski pokrywa</span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"> lodowa wzdłuż pradoliny Odry</span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"> znacznie spowolniała odejście lodowca z tego rejonu. Na wycofanie się na odległość 60 km, jaka dzieliła jego czoło w fazie Poznańskiej w stosunku do fazy Leszczyńskiej lądolód potrzebował około 1600 lat, czyli topniał (cofał się) z szybkością 37 metrów na rok. Pokonanie kolejnych 40 km wzdłuż doliny Odry do linii fazy Pomorskiej trwało dalsze 3.200 lat, czyli lądolód topniał w tym okresie i miejscu ze średnią prędkością zaledwie 12 metrów rocznie. Dla porównania w tym samym czasie i okresie 3.200 lat lodowiec pokonał dystans na południku od Gniezna do Bytowa z ponad 4,5-krotnie większą prędkością.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Fakty te potwierdzają, że "lodowa wanna" Oderbruch, o pojemności około 5 miliardów metrów sześciennych lodu, tworzyła lokalny mikroklimat opóźniający recesję lobu Odry. Podobną rolę odegrały wielkie zasoby lodu w Kotlinie Płockiej, które niemal zatrzymały recesję lobu Wisły w tym rejonie w okresie między fazą Leszczyńską a Poznańską. Różnica między obiema kotlinami była jednak taka że Kotlina Freienwaldzka była przez pierwszy okres wypełnioną martwym lodem "ślepą kiszką", a aktywny system odwadniający lądolód przebiegał poza nią, z Kotliny Gorzowskiej przez Lubuski Przełom Odry do Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej. </span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W drugim przypadku, w miarę cofania się lodowca, </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Kotlina Płocka</span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"> odsłaniała drożne koryto prarzeki, którym spływały wody spod lodowca. Moim zdaniem odmienne ukształtowanie geomorfologiczne Kotliny Freienwaldzkiej i Kotliny Płockiej w okresie ich pokrycia lądolodem, a zwłaszcza położenie tej pierwszej niemal prostopadle do osi strumienia lodowego, a tej drugiej w jego osi, było główną przyczyną dużo szybszej recesji lodowca w lobie Wisły, niż w lobie Odry. </span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;">Względnie zamknięty od północnego zachodu charakter niecki Oderbruch dobrze obrazuje poniższe trójwymiarowe (w 25-krotnym przesadzeniu wysokości) zdjęcie Przełomu Eberswaldzkiego albo Bramy Eberswaldzkiej (Eberswalder Pforte), widok ze wschodu na zachód, opublikowane w artykule C. Dalchow, J. Kiesel "Die Oder greift ins Elbegebiet - Spannungsverhältnisse und Sollbruchstellen zwischen zwei Flussgebieten", Brandenburgische Geowissenschaftliche Beiträge, 2005.</span><span style="font-size: small;"> Widoczny jest wyraźny próg dzielący Oderbruch od odcinka Pradoliny Eberswaldzkiej prowadzącego do pradoliny rzeki Haweli (w głębi). Próg ten został w holocenie zerodowany przez rzekę <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Finow">Finow</a>, która płynie w kierunku wschodnim i ma ujście do Odry.</span><br />
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>FR-BE</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0VOOeLu6Hjh_3XQwisMgONNHpXOH0KYhqdQlQwKFB-bImK8dGTnbAT_Q4f9La8a1BZYl7ngsEk_xkG34poQG_PZVygeNBmYNhPtUAX3p_l9OEWx4MbfhcVbi0TxUvvCMKmr8KLDl8Lko/s1600/Oderbruch+Eberswalder+Pforte+Abb.+11.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="245" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0VOOeLu6Hjh_3XQwisMgONNHpXOH0KYhqdQlQwKFB-bImK8dGTnbAT_Q4f9La8a1BZYl7ngsEk_xkG34poQG_PZVygeNBmYNhPtUAX3p_l9OEWx4MbfhcVbi0TxUvvCMKmr8KLDl8Lko/s1600/Oderbruch+Eberswalder+Pforte+Abb.+11.jpg" width="400" /></a></div>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Tableau Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-qformat:yes;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:auto;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:auto;
mso-para-margin-left:35.7pt;
text-indent:-17.85pt;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-font-family:"Times New Roman";
mso-fareast-theme-font:minor-fareast;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-bidi-font-family:"Times New Roman";
mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
</style>
<![endif]--><br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Trwa między geomorfologami dyskusja, czy faza Poznańska na obszarze lobu Wisły </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">była</span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"> <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Regresja_lodowca">regresywna</a> czy też <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Transgresja_lodowca">transgresywna</a>, a nawet czy przekroczyła linię zlodowacenia fazy Leszczyńskiej. Moim zdaniem dyskusja ta, która niczego dotąd nie rozstrzygnęła (brak jest miarodajnych dowodów datowania bezpośredniego osadów polodowcowych obydwu faz <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Optical_dating">metodą OSL</a>), nie uwzględnia że lądolód nie musiał się głęboko cofać (znajdować się w innej fazie), aby złożyć drugą warstwę glin morenowych, która interpretowana jest być może mylnie jako dowód na transgresję lodowca.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Nie uwzględnia się, że w korpusie lądolodu, w nawet względnie stabilnej pozycji, może nastąpić zmiana kierunku i dynamiki strumienia zasilającego albo powstanie nowego odgałęzienia strumienia, aby w jednym miejscu powstała jedna, a w drugim dwie warstwy zdeponowanych glin, bez zasadniczej zmiany pozycji czoła lodowca. Poza tym w stanie dynamicznej równowagi czoła lądolodu w skali kilku dziesięcioleci, mogą następować wahania w położeniu czoła na różnych jego odcinkach, rzędu kilkuset metrów lub kilku kilometrów, które nie świadczą ani o transgresji ani o regresji głównego frontu lodowca. Brak jest dotychczas w polskiej nauce spójnej rekonstrukcji procesów subglacjalnych, jakie zachodziły w lobach Wisły i Odry.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Oscylacja lodowca (czyli awans i recesja) nazwijmy krótkoterminowa, to znaczy w obrębie kilku dekad, jest charakterystyczna dla ewolucji lądolodu na Grenlandii w ciągu ostatniego wieku. Fakt ten potwierdza, że w obrębie przyjętych przez naukę faz postoju lodowca zlodowacenia Wisły mogły zachodzić podobne procesy krótkoterminowych i strefowych oscylacji, które nie wpływały na zmianę głównej pozycji lodowca, czyli na zmianę jego fazy. Ale to już osobny temat, wskazujący że być może istnieje wśród badaczy </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">ostatniej epoki lodowej na ziemiach polskich </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">pewna doza schematyzmu metodologicznego i interpretacyjnego.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Oto niecka Odry wyciśnięta przez zalegające przez ponad sześć tysięcy lat masy martwego lodu do głębokości poniżej poziomu morza, a dziś z naniesionymi głównie przez koryto Odry osadami holoceńskimi niewiele powyżej.</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhU5ZSTHmRXvG2epyN2vAZPjF4ZUk4nzUvHdNqSIyM4rV9bXZ6sT83y5v3522VMYuiPEcC-RcmONFO1WhwHfvZmurgkDVaLkHDykgV6trgmeT2rMNoe76wYkaTRCD4Am6MCS8sx8k_TPhc/s1600/Oderbruch+Relief+ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="273" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhU5ZSTHmRXvG2epyN2vAZPjF4ZUk4nzUvHdNqSIyM4rV9bXZ6sT83y5v3522VMYuiPEcC-RcmONFO1WhwHfvZmurgkDVaLkHDykgV6trgmeT2rMNoe76wYkaTRCD4Am6MCS8sx8k_TPhc/s1600/Oderbruch+Relief+ed1.jpg" width="400" /></a></div>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU"><br /></span></span></span>
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">W okresie 16.900 BP, kiedy wody Paleorzeki Północnoeuropejskiej skierowały się przez Przełom Ujścia do Kotliny Gorzowskiej, wschodni kraniec Kotliny Eberswaldzkiej zablokowany był wałem moreny czołowej powstałej 200-300 lat wcześniej, w okresie subfazy Kujawskiej (Eberswalder Staffel). Kilkaset lat później, kiedy wody te dotarły do krawędzi Oderbruch, wypełnionej popękanymi blokami martwego lodu niecki, jak już wspomniałem, nurt Paleorzeki Północnoeuropejskiej </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">skierował się </span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">z Kotliny Gorzowskiej do Lubuskiego Przełomu Odry (na powyższej mapie jest to "język" w kierunku Frankfurtu nad Odrą). Przeciskające się przez bloki lodowe Oderbruch wody paleorzeki oraz wody topniejącego lodu znajdowały swoje ujście do Pradoliny Berlińskiej w widocznej na mapie rynnie polodowcowej pomiędzy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wriezen">Wriezen</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Seelow">Seelow</a>.</span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span lang="FR-LU">Zreasumujmy krótko te z pozoru chaotyczne relacje pomiędzy cofającym się lądolodem i dostosowującym się do zmieniających się warunków geomorfologicznych i hydrodynamicznych przebiegiem koryta Paleorzeki Północnoeuropejskiej. Począwszy od odwrócenia się kierunku spływu wód z Kotliny Toruńskiej do Kotliny Warszawskiej na odwrotny około 16.900 lat temu kolejne fragmenty Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, od zachodniego krańca Kotliny Warszawskiej do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_%C5%9Arodkowej_Odry">Doliny </a></span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dolina_%C5%9Arodkowej_Odry"><span lang="FR-LU"><span lang="FR-LU"><span style="line-height: 115%;">Ś</span></span></span>rodkowej Odry</a> były wyłączane z systemu odwadniającego lądolód skandynawski. Najpierw do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_%C5%9Aremska">Kotliny </a><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_%C5%9Aremska"><span lang="FR-LU"><span lang="FR-LU"><span style="line-height: 115%;">Ś</span></span></span>remskiej</a>, później do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kotlina_Kargowska">Kotliny Kargowskiej</a>, a w końcu zanikając jako aktywne koryto paleorzeki na całym polskim odcinku tej pradoliny. </span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Tak oto doszliśmy do fazy Pomorskiej zlodowacenia około 15.200 lat temu. </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">I tak w przybliżeniu wyglądał
system odwadniający lądolód skandynawski w środkowym i dolnym biegu
Paleorzeki Północnoeuropejskiej w fazie Pomorskiej, kiedy to rzeka opuściła ostatni, <a href="http://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Datei:Berliner_Urstromtal.png&filetimestamp=20130723200901&">niemiecki</a>, odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej między ujściem Nysy Łużyckiej do Odry i ujściem rzeki <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rhin">Rhin</a> do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Hawela">Haweli</a> i przeniosła swój nurt w całości do Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Warto zauważyć, że historyczne granice <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ksi%C4%99stwo_Pomorskie">Księstwa Pomorskiego</a> przebiegały mniej więcej wzdłuż wału morenowego powstałego w fazie Pomorskiej, od <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Barth">Barth</a> na zachodzie po <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Byt%C3%B3w#Historia">Bytów</a> na wschodzie. </span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCH-tl4pKzTUMhgfw3KBADyy8_jyavsD5en24aGvYhTlx0htDD1j7bixnMjopdqxqgAIHTcz6dph5xxTmLxkPd_Lior62tVXjINhJSyymfXDJoFKcLqrpMDIgo8BkzKlZrQxo6U6q-g3M/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+POM+ed4.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="182" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCH-tl4pKzTUMhgfw3KBADyy8_jyavsD5en24aGvYhTlx0htDD1j7bixnMjopdqxqgAIHTcz6dph5xxTmLxkPd_Lior62tVXjINhJSyymfXDJoFKcLqrpMDIgo8BkzKlZrQxo6U6q-g3M/s1600/Mitteleuropa+Morphologie+POM+ed4.jpg" width="400" /></a></span></span></div>
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Faza Pomorska, w której postój lodowca w mniej więcej tej samej pozycji trwał </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">około 200-300 lat, </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">najdłużej
ze wszystkich faz ostatniego zlodowacenia, pozostawiła po sobie także
największe zmiany we współczesnej rzeźbie ziem środkowej i północnej
Polski. Srednioroczna temperatura spadła na Pomorzu w stosunku do okresu
17.000 BP, kiedy była najwyższą przed opuszczeniem tych ziem przez
lądolód, o około dwa stopnie, osiągając około minus 6 stopni Celsjusza
(w fazie Leszczyńskiej wynosiła około minus 7-8° C). Dla porównania
dzisiaj średnioroczna temperatura na Pomorzu wynosi około plus 8° C. Faza Pomorska
pozostawiła po sobie około 70 procent wszystkich polodowcowych pól
sandrowych w Polsce. Na nich rosną dzisiaj wielkie skupiska leśne: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Drawska">Puszcza Drawska</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bory_Tucholskie">Bory Tucholskie</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Piska">Puszcza Piska</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Augustowska">Puszcza Augustowska</a>.</span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Bloki martwego lodu w Oderbruch nie przeszkodziły w przedarciu się Paleorzeki Północnoeuropejskiej do Pradoliny Eberswaldzkiej. Płynąca bezpośrednio wzdłuż ściany lodowca w okolicach Neuenhagen paleorzeka rozpoczęła w miejscu najbardziej na południe wysuniętej części jego czoła przyśpieszoną erozję i sprowokowała głębsze procesy recesyjne w fazie Pomorskiej.</span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Przypatrzmy się położeniu lobu Odry na początku fazy Pomorskiej, kiedy lądolód odsłonił najniższe miejsce w północno-zachodnim krańcu niecki, w którym na wysokości 36 metrów n.p.m. utworzyła się </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Brama Eberswaldzka, </span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">otwierająca wodom paleorzeki swobodny spływ Pradoliną Eberswaldzką. Mapa zaczerpnięta i opracowana z artykułu C. Lüthgens, M. Böse "Chronology of Weichselian main ice marginal positions in north-east Germany", E&G Quaternary Science Journal, Vol. 60, 2011.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCMtGAXYWzbIIHUjy5OUriiB2WKEfgpOmVUkThWyyx5dqHlsOv0PlO3oZKs36dr10J_VtIhOkLEVMajCJUDQTq26xg-qtuPK0SMrCCI4GlHFDh6nuoKrGt0M5Xb_3zIi68yq_XnOa4kSk/s1600/E&G+60+Oderbruch+D3+S.32+Cedynia+ice+sheet+oderbruch+ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="273" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjCMtGAXYWzbIIHUjy5OUriiB2WKEfgpOmVUkThWyyx5dqHlsOv0PlO3oZKs36dr10J_VtIhOkLEVMajCJUDQTq26xg-qtuPK0SMrCCI4GlHFDh6nuoKrGt0M5Xb_3zIi68yq_XnOa4kSk/s1600/E&G+60+Oderbruch+D3+S.32+Cedynia+ice+sheet+oderbruch+ed1.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Poziom najwyższej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Terasa">terasy</a> 36 m n.p.m. w Przełomie Eberswaldzkim,
regulującej wysokość lustra wody w paleorzece 15.200 lat temu odpowiadał wysokości terasy w
Gorzowie 45 m n.p.m., w Ujściu 70 m n.p.m., a w Toruniu 80 m n.p.m. </span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">W wyniku postępującej w okresie kolejnych 300-400 lat intensywnej erozji, jaką dokonywała Paleorzeka Północnoeuropejska w Pradolinie Eberswaldzkiej, powstała tam niższa, ostatnia w historii pradoliny, terasa na wysokości 32 m n.p.m. Korespondowała ona z poziomem w Gorzowie 40 m n.p.m., w Ujściu 63 m n.p.m., w Toruniu zaś 77 m n.p.m. </span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">W okresie około 14.700 lat temu, kiedy lądolód cofnął się z rejonu Neuenhagen (zaznaczony literą A na poniższej mapie) na pozycję subfazy Angermünde-Chojna, wezbrane wody roztopowe między czołem lodowca a wałem morenowym złożonym w poprzek doliny Odry od <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Hohensaaten">Hohensaaten</a> (litera B) do <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Osin%C3%B3w_Dolny">Osinowa Dolnego</a> (litera C), </span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">4 km na południowy zachód od Cedyni, </span></span></span></span><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">dokonały w nim przełomu na poziomie około 33-32 metrów n.p.m. i zaczęły zasilać paleorzekę. </span></span></span></span><br />
<br />
<span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;">Oto proponowana rekonstrukcja położenia Paleorzeki Północnoeuropejskiej w rejonie Bramy Eberswaldzkiej (na wysokości Niederfinow) w subfazie Chojeńskiej. Na przedpolu lodowca zaznaczone są trzy zastoiska (jeziora proglacjalne): w rejonie dzisiejszego <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Parsteiner_See">Parsteiner See</a> (okolice miasta <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Chorin">Chorin</a>), w pradolinie Odry na północ od Osinowa Dolnego (litera C) oraz w rejonie dzisiejszych jezior <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ostr%C3%B3w_%28Pojezierze_My%C5%9Bliborskie%29">Ostrów</a> i Mętno, na południe od Chojny. W pradolinie Odry zaznaczone są kanały spływu wód lodowcowych przed wypełnieniem się zastoiska i przerwaniem grzbietu morenowego w pobliżu Hohensaaten. Pola martwego lodu zalegały nie tylko w Oderbruch, ale w zastoiskach i na morenach przed czołem lodowca.</span></span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgK-5SALVL5XP2cCwne5DwBuwlxRkQu8_BFTQx2M2enJJeKH1clL7Pp9jE3i1m27xa8mvnctCvvDXwbsFGCx3aVKbHA7xutAKPAakgd5-uO1EFQa-Uags597aenPxfXoPWKXrhW8HGpys/s1600/Angerm%C3%BCnde-Chojna+ed1l.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="237" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgK-5SALVL5XP2cCwne5DwBuwlxRkQu8_BFTQx2M2enJJeKH1clL7Pp9jE3i1m27xa8mvnctCvvDXwbsFGCx3aVKbHA7xutAKPAakgd5-uO1EFQa-Uags597aenPxfXoPWKXrhW8HGpys/s1600/Angerm%C3%BCnde-Chojna+ed1l.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
<i>Post scriptum:</i><br />
<br />
W nawiązaniu do poniższego wpisu Czytelnika dołączam jeszcze mapę z fragmentem górnego biegu Paleorzeki Pomorskiej sprzed około piętnastu tysięcy lat.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDlQBQ0tkm-H8XZTwhhlwo0xTWtpK8woe4jm-VmulPi7XEI2hsov1N74LDI_rGdX6MnpR9T12Mq9VZcQb0OtDoKmVGCWqtyYBEqqdXkjW1iz54wAF_zHekqpm68QAOXYsK6ap7hcQGxAE/s1600/Pradolina+Paleorzeki+Pomorskiej+Debnica+Kaszubska+ed1.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="703" data-original-width="1600" height="175" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDlQBQ0tkm-H8XZTwhhlwo0xTWtpK8woe4jm-VmulPi7XEI2hsov1N74LDI_rGdX6MnpR9T12Mq9VZcQb0OtDoKmVGCWqtyYBEqqdXkjW1iz54wAF_zHekqpm68QAOXYsK6ap7hcQGxAE/s400/Pradolina+Paleorzeki+Pomorskiej+Debnica+Kaszubska+ed1.png" width="400" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
</div>
</div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-81220927940815392282012-04-27T19:58:00.006+02:002023-05-07T19:57:18.234+02:00Kultury pierwotne na Pomorzu<div style="text-align: justify;">
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">Z</span>naleziony w Buniewicach koło Kamienia krzemienny grot strzały sprzed 11 tysięcy lat każe zastanowić się, kim byli myśliwi przemierzający pomorską <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tundra">tundrę</a>. Morenowe wzniesienie Wyspy Chrząszczewskiej obejmowały ramiona pra-Odry, płynącej prawdopodobnie dzisiejszym korytem <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Dziwna">Dziwny</a>. Jak widać to na zrekonstruowanej mapie z poprzedniego <a href="http://prapomorze.blogspot.com/2012/01/prapomorzanie-sprzed-11-tysiecy-lat.html">artykułu</a>, nie były to jednak tereny przymorskie jak dziś, położone 4 km od Bałtyku, ale leżące w środku lądu, oddalone ponad 60 km od północnej linii brzegowej <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Baltic_Ice_Lake">Bałtyckiego Jeziora Lodowego</a>. Mówimy o “fotografii” Pomorza i jego ludności z okresu około 11.000 BP (BP - ang. before present, czyli przed czasami obecnymi). Ukształtowanie fizyczne, roślinność i świat zwierzęcy Pomorza ulegały na przełomie plejstocenu i holocenu (12.000 BP – 9.000 BP) dramatycznym zmianom, których opis wykracza poza temat artykułu.<br />
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">N</span>a północnych krańcach Pomorza, oddalonych od Bornholmu zaledwie 50 km, tundra pokryta była trawami, mchami, wrzosami, krzakami jałowca, grupami karłowatych wierzb i brzóz. Bardziej na południe przechodziła stopniowo w tzw. tundrę parkową, w której pojawiały się pojedyńcze jarzębiny, rzadkie skupiska brzozy, osiki i sosny, aby na południe od linii byłej <a href="http://www.google.lu/imgres?um=1&hl=fr&client=firefox-a&rls=org.mozilla:fr:official&biw=1252&bih=505&tbm=isch&tbnid=j0ho1TUJAjzRqM:&imgrefurl=http://prapomorze.blogspot.com/&docid=Av8ZojAWTsdkjM&itg=1&imgurl=https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXdcKd4SR5Rt_AxiFY2MYOGw1ooKEbRGzm7xJ_AKOygDIFFGdNZFY17yh41uTZxcPPazRY0ljAXXHJRbGq7JGGg_LrZP41h5okDN1Zo26IgtoIojlx-eHPy_8C_WCCTlQah0gzlOJCwZI/s1600/North%252BEuropean%252BPalaeo-River%252BFinal.jpg&w=1203&h=739&ei=WtSfT8_fNYHt-gagkIWLAg&zoom=1&iact=hc&vpx=904&vpy=210&dur=1545&hovh=176&hovw=287&tx=144&ty=87&sig=108671429035854802995&page=1&tbnh=98&tbnw=159&start=0&ndsp=12&ved=1t:429,r:5,s:0,i:76">pomorskiej fazy zlodowacenia Wisły</a> przejść w gęstniejącą iglastą <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tajga">tajgę</a>. Tam operowały grupy łowieckie tzw. kultury <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kompleks_Federmesser">Federmesser</a>, polujące na zwierzynę typowo leśną, a także zajmującą się połowem ryb (o czym jeszcze wspomnę szerzej). Pradolina Pomorska, w obrębie której znajdowała się Wyspa Chrząszczewska, stanowiła wówczas strefę tundry parkowej, która latem mogła wyglądać jak na poniższej fotografii z portalu "<a href="http://naturendanger.canalblog.com/archives/fonte_des_calottes_glaciaires/index.html">Nature en danger</a>": <br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"> </span></div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizf1JXxsevfeb9IwUpQM-EuV4jt0AwZ6SHZtSQ9eAQPIFFXI8e1dl9K1agncWSDHB22wriOjEXgqCAHdgSwq5cJLnSS3664_aQokI-AmTED79NQA5VeimXct6wGxZi5Z8XKMUu2iJ_RjM/s1600/Toundra+arctique+ex+naturendanger.canalblog.com.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="281" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEizf1JXxsevfeb9IwUpQM-EuV4jt0AwZ6SHZtSQ9eAQPIFFXI8e1dl9K1agncWSDHB22wriOjEXgqCAHdgSwq5cJLnSS3664_aQokI-AmTED79NQA5VeimXct6wGxZi5Z8XKMUu2iJ_RjM/s400/Toundra+arctique+ex+naturendanger.canalblog.com.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">B</span>ył to schyłek trwającego około tysiąca lat ciepłego okres klimatycznego, zwanego <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Aller%C3%B8d-Interstadial">Allerød</a> (13.400-12.800 BP), w którym średnia temperatura lipca podniosła się z +4°C w fazie Leszna zlodowacenia Wisły (20.000 BP), +8°C w fazie pomorskiej (15.200 BP), aż do +13°C, ale w zimie spadała do -30°C. Od około 11.000 BP nadchodził zimny okres, zwany <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82odszy_dryas">Młodszym Dryasem</a>, w którym to przeciętne temperatury obniżyły się w przeciągu dwóch wieków o 5-7 stopni. Zaprezentowany powyżej pejzaż zaczął powoli przekształcać się ponownie w klasyczną tundrę. Surowszy klimat sprzyjał powrotowi na Pomorze renifera z okolic Danii, będących wówczas stałym, połączonym z naszym regionem, lądem. Poziom oceanów, chociaż od około 19.000 BP systematycznie się podnosił, był w Młodszym Dryasie nadal około 60-70 metrów poniżej dzisiejszego.<br />
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;">W </span>świecie zwierząt królował wówczas na Pomorzu renifer. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Reindeer">Renifer</a> jest zwierzęciem wybitnie związanym z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ekosystem">ekosystemem</a> tundry. Żyje na wielkich, otwartych przestrzeniach o twardym podłożu, znosi doskonale niskie temperatury. Jego przysmakiem są <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mchy">mchy</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Porosty">porosty</a>, w tym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Chrobotek_reniferowy">chrobotek reniferowy</a>. Wydobywa je nawet z półmetrowej warstwy śniegu. Nazwa okresu klimatycznego Dryas pochodzi od kwiatu zwanego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/D%C4%99bik_o%C5%9Bmiop%C5%82atkowy">dębik ośmiopłatkowy</a> (łac. Dryas octopetala), w Norwegii określanego różą renifera ("reinrose"). Roślina ta rzeczywiście należy biologicznie do rodziny róż. Interesującym jest także fakt, że w ciepłym okresie Allerodu na pomorskim styku tundry i tajgi, pośrod bogatych w kwiaty i zioła łąk, pojawiał się migrujący na okres letni z południa Niemiec i Czech motyl, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rusa%C5%82ka_osetnik">rusałka osetnik</a>. Tu się rozmnażał i ginął. Po krótszym wówczas niż dziś okresie letnim jego odnowione pokolenie wracało na południe. Taki rytm życia tych motyli na Pomorzu pozostał do dziś. Ten sam gatunek motyla zimujący w krajach <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Maghreb">Maghrebu</a> migruje wiosną na południe Europy.<br />
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvs9AdxYSFLzHVuyMb-3iCsBVtyG3L6yUMz-Wt1h8HJU2SyRuu7fNaWT6U26jpfSImTIdMgMMo2alYSyJgwOnvtgmDZSvTvumbMIZmZYoTvc5Jp1wMZUHREQfXUNvM4LY6pmm3z7F2yto/s1600/3138216_rusalka-osetnik.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvs9AdxYSFLzHVuyMb-3iCsBVtyG3L6yUMz-Wt1h8HJU2SyRuu7fNaWT6U26jpfSImTIdMgMMo2alYSyJgwOnvtgmDZSvTvumbMIZmZYoTvc5Jp1wMZUHREQfXUNvM4LY6pmm3z7F2yto/s400/3138216_rusalka-osetnik.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">W</span> <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Paleolit_p%C3%B3%C5%BAny">schyłkowym paleolicie</a> Pomorze stawało się coraz rzadziej zamieszkanym przez człowieka regionem, w porównaniu z obszarami na północny zachód od dolnej Odry i północny wschód od dolnej Wisły. Wynikało to z jego peryferyjnego położenia w stosunku do głównych obszarów migracyjnych reniferów w Europie. Ziemie pomorskie zaczęły być odcinane od topniejącego, cofającego się na północ lodowca przez tworzące się w zagłębieniu niecki bałtyckiej olbrzymie jezioro. Powstały dwie strefy podążania reniferów za lodowcem: zachodnia – skandynawska i wschodnia – bałtyjska. Ta pierwsza okazała się “ślepą ulicą”, bowiem Bałtyckie Jezioro Lodowe około 10.300 BP odcięło Skandię od reszty Półwyspu Skandynawskiego i połączyło się z Atlantykiem. </div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">D</span>roga przez Pomorze na wschód i północny wschód była więc jedyną, która pozwoliła uciec reniferom przed ciepłym klimatem i wyginięciem. Potwierdzeniem wykorzystania szlaków przez Pomorze, którymi podążały renifery, a za nimi grupy łowieckie, są bardzo liczne zabytki kultur ludów myśliwskich z północnych Niemiec oraz z Danii na ziemiach Litwy. Kierunek migracji ludów schyłkowo-paleolitycznych z Danii w kierunku Litwy potwierdza także poniższa mapa, pokazująca rozprzestrzenienie się tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_Lyngby">kultury lyngbijskiej</a> (Bromme - Lyngby) w okresie od około 14 do 13 tysięcy lat temu. Pole zacienione słusznie pokazuje obszar dzisiejszego południowego Bałtyku, który wówczas był stałym i zamieszkałym lądem, z najwyższym wyniesieniem w rejonie obecnej Ławicy Słupskiej i z wielkim paleojeziorem w miejscu obecnej Głębii Gdańskiej.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRS6fDyaAkblYv4mBe_Rddiq8uafZB01VmnFY-kKFp9kn8OUKYWgjcktW8ei7rUX-e_bzni28xX9IVEgwsvoTo5hJutthGuhEv9zoVDwdIhoCGBakjV54lJNlY4VLTQiECgyJQa2Gybw0/s1600/Kultura+lyngbijska.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhRS6fDyaAkblYv4mBe_Rddiq8uafZB01VmnFY-kKFp9kn8OUKYWgjcktW8ei7rUX-e_bzni28xX9IVEgwsvoTo5hJutthGuhEv9zoVDwdIhoCGBakjV54lJNlY4VLTQiECgyJQa2Gybw0/s1600/Kultura+lyngbijska.jpg" width="400" /></a></div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;">R</span></span></span>zadsza obecność na Pomorzu renifera, a zatem i większe rozproszenie człowieka na tym obszarze nie powinno jednak upoważniać do budowania przez niektórych prehistoryków teorii o "hiatusie cywilizacyjnym" w tym regionie, o braku jego zasiedlenia przez człowieka na przełomie paleolitu i mezolitu. Gęstość zaludnienia Europy, w tym i terenów Polski, w tym okresie, kiedy znacznie zmniejszyło się "pogłowie" renifera, a człowiek nie opanował jeszcze dobrze mikrolitycznej techniki polowania na inne zwierzęta, była zapewne znacznie niższa niż pod koniec paleolitu.<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;"> </span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">N</span>ie należy jednak zapominać, że wielkie zmiany w ukształtowaniu terenów Pomorza, jakie nastąpiły już po ustąpieniu lodowca, w tym powstanie i zanik Paleorzeki Pomorskiej i paleojeziora Wkrzańskiego, a także prawdopodobna katastrofa ekologiczna, związana ze zmianą nurtu Paleorzeki Północnoeuropejskiej i powstaniem koryta dolnej Odry, w poważnym stopniu zatarły, a częściej przykryły ślady ludzkiej obecności grubymi warstwami osadów, zwłaszcza najstarsze poziomy związane z kulturą hamburską. W obecnym stanie wiedzy nie można mówić o luce w zasiedleniu Pomorza, a jedynie o luce badawczej. Wydaje się, że spekulacje o późnym dotarciu człowieka w ten region wynikają z niewłaściwej metodologii badań naukowych, opartej przy tym na stosunkowo ubogim, w porównaniu do innych terenów Polski, materiale archeologicznym z omawianego tutaj okresu. </div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">B</span>yłoby ze wszech miar pożądane, aby badacze prehistorii Pomorza podążyli podobną drogą, jak naukowcy niemieccy, poprzez ustalenie węzłowych tematów do rozwiązania i podjęcie szerokich badań interdyscyplinarnych: ewolucja geomorfologiczna, rozwój wegetacji, historia ludzkiego zasiedlenia etc. (w oparciu także o współpracę międzynarodową), w których inne nauki nie są "pomocniczymi" lub podrzędnymi, ale równoprawnymi wobec archeologii. Widoczne postępy badawcze, jakie czynione są w zachodniej części Pomorza (Vorpommern), potwierdzają że jest to najskuteczniejszy i najbardziej ekonomiczny sposób poznawania prehistorii tych ziem, zamiast klasycznego, wąskiego podejścia eksploracji archeologicznej, który zdaje się nadal u nas dominować.</div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">Z</span>miany w ukształtowaniu terenów i w szacie roślinnej południowej Skandynawii, północnych Niemiec i północnej Polski na przełomie plejstocenu i holocenu ilustrują poniższe dwie mapy.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQOi8kggFlAG0bi92cOJvTq5n1rqCIhU-j8DQ81MQ3Hsu9cE4FPTWUkgGPthCXtVflv-TGNWjF1idjk4QC1Gvq_cqiyELU_X9JhpUeuyjMdzqrhNgGol1IRzDfuEO2vq8CA06euk-zRbc/s1600/Baltischer+Eissee+&+Yoldia-Meer+ex+Spuren+der+Jahrtausende.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="215" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjQOi8kggFlAG0bi92cOJvTq5n1rqCIhU-j8DQ81MQ3Hsu9cE4FPTWUkgGPthCXtVflv-TGNWjF1idjk4QC1Gvq_cqiyELU_X9JhpUeuyjMdzqrhNgGol1IRzDfuEO2vq8CA06euk-zRbc/s400/Baltischer+Eissee+&+Yoldia-Meer+ex+Spuren+der+Jahrtausende.jpg" width="400" /></a><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;">Z</span></span></span>aprezentowane wyżej na dwóch <a href="http://www.spuren-der-jahrtausende.de/node/115">mapach</a> odcięcie Skandii przez powstałe <a href="http://www.helsinki.fi/maantiede/geofi/fennia/demo/pages/oksanen.htm">Morze Yoldia</a> od wycofującego się na północ lodowca spowodowało stopniowe wyginięcie, a raczej wybicie przez ludzi wszystkich reniferów w południowej Skandynawii, które nie wycofały sie przez Pomorze na wschód. W konsekwencji zaniknęły ostatnie kultury pierwotne schyłkowego paleolitu w tej części Europy. Renifer zaginął na Pomorzu około 9.500 BP, a na Mazurach i Litwie około 9.000 BP.<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;"> </span></span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">C</span>zęść społeczności łowieckich (głównie o tradycjach ahrensburskich) pozostała na terenach Europy środkowej, opuszczonych przez renifery, dając kulturowe podstawy pod nadchodzącą epokę <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mesolithic">mezolitu</a>. Inna część tych ludów (głównie o tradycjach świderskich) podążyła konsekwentnie za reniferami na północ, docierając do Finlandii około 9.300 BP. Dzisiaj <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lapo%C5%84czycy">Lapończycy</a>, potomkowie tamtych ludów (a także innych, pochodzących z głębii Syberii), osiedleni są w północnych regionach Finlandii, Szwecji i Norwegii. O ich długotrwałym przywiązaniu do przedchrześcijańskich tradycji religijnych aż po czasy nowożytne świadczy poniższa ilustracja z wydanej w Stralsundzie na Pomorzu w 1630 roku książki "Kurtze Beschreibung der Lappländer Sitten", na której zatknięte w śniegu, prawdopodobnie na kurhanie, drewniane bożki przypominają podobne z czasów pogańskich Słowian. Ebon, mnich z bawarskiego klasztoru w Michelsberg, w opisanym między 1151 a 1159 rokiem <a href="http://www.geschichtsquellen.de/repOpus_02039.html?pers_PND=PND102433739">żywocie</a> św. Ottona z Bambergu wspomniał, że biskup ten w czasie pobytu na Pomorzu w 1124 roku zabraniał poganom zatykania "kijów" na grobach ("ne fustes ad sepulchra eorum ponant").</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhY9802LX37EPqGbTOqcFi1SAytIVdhbj25S-yw5u6wRfjweKIAOvHiOA7-lIdKpod6DbcHpNa1o5U5kWZn266bSVDUByn4vy1tLLnTWEri6gV_7pwHi8IaP9VhSjoDe3KT2bvbKN23MYM/s1600/Lappland+1630.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="253" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhY9802LX37EPqGbTOqcFi1SAytIVdhbj25S-yw5u6wRfjweKIAOvHiOA7-lIdKpod6DbcHpNa1o5U5kWZn266bSVDUByn4vy1tLLnTWEri6gV_7pwHi8IaP9VhSjoDe3KT2bvbKN23MYM/s1600/Lappland+1630.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="FR-LU" style="font-size: small;"> </span><span style="font-size: small;">
</span></div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;">P</span></span></span>owróćmy więc do pytania postawionego na początku: skąd przybyli na Pomorze pierwsi ludzie po kończącej się epoce lodowej? Jak żyli, jakie reprezentowali umiejętności i zwyczaje, które można określić jako pierwotną kulturę jaka pojawiła się na Pomorzu?<span lang="LB-LU" style="font-size: small;"><span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><span style="line-height: 115%;"> </span></span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">C</span>ofnijmy się do okresu około 20.000 BP, kiedy ostatni lodowiec osiągnął w Europie swój <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Last_Glacial_Maximum">maksymalny zasieg</a>, dochodząc do południowych granic Wielkopolski, doliny środkowej i dolnej Łaby i Jutlandii, przykrywając wyspy duńskie i prawie w całości brytyjskie. Na południe od masywu lądolodu, od Atlantyku aż po ujście Jeniseju na Syberii rozpościerał się kilkusetkilometrowej szerokości pas tundry arktycznej. Poniższa mapka zaczerpnięta z portalu <a href="http://davidduke.com/">DavidDuke.com</a> przedstawia strefy ekologiczne w Europie w okresie około 18.000 BP.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJNx_DxpXv14jEjfgN56kfXXkYlm75Z5VO32mxvDl0Ocap4Q6G4i3_X1_VEr8W_vvTj5GVXivjUyb04o4c89yAHKlrKi_7YuP71YWF91EosEi51RLZXlDNgJ9_TRrt4M0m80kJQRpx7A0/s1600/Ecological+zones+in+Europe+18000+BP.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="353" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJNx_DxpXv14jEjfgN56kfXXkYlm75Z5VO32mxvDl0Ocap4Q6G4i3_X1_VEr8W_vvTj5GVXivjUyb04o4c89yAHKlrKi_7YuP71YWF91EosEi51RLZXlDNgJ9_TRrt4M0m80kJQRpx7A0/s400/Ecological+zones+in+Europe+18000+BP.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">N</span>a południe od pasa tundry arktycznej, między tundrą i tajgą, czyli w strefie tak zwanej tundry parkowej i stepowej), skupiało się życie najliczniejszych ssaków epoki lodowcowej: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mamut_w%C5%82ochaty">mamuta włochatego</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jele%C5%84_olbrzymi">jelenia olbrzymiego</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Steppe_wisent">żubra pierwotnego</a> (bizona stepowego), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Wild_horse">dzikiego konia</a> i renifera (tylko dwa ostatnie gatunki przetrwały do czasow obecnych; być może dlatego, że dały się w części swej populacji oswoić i udomowić). Zwierzęta te, a w Europie w okresie 14.000 BP - 10.000 BP zwłaszcza renifer, stanowiły podstawę ludzkiego utrzymania. Pupulacja renifera była prawdopodobnie wielokrotnie wyższa niż człowieka. Ocenia się, że gęstość zasiedlenia (nomadycznego) w pasie życiodajnej tundry wynosiło średnio jednego człowieka na 100 km kwadratowych.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"><br /></span></div>
</div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">M</span>amut nie zdążył pojawić się ponownie na Pomorzu po ustąpieniu ostatniego lodowca, bowiem około 14.000 BP zaginął już w Europie zachodniej i środkowej. Jego ostatnie ślady zostały znalezione w południowo-zachodniej Skandii (Lockarp), datowane na okres 13.100-13.400 BP. Mamut niewątpliwie żył na Pomorzu do około 25.000 BP oraz w poprzednich epokach międzylodowcowych, w okresach schładzania klimatu i powrotu tundry. Jego szczątki przykryte są w naszym regionie warstwą skał naniesionych przez ostatni lodowiec oraz osadami holoceńskimi. Głębsze ich zaleganie pod powierzchnią ziemi znacznie zmniejsza szanse ich wykrycia, inaczej jak w centralnej i południowej Polsce. Drobne szczątki mamuta znajdowane rzadko na Pomorzu i częściej w Wielkopolsce (fragmenty ciosu, zęby i inne) znajdowane są w złożach wtórnych (np. żwirownie, koryta rzek), co wskazuje że zostały przyniesione lub przemieszczone przez ostatni lądolód w okresie deglacjalnym albo później, przez sedymentację rzeczną w holocenie.<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> </span> </span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;">S</span>tanowiące część eksponatów <a href="http://cedynia.org/index-pl_200_200__MUZEUM.html?SessionID=f90">Muzeum Regionalnego w Cedyni</a>, wydobyte w ciągu ostatnich lat na terenie kopalni żwiru i piasku w Bielinku nad Odrą m.in. kawałki mamuta włochatego - fragmenty ciosu i kości goleniowej oraz kilka zębów, zdaniem Andrzeja Piotrowskiego z Państwowego Instytutu Geologicznego w Szczecinie, po ich datowaniu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Spektroskopia_EPR">metodą elektronowego rezonansu spinowego</a> (ERS), mają wiek około 13 tysięcy lat. Bielinek leży w pasie plejstoceńskich piasków i żwirów odłożonych w starorzeczu Odry w wyniku akumulacji wodnolodowcowej. Oto rzut oka na <a href="http://www.wloczykij.com/index.php?plik=pokaz&pokaz_ID=629&pokaz_kat=z">kopalnię</a>.<br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal">
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgiA23dxQBMVT-fRlphhIT_2OSVLb5AgtMo-4h1zRMF6Q_CQt_ff-K1iQz2wentaVfJht7CP-bLu-sc77W0YDhkMjkOSBQTTxws6WhPJNvvvPpJafxaCpZU0s1dOJgYXU_p8gwbJNLrqmc/s1600/Bielinek+nad+Odr%25C4%2585.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgiA23dxQBMVT-fRlphhIT_2OSVLb5AgtMo-4h1zRMF6Q_CQt_ff-K1iQz2wentaVfJht7CP-bLu-sc77W0YDhkMjkOSBQTTxws6WhPJNvvvPpJafxaCpZU0s1dOJgYXU_p8gwbJNLrqmc/s400/Bielinek+nad+Odr%25C4%2585.jpg" width="400" /></a></span></div>
<br />
Ośmielam się poddać w wątpliwość sugerowany wiek, bowiem w tym okresie czoło lodowca znajdowało się już w szwedzkiej prowincji Småland, na południe od której znajdowała się strefa tundry (Skania), zamieszkałej przez uwięzione w pułapce Bałtyckiego Jeziora Lodowego grupy mamutów, które nie wycofały się wcześniej, przez Pomorze, na północny wschód kontynentu (na Litwie pojawiły się około 13.500 lat temu, w Estonii tysiąc lat później). </div>
<div class="MsoNormal">
<br />
Rejon dolnej Odry był w tym okresie ekosystemem stepowym, o średnich temperaturach wyższych o około 5-6 stopni Celsjusza, niż rejony stepowe Europy środkowej w okresie maksymalnego zasięgu zlodowacenia Wisły około 20 tysięcy lat temu, w których żyły mamuty. W okresie Allerod w Europie środkowej ukształtowany już był system dorzeczy i układ rzek i jezior zasilany wyłącznie opadami atmosferycznymi, a już nie wodami polodowcowymi. W rejonie środkowej Odry i Haweli flora i fauna rzeczna i jeziorna stała się na tyle bogata, że u schyłku ciepłego okresu (tzw. interstadiału) Allerod miejscowa ludność, reprezentująca wspomnianą wyżej kulturę Federmesser, jako pierwsza znana w Europie, nauczyła się łowić ryby za pomocą haczyków. Jeszcze do tego powrócę na krótko niżej. Poniższa mapa przedstawia geomorfologiczne ukształtowanie interesującej nas części Europy w okresie sprzed około 13 tysięcy lat.<br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3W-OvG0gXy6-bu4aWiNJEAMp6AYjVpcKnEK5YG1HJMjl84GIdgdRg6wQdjdTCcD121Pgn_YaKtLrgctN2U205BtVDl14i_YXGsXauYz2FuCOKCbOj7PzLWBmQfPJwtXxBmHALJvIDO0U/s1600/Bj%C3%B6rck+1995+Grimm+2006+a.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh3W-OvG0gXy6-bu4aWiNJEAMp6AYjVpcKnEK5YG1HJMjl84GIdgdRg6wQdjdTCcD121Pgn_YaKtLrgctN2U205BtVDl14i_YXGsXauYz2FuCOKCbOj7PzLWBmQfPJwtXxBmHALJvIDO0U/s1600/Bj%C3%B6rck+1995+Grimm+2006+a.jpg" width="400" /></a></span></div>
<br />
Metoda ERS stosowana jest w archeologii i paleontologii z różnym powodzeniem. Wymaga ona precyzyjnego porównania dawek odbitego promieniowania próbki z dawkami materiału bezpośrednio ją otaczającego. Dla dokładności badania jest więc istotne, aby artefakt został zebrany wraz z otaczającym go materiałem skalnym (np. w tubie), a nie od niego oddzielony. Można mieć obawy czy przy sypkich właściwościach piasku i stosowanej technice jego wydobywania zostały zachowane te warunki.<br />
<br />
Moim zdaniem szczątki mamuta z koryta Odry zostały przywleczone bądź przez lodowiec z rejonu dzisiejszego południowego Bałtyku i złożone w osadach glacjofluwialnych około 16-15.000 BP - w trakcie jego wycofywania się w tzw. pomorskiej fazie, bądź też - co moim zdaniem jest bardziej prawdopodobne - zostały one naniesione około 13-12.000 BP z Wielkopolski, nadal w warunkach peryglacjalnych, przez odwrócony w tym okresie kierunek spływu nurtu Praodry - z północy na południe. Zmiana kierunku spływu na północny nastąpiła w wyniku oddalenia się lodowca i przerwania ciągłości Paleorzeki Północnoeuropejskiej, o czym piszę w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2012_01_01_archive.html">Prapomorzanie sprzed 11 tysięcy lat</a>". Przemieszczanie się resztek mamutów w wodach Paleorzeki Północnoeuropejskiej, która miała ujście do Oceanu Atlantyckiego na wschód od dzisiejszej mielizny Dogger Bank potwierdzają liczne współczesne znaleziska szczątków mamucich, wydobywane z tych terenów Morza Północnego. <br />
<br />
Stosunkowo duży stopień zniszczenia szczątków mamutów z Bielinka, rozwarstwiony częściowo prawdopodobnie z powodu braku konserwacji i nadmiernego wysuszenia, wskazuje także na dłuższe ich przemieszczanie się w środowisku fluwioglacjalnym (<a href="http://www.cokiscedynia.pl/strona1/index.php?id=112&zoom=83">zdjęcia</a> z portalu Cedyńskiego Domu Kultury).<br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikMTMP-OH57lPhI43fR4eR9meIRsiPkwaH2g3rKumG-Tso6Pz_78i6aOY1A2MJXqIVIdfiuLfSvzesrCq5eKTnY4qd9xpdtV2dQxpV7PIRwMecUGLWb7G_Ben4F8fIEdhO2VNclu4q1BI/s1600/Mamuty+Bielinek+nad+Odra.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="351" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikMTMP-OH57lPhI43fR4eR9meIRsiPkwaH2g3rKumG-Tso6Pz_78i6aOY1A2MJXqIVIdfiuLfSvzesrCq5eKTnY4qd9xpdtV2dQxpV7PIRwMecUGLWb7G_Ben4F8fIEdhO2VNclu4q1BI/s400/Mamuty+Bielinek+nad+Odra.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>LB-LU</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style>
<![endif]-->
</div>
<div class="MsoNormal">
<br /></div>
Wiek tych szczątków wydaje się więc być dużo starszy, a pochodzenie allochtoniczne (nierodzime). W obydwu przypadkach chodziłoby o zwierzęta sprzed albo około 25 tysięcy lat, które żyły przed nasunięciem się lądolodu na Pomorze - gdyby pochodziły z północy, albo też o 2-3 tysiące lat młodsze - gdyby ich resztki zostały przyniesione w plejstoceńskich osadach rzecznych z południa, a które tam żyły zanim Wielkopolskę przykrył 20 tysięcy lat temu ostatni lodowiec. <br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
Z tak postawioną hipotezą zgodny jest fakt odkrycia, w oddalonym od Bielinka zaledwie 100 km Wustermark w Brandenburgii, haczyka na ryby, wykonanego 12.300 lat temu z ciosu mamuta, którego szczątki datowane są na około 19.000 BP. Stanowisko archeologiczne Wustermark 22 zawiera najstarszą i największą w Europie kolekcję paleolitycznych haczyków na ryby. Najstarszą zidentyfikowaną rybą, jaką łowił na wędkę Europejczyk schyłkowego paleolitu był <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Szczupak_pospolity">szczupak</a>. Na ten sam wiek 12.300 BP datowane są złowione przez człowieka szczątki ryb (szczupak oraz prawdopodobnie leszcz lub karp), pochodzące z najbardziej wysuniętego na północny wschód stanowiska kultury hamburskiej w miejscowości Mirkowice koło Wągrowca.<br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="PL" style="font-size: small;"><br /></span></div>
Warto wspomnieć, że chociaż dziś powszechnie uważa się, że w polskich jaskiniach nie zachowały się żadne rysunki naskalne z okresu paleolitu, to nie należy zapominać, że I. I. Fomin opublikował w 1912 książkę "Искусство палеолитического периода в Европе (Sztuka paleolitu w Europie)", w której informował, że na ścianach Jaskini Mamutowej znajdują się rysunki przedstawiające ryby. Miał on jednak wówczas wątpliwości, czy są one paleolitycznego pochodzenia. Dzisiaj nie ma chyba wiele szans na odnalezienie ewentualnych śladów sztuki naskalnej w tej jaskini. Nigdy nie była ona gruntownie przebadana przez archeologów, a jako jedna z pierwszych w Europie została przystosowana do "zadeptania" przez turystów. Już od okresu międzywojennego skały i jaskinie jury krakowskiej stały się popularnym celem wspinaczek sportowych, a w ostatnich latach Jaskinia Mamutowa została ostatecznie przejęta przez amatorów taternictwa, którzy niszczą jej ściany kolejnymi wytyczanymi liniami wspinaczkowymi.<br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
Wracajac do "mamuta z Bielinka", to datowanie metodą radiowęglową jego szczątków mógłby być może przeprowadzić Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, w ramach prowadzonego obecnie ogólnopolskiego projektu pod nazwą „Fauna ssaków polskich w późnym plejstocenie i holocenie”. <br />
<br />
Ciekawym w tym kontekście trofeum jest duża i dobrze zachowana kość mamuta odkryta zaledwie 100 km od linii maksymalnego zasięgu ostatniego lodowca, pod kilkumetrową warstwą aluwialnych i organicznych osadów holoceńskich w <a href="http://www.garnek.pl/marfar/19690517/kosc-mamuta-w-kosciele-sw-anny-w">Wilanowie</a>, wskazująca na jego lokalne (lub bliskie lokalnemu) pochodzenie.</div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih4S4iqbcMW0WtzkRh2cOFDeY2e5AFaDzlerPUwK8tBkJce4dlgQwYrM2QdebyrmNPE_WixT5xI9DFINhyphenhyphen6BoU6eLQQz_gESdYHm9rg2xO40mWvKhW2HkyN6G7wJRX4DvR_FGbkz3rG4k/s1600/Mamut+w+Wilanowie.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEih4S4iqbcMW0WtzkRh2cOFDeY2e5AFaDzlerPUwK8tBkJce4dlgQwYrM2QdebyrmNPE_WixT5xI9DFINhyphenhyphen6BoU6eLQQz_gESdYHm9rg2xO40mWvKhW2HkyN6G7wJRX4DvR_FGbkz3rG4k/s400/Mamut+w+Wilanowie.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">O</span>koło 14.000 BP mamuci 'habitat', czyli środowisko życia, przesunął się w głąb Ukrainy i dalej na Syberię, zanim gatunek ten nie został albo wytrzebiony przez człowieka, albo wyginął z powodu niekorzystnych warunków klimatyczno-przyrodniczych około 10.000 BP (chociaż niektórzy naukowcy utrzymują, że zdołał on przeżyć na Wyspie Wrangla przez dalsze pięć tysięcy lat).</div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">P</span>oniższa <a href="http://e-ducation.net/hominids.htm">reprodukcja</a> przedstawia ludzkie siedlisko z okresu schyłkowego paleolitu (rysunek inspirowany największym dotąd odkrytym paleolitycznym obozowiskiem łowców mamutów w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Mezine">Mezin</a> na Ukrainie).</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEjlwnOHICdgWuWpu2DifyqFtuNW9LaYWI7HUFrVCs-E7a7CuhWzWwaD7r-hZQl4pR76imD5Khe2XjsGPlfV-_dllJbrs3cHghnnf8KdYgXIIwBSHfPvo7qusdCN1vCpfC4zJJRiCZHa8/s1600/Reindeer+hunters+ex+e-ducation.net.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="280" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgEjlwnOHICdgWuWpu2DifyqFtuNW9LaYWI7HUFrVCs-E7a7CuhWzWwaD7r-hZQl4pR76imD5Khe2XjsGPlfV-_dllJbrs3cHghnnf8KdYgXIIwBSHfPvo7qusdCN1vCpfC4zJJRiCZHa8/s400/Reindeer+hunters+ex+e-ducation.net.jpg" width="400" /></a><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">K</span>iedy około 20.000 BP większość Europy skuta była wieczną zmarzliną lub pokryta lodowcami, optymalne środowisko dla żerowania i rozmnażania się reniferów powstało w pasie tundry parkowej, na styku tundry z tajgą. Za cenę zapewnienia sobie przeżycia w oparciu o te liczne, stadne zwierzęta, człowiek zmuszony był osiedlać się w zimnych rejonach, bardziej niż u samych wybrzeży Morza Srodziemnego. Z uwagi na znaczną ilość jaskiń i zakątków skalnych, umożliwiajacych ludziom naturalne schronienie, najdogodniejsze warunki do zasiedlenia w pobliżu stałych tras migracji sezonowej reniferow i bizonów pra-Europejczycy znaleźli na na terenach południowo-zachodniej Francji i północnej Hiszpanii.</div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">F</span>rancuska <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Akwitania">Akwitania</a> (Aquitaine), Południowe Pireneje (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Midi-Pyr%C3%A9n%C3%A9es">Midi-Pyrénées</a>) i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Owernia">Owernia</a> (Auvergne) oraz hiszpańska Kantabria (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cantabria">Cantabria</a>) i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kraj_Bask%C3%B3w">Kraj Basków</a> to regiony, które bez wątpienia można nazwać kolebką pierwotnych kultur europejskich. Podobnie korzystne warunki zasiedlenia w jaskiniach oraz w załomach skalnych znalazł człowiek w tym okresie na krańcach Alp - od strony zachodniej (Francja), północnej (Niemcy, Austria) i wschodniej (Słowenia), Karpat (Polska, Morawy, Słowacja i Rumunia) oraz na obrzeżach belgijskich Arden i niemieckich gór Hunsrück. Tereny poza Francją były jednakże słabiej zaludnione, z uwagi na trudniejszy do upolowania rodzaj zwierzyny, jaki tam dominował po odejściu (wraz z lodowcem) mamutów - nie jak żyjący w stadach renifer, koń lub bizon, ale <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nied%C5%BAwied%C5%BA_jaskiniowy">niedźwiedź jaskiniowy</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lew_jaskiniowy">lew jaskiniowy</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Cave_hyena">hiena jaskiniowa</a> (gatunki wymarłe) oraz inne ssaki drapieżne. </div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">O</span>to mapa zasiedlenia Europy zachodniej i środkowej w okresie wcześniejszym, poprzedzającym nadejście ostatniego lodowca, w czasach tzw. kultury graweckiej (pawlowskiej w Europie środkowej), czyli - około 29.000-22.000 BP, mierzonego liczbą zlokalizowanych archeologicznie miejsc pobytu człowieka (źródło: Demars 2006 - "L'occupation de l'Europe par les chasseurs du Paléolithique supérieur"). Mapa nie uwzględnia jaskini <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Grotte_de_Coliboaia">Coliboaia</a> w Rumunii, w której w 2009 roku odkryto najstarsze w Europie środkowej malowidła naskalne, stworzone w okresie kultury graweckiej.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZgL1WjSSqBCRrlwW6z9SQUxJ-88yimtx3ivNZG5-WKgVftEdbidZuQy12BFw7OmcU9pfbXzSGXoLxgKy3jdhq0SjIewtC7aNAu9sPuUONtsmMZWeMvqNi1KLEJ9CNwPG_eUqDGNNWshs/s1600/European+Gravettian.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="261" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjZgL1WjSSqBCRrlwW6z9SQUxJ-88yimtx3ivNZG5-WKgVftEdbidZuQy12BFw7OmcU9pfbXzSGXoLxgKy3jdhq0SjIewtC7aNAu9sPuUONtsmMZWeMvqNi1KLEJ9CNwPG_eUqDGNNWshs/s400/European+Gravettian.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;">
<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> </span></span></span></div>
<div>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">M</span></span>apa ta wskazuje, że zasiedlenie Europy w tym okresie skupiało się zasadniczo wokół siedlisk zwierząt w osadowym Basenie Akwitanii. Być może był to obszar największej w Europie zachodniej koncentracji zwierząt stadnych w okresie górnego paleolitu (w jego różnych okresach ciepłych i chłodnych): renifera, konia, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Suhak">antylopy sajgi</a>, bawoła, koziorożca i kozicy. Akwitania była prawdopodobnie głównym rejonem wiosennej migracji renifera z Niziny Północnoeuropejskiej, w którym następowała reprodukcja gatunku i wychowanie młodych zwierząt przed jesiennym powrotem na północ Europy.</div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">D</span></span>rugim obszarem tworzącym atrakcyjny ekosystem (kolejno, w miarę ocieplania się klimatu) dla populacji mamutów, reniferów, koni i innych zwierząt stanowił pas gleb lessowych z intensywniejszą wegetacją tundrową, równoległy do krawędzi wcześniejszych lądolodów, który rozpościerał się od Belgii przez Morawy po Ukrainę. Trzeci obszar ludzkiej aktywności, o dużo mniejszej intensywności, powstał wzdłuż niektórych wybrzeży basenu śródziemnomorskiego. </div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">N</span></span>iech za przykład "kultury europejskiej" okresu graweckiego posłuży wykonana z ciosu mamuta figurka <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Dame_de_Brassempouy">Wenus z Brassempouy</a>, zinterpretowana na ciekawej stronie internetowej <a href="http://www.anthropark.wz.cz/fgalery.htm">Anthropark</a> w sposób następujący.</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR0PID9JrhULuCZyW0f0HTJTzSUDJQtwaE-ADH-8MwW1Z05yYbwaJl633yBoot4qYkaFtFU6Rpxn4vSr5tTqE5KefW-3ueHum7dqWcEQ98IIkUb6ln-E1UHamGKlbzIK5QcvBLW9apx_Y/s1600/Dame+de+Brassempouy.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="292" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhR0PID9JrhULuCZyW0f0HTJTzSUDJQtwaE-ADH-8MwW1Z05yYbwaJl633yBoot4qYkaFtFU6Rpxn4vSr5tTqE5KefW-3ueHum7dqWcEQ98IIkUb6ln-E1UHamGKlbzIK5QcvBLW9apx_Y/s400/Dame+de+Brassempouy.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">M</span>imo braku tak korzystnych warunków zasiedlenia, jak osłaniające człowieka jaskinie, w okresie górnego paleolitu powstało jeszcze jedno znaczne skupienie ludności w Europie, dzięki koncentracji mamutów na glebach lessowej gleby pierwotnej (tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Paleosol">paleosol</a>) - wspomniany wyżej Mezin na Ukrainie (poza zasięgiem powyższej mapy).</div>
<div>
<span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif; font-size: small; line-height: 115%;">C</span>yklicznie pojawiające się w znanych ludziom stałych miejscach przemarszu ogromne stada migrujacych reniferów stanowiły nie tylko podstawowe źródło żywności, ale surowca do wyrobu narzędzi, odzieży, pojemników (nie odkryto jeszcze możliwości wyrobu glinianych garnków), wyściełania siedlisk we wnętrzach jaskiń i szałasów, okrywania szałasów, oświetlenia i ogrzewania jaskiń i szałasów (tłuszcz), a także wyrobu ozdób (np. wisiorków z zębów) oraz przedmiotów kultu. Nic z upolowanego renifera nie marnowało się. Obrazuje to poniższa ilustracja zaczerpnięta z książki G. Tusello "Prehisto art" (2005).</div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPy3f9GZDWAxvQqFfAzIMbFH4qrV8gpZhiikrtPB3tCTghqABqwU39MyzQ6WQFYyOoD5fC1rd4ehbZ-QoS_z36vqYlbXdv1lLZcsxFYSZ4wq3VIxNzGvUVxrpuz8oumzC13Q6qs4Cn9m0/s1600/Dans+la+renne+tout+est+bon.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="308" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPy3f9GZDWAxvQqFfAzIMbFH4qrV8gpZhiikrtPB3tCTghqABqwU39MyzQ6WQFYyOoD5fC1rd4ehbZ-QoS_z36vqYlbXdv1lLZcsxFYSZ4wq3VIxNzGvUVxrpuz8oumzC13Q6qs4Cn9m0/s1600/Dans+la+renne+tout+est+bon.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Człowiek paleolitu był także muzykalny. W istocie muzyka towarzyszyła mu od jego zarania, a pierwszym instrumentem był jego własny głos. Służył on, obok "języka" znaków i gestów, nie tylko do artykułowania słów i komunikowania się, ale do wyrażania uczuć i emocji za pomoca śpiewu, a także imitowania głosu zwierząt w trakcie polowania. Spiew i muzyka, grana na wymyślanych coraz to bardziej wyrafinowanych instrumentach, była nieodłącznym elementem obrzędów religijnych. Drgająca naciągnieta skóra zwierzeca stawała się instrumentem perkusyjnym, wibrujące ścięgno instrumentem strunowym, a pusta kość instrumentem dętym. Najstarszym na świecie znanym instrumentem muzycznym jest flet ze słoweńskiej miejscowości <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Divje_Babe_flute">Divje Babe</a>, którego wiek datowany jest na około 55.000 lat. W owym czasie w Europie nie było jeszcze człowieka współczesnego, a więc należy uznać, że neandertalczyk był znacznie wyżej psychologicznie i intelektualnie rozwinięty, niż się dotąd sądziło. Młodsze zabytki wytwarzanych z kości zwierzęcych (w tym ptaków) instrumentów takich jak gwizdki, piszczałki, flety, pochodzą m. in. z <a href="http://www.ma.krakow.pl/muzeum/zbiory/jaskinia_mamutowa">Jaskini Mamutowej</a>, <a href="http://wyborcza.pl/1,99881,6753686,Jaskiniowcy_przygrywali_Wenus_na_flecie_.html">Hohle Fels</a>, </span><span lang="PL" style="font-size: small;"><a href="http://www.geo.de/GEO/kultur/geschichte/3411.html">Geißenklösterle</a>. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Mimo dominującego poglądu, ze flet z Divje Babe nie jest zabytkiem, osobiście uważam argumentację badaczy angielskich, którzy wydali taką opinię, za nierzetelną metodologicznie i w efekcie niewiarygodną. Kwestionują oni artefakt słoweński na podstawie badań mikroskopowych, które niczego nie przesądziły, </span><span lang="PL" style="font-size: small;">więc zostały uzupełnione bardzo spekulatywną teorią gryzienia tej kości należącej do niedźwiedzia jaskiniowego przez innego niedźwiedzia jaskiniowego. Badanie mikroskopowe nie wykazało śladów mikrorysów na powierzchni, które normalnie winny zostawić zęby zwierza manipulującego kością, natomiast uznano że końce kości były gryzione, co nie zostało jednak udowodnione badaniami, ale analogiami do innych "podobnych" przypadków. Wiele</span><span lang="PL" style="font-size: small;"> innych okoliczności wskazuje, że bardziej prawdopodobne jest, że otwory wykonał człowiek i że jest to instrument muzyczny. Nie ma niestety tutaj miejsca na rozwinięcie tego ciekawego tematu. Oto <a href="http://www.today.az/news/interesting/68009.html">zdjęcie</a> znalezionego fragmentu tego fletu.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWowTxfBWFsohi8Ug0_WT8J3eIvH8Yw0m8oxaETOyR307bp6L5g3ZoKO79QLHKfIgrab92cgQ_tdA9Tl-tm0qAqRDxRpLtP2dtxhLe7qAiQ-W7Cfssm2EeJnhJgEvFwsE8vK7o2smgt5Y/s1600/Divje+Babe.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiWowTxfBWFsohi8Ug0_WT8J3eIvH8Yw0m8oxaETOyR307bp6L5g3ZoKO79QLHKfIgrab92cgQ_tdA9Tl-tm0qAqRDxRpLtP2dtxhLe7qAiQ-W7Cfssm2EeJnhJgEvFwsE8vK7o2smgt5Y/s400/Divje+Babe.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Warto zauważyć, że żyjący od 2.5 miliona lat w rozproszeniu lub w małych grupach ludzie pierwotni przez długi okres swojej ewolucji, aż po górny paleolit, </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">nie byli w stanie </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">wymyśleć bardziej wyrafinowanych i skutecznych narzędzi, niż tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pi%C4%99%C5%9Bciak">pięściak</a> i kamienne odłupki, którymi m.in. zbroili włócznie (zbrojone także ostrzami kościanymi). Przełom w rozwoju cywilizacyjnym człowieka nastąpił stosunkowo późno, bowiem w schyłkowym okresie istnienia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Neandertalczyk">neandertalczyka</a> (<i>homo sapiens neanderthalensis</i>), przez pojawienie się człowieka anatomicznie nam współczesnego (<a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Homo_sapiens"><i>homo sapiens sapiens</i></a>), którego najstarsze szczątki odkryto w schronieniu skalnym zwanym <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Homo_sapiens_fossilis">Cro-Magnon</a> (Departament Dordogne). </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Począwszy od około 40.000 BP i na terenach pomiędzy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pireneje">Pierenejami</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Masyw_Centralny">Masywem Centralnym</a>, </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">kiedy polując na zwierzęta stadne osiągnął wyższe umiejętności współżycia i </span><span style="font-size: small;">współdziałania w większych grupach, kiedy zbudował silniejsze więzi społeczne, dopiero wtedy był w stanie dokonać olbrzymiego postępu w rozwoju narzędzi i technik polowań. Antropolodzy nazwali ten proces <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dual_inheritance_theory#Social_learning_and_cumulative_cultural_evolution">kumulatywn</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dual_inheritance_theory#Social_learning_and_cumulative_cultural_evolution"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ą</span> ewolucj<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ą</span> kulturow</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dual_inheritance_theory#Social_learning_and_cumulative_cultural_evolution"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ą</span></a>. Interesuj<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ą</span>ce s<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ą</span> w tym wzgl<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ę</span>dzie badania kt<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ó</span>re prowadzi prof. <a href="https://asunews.asu.edu/20110310_hunter-gatherers">Kim Hill</a> z Uniwersytetu w Arizonie. W Polsce <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Psychologia_ewolucyjna">psychologi</a><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Psychologia_ewolucyjna">ą ewolucyjn</a><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Psychologia_ewolucyjna">ą</a>, nauką badającą mechanizmy psychologiczne kierujące ludzkimi zachowaniami w aspekcie ich ewolucyjnej adaptatywności zajmuje si<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ę</span> m. in. prof. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Paw%C5%82owski">Bogus</a><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Paw%C5%82owski"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ł</span>aw Paw</a><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_Paw%C5%82owski"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ł</span>owski</a> z Uniwersytetu Wroc<span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">ł</span>awskiego.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifPFvFGkWXwwA2-shyphenhyphenmmoVJJpZbUHV_4YjcIlR5zq_OmUIcISggNjFju8jKRfd4FSOX6GjzvV2v7uNs8wcxrXtG89D8zQJ8jRZHbe7RQt5DwwWiRg9v4El8HfMhq_MKHPvc8hl-KlIzwA/s1600/evolutionary+psychology.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="295" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEifPFvFGkWXwwA2-shyphenhyphenmmoVJJpZbUHV_4YjcIlR5zq_OmUIcISggNjFju8jKRfd4FSOX6GjzvV2v7uNs8wcxrXtG89D8zQJ8jRZHbe7RQt5DwwWiRg9v4El8HfMhq_MKHPvc8hl-KlIzwA/s1600/evolutionary+psychology.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Powstały włócznie z precyzyjnie obrobionymi ostrzami kamiennymi, harpuny wykonane z poroża, ręczne wyrzutnie oszczepów, wreszcie <a href="http://www.polityka.pl/nauka/czlowiek/263588,1,cudo-z-kija.read">łuk i strzały</a> uzbrojone w precyzyjnie wykonane groty krzemienne i lotki z piór. Trzeba tutaj dodać, że równie stare (odpowiedniki tzw. kultury oryniackiej z około 40.000 BP, oraz młodszych kultur niżej wymienionych) są ślady <i>homo sapiens</i> i jego późniejsze <a href="http://donsmaps.com/kostenkivenus.html">dzieła artystyczne</a> z rejonu <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kostyonki,_Voronezh_Oblast">Kostenki</a> - Borszewo koło Woroneża w Rosji. Kompleks ten, położony na prawym brzegu Donu, obejmuje pozostałości ponad 20 budowanych z kości mamutów siedlisk ludzkich, z których najstarsze sięgają wieku 45 do 42 tysięcy lat temu. Na środkowo-azjatyckie pochodzenie europejskich kultur górnopaleolitycznych wskazywał już <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Gustav_Riek">Gustav Riek</a> w 1934 roku. Ostatnie wyniki badań archeologicznych wydają się coraz bardziej wskazywać, że kultura oryniacka, czasami w sposób "bezdyskusyjny" wiązana z cywilizacją typowo europejską, ma w istocie azjatyckie korzenie.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;">Oto widok na parów Kostenki (do XIX wieku miejscowość ta była pod nazwą Kostiensk, pochodzącą od licznie znajdowanych tam kości "słoni", jak je wcześniej oceniano), widziany od strony stanowisk archeologicznych K14 i K16; w głębi rzeka Don (fot. V. Gorodyanski 2006).</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge_P9nYfKGRLHmjiYnURiZPjvVcgVcbH3mOMZ5UCO9fsMnFyYhEcpW0ZJ0f7LcI85ddS9p0xjKTnY69RzrchhZ5VrJKRssU_3Vf2XrBFp60owwbmt5sRdB_K5YtKtoJPMf8rsNtToRzvQ/s1600/Kostenki+V.+Gorodnjanski+2006a.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="181" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEge_P9nYfKGRLHmjiYnURiZPjvVcgVcbH3mOMZ5UCO9fsMnFyYhEcpW0ZJ0f7LcI85ddS9p0xjKTnY69RzrchhZ5VrJKRssU_3Vf2XrBFp60owwbmt5sRdB_K5YtKtoJPMf8rsNtToRzvQ/s1600/Kostenki+V.+Gorodnjanski+2006a.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Wydaje się, że może to być pierwsze znane miejsce pobytu człowieka <i>homo sapiens</i> w Europie, poprzedzające nawet kultury, które zaczną się rodzić we Francji. Możliwe jest, że człowiek współczesny zaczął zasiedlać Europę ze swojej afrykańskiej kolebki jednocześnie w dwóch kierunkach: pierwszy przez Azję Mniejszą, zachodnią Gruzję - wgłąb rosyjskich stepów; drugi zaś kierunek to z Azji Mniejszej, wzdłuż północnych wybrzeży Morza Sródziemnego do Zatoki Baskijskiej. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Istnieją także hipotezy, że kompleks Kostenki został zasiedlony z kierunku bałkańskiego, a więc Bałkany byłyby pierwszą ziemią europejską zasiedloną przez <i>homo sapiens</i>. Takie stanowisko reprezentuje m. in. Paul Mellars, który opublikował w magazynie "Nature" (luty 2006) poniższą mapkę, obrazującą kierunki i okresy zasiedlania Europy przez człowieka współczesnego. Liczby reprezentują daty w tysiącach lat BP, ustalone w danych miejscach na podstawie najstarszych datowań znalezionych tam (czarne punkty) ostrzy włóczni wykonanych z poroża zwierząt <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jeleniowate">jeleniowatych</a>.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDb0XgfC8eJjahbyNFHX_gWTi3Den5XyNbptVb3vqmpLgFy93M0o-gtlkD2ebwUyKh7CRW6cBkAowAzy2v2cAHFQymt-a9rS2JewQdbmDQSyXOw00VbreEo18kMLotq5zLj78GcHe4Ap8/s1600/Aurignacian+ex+Nature+2006a.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhDb0XgfC8eJjahbyNFHX_gWTi3Den5XyNbptVb3vqmpLgFy93M0o-gtlkD2ebwUyKh7CRW6cBkAowAzy2v2cAHFQymt-a9rS2JewQdbmDQSyXOw00VbreEo18kMLotq5zLj78GcHe4Ap8/s1600/Aurignacian+ex+Nature+2006a.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Z braku wiarygodnych informacji z rejonu Kostenki autor przyjął, że najstarsze ślady człowieka pochodzą tam z okresu sprzed 41 tysięcy lat. Jego drugie, niepotwierdzone materiałem archeologicznym założenie, że człowiek przybył tam z Bałkan wydaje się również mało wiarygodne. Należy bowiem pamiętać, że człowiek tego okresu trzymał się terenów górzystych i wyżynnych, z licznymi zadaszeniami skalnymi i jaskiniami oraz z możliwością obserwacji dużych przestrzeni w okolicach tras migrujących zwierząt, a unikał jako miejsca zasiedlenia przestrzeni zupełnie nizinnych.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf7yB40fIzeiexz5Uf2BkwGbmnwkJXH-bW0WyRxwtLrbznnf8yC7hPyC2zI2Q2qWqmrJ7K5gdSKhMJkgCNxw2ZmmBELKl0mzdMW2iOaSrBVpQk2HF0CT3lEVYil-oV9MraW91V_fikJVQ/s1600/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2.jpg" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhf7yB40fIzeiexz5Uf2BkwGbmnwkJXH-bW0WyRxwtLrbznnf8yC7hPyC2zI2Q2qWqmrJ7K5gdSKhMJkgCNxw2ZmmBELKl0mzdMW2iOaSrBVpQk2HF0CT3lEVYil-oV9MraW91V_fikJVQ/s1600/%D0%98%D0%B2%D0%B0%D0%BD_%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D1%91%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%B2.jpg" width="216" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Pozwoliłem sobie w związku z tym powyższą mapę skorygować w ten sposób, że kierunek bałkański zaopatrzyłem znakiem zapytania, wiek artefaktów z rejonu Kostenki określiłem jako plus 41.000 lat BP oraz zakreśliłem "górzysty" kierunek dotarcia człowieka do rejonu Kostenki, to jest z ziem dzisiejszego Izraela i Libanu, przez góry Antytaurus, w kierunku źródeł Eufratu, poprzez góry Kaukaz, przez Doniecki Grzbiet (Donetskii Ryazh) na Wyżynę<span lang="FR-LU"> Ś</span>rodkoworosyjską, na której znajdują się m.in. stanowiska archeologiczne <a href="http://kostenki-museum.ru/nauchnye-issledovaniya/istoriya-arxeologicheskix-issledovanij">Kostenki</a>. Pierwsze z nich odkrył w 1879 roku Iwan S. Poliakow (1845-1887), na zdjęciu obok. W 1895 roku antropolog francuski <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Sigismond_Zaborowski-Moindron">Sigismond Zaborowski</a> potwierdzał istnienie w tym rejonie najstarszych znanych wówczas śladów pobytu człowieka współczesnego w Europie (330 narzędzi krzemiennych, pozostałości siedlisk ludzkich i resztki 18 mamutów).</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Drugim kierunkiem migracyjnym <i>homo sapiens</i> w Europie, jak już wspomniałem, był szlak od Bałkan, przez Karpaty, Alpy do Pirenejów, w rejon dzisiejszego Kraju Basków. Oryginalność genetyczna i językowa dzisiejszych <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Baskowie">Basków</a> potwierdzona została badaniami genetycznymi, wskazującymi na paleolityczne korzenie niektórych tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Marker_genetyczny">markerów genetycznych</a> tej ludności. Baskowie, obok ludów pierwotnych zamieszkujących Fennoskandię (Lapończycy), mogą być jedynymi genetycznymi spadkobiercami późnopaleolitycznych Europejczyków.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:HyphenationZone>21</w:HyphenationZone>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>FR-BE</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><span lang="LB-LU" style="font-size: small;">Badania genetyczne sugerują
jednak, iż człowiek współczesny (tak zwane <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Haplogrupa">haplogrupy</a> <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Haplogrupa_R1a1_%28Y-DNA%29">R1a</a> i <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Haplogroup_R1b_%28Y-DNA%29">R1b</a>), a być może tylko neandertalczyk, przybył
do Europy nie najkrótszą drogą, przez Cieśninę Gibraltarską lub przez
Bliski Wschód, ale jak wskazuje to poniższa mapa (źródło:</span><span lang="FR" style="font-size: small;"><a href="http://homepage.eircom.net/~thetierneyclan/Y-DNA%20Project.htm"><span lang="PL"> Tierney Y-DNA Project</span></a></span><span lang="PL" style="font-size: small;">), </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small;">drogą całkiem okrężną - przez środkową Azję, do
wschodniej i środkowej Europy, aby dojść do wybrzeży Atlantyku.</span><span lang="PL" style="font-size: small;"> </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="PL" style="font-size: small;">Mogłoby to oznaczać, że kompleks
osiedleńczy Kostenki-Borszewo poprzedzony był innymi, położonymi na wschód od
niego siedliskami, powstałymi wcześniej niż 50-45.000 lat temu, na razie jeszcze nie
odkrytymi. Przy tej hipotezie poprzedziły one zasiedlenie Europy środkowej, a następnie
zachodniej. Zasiedlenie Europy środkowej (w tym Pomorza), od około 40-35.000 lat temu,
musiało być relatywnie krótkotrwałe, z powodu postępującego ochładzania się
klimatu, zakończonego ostatnim zlodowaceniem. Hipotezy te muszą jednak poczekać
na dalsze postępy nie tylko w archeologii, aby zostały odrzucone lub przyjęte
jako fakty.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="PL" style="font-size: small;"><span lang="PL" style="font-size: small;">Już dzisiaj </span></span><span lang="PL" style="font-size: small;"><span lang="PL" style="font-size: small;">wyniki badań prowadzonych przez <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Max_Planck_Institute_for_Evolutionary_Anthropology">Instytut Antropologii Ewolucyjnej</a>
Maxa Plancka w Lipsku sugerują, że człowiek mógł przybyć do Europy poprzez Cieśninę Gibraltarską (z terenów dolnego Nilu, wzdłuż wybrzeża śródziemnomorskiego). Prowadzone tam badania materiału genetycznego pochodzących sprzed 300 tysięcy lat szczątków ludzkich znalezionych </span></span><span lang="PL" style="font-size: small;"><span lang="PL" style="font-size: small;">w Jaskini Sima de los Huesos w <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Atapuerca_%28site_pr%C3%A9historique%29">Atapuerca</a> (północna Hiszpania) z dużo młodszymi (sprzed 40 tysięcy lat) szczątkami z </span></span><span lang="PL" style="font-size: small;"><span lang="PL" style="font-size: small;"> <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Hominid%C3%A9_de_Denisova">Jaskini Denisowa</a> (Denisowej) w górach Ałtaj, wskazują na ich wzajemne podobieństwo genetyczne bliższe, niż ludzi z Atapuerca ze współczesnym im protoneandertalczykiem, do którego ich dotychczas, chyba mylnie, nauka zaliczała (rodzaj <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Homo_heidelbergensis"><i>homo heidelbergensis</i></a>). </span></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; line-height: normal;">
<!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>LB-LU</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:LatentStyles DefLockedState="false" DefUnhideWhenUsed="true"
DefSemiHidden="true" DefQFormat="false" DefPriority="99"
LatentStyleCount="267">
<w:LsdException Locked="false" Priority="0" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Normal"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="heading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="9" QFormat="true" Name="heading 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 7"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 8"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" Name="toc 9"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="35" QFormat="true" Name="caption"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="10" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" Name="Default Paragraph Font"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="11" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtitle"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="22" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Strong"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="20" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="59" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Table Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Placeholder Text"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="1" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="No Spacing"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" UnhideWhenUsed="false" Name="Revision"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="34" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="List Paragraph"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="29" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="30" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Quote"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 1"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 2"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 3"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 4"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 5"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="60" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="61" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="62" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Light Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="63" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="64" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Shading 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="65" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="66" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium List 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="67" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 1 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="68" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 2 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="69" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Medium Grid 3 Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="70" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Dark List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="71" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Shading Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="72" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful List Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="73" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" Name="Colorful Grid Accent 6"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="19" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="21" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Emphasis"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="31" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Subtle Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="32" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Intense Reference"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="33" SemiHidden="false"
UnhideWhenUsed="false" QFormat="true" Name="Book Title"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="37" Name="Bibliography"/>
<w:LsdException Locked="false" Priority="39" QFormat="true" Name="TOC Heading"/>
</w:LatentStyles>
</xml><![endif]--><!--[if gte mso 10]>
<style>
/* Style Definitions */
table.MsoNormalTable
{mso-style-name:"Table Normal";
mso-tstyle-rowband-size:0;
mso-tstyle-colband-size:0;
mso-style-noshow:yes;
mso-style-priority:99;
mso-style-parent:"";
mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt;
mso-para-margin-top:0cm;
mso-para-margin-right:0cm;
mso-para-margin-bottom:10.0pt;
mso-para-margin-left:0cm;
line-height:115%;
mso-pagination:widow-orphan;
font-size:11.0pt;
font-family:"Calibri","sans-serif";
mso-ascii-font-family:Calibri;
mso-ascii-theme-font:minor-latin;
mso-hansi-font-family:Calibri;
mso-hansi-theme-font:minor-latin;
mso-fareast-language:EN-US;}
</style>
<![endif]-->
</div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; line-height: normal;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUxnbQaQHd8Gbh5gObjnOa-Gc1uwqARyiV_fsZOfat10ODgCFHFme6SbFhopytnqTmuGUJxzxXF8-bkkKaPiCWQvRTcbRTqmHgeRXRqJ7Et5P_skePOZl5pGoq6-lZxMu_c5tadzsoLIk/s1600/Haplogroup+routes.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="298" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUxnbQaQHd8Gbh5gObjnOa-Gc1uwqARyiV_fsZOfat10ODgCFHFme6SbFhopytnqTmuGUJxzxXF8-bkkKaPiCWQvRTcbRTqmHgeRXRqJ7Et5P_skePOZl5pGoq6-lZxMu_c5tadzsoLIk/s400/Haplogroup+routes.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Wracając do ewolucji kultury materialnej paleolitycznego Europejczyka, wynalazł on około 20.000 BP </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">wykonaną z kości, </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">igłę do szycia. Dzięki temu mógł on zszywać (nicią były ścięgna zwierzęce, cienkie pasma skóry, ludzkie skręcane włosy z głowy i brody) ze skóry i futer cieplejszą, lepiej dopasowaną odzież, buty i okrycia głowy. Ten jeden z największych w okresie paleolitu wynalazków ułatwił człowiekowi opuszczenie jaskiń i podążanie za zwierzętami ku północy i wschodowi kontynentu europejskiego, w rejony surowszego klimatu.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"><!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>LB-LU</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:EnableOpenTypeKerning/>
<w:DontFlipMirrorIndents/>
<w:OverrideTableStyleHps/>
</w:Compatibility>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--></span><span style="font-size: small;">Wcześniej odzienie ze skór było bardziej prymitywne, w formie <span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">kawałków skór, </span><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">powiązanych ścięgnami zwierzęcymi i włóknami roślinnymi, przenizanymi przez zrobione w skórach otwory. Był to etap prowadzący nie tylko do wynalezienia igły, ale - kilkanaście tysięcy lat wcześniej, sznurka i liny. W 2009 roku archeolodzy gruzińscy odkryli w <a href="http://anthropology.net/2009/09/11/flax-fibres-dated-to-34000-years-bp-found-at-dzudzuana-cave-georgia/">jaskini Dzudzuana</a> (zdjęcie: </span><cite>© Science/AAAS)</cite><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> kolorowane resztki skręconych włókien lnu, z których najstarsze datowane są na około 36.000 BP. Naukowcy ci ocenili, że są to resztki najstarszych na świecie tkanin. </span><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">Opinia ta budzi jednak wątpliwości, jeżeli się zważy że znaleziono w istocie tylko włókna, a nie kawałek materialu. Mogłyby być to raczej resztki szpagatu, używanego do wiązania. </span><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">Jaskinia ta, a właściwie cała zachodnia <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Prehistoric_Georgia">Gruzja</a> (dolina rzek Rioni i Kvirila) reprezentuje bez wątpienia jedno z pierwszych skupisk ludzkich w okresie górnego paleolitu. Tereny te były zasiedlane już dużo wcześniej, od około 1.8 milionów lat temu, leżały </span><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">bowiem </span><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">na jednej z głównych tras migracji człowieka pierwotnego z Afryki do Europy i Azji. </span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEginfvtUTBxWiKoUiw4sUYHlFWAIAJ_UpdWXYIUx5s3auXpCFQhuedSPprwI0odygxi_mOCw0HTUxFUXWDgCJRhEOZq70SD8Z6eVZJnsENhSHQpAQPTiZuXgxe0y1tmTkDUiv4Fwk_NHMs/s1600/Dzudzuana+Cave,+Georgia.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEginfvtUTBxWiKoUiw4sUYHlFWAIAJ_UpdWXYIUx5s3auXpCFQhuedSPprwI0odygxi_mOCw0HTUxFUXWDgCJRhEOZq70SD8Z6eVZJnsENhSHQpAQPTiZuXgxe0y1tmTkDUiv4Fwk_NHMs/s400/Dzudzuana+Cave,+Georgia.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Wypada tutaj wspomnieć jeszcze o jednym ważnym centrum górnopaleolitycznej cywilizacji w Europie jakim były </span><span style="font-size: small;"><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Doln%C3%AD_V%C4%9Bstonice_%28stanowisko_archeologiczne%29">Dolní Věstonice</a><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;"> na Morawach, której podstawą egzystencji nie były renifery ale mamuty. Obok powszechnie znanej figurki "<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Venus_figurines">Wenus</a>" mniej osob wie, że stamtąd pochodzi najstarszy (około 30.000 BP) w Europie dowód wykorzystania przez człowieka włókien roślinnych (prawdopodobnie była to <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pokrzywa_zwyczajna">pokrzywa</a>). Pierwsze sznurki i nici pochodzenia roślinnego w naszej strefie klimatycznej wykonanywane były także ze skręcanych włókien <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Powojnik">powojnika</a> (<i>Clematis</i>), <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wiciokrzew">wiciokrzewu</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Trzcina">trzciny</a> jeziornej. Łączenie roślinnymi włóknami wyprawionych skór jako pierwotnego okrycia znali już zapewne neandertalczycy, zamieszkujący Europę od około 230 tysięcy lat temu, do czasu ich wyginięcia w wyniku konkurencji cywilizacyjnej z człowiekiem współczesnym, a w pewnej części "wchłonięcia", czyli rasowego wymieszania się z homo sapiens w okresie około 40-30 tysięcy lat temu. Jednoznacznym potwierdzeniem ewolucji człowieka współczesnego po genetycznym wymieszaniu z neandertalczykiem są szczątki ludzkie znalezione w jaskini <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pe%C8%99tera_cu_Oase">Pestera cu Oase</a> w Rumunii, pochodzące sprzed 37.800 lat. Oto zrekonstruowany profil pierwotnego mieszkańca Europy [foto: Joe McNally, National Geographic].</span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbnF2rZLQs3-UkTtqBcFktJi2zpTJH2kubJkRSC9XZ7EbXzdmzVQZg_f5E2aD3O64bHqsiSTtlTnPQG3AP7R7DJ4yQKJX6vORLWZh6hX3V2vRiRtjFBcoS3ydk-Cp6XsVjL1nMREFDon4/s1600/Neanderthaler+und+Homo+sapiens+ex+Joe+McNally+NG.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhbnF2rZLQs3-UkTtqBcFktJi2zpTJH2kubJkRSC9XZ7EbXzdmzVQZg_f5E2aD3O64bHqsiSTtlTnPQG3AP7R7DJ4yQKJX6vORLWZh6hX3V2vRiRtjFBcoS3ydk-Cp6XsVjL1nMREFDon4/s1600/Neanderthaler+und+Homo+sapiens+ex+Joe+McNally+NG.jpg" width="281" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Odkryta przez człowieka prawidłowość, że skręcane włókna są o wiele mocniejsze, niż proste, pomoże mu "wkrótce" zdobyć umiejętność wyrabiania <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Prz%C4%99dza">przędzy</a> z włókien <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Len_zwyczajny">lnu</a>, dzięki której powstały "prawdziwe" nici. Wykorzystywano je na początku do szycia, wiązania i mocowania, aby - wykorzystując znaną już wcześniej zasadę plecienia z wikliny i trzciny koszy, worków i mat, dojść do idei stworzenia "sztucznego" (w odróżnieniu od skór) materiału okryciowego, jakim stała się tkanina. Ale ta powstała już po epoce paleolitu. Wynaleziona po drodze od igły do nici przędza pomoże człowiekowi w przyszłości oswoić pierwsze, obok psa, zwierzę jakim była <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Owca_domowa">owca</a> (10.600 BP w Kurdystanie); najpierw dla jej mięsa, mleka i skór, później dla jej wełny, z której wyrabiano przędzę i tkaniny. Ale to już znowu poza interesującą nas tutaj epoką paleolitu. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Z opisanej wyżej perspektywy należy być może uznać, przynajmniej do czasu aż przyszłe odkrycia archeologiczne wniosek ten podważą (w końcu pochodzący z Afryki człowiek współczesny zasiedlił najpierw Europę i Azję, a 50 tysięcy lat temu dotarł do Australii i Polinezji) obszar od Pirenejów aż po północne krańce Masywu Centralnego stał się u progu górnego paleolitu (38.000 BP) kolebką cywilizacji </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">nie tylko </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">w skali Europy, ale i dla całego świata. Tą część Europy można uznać za pierwszy w historii ludzkich cywilizacji "<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BByzny_P%C3%B3%C5%82ksi%C4%99%C5%BCyc">żyzny półksiężyc</a>" (w odwróconym kształcie). U swego schyłku poprzedził on powstanie wielkiej cywilizacji na Bliskim Wschodzie. Tak jak we francusko-hiszpańskim "półksiężycu baskijskim" (zwanym również "rogiem akwitańsko-kantabryjskim") dla zrodzonej tam paleolitycznej cywilizacji ludów łowieckich "żyznością" była stabilna przez kilka tysięcy lat obfitość zwierząt, tak na terenach "bliskowschodniego półksiężyca", żyzność ziemi zrodziła pierwszych na świecie neolitycznych rolników i rzemieślników. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Na marginesie wypada dodać, że dopiero od powstania nowej gałęzi naukowej, jaką jest biogeochemia, której założycielem był <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Ivanovich_Vernadsky">Wladimir Wernadski</a>, człowiek zaczął w pełni rozumieć zależności decydujące o równowadze środowiska przyrodniczego, w tym zwłaszcza rolę obiegu węgla w przyrodzie (tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Carbon_cycle">cykl węglowy</a>) i jego decydującego znaczenia na zmiany klimatyczne. Niszczenie gleb, które gromadzą w sobie główne zasoby węgla na ziemi i które warunkują utrzymanie się warstw wodonośnych, prowokowało klęski głodu i choroby, będące praprzyczyną upadku wielu starych cywilizacji.</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Prowadzona od czasów <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Natufian_culture">kultury natofijskiej</a> przed 13 tysiącami lat (najstarsza kultura rolna na świecie) uprawa ziemi w regionie Lewantu, w kolejnych tysiącleciach przybrała charakter przyrodniczo rabunkowy, doprowadzając jeszcze w biblijnych czasach "mlekiem i miodem płynąca" </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">ziemię </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">do pustynnej degradacji.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Przybliżony zasięg </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">"półksiężyca baskijskiego" (fakt, że ma on bardziej kształt stopy) </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">przedstawiony jest na poniższej mapie.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkt85oqdAwPGbpAm6Bzb5pPNBu3t1Gx0G2PetLIvstFL0FOZ1IGah-Px0NNZH470PQ4bQLlIxtgUEa1Y0O-4dDxM6rOaIgGxkqW0ZiD8mysyeUcoDpJc3dcyOebc4meByRhdXEOFCoKgQ/s1600/Croissant+basque+1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="195" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgkt85oqdAwPGbpAm6Bzb5pPNBu3t1Gx0G2PetLIvstFL0FOZ1IGah-Px0NNZH470PQ4bQLlIxtgUEa1Y0O-4dDxM6rOaIgGxkqW0ZiD8mysyeUcoDpJc3dcyOebc4meByRhdXEOFCoKgQ/s400/Croissant+basque+1.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Stała obfitość zwierzyny i wielopokoleniowa stabilność miejsca zamieszkania </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"> </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">przeobraziła prawdopodobnie te rejony w najbardziej zaludnioną część Europy</span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"> w okresie górnego paleolitu</span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">. Wzajemne oddziaływanie na siebie ludzi, żyjących przez pokolenia w obrębie tych samych, licznych grup myśliwsko-zbierackich, sprzyjała rozwojowi więzi rodzinnych i społecznych, wzbogacaniu umiejętności komunikacji i współpracy w polowaniach, w obronie siedlisk, w wychowaniu dzieci, we wspólnych zabawach, w rytuałach religijnych, wreszcie w indywidualnym rozwoju cywilizacyjnym człowieka. Wyobrażenia artystyczne pozostawione na przedmiotach użytkowych i kultowych, a także na ścianach jaskiń w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lascaux_%28Akwitania%29">Lascaux</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Altamira">Altamira</a> i innych wzbudzają dzisiaj podziw wobec wyrafinowanej sztuki człowieka paleolitu.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Wszystkie powstające w rejonie </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"><span lang="LB-LU" style="line-height: 115%;">"półksiężyca baskijskiego"</span> w okresie od 40.000 BP do 10.000 BP <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura">kultury</a> nazwane zostały kulturami reniferowymi, bowiem egzystencja człowieka opierała się tamże przede wszystkim na tym zwierzęciu (szacuje się, że jego mięso stanowiło około 80 procent diety). W trzech pozostałych głównych rejonach kultur górnopaleolitycznych: Ardeny - Hunsrück, Morawy i Kostenki - Borszewo w diecie tamtych ludów dominowały mamuty. Kultury pierwotne powstały więc w większych i stabilnych terytorialnie przez dziesiątki pokoleń (w rejonach "półksiężyca baskijskiego" i Kostenki - Borszewo przez okres około 20 tysięcy lat) społecznościach i wyrażały one zbiorowe doświadczenie, wyobrażenia i idee tych społeczności, które dzisiaj archeolodzy, w oparciu o zachowane głównie zabytki z kamienia, w sposób uproszczony sprowadzają do zmieniajacej się techniki wyrobu narzędzi kamiennych. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Były to kolejno kultury: <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_oryniacka">oryniacka</a> (Aurignacien), grawecka (<a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Gravettien">Gravettien</a>), solutrejska (<a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Solutr%C3%A9en">Solutréen</a>) i magdaleńska (<a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Magdal%C3%A9nien">Magdalénien</a>). Z upływem czasu osiągniecia tych kultur rozchodziły się po wielu obszarach Europy, prawdopodobnie zgodnie z kierunkami migracji ludów z tego paleolitycznego centrum Europy, zapewne w ślad za przesuwającymi się wraz ze zmianą klimatu ekosystemami, w których żyły mamuty, renifery i bizony. W ciągu tysiącleci wpływy cywilizacyjne tego centrum dotarły aż po góry Ural, w lokalnych, przetworzonych już formach kulturowych.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Czas, drogi i cierpliwy Czytelniku, wyruszyć w podróż na Pomorze ;-) Posłużę się w tym celu doskonałą wizualnie mapą, nakreśloną w</span><span style="font-size: small;"> <span lang="PL"><a href="http://www.zbsa.eu/">Zentrum für Baltische und Skandinavische Archäologie</a> w Schleswig, w którego pracach badawczych uczestniczą kraje nadbałtyckie. Na oryginalnej mapie autorzy zaznaczyli 6 wybranych miejsc archeologicznych, reprezentujących kulturę <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ahrensburg_culture">ahrensburską</a> oraz związane z nią ostrza wydłużone (liściaki) i szczątki zwierząt ze śladami obróbki przez człowieka. W oparciu o te dane wyjsciowe pozwoliłem sobie nanieść dodatkowe informacje, związane z tematem niniejszego artykułu, do których powrócę poniżej.</span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuXsupSHkb6MEXtS4tPGspDNzH822l_qq9foIPRwQL4F8KpgOhOC3iF0-JnWQ-plUdMxGGgpqkpOwxF5Up9B50ahBZvKUkxpD3LhdHcljfBBJqY75MckHx1a-keO0Y6M2UHtFy_2QtrIY/s1600/Ahrensburgian+Grimm+&+Weber+2011+Magdalenian+reindeers.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="273" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuXsupSHkb6MEXtS4tPGspDNzH822l_qq9foIPRwQL4F8KpgOhOC3iF0-JnWQ-plUdMxGGgpqkpOwxF5Up9B50ahBZvKUkxpD3LhdHcljfBBJqY75MckHx1a-keO0Y6M2UHtFy_2QtrIY/s400/Ahrensburgian+Grimm+&+Weber+2011+Magdalenian+reindeers.jpg" width="400" /></a></span></div>
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Tutaj zaznaczę tylko, że zaproponowane wyżej hipotetyczne główne trasy migracji sezonowej reniferów dotyczą okresu przed powstaniem Morza Yoldia, czyli przed 10.300 BP (położenie Lądolodu Skandynawskiego było znaczniej bardziej na północ, niż to przedstawia powyższa mapa). Białe strzałki wskazują na pierwotne kierunki rozchodzenia się późnopaleolitycznych kultur z </span><span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">"rogu akwitańsko-kantabryjskiego", przez Basen Paryski oraz dolinami Rodanu, Saony i Renu, w kierunku północno-wschodnim, oraz wtórne - w obrębie Niżu Srodkowoeuropejskiego. </span><br />
<br />
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Rekolonizacja przez człowieka terenów Polski po ostatnim zlodowaceniu rozpoczęła się około 15.200-15.000 BP z kierunku Bramy Morawskiej, a najstarsze, wiarygodnie datowane zabytki (kultura magdaleńska) pochodzą z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Jaskinia_Maszycka">Jaskini Maszyckiej</a> (na zdjęciu poniżej, źródło: Ojcowski Park Narodowy).</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyAMQZWfJusVTaNJhO5wCCkzg3AGwrPO9rjuJbDmQ6qhzNVM0JUXLCweOBWzN-PW6HNNSsgVSQRBrfC-XIhb0PRo31qF2EMulGVPvnKWnK_TK3PGsq_drmNMLN3wxJwYNT7C6uKrHcrVw/s1600/Jaskinia+Maszycka.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyAMQZWfJusVTaNJhO5wCCkzg3AGwrPO9rjuJbDmQ6qhzNVM0JUXLCweOBWzN-PW6HNNSsgVSQRBrfC-XIhb0PRo31qF2EMulGVPvnKWnK_TK3PGsq_drmNMLN3wxJwYNT7C6uKrHcrVw/s1600/Jaskinia+Maszycka.jpg" width="400" /></a></div>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Stada reniferów w trakcie migrowania poruszają się bardzo szybko, w chwilach zagrożenia nawet do 60 km na godzinę. Człowiek ni</span><span lang="PL" style="font-size: small;">e b</span><span lang="PL" style="font-size: small;">ył w stanie za nimi podążać. Polował więc zwykle w wąskich dolinach i w utartych miejscach przepływania zwierząt przez rzeki, ale również w miejscach ich letniego pobytu i żerowania, w okresie rodzenia i wychowywania młodych. Takim rejonem docelowym dla stad zimujących w północnej Jutlandii były tereny bezpośrednio za pasem morenowym <a href="http://www.google.lu/imgres?um=1&hl=fr&client=firefox-a&sa=N&rls=org.mozilla:fr:official&biw=1376&bih=627&tbm=isch&tbnid=Rc9h_2B-g0vGBM:&imgrefurl=http://www.wiking.edu.pl/article.php%3Fid%3D285&docid=iBWrxfdyCAvdqM&imgurl=http://www.wiking.edu.pl/upload/geografia/images/zasiegi_zlodowacen.gif&w=300&h=286&ei=kWChT7TMAtCd-wbyzqWjBw&zoom=1&iact=hc&vpx=606&vpy=29&dur=506&hovh=219&hovw=230&tx=113&ty=113&sig=112978195475254788134&page=1&tbnh=135&tbnw=141&start=0&ndsp=21&ved=1t:429,r:3,s:0,i:71">fazy zlodowacenia Leszno</a> (zlodowacenie Wisły lub północnopolskie), od którego zaczynały się starsze gleby <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Less">lessowe</a>, o bogatszej wegetacji roślinnej. Szlakiem migracyjnym reniferów z Danii posuwały się wpływy kultury hamburskiej </span><span lang="PL" style="font-size: small;">do południowej Wielkopolski i </span><span lang="PL" style="font-size: small;">na Dolny Sląsk. </span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Zanim powiemy o kulturze ahrensburskiej, do której wstępnie archeolodzy przypisują przynależność krzemiennego grotu z Buniewic, podążmy drogami z południowej Francji, jakimi posuwały się z wolna grupy myśliwsko-zbierackie, w miarę ustępowania lodowców i przesuwania się pasa tundry parkowej na północ i wschód. Zrozumiałe jest, że zmiany klimatyczne, oceniane z perspektywy historii ziemi mogą być czasami oceniane jako gwałtowne, to jednak w skali życia poszczególnych ludzkich pokoleń są to przeobrażenia ewolucyjne, do których człowiek miał zawsze czas się dostosować i wykorzystać na swoją korzyść. Nakreślone na mapie białymi liniami kierunki migracji ludzi, ich kultur i idei oznaczają procesy rozłożone na setki, a nawet na tysiące lat. </span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Nie uwzględniłem rozchodzenia się kultur z Nadłabia w kierunku zachodnim (dzisiejsza Holandia i zatopiony <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Doggerland">Doggerland</a>). Niektórzy badacze uważają, że Doggerland mógł być jednym z centrów aktywności człowieka na kontynencie europejskim w okresie mezolitu. Oto mapa tej "europejskiej Atlantydy" z ostatnich tysiącleci przed zatopieniem (źródło: waughfamily.ca).</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8T13rLgkVjv4gFbuhPwlbTW8vr4sCgGGu4k78D2xEWJ1Z_3xA_y9xarjU3GNUtKetA2F2-TDUAFC6eYg6hLX1ZUqOm1BfSfv11oPbprmBbkLbgsK9Ur19Yt_vzWK-Ihl0IvKfAmd5Ru4/s1600/Map_DoggerlandLg.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="365" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh8T13rLgkVjv4gFbuhPwlbTW8vr4sCgGGu4k78D2xEWJ1Z_3xA_y9xarjU3GNUtKetA2F2-TDUAFC6eYg6hLX1ZUqOm1BfSfv11oPbprmBbkLbgsK9Ur19Yt_vzWK-Ihl0IvKfAmd5Ru4/s400/Map_DoggerlandLg.jpg" width="400" /></a></span></div>
<span lang="PL" style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Jeszcze w okresie do około 6 tysięcy lat temu uwolniony wcześniej przez lądolód skandynawski stały ląd, którym są dzisiaj zatopione tereny przybrzeżne między Anglią a kontynentem od Francji po Danię oraz pomiędzy Irlandią a Walią i Anglią pokryty </span><span lang="PL" style="font-size: small;">był </span><span lang="PL" style="font-size: small;">intensywną wegetacją roślinną, gwarantującą obfitość zwierzyny łownej, sprzyjającej obecności człowieka. Fragment wczesnoholoceńskiego lasu (dęby i sosny) odsłonięty został między miejscowościami Borth i Ynyslas u wybrzeży Walii, foto: Keith Morris/LNP.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwrEm_2l4AM7hwxfvbitzQC5AcqzfSf7GKhArWjbSi6mqal1PO7x9nB4mrINfTAt-ITjSnlDP_g_fBWhJtzEkx44jqvUiS3IYFScnHZQDVCOzgVGlvr4JkJx56tAAiFmMT42NNUMQ6dF0/s1600/Keith+Morris.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwrEm_2l4AM7hwxfvbitzQC5AcqzfSf7GKhArWjbSi6mqal1PO7x9nB4mrINfTAt-ITjSnlDP_g_fBWhJtzEkx44jqvUiS3IYFScnHZQDVCOzgVGlvr4JkJx56tAAiFmMT42NNUMQ6dF0/s1600/Keith+Morris.jpg" width="400" /></a></div>
<span lang="PL" style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="PL" style="font-size: small;">Zrozumiałe jest także, że jak w przypadku innych wielkich ruchów migracyjnych w historii ludzkości, wywołanych przyczynami o charakterze ewolucyjnym (jak właśnie zmiany klimatyczne), a nie katastrofalnym (jak klęski żywiołowe, wojny, epidemie), część ludności, może nawet większość, pozostawała na geograficznie tych samych terenach, jak ich przodkowie, wybierając trud adaptowania się do nowych warunków życia na swoim miejscu, raczej niż trud przemieszczania się w nowe, odległe miejsca, w "pogoni" za umykającym ich starym środowiskiem życia, do którego byli przyzwyczajeni. </span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Ze względów praktycznych zmuszony jestem opuścić francuską Akwitanię i Owernię sprzed 20 tysięcy lat, aby przybyć siedem tysięcy lat później nad wschodni brzeg Łaby w okolice dzisiejszego Hamburga, gdzie żyły już zupełnie inne grupy ludności myśliwsko-zbierackiej, jednakże kontynuujące, na sposob dostosowany do lokalnych warunkow, tradycje ostatniej wielkiej kultury epoki paleolitycznej, jaką była <a href="http://www.anthropark.wz.cz/magdal.htm">kultura magdaleńska</a>, zrodzona w dalekiej Akwitanii. Grupy myśliwskie na Niżu Niemieckim, obejmującym także tereny zalane dziś przez Morze Północne, reprezentujące najpierw kulturę <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hamburg_culture">hamburska</a>, później przekształconą we wspomnianą na początku artykułu kulturę <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_Bromme-Lyngby">Bromme - Lyngby</a>, a następnie w kulturę ahrensburską, wyróżniali się (zwłaszcza ta ostatnia) wielkimi umiejętnościami polowania na renifery i inne zwierzęta (w tym ptaki) za pomocą łuków. Ludność tych zespołów kulturowych, zwanych kulturami liściakowymi (od formy krzemiennego grotu), zamieszkiwała strefę pośrednią między tundrą i luźnymi lasami brzozowo-sosnowymi, polując na renifera i inne zwierzęta żyjące na otwartych przestrzeniach (dzikie konie, żubry stepowe, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Suhak">sajgi</a>, zające, ptactwo wodne i ryby), a także na zwierzynę leśną (jelenie, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tur">tury</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82uszec">głuszce</a>). Oto dwa rysunki, dobrze oddające charakter tej popularnej wśród paleolitycznych ludów północnej Europy techniki łowczej.</span><br />
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPfE9AfcOhT7haNWo1fkOAnmQ4b24_Hkh9VJyS_AAa8Xe7C0fGQW1lDoYzwHYoUPwx6sS2tuL9iETQZpBbEl8PQaqOWm-XUMUYpc6eucL-DYSW0aX5pKisiShL00a9aY-SZ1Vv0u-K8OY/s1600/No%C3%ABlla+W%C3%A9bert+et+ex+dbjv.org.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="241" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhPfE9AfcOhT7haNWo1fkOAnmQ4b24_Hkh9VJyS_AAa8Xe7C0fGQW1lDoYzwHYoUPwx6sS2tuL9iETQZpBbEl8PQaqOWm-XUMUYpc6eucL-DYSW0aX5pKisiShL00a9aY-SZ1Vv0u-K8OY/s400/No%C3%ABlla+W%C3%A9bert+et+ex+dbjv.org.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span lang="LB-LU" style="font-size: small; line-height: 115%;">Autorką pierwszej ilustracji jest <a href="http://www.fossiliraptor.be/viedeshommes4.htm">Noëlla Wébert</a>. Drugi rysunek pochodzi ze strony </span><span style="font-size: small;"><a href="http://dbjv.org/index2.html">Deutsche Bogenjagd Verband e.V.</a> Kultura hamburska obejmowała tereny od wschodniej Anglii (nie będącej jeszcze wyspą), aż po zachodnią Polskę. Kultury Bromme - Lyngby i ahrensburska sięgała drogą przez Pomorze swymi wpływami Litwy i Łotwy. Na bazie kultury magdaleńskiej, równolegle do kultury ahrensburskiej sięgajacej Wielkopolski, powstała we wschodniej Polsce kultura <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_%C5%9Bwiderska">świderska</a>. Obejmowała ona tereny od Mazowsza, wzdłuż pradoliny byłej rzeki Północnoeuropejskiej (o ktorej piszę w poprzednim artykule), aż po jej źródła na Wyżynie Wałdajskiej. W istocie wszystkie kultury z liściakami skupiały się wyłącznie wzdłuż pradoliny i w dorzeczu tej zaginionej paleorzeki - od jej źródeł aż po ujście do Atlantyku.</span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Powyższa scena z polowania wskazuje, że człowiekowi towarzyszyły <a href="http://www.rp.pl/artykul/208198.html">psy</a>. Polujące w grupach, zaczęły zbliżać się do człowieka około 30 tysięcy lat temu, korzystając z jego umiejętności tworzenia na mamuty, bizon i inne duże zwierzęta pułapek. Na początku konkurowały z człowiekiem o upolowaną przez niego zdobycz. W miarę oswajania się w trakcie polowań z wzajemną obecnością, człowiek zauważył że psy mogą ułatwiać osaczanie stad reniferów i bizonów. Z konkurenta wilki stawały się powoli partnerem człowieka, współpracującym z nim na odległość. Aby trzymać psy w swoim pobliżu człowiek zaczął je dokarmiać nawet poza okresem polowań. Z tego okresum dokładnie 31.700 BP (36.000 cal. BP) pochodzą najstarsze szczątki </span><span style="font-size: small;"><span style="font-size: small;">udomowionego wilka, czyli </span>już psa </span><span style="font-size: small;"><span style="font-size: small;">(<i>Canis lupus familiaris</i>)</span>, znalezione w <a href="http://www.naturalsciences.be/active/sciencenews/archive2011/goyet/index_html">jaskini Goyet</a>, Belgia. Nieco młodszym okazem (33.000 cal. BP) jest czaszka psa pochodząca z jaskini Razboinichya (Rozbójnicka) w górach Ałtaj.</span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Psy z okresu schyłkowego paleolitu swym kształtem najbardziej przypominają dzisiejszego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Husky_syberyjski">syberyjskiego husky</a> (fot. Katia Kuznyetsova). Wskazywałoby to, moim zdaniem, na ich ścisły związek z omawianymi tutaj kulturami reniferowymi, a zatem i na obecność psów wśród pomorskich plemion zbieracko-myśliwskich. U schyłku paleolitu Pomorze stało się terenem ucieczki reniferów (i kultur pierwotnych z nimi związanych) z zachodniej Europy na jej tereny północno-wschodnie (Finlandia, Karelia), a także dalej na Syberię.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8JGvl9N99q3cYj7B58ko-PQnnxYzHTyRo_mHE4bhsxXMZXd4CbPtgCKeU5KNITBVCTBO4ogyq9v5anPnTmXW-YczXv3XfH6EGO5at2tIEaoGqTYU8BgDMH8U6RUGGC2b9neYcjbnz94c/s1600/Kate+Kuznyetsova.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi8JGvl9N99q3cYj7B58ko-PQnnxYzHTyRo_mHE4bhsxXMZXd4CbPtgCKeU5KNITBVCTBO4ogyq9v5anPnTmXW-YczXv3XfH6EGO5at2tIEaoGqTYU8BgDMH8U6RUGGC2b9neYcjbnz94c/s400/Kate+Kuznyetsova.jpg" width="400" /></a></span></div>
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Około 15 tysięcy lat temu człowiek zaczął przemieszczać się ścieżkami używanymi przez psy, co zapewniało mu bezpieczeństwo przed nagłym atakiem innych zwierząt, które trzymały się z daleka od tych szlaków. Od tego też okresu rozpoczął się proces pierwszej stabilizacji siedlisk ludzkich w rejonach, w których psy towarzyszyły ludziom. Pies był prawdopodobnie także pierwszym dobrem - "majątkiem", od którego zaczęło się różnicowanie hierarchiczne i społeczne wśród egalitarnych dotąd plemion zbieracko-myśliwskich. Przypuszcza się, że powszechne udomowienie psa nastąpiło 10-11 tysięcy lat temu, z którego to okresu znajdowane są dowody rozmnażania się psów w obrębie ludzkich siedlisk. </span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Pozwolę sobie tutaj na małą dygresję - o zmieniających się w historii człowieka jego relacji z otaczającą przyrodą, w tym ze światem zwierzęcym. Oto co powiedział w tej mierze nasz nadal niedoceniany wieszcz, <a href="http://www.sciaga.pl/slowniki-tematyczne/2408/norwid-cyprian-kamil/">Cyprian Norwid</a> (1821-1883) "<i>Spół-położenie człowieka ze zwierzętami i tworami innymi, lubo na rozmaite oddalenia, jednakowoż istniało zawsze i może dzisiaj istnieje...</i>" Wątpliwości co do (pozytywnych) związków człowieka ze zwierzętami w czasach nowożytnych, a zwłaszcza w okresie XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej, pisarz wyraził następująco: "<i>Zwierzę odtąd nie szło drogami swymi, jak swobodniejszy ptak, mający swoje szlaki i od-loty interesom jego właściwe, ale zwierzę odtąd <u>uciekało</u>, i szlaki przezeń przebiegane są szlakami ucieczki </i><i>...</i>" ["Ostatnia z bajek", odkryta w rękopisie po śmierci pisarza, w 1884]. W XXI wieku człowiek nadal "przepędza" inne istoty żyjące ze swojego otoczenia, niszcząc systematycznie ich ekosystemy i gubiąc bezpowrotnie kolejno wymierające gatunki. </span><br />
<br />
<span style="font-size: small;">Dla tego oto ptaka śmiercionośną pułapką okazała się szklana wiata przystanku autobusowego (krogulec, łac. <i>accipiter nisus</i>, zaobrączkowany przez Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique).</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjicacB4NKTM1l0gQR5wazBlFzzwVLi76NPU4rC95IMwitwYb2SXXLrNnGFLgL0uCFTSj8C1u4nOlC9YDQwjRSfLK7x6Gs2fCtgQqt_LobJd_r-_FrjKivAUR4NPCwucRa9nn-Jes6EzpU/s1600/Photo0833.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="300" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjicacB4NKTM1l0gQR5wazBlFzzwVLi76NPU4rC95IMwitwYb2SXXLrNnGFLgL0uCFTSj8C1u4nOlC9YDQwjRSfLK7x6Gs2fCtgQqt_LobJd_r-_FrjKivAUR4NPCwucRa9nn-Jes6EzpU/s1600/Photo0833.jpg" width="400" /></a></span></div>
<span style="font-size: small;"> </span><br />
<span style="font-size: small;">O ile dość powszechna jest opinia wśród paleontologów, że udomowienie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Owca_domowa">owcy</a>, a niedługo później (około 11.200 BP) <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Koza_domowa">kozy</a>, nastąpiło na Bliskim Wschodzie (odpowiednio Irak i Iran), o tyle naukowcy mają problem ze wskazaniem rejonu, gdzie po raz pierwszy został udomowiony pies. Mówi się najczęściej o Dalekim Wschodzie, Bliskim Wschodzie i Europie. Moim zdaniem, udomowienie psa nastąpiło w tych regionach i na Syberii (Ałtaj) w podobnym okresie, a więc niezależnie od siebie. Pies przywędrował także z człowiekiem z Syberii do Ameryki 14-15 tysięcy lat temu. Niektórzy sądzą, że człowiek już wówczas przemieszczał się na saniach (ciągnionych przez siebie, a może już przez psy).</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3z2fAZWD_jvrpPHo-tSaJlcntvJUfRz_qt_LcILuWkpFF0vMnDjIwUUGbiQG9M5qjtw2ovhnvuZFnJbLko0EGcfuDjGi9ZKKiOnoSma1O00q-fd8_EOznA56rNjKsk0hm6_85aJmO-Jc/s1600/Heinola+sledge.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3z2fAZWD_jvrpPHo-tSaJlcntvJUfRz_qt_LcILuWkpFF0vMnDjIwUUGbiQG9M5qjtw2ovhnvuZFnJbLko0EGcfuDjGi9ZKKiOnoSma1O00q-fd8_EOznA56rNjKsk0hm6_85aJmO-Jc/s320/Heinola+sledge.jpg" width="258" /></a></span></div>
<span style="font-size: small;">Chociaż archeologia prehistoryczna (w odróżnieniu od późniejszych okresów) niesie dzisiaj ze sobą największy potencjał odkrywczy, w oczekiwaniu na nowe odkrycia, systematycznie cofające w przeszłość osiągnięcia cywilizacyjne człowieka, należy póki co oficjalnie przyjąć, że pierwszy znany zabytek w postaci szczątków sań (stanowisko archeologiczne Vis 1 w dolinie <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vychegda_River">rzeki Wyczegda</a>, Rosja) pochodzi dopiero sprzed 8.300 lat, a więc z epoki mezolitu. Z okolic fińskiego miasta Heinola pochodzi pojazd datowany na około 8.800 BP, ale część archeologów uważa, że nie były to smukłe sanie, podobne do do dzisiaj używanych przez Eskimosów tobogganów, ale łódź <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%82ubanki">dłubanka</a>. Oto reprodukcja zachowanych fragmentów, zaczerpnięta z publikacji "Mobility, contact and exchange in the Baltic Sea basin 6.000-2.000 BC" [Journal of Anthropological Archaeology 2006, Vol. 25 Issue 2], autorstwa niedawno zmarłego, cenionego prehistoryka <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Marek_Zvelebil">Marka Zvelebila</a> (1952-2011).</span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Wracając do paleolitu i do psów - rozproszenie geograficzne w jakim były one przed kilkunastomi tysiącami lat udomawiane, a także różne cele, jakim miały one lokalnie służyć, sprzyjały genetycznemu zróżnicowaniu ich ras w następnych tysiącleciach.</span><br />
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Chociaż polowano na renifera od conajmniej 45 tysięcy lat, to udomowiono go dopiero przed trzema tysiącami lat. Jest to zwierzę o dużej zdolności przetrwania w warunkach naturalnych. Prawdopodobne próby jego wcześniejszego dokarmiania nie były skuteczne aż dopiero po bardzo długim okresie oswajania, po którym dał się on ostatecznie udomowić. Ani Indianom ani białym Amerykanom nigdy nie udało się udomowić <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Migratory_woodland_caribou">karibu</a>, tamtejszej odmiany renifera. Pod koniec XIX wieku zaczęli na Alaskę sprowadzać w celach gospodarczych (mięso, mleko, skóry, poroże, zaprzęgi do sań) renifery z Laponii i Syberii, wraz z ich lokalnymi hodowcami. Oto zdjęcie całkiem współczesnej ich hodowli w <a href="http://www.occupyforanimals.org/forgotten-lessons-of-human-animal-system.html">Mongolii</a>, prowadzonej od trzech tysięcy lat przez reliktową w skali światowej społeczność koczowniczą <a href="http://www.communitrip.com/magazine/the_disappearing_reindeer_people.html">Tsaatan.</a></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEIt6Dvn32KcncFWbkYUbwiPeCuGrnq1Vf2e4ioJpd6Fui8jRY7LoP7pJSVuI8fIbbAuGyGh9xeJd9Z8nur536RmDhsdhycIBTFUMt57VPVZmvNKT7pIEHV9-2zS6BE2t20tECUond5Ps/s1600/Tsaatan+reindeer.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhEIt6Dvn32KcncFWbkYUbwiPeCuGrnq1Vf2e4ioJpd6Fui8jRY7LoP7pJSVuI8fIbbAuGyGh9xeJd9Z8nur536RmDhsdhycIBTFUMt57VPVZmvNKT7pIEHV9-2zS6BE2t20tECUond5Ps/s400/Tsaatan+reindeer.jpg" width="400" /></a></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal">
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">W oparciu o dotychczasowe, bardzo ograniczone jeżeli chodzi o Pomorze badania, możemy przyjąć hipotezę (do zweryfikowania w przyszłości, w miarę postępów naukowych), że po ostatniej epoce lodowej pierwsi ludzie przybyli na Pomorze z nad dolnej Łaby około 12,5 tysiąca lat temu. Sądzę, że człowiek mógł tutaj przebywać czasowo już nawet 14-15 tysięcy lat temu, jeżeli weźmie się pod uwagę, jak stosunkowo blisko krawędzi lodowca w okresie ich powstania znajdowane są zabytki na przykład w Danii czy Szkocji. Niestety, chociaż w ostatnich latach wiele w archeologii paleolitu Pomorza zmieniło się na lepsze (głównie dzięki badaniom Tadeusza Galińskiego), to nadal moim zdaniem (z uwagi na podobny, albo większy postęp badań w innych regionach), aktualna jest opinia Macieja Czarneckiego, jednego z pierwszych polskich badaczy najstarszej prehistorii Pomorza, z 1969 roku: "Bez popadania w przesadę można stwierdzić, że [Pomorze Zachodnie] jest ostatnią w Europie środkowej białą plamą w dziedzinie badań nad prahistorią wczesnego holocenu; to samo dotyczy zresztą i plejstocenu" ("Materiały Zachodniopomorskie", Tom XV). </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Poniższe <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/File:Ahrensburg_point.png">ostrze trzoneczkowate</a> z <a href="http://www.kulturwerte-mv.de/cms2/LAKD_prod/LAKD/content/de/_Archiv_Pressespiegel/Archaeologie_und_Denkmalpflege/_Jahr2010/Fund_des_Monats_Juli/index.jsp">Velgast</a> koło Stralsundu sprzed 12 tysięcy lat do dziś zachowało swe ostre krawędzie. Zabytek ten wskazuje na obecność człowieka w rejonie pasa morenowego utworzonego w fazie zlodowacenia Velgast - Przybiernów. Z tego okresu i z tego samego rejonu (Endinger Buch) pochodzą dwa inne zabytki - fragment poroża jelenia olbrzymiego i żebra konia, noszące ślady antropogeniczne, a więc potwierdzające obecność człowieka w zbliżonej przyrodniczo do Buniewic strefie na ponad tysiąc lat przed wiekiem zabytku znalezionego w Buniewicach. Zaprezentowany na zdjęciu grot strzały z Velgast został wykonany prawdopodobnie z krzemienia jurajskiego, którego pomorskie źródło znajduje się w pobliżu Kocierzy koło Gryfic.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiap79NTJsQMFUvBCCMrTqL9-FiMnGJYC2QuVsPyUwLtSBW1aoahQmhwsWmDw0ppNBeYBPJEI-TOeVaRRpSc0CEIrRc-MNw9gLMnDtaUfrYrVEciGcbGfdPIPoif59_JjGlPEp2fKszrP0/s1600/Stielspitze+von+Velgast.jpg" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiap79NTJsQMFUvBCCMrTqL9-FiMnGJYC2QuVsPyUwLtSBW1aoahQmhwsWmDw0ppNBeYBPJEI-TOeVaRRpSc0CEIrRc-MNw9gLMnDtaUfrYrVEciGcbGfdPIPoif59_JjGlPEp2fKszrP0/s320/Stielspitze+von+Velgast.jpg" width="211" /></a></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;">Wróćmy do zaproponowanej wyżej, opartej o aktualny stan badań (prowadzonych głównie w Niemczech), hipotezy o rozpoczęciu zasiedlenia Pomorza 12 tysięcy lat temu.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Pomijamy tu okres zupełnie pierwotnego zasiedlenia Pomorza przez <i>homo sapiens</i> w okresie od 40 do 26.000 lat temu, którego ślady pobytu zostały następnie przykryte warstwą osadów skalnych ostatniego zlodowacenia Wisły, o średniej miąższości 50-100 metrów. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Przez następne około tysiąc lat, w okresie ciepłego Allerodu, na Pomorze przybywały grupy łowieckie z bezpośrednio sąsiadujących terenów Danii (nieoddzielonych jeszcze Bałtykiem) oraz, w mniejszym stopniu, ludzie z terenów dzisiejszych Łużyc. W okresie zimnego Młodszego Dryasu, od około 10.400 BP, po zmianie szaty roślinnej z tundry parkowo-leśnej na tundrę krzewiastą, na Pomorze zaczęli napływać z Mazowsza i Wielkopolski łowcy reniferów kultury świderskiej. </span><span style="font-size: small;">Ich zasięg czasowy był prawdopodobnie ograniczony do
relatywnie krótkiego okresu 300-500 lat (z uwagi na znaczne ocieplenie
klimatu około 10.000 BP i wycofywaniu się tych ludów na północny
wschód).</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;">Na przełomie Allerodu i Młodszego Dryasu, około 11-10.5 tysiąca lat temu, wraz z gęstniejącym poszyciem łąkowym i leśnym, pojawił się na Pomorzu wspomniany wyżej tur - zwierzę, na którego holoceńscy Europejczycy polowali ze szczególnym upodobaniem, prawdopodobnie z uwagi na znaczną ilość dobrego (zbliżonego do przyszłej - po udomowieniu, wołowiny) mięsa. Był on jednym z "bohaterów" utrwalonych przed 17-20 tysiącami lat w sztuce naskalnej w Lascaux, a także czczony w mitologii pogańskiej pierwszych Piastów. </span></div><div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: small;">Na duńskich wyspach Zelandia i Fionia zwierzę to wymarło około 7-7.5 tysiąca lat temu, podczas gdy na Jutlandii przeżyło jeszcze kolejne kilka tysięcy lat. Oto szkielet tura, odkryty w Vig na Zelandii w 1905 roku, który żył tam ponad 10 tysięcy lat temu (foto: Nationalmuseet, Kopenhaga). Osobnik ten miał w kłębie wysokość dwóch metrów i ważył prawie tonę. Było to największe i najniebezpieczniejsze zwierzę w europejskich lasach.</span></div><div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: small;"><br /></span></div><div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFLrk-gJ8WyJ572Epppfj4NPel1bYaEhuaFhkY5FJGpggdPCR5IYhJTsHce7VFhwX9OuO6sCJEKxpQCz-IqoYNCr50gyJIsOS1vvp84OlJvMGGvhbOJVe3gIGMXbw4mtESiHS5qm-SmoCxJL2yvGTNJltX96Dy5YaEYoyOhaOlZHlaCU3EWGex07gF/s821/Uroksen%20fra%20Vig%20kan%20ses%20i%20udstillingen%20Danmarks%20Oldtid%20Foto%20Nationalmuseet.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="646" data-original-width="821" height="315" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFLrk-gJ8WyJ572Epppfj4NPel1bYaEhuaFhkY5FJGpggdPCR5IYhJTsHce7VFhwX9OuO6sCJEKxpQCz-IqoYNCr50gyJIsOS1vvp84OlJvMGGvhbOJVe3gIGMXbw4mtESiHS5qm-SmoCxJL2yvGTNJltX96Dy5YaEYoyOhaOlZHlaCU3EWGex07gF/w400-h315/Uroksen%20fra%20Vig%20kan%20ses%20i%20udstillingen%20Danmarks%20Oldtid%20Foto%20Nationalmuseet.jpg" width="400" /></a></div><div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;"><br /></div>Głowę tura złożono w Gnieźnie jako tak zwaną ofiarę zakładzinową pod wałami obronnymi drugiego podgrodzia i co ciekawe - zapewne już po przyjętym przez Mieszka I chrzcie Polski w 966 roku. Jak bowiem wiadomo, analiza dendrologiczna bierwion dębowych z wału głównego (najstarszego) członu zespołu grodowego (w którym później posadowiono katedrę), zwanym dzisiaj nieprawidłowo pierwszym podgrodziem wykazała, że użyto drzew ściętych około 940 roku, czyli za czasów <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Siemomys%C5%82_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_Polan)">Ziemomysła</a>, ojca Mieszka I. Badania dendrologiczne z 1998 roku jednoznacznie potwierdzają, że wały obronne, według dzisiejszej terminologii drugiego podgrodzia, zaczęły powstawać dopiero od 983 roku, czyli już za czasów Mieszka I, równolegle z budową tak zwanego grodu książęcego. </div><div>
<span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif; font-size: small;"><br /></span></div>
<span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;">Kult pogański mieszał się wśród pierwszych książąt piastowskich z przyjętą wiarą chrześcijańską także w innych centrach politycznych Polski. W pozostałościach świątyni pogańskiej na wrocławskim Ostrowie Tumskim, wzniesionej na pozostałościach wału grodu zbudowanego w 985 roku przez Mieszka I, a datowanych na 1032/1033 rok, a więc po założeniu we Wrocławiu biskupstwa w 1000 roku, natrafiono pod tą budowlą ofiarę zakładzinową w postaci głowy końskiej. Przyjęcie wiary chrześcijańskiej nie oznaczało w czasach Mieszka I definitywnego rozstania się z wierzeniami pogańskimi także wśród władców innych krajów, o czym świadczy na przykład najstarszy w Danii pomnik chrześcijaństwa, jakim jest kamień runiczny Haralda Sinozębego z Jelling. Piszę o tym w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011/09/klucz-do-zagadki-z-jelling-w-szkatule-z.html">Klucz do zagadki z Jelling w szkatule z Kamienia Pomorskiego</a>?". W szwedzkich legendach ludowych określenie "Kyrkogrim" oznaczało ducha zwierząt poświęcanych pod fundamenty nowego kościoła.</span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal">
<span style="font-family: Georgia, Times New Roman, serif;">Wracajac do tura, zwierzę to wyginęło zupełnie (ostatni znany osobnik zginął w Polsce w 1627 roku) nie tylko z powodu przełowienia, ale także wraz z ograniczaniem przestrzeni leśnych, zabieranych na uprawę rolną, a także z powodu (już w średniowieczu) epidemii co przenoszonych na tury z bydła domowego. Już w 1528 tur był zwierzem w Polsce rzadkim, o czym wspomniał <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Olaus_Magnus">Olaus Magnus</a>, autor słynnej mapy Skandynawii <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Carta_Marina">Carta Marina</a>, widząc je na należącej do króla Zygmunta I Starego farmie w Bolestach, w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Obszar_Chronionego_Krajobrazu_Dolina_Rospudy">Dolinie Rospudy</a> na Suwalszczyźnie. Dolina Rospudy była więc </span><span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif;">zapewne, </span><span style="font-family: Georgia, 'Times New Roman', serif;">ze względu na tury, najstarszym w Polsce prawnie chronionym obszarem przyrody. Wizerunkiem tura ozdobił swoją mapę "Scandinavie Meridionale ou Couronnes Du Nord Suivant les Nouvelles Observations" Pieter Vander Aa, wydaną w Amsterdamie w 1700 roku. Ich europejską ostoją, jak sugeruje umieszczenie turów na mapie, były tereny zajmowane przez narody bałtyjskie. Oto jej fragment.</span><br />
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIzZsgHH2kZVJR2N2BimbPhEaII8L09qfG3ABHrxP1yoyRZPjgpLHp7k9YfmaVWsTkwclRHVPu55hF2Qvl5DklRMvpFX2LX2JbmfsazL7ncYBKQukH4xiu0dqdq9hsEhQqLf3iGaY1csY/s1600/Tury+ex+Scandinavie+Meridionale+ou+Couronnes+Du+Nord+Suivant+les+Nouvelles+Observations,+Pieter+Vander+Aa+Amsterdam+1700.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="220" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIzZsgHH2kZVJR2N2BimbPhEaII8L09qfG3ABHrxP1yoyRZPjgpLHp7k9YfmaVWsTkwclRHVPu55hF2Qvl5DklRMvpFX2LX2JbmfsazL7ncYBKQukH4xiu0dqdq9hsEhQqLf3iGaY1csY/s1600/Tury+ex+Scandinavie+Meridionale+ou+Couronnes+Du+Nord+Suivant+les+Nouvelles+Observations,+Pieter+Vander+Aa+Amsterdam+1700.jpg" width="400" /></a></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Nie ma podstaw do odrzucenia założenia, że część grup łowieckich która trafiła po raz pierwszy na Pomorze ze wspomnianych wyżej kierunków (Dania, Łużyce, Wielkopolska, Mazowsze) pozostała tutaj na stałe tak, jak to prawdopodobnie miało miejsce w "półksiężycu baskijskim", gdzie część paleolitycznej ludności - praprzodków dzisiejszych Basków, pozostała tam i dostosowała się do zmian wywołanych ociepleniem klimatu. Można przyjąć, że około 11 tysięcy lat temu ukształtowały się już zręby (w rozproszonych grupach, zapewne mających ze sobą mniej lub bardziej przypadkowe kontakty) pierwszej społecznosci autochtonicznej na Pomorzu. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;">Rozumiem możliwy sprzeciw zwolenników "czystych modeli", według których ludy łowiecko-zbierackie jako z zasady koczownicze, nie osiedlały się na stałe. Owszem, nie należy sądzić, że paleolityczna grupa, zwykle klan rodzinny, mieszkała w tym samym miejscu w postawionych kilku szałasach przez całe życie. W owych czasach zwierzyny było tak dużo, a ludzi tak mało, że przenoszenie się w nową okolicę było czymś, jak później w rolnictwie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%B3jpol%C3%B3wka">trójpolówka</a>: zmieniano rewir łowczo-zbieracki po wyczerpaniu się zwierzyny, grzybów i owoców, aby powrócić do niego po kilku latach, po naturalnym odbudowaniu się lokalnego ekosystemu. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; margin-left: 0cm; text-indent: 0cm;">
<span style="font-size: small;">Przykładem tak zwanych skupionych namiotów, charakterystycznych dla epipaleolitycznych klanów rodzinnych, jest obozowisko z tego okresu odkryte w Basenie Paryskim, w <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Pincevent">Pincevent</a>. Oto rysunek pozostałości archeologicznych, z lewej, i próba rekonstrukcji obozowiska, z prawej strony [Van Berg & Cauwe - "Magdalithiques et Mégaléniens. Essai sur les sources des structures spatiales du Néolithique européen",</span><span style="mso-ansi-language: FR-BE;"><span style="font-size: small;"> </span>Bulletin de la Société préhistorique française,
</span><span lang="EN-US">1996].</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCe1wN_VqlM1lkmec7RPXEDl5j2WzOB99BcgiQ7ZGNdvpgJikOzJ0O3B0fe41dcHqD3eudCVnjrBIF99B8YczFQwSpGDgTbjQb0RGXqQUWDJilmy2w9Hr_BJKMSZF5doLTklGKkCzaO40/s1600/Tentes+magdal%C3%A9niens+%C3%A0+Pincevent.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="191" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgCe1wN_VqlM1lkmec7RPXEDl5j2WzOB99BcgiQ7ZGNdvpgJikOzJ0O3B0fe41dcHqD3eudCVnjrBIF99B8YczFQwSpGDgTbjQb0RGXqQUWDJilmy2w9Hr_BJKMSZF5doLTklGKkCzaO40/s1600/Tentes+magdal%C3%A9niens+%C3%A0+Pincevent.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Jeszcze dzisiaj afrykańskie plemię nomadów <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Himba">Himba</a> opuszcza cyklicznie swoje wzglednie stałą siedzibę, zamyka wejścia do swoich chat i przenosi się ze swoje trzody owiec i kóz w inne miejsca, aby po pewnym czasie powrócić do pierwotnej siedziby. </span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">Przykładem wskazującym na względną stałość osiedleńczą ludów epipaleolitu może być stanowisko archeologiczne Wrocław - <span lang="PL">Ż</span>erniki 25, reprezentujące zabytki kultury magdaleńskiej i hamburskiej (około 4.500 wyrobów i surowców krzemiennych), gdzie w centrum owalnej przestrzeni 18 x 14 metrów zachowały się pozostałości paleniska, a z jednej jej strony zbiorowisko obrobionych płytek z piaskowca kwarcytowego, które zdaniem dr. Jana M. Burdukiewicza mogły być pozostałością kamiennej podłogi przy wyjściu z szałasu. Stanowisko to odpowiada zaproponowanemu wyżej przeze mnie (mapa - Wybrane stanowiska schyłkowego paleolitu) umiejscowieniu terenów sezonowych (letnich) migracji reniferów z północnej Jutlandii i Doggerlandu, w celach reprodukcyjnych.</span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<span style="font-size: small;"><br /></span>
<span style="font-size: small;">W kontekście relatywnego zapóźnienia w rozpoznaniu najstarszego okresu w prehistorii Pomorza rewelacyjny, jeden z najcenniejszych zabytków <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Art_pr%C3%A9historique">sztuki prehistorycznej</a> w Polsce, jest pozyskany przez Muzeum Narodowe w Szczecinie rzeźbiony fragment poroża jelenia z okresu 10.700 BP, wydobyty z jeziornych osadów kredowych w Rusinowie. Poinformowały o tym ponad rok temu m.in. <a href="http://archeowiesci.pl/2011/02/04/prehistoryczny-unikat-z-rusinowa/">Archeowieści</a>: "... <span lang="PL">Naukowcom nie
udało się natomiast ustalić, do jakiej kultury należeli twórcy poroża, gdyż
jako znalezisko przypadkowe jest ono całkowicie pozbawione kontekstu. Trudno
też o wnioskowanie w oparciu o podobne znaleziska z innych miejsc, ponieważ
poroże z Rusinowa jest unikatem w skali Europy. Jedyny analogiczny zabytek z
mniej więcej tego samego okresu pochodzi z
położonego niedaleko Berlina Wustermark i jest ostrożnie wiązany z kulturą
Federmesser." </span></span></div>
<div style="font-family: Georgia, "Times New Roman", serif;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfCN2IC6s3DRlbYIwrfnWnDTm4fcIi2I4-zJNDLD5UXH1qrgAbjJ4wCtPyp1dSUMtFZ2Hu5-DFQtD1OMftLBP7sxneKxOvIM9DNKLeYkgF8o3DAqplUJXCvGCWcV-yukGjX4RmWsAeVzI/s1600/Rusinowo+antler+10800+BP.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="117" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgfCN2IC6s3DRlbYIwrfnWnDTm4fcIi2I4-zJNDLD5UXH1qrgAbjJ4wCtPyp1dSUMtFZ2Hu5-DFQtD1OMftLBP7sxneKxOvIM9DNKLeYkgF8o3DAqplUJXCvGCWcV-yukGjX4RmWsAeVzI/s400/Rusinowo+antler+10800+BP.jpg" width="400" /> </a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Moim zdaniem interpretacja archeologów Tomasza Płonki i Krzysztofa Kowalskiego jest najbardziej prawdopodobna z wielu możliwych. Sądzą oni, że schematyczny rysunek przedstawia człowieka, prawdopodobnie kobietę (tak często reprezentowaną w ekspresji kulturowej człowieka górnego paleolitu), a łącznie z otaczającymi ten rysunek zygzakami oznaczającymi zapewne wodę, związany jest z symboliką świata wody i życia. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Analizując liczne obiekty w różnych kulturach z późnego paleolitu (w tym Indian amerykańskich) można przypuszczać, że zabytek ten jest przedmiotem rytualnym związanym z narodzinami człowieka. Może on przedstawiać rodzącą matkę-ziemię, z której wychodzi życie i ... do której ono powraca, kiedy składane ciała zmarłych posypywane były symbolizującą krew <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ochra">ochrą</a>. Jako kultowy barwnik ciała i jako <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kult_p%C5%82odno%C5%9Bci">symbol płodności</a> i powrotu do życia ochra rozprzestrzeniona była w grobach europejskich od początków kultury graweckiej (30.000 lat temu) do końca kultury magdaleńskiej (11.000 lat temu). Dzisiaj używana jest przez niektóre ludy nomadyjskie, jak na przykład przywołane wyżej plemię Himba, dla upiększenia urody i dla ochrony ciała przed słońcem i owadami. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Woda, symbolizujaca życie, płodność i oczyszczenie, w czasach schyłkowego paleolitu była na Pomorzu wszędzie, w strumieniach, rzekach i we wszystkich większych zagłębieniach wypełnionych polodowcowymi wodami zastoiskowymi. Wokół zbiorników wodnych zaczynało się rodzić życie i tam roślinność i świat zwierzęcy był najbogatszy. W takich też miejscach zaczynał osiedlać się człowiek. Gdyby powyższa interpretacja była słuszna, zabytek z Rusinowa, położonego na północnym stoku pradoliny Paleorzeki Pomorskiej, dobrze symbolizowałby z jednej strony lokalny, z drugiej uniwersalny charakter reprezentowanej przez niego kultury.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Można tu przywołać przykłady języka symboli, jaki jeszcze dzisiaj używają w mitologii australijscy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Aborygeni_australijscy">Aborygeni</a> [na podstawie: <a href="http://www.aboriginalartonline.com/culture/symbols.php">Aboriginal Art Online</a>]. Aborygeni to potomkowie ludów pierwotnych, które zasiedliły kontynent australijski około 50 tysięcy lat temu, a zatem przed pojawieniem się w Europie płodnej kultury oryniackiej. Do końca XVIII wieku, kiedy zostali skolonizowani przez Anglików, nie znali pisma w jego współczesnym rozumieniu, a posługiwali się rysowanymi znakami i symbolami. Stagnacja w rozwoju kulturowym Aborygenów nastąpiła po podniesieniu się poziomu oceanów około 7 tysięcy lat temu i odcięciu migracji ludów między Australią i Azją. Ich stosunkowo niewielka liczebność w stosunku do wielkości kontynentu również ograniczyła intensywność kontaktów społecznych i spowolniła rozwój kulturowy, w tym językowy.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhg6jJjvQTxItKVcE7lWN5PqPy3IGdDNcNFWmCdJiD6rrmKW6XxxH5AL-uLH0Q78vwOLCCx9ksvTyesSBHGhNn-MMsbliRy1nAFCg5WO2a1Bq48-DQQZiUF1TTPoXTjKWIYV0c2oGwXfi0/s1600/Aborigine+symbols.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="216" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhg6jJjvQTxItKVcE7lWN5PqPy3IGdDNcNFWmCdJiD6rrmKW6XxxH5AL-uLH0Q78vwOLCCx9ksvTyesSBHGhNn-MMsbliRy1nAFCg5WO2a1Bq48-DQQZiUF1TTPoXTjKWIYV0c2oGwXfi0/s1600/Aborigine+symbols.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">W tych warunkach przetrwała wśród Aborygenów najdłużej trwająca religia na świecie, tak zwana mitologia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/T%C4%99czowy_W%C4%85%C5%BC">Tęczowego Węża</a>, utrwalona około 7.000 lat temu w formie malowideł naskalnych w parku narodowym Kakadu, które jeszcze dzisiaj mają znaczenie dla lokalnych społeczności.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Chociaż najstarszy zabytek sztuki na Pomorzu jest rzeczywiście oryginalny nawet w skali europejskiej, to jednak ma on swoje prawzorce w starszych, a mimo to kulturowo bardziej wyrafinowanych zabytkach. Jak wskazali archeolodzy we wymienionej wyżej publikacji, zygzakowate zdobnictwo było popularne w schyłkowym paleolicie. Można tutaj przykładowo wskazać na podobne, aczkolwiek bardziej prymitywne, zdobienie fragmentów poroża z jaskini <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Groty_Ist%C3%BAriz_i_Ocellata">Isturitz</a>, ze środkowego okresu kultury magdaleńskiej.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrC7kctFyHcn6Qvc9faJhLypUXI-UVAq6lj3Y9EeLBX_HGpknxRH5SbbrjTONdyMnkY9UZKLE70qBLsSmhGRtOZc9HaE3jwpM_prM7JcyZ4mTSgQvR5Uh7HRyDqBurrosM6LgBFhpZzaE/s1600/Baguettes+Magdal%C3%A9nien+moyen+d%E2%80%99Isturitz+ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrC7kctFyHcn6Qvc9faJhLypUXI-UVAq6lj3Y9EeLBX_HGpknxRH5SbbrjTONdyMnkY9UZKLE70qBLsSmhGRtOZc9HaE3jwpM_prM7JcyZ4mTSgQvR5Uh7HRyDqBurrosM6LgBFhpZzaE/s1600/Baguettes+Magdal%C3%A9nien+moyen+d%E2%80%99Isturitz+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Innym, bardziej zbliżonym w charakterze przykładem jest zdobienie fragmentu "kła" (ciosu) mamuta ze wspomnianego wyżej obozowiska w Mezin, datowany na 14.500 BP. Oto zostawienie obydwu zabytków. Rysunki artefaktu z Ukrainy pochodzą kolejno z publikacji <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Louis-Ren%C3%A9_Nougier">Louis-René Nougier</a>: <i>La naissance de la civilisation</i> (1986) oraz Zoya A. Abramova: <i>L'art paléolithique d'Europe centrale et de Sibérie</i> (1995).</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnJcNGthvR-rbYI69KprznNiqiVkGIYp0-6_dEiEOgjMdxNcnUSH6PO48qWO5i_FYGYETgJurFuH3A6mb-LYOhIDpPF2k-A1U5TdCXDngB3hXCuanDjJfVZ8sS2AY6AjLlz54iaHp1vUQ/s1600/Mezin+&+Rusinowo.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="173" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnJcNGthvR-rbYI69KprznNiqiVkGIYp0-6_dEiEOgjMdxNcnUSH6PO48qWO5i_FYGYETgJurFuH3A6mb-LYOhIDpPF2k-A1U5TdCXDngB3hXCuanDjJfVZ8sS2AY6AjLlz54iaHp1vUQ/s400/Mezin+&+Rusinowo.jpg" width="400" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Zamknijmy ten przydługi, prowadzony zygzakami i zawijasami w czasie i przestrzeni artykuł konkluzją, że kultury pierwotne Pomorza mają swoje korzenie w kulturze magdaleńskiej, która docierała tutaj po kilku tysiącach lat od jej zrodzenia się we Francji, w formach "po drodze" w okresie paleolitu schyłkowego (tzw. epipaleolitu) przetworzonych, jak kultura hamburska, ahrensburska czy świderska. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Niezależnie od ich nazw lokalnych, związanych z jednej strony z określonymi terytoriami w Europie środkowej i północnej, z drugiej zaś ze zmianami klimatu, a więc także flory i fauny, jakie często miały miejsce w ostatnich mileniach paleolitu, co implikowalo ewolucję w zespołach narzędzi, można przyjąć że wszystkie te pochodne odcienie kulturowe łączyła podobna struktura społeczna, podobne zwyczaje, rytuały i widzenie świata ludów łowiecko-zbierackich, co dobrze odzwierciedlają liczne zabytki sztuki paleolitu, wskazujące na wielki uniformizm kulturowy na przestrzeni całej Europy.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Europejski wspólny obszar kulturowy, jaki uformował się w okresie górnego paleolitu wskazuje iż zrodził się on w wyniku ukształtowania się w tym okresie w różnych miejscach kontynentu większych niż klany rodzinne struktur społecznych, etnicznie i językowo zapewne jeszcze nie zróżnicowanych, ale z powstałymi pierwszymi pozarodzinnymi więziami hierarchicznymi. Mobilność grup ludzkich podążających za migrującymi zwierzętami, a także konieczność wymiany różnych surowców (krzemienia, kwarcytu i innych minerałów niezbędnych do wyrobu narzędzi, a także ochry i roślin uznawanych za lecznicze i kultowe) przyśpieszała przenikanie się wzajemnych doświadczeń i zwyczajów kulturowych między tymi grupami - zalążkami przyszłych plemion, różnicujących się dialektów ich i przechodzenia w osobne języki, w miarę zasiedlania w sposób trwały nowych terenów.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><i>Post scriptum</i>: </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Pozostaje otwarte pytanie, czy późnopaleolityczny, wywodzący się z człowieka Cro-Magnon, opisany tutaj wyżej Europejczyk jest protoplastą dzisiejszych Europejczyków. Odpowiedź brzmiałaby "nie", gdyby wziąść się pod uwagę, że tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Human_leukocyte_antigen">antygen leukocytowy</a> HLA-A28, który zdaniem naukowców charakteryzuje człowieka Cro-Magnon, jest w Europie mniej rozprzestrzeniony, niż w Afryce, obu Amerykach i na Grenlandii. Według tej hipotezy, wywodzący się z Afryki Cro-Magnon przebywałby w Europie w schyłkowej epoce lodowej, aby z jej końcem podążyć za mamutami i reniferami wzdłuż północnej Syberii do Ameryki i Grenlandii, zasiedlając te nowe tereny. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-family: Georgia, "Times New Roman", serif; text-align: justify;">
<span style="font-size: small;">Największe skupisko ludzi z antygenem HLA-A28 w Europie jest w Finlandii, Estonii i szwedzkiej prowincji Dalarna. Ludność ta może mieć za swoich przodków tą część późnopaleolitycznych grup kultur reniferowych, która zdecydowała się nie podążać na wschód, a pozostać w bezpośrednim sąsiedztwie resztek skandynawskiego lądolodu, który ostatecznie zaniknął w okresie holocenu. W dużej części opustoszała pod koniec paleolitu Europa zaczęła być od okresu mezolitu ponownie zasiedlana przez napływającą ludność z Indii i z Azji Mniejszej, która przyniosła ze sobą cywilizacyjną <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_neolityczna">rewolucję neolityczną</a>, a także nowy <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyk_praindoeuropejski">proto-język indo-europejski</a>. Wraz z rozszerzaniem się w Europie kultur pastersko-rolniczych i postępującą stabilizacją osadnictwa postępował proces różnicowania się języka indoeuropejskiego, rozdzielenia go na dwie </span>podstawowe grupy językowe - tzw. <i><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Centum%E2%80%93satem_isogloss">centum - satem</a></i>, w obrębie których rodziły się dialekty, a z nich języki regionalne.</div>
</div>
</div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-84265207059990504222012-01-27T00:08:00.137+01:002021-04-30T18:21:27.627+02:00Prapomorzanie sprzed 11 tysięcy lat<div style="text-align: justify;">
Odkrycia najstarszych śladów pobytu człowieka na Pomorzu, w pobliżu wsi Buniewice na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspa_Chrz%C4%85szczewska">Wyspie Chrząszczewskiej</a> koło Kamienia dokonali w ubiegłym roku archeolodzy z Poznania i Szczecina, o czym poinformował Serwis PAP <a href="http://www.naukawpolsce.pl/palio/html.run?_Instance=cms_naukapl.pap.pl&_PageID=1&s=szablon.depesza&dz=SYLWETKI&dep=386602&data=&lang=PL&_CheckSum=2125123289">Nauka w Polsce</a> 8 grudnia 2011. Oto kilka przytoczonych szczegółów:</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
"Wyniki naszych badań zupełnie nas zaskoczyły. Naszym celem było wytypowanie stanowisk archeologicznych z okresu przełomu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Mezolit">mezolitu</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Neolit">neolitu</a>, kiedy ludzie zaczęli osiadły tryb życia. Nie zdawaliśmy sobie sprawy, że już wcześniej ludzie rozpoczęli zasiedlenie tego terenu" – wyjaśniła dr Katarzyna Pyżewicz, współkierująca projektem badawczym. Tak wczesne zamieszkanie obszaru wokół wyspy Wolin wskazuje, że ludzie bardzo szybko przemieścili się na północ za zanikającym lądolodem pod koniec ostatniego zlodowacenia. "Cofnęliśmy moment zasiedlenia rejonu o dobrych kilka tysięcy lat” – zaznaczył dr Mikołaj Urbanowski."</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Należy pogratulować naukowcom dotarcia do artefaktów, które na nich "czekały" tyle lat. Nie można jednak nie wyrazić zdziwienia zaskoczeniem archeologów faktem natknięcia się na ślady ludzkiej bytności na Pomorzu sprzed 11 tysięcy lat, czyli po 2,5 tysiącach lat od ustąpienia z wyspy Wolin lodowca. Tak długi okres pozwolił na wytworzenie się w tych rejonach tundry, w której żyły renifery, stanowiące podstawę bytowania paleolitycznych Prapomorzan. Zaskoczeniu archeologów zaprzecza także ich konstatacja, że "ludzie bardzo szybko przemieścili się na północ za zanikającym lądolodem". Określenie "bardzo szybko" w tym przypadku oznaczać może nie wiecej, jak kilkaset lat po odejściu lodowca, co nastąpiło około 13.500 lat temu.<br />
<br />
Spróbujemy w skrócie odtworzyć, zarysować jak wówczas wyglądała nadmorska część Pomorza i co sie wtedy tutaj działo. A działo się wiele ... Na początek poznajmy część znalezisk, jaką opublikowano (szkoda, że nie więcej). Oto tzw. ostrze trzoneczkowate, wstępnie datowane na 11.000 BP (BP - <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Before_Present">before present</a>, czyli w przybliżeniu tyle lat temu) - zaznaczone literą A, oraz ujęta w sześciu rzutach neolityczna siekierka kamienna (sprzed około 4.500 lat) - litera B.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsXbtUI10L-yoVswIH93ZANlJ-h2KeKedFRBSlsxQKxGFwRb_M7V2q_diz2rqPjpBRMkV3H8ZEIstA8EBQt5VoZZeVk_AHDZRhSW1_B9ny35fxP_rSZ63GVqAxgeHDkr6Dv0tIegJkdt0/s1600/Buniewice+Palaeolithic+%2526+Neolithic+2011.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="227" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhsXbtUI10L-yoVswIH93ZANlJ-h2KeKedFRBSlsxQKxGFwRb_M7V2q_diz2rqPjpBRMkV3H8ZEIstA8EBQt5VoZZeVk_AHDZRhSW1_B9ny35fxP_rSZ63GVqAxgeHDkr6Dv0tIegJkdt0/s320/Buniewice+Palaeolithic+%2526+Neolithic+2011.jpg" width="320" /> </a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Groty strzał wykonane z wiórów krzemiennych z wyodrębnionym trzonkiem, nasadzanym na drzewce strzał są charakterystyczne dla tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultury_z_li%C5%9Bciakami">kultury z liściakami</a>, która wykształciła się pod koniec paleolitu, w okresie między 12.000 BP i 11.000 BP, w dorzeczu <b>Paleorzeki Północnoeuropejskiej</b>, o której piszę poniżej. Tutaj należy zwrócić uwagę, że istnieje mały "bałagan" w posługiwaniu się datami przez paleontologów i archeologów, jeżeli chodzi o ostatnie pięćdziesiąt tysięcy lat obecnie trwajacego okresu geologicznego, zwanego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Czwartorz%C4%99d">czwartorzędem</a>. Wynika to przede wszystkim, mimo stałego postępu w rozwoju <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Datowanie_wzgl%C4%99dne">metod datowania</a> prehistorycznych pozostałości organicznych i wytworów ludzkich, z trudności w ustaleniu wieku różnych znalezisk tzw. metodą radiowęglową i przyporządkowywania ich do poszczególnych okresów historii ziemi i historii rozwoju kultur ludzkich. Daty i wiek pewnych wydarzeń i znalezisk podawane są w opracowaniach naukowych jako kalibrowane lub niekalibrowane. W niniejszym artykule posługuję się, poza zaznaczonymi wyjątkami, datami BP.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Zanim wrócimy do Prapomorzan sprzed 11.000 lat popatrzmy jak wyglądała ta część Europy, kiedy spod topniejącego lądolodu zaczęły wyłaniać się ziemie pomorskie. W ostatniej epoce lodowej, zwanej w Polsce zlodowaceniem <a href="http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=285">północnopolskim</a>, w Niemczech Weichsel (Wisła), we Francji Würm, w Rosji wałdajskim (Valdai), na Litwie Nemunas (Niemen), na Białorusi Poozerye, a w Ameryce Północnej Wisconsin, skandynawski lodowiec zawitał u progów Pomorza około 24.000 BP. Cztery tysiące lat później dotarł maksymalnie na południe na terenach Polski w okolice Leszna. Maksymalny zasięg lodowca (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Last_Glacial_Maximum">Last Glacial Maximum</a>) na kontynencie euroazjatyckim 20 tysięcy lat temu przedstawia poniższa mapa, zaczerpnięta z opracowania "The periglacial climate and environment in northern Eurasia during the Last Glaciation" ["<a href="http://www.journals.elsevier.com/quaternary-science-reviews/editorial-board/">Quaternary Science Reviews</a>" 23 (2004), wyd. Elsevier].<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1i7nvW6oInF7UfR9NKoaAAJMV6VOhESX1D7dcPBlxDqoPCiJBEX7hLUa72FI4KfCQizV4w3J75im4GapcdKXFt-dRP7sb5wjsOSPIY6gwwLJkQ5Y-iYwcg_IVPh0Y9dN9hiQk8v41wVo/s1600/Last+Glacial+Maximum+ex+Hubberten+2004.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi1i7nvW6oInF7UfR9NKoaAAJMV6VOhESX1D7dcPBlxDqoPCiJBEX7hLUa72FI4KfCQizV4w3J75im4GapcdKXFt-dRP7sb5wjsOSPIY6gwwLJkQ5Y-iYwcg_IVPh0Y9dN9hiQk8v41wVo/s320/Last+Glacial+Maximum+ex+Hubberten+2004.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Grubość pokrywy lodowej sięgała w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Mazurach do pięciuset metrów, a w niecce bałtyckiej i w Skandynawii do dwóch kilometrów. Srednia roczna temperatura na terenach Polski niepokrytych lodowcem, ale objętych w całości <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wieczna_zmarzlina">wieczną zmarzliną</a> (tzw. permafrost), wynosiła około minus 8 stopni Celsjusza. Głębokość wiecznej zmarzliny sięgała na Pomorzu do 100 metrów. W okresie krótkiego lata pojawiała się sezonowa wegetacja, która przyciągała na te tereny okresowo mamuty, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nosoro%C5%BCec_w%C5%82ochaty">nosorożce włochate</a>, renifery, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Piesiec">lisy polarne</a>. Położona na południe od lądolodu Nizina Południowowielkopolska, którą odwiedzały latem te zwierzęta, wyglądała podobnie jak tereny dzisiejszej Syberii skute wieczną zmarzliną (fot. Francis Latreille/Corbis).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf_BrUQf4B7WAErJ8EGW7PrSM_Y4PzER2CiIjxq_SGEkAaabt6xZYO2KAvr7Bhg-vyDxCWE0lT17QYgBViFQZeCiyHiRnQgy-P3o1qjTa_4J8i_gCloZaWyvIQrP-nRs9qzOdn2QioO54/s1600/Permafrost+in+Siberia.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="188" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgf_BrUQf4B7WAErJ8EGW7PrSM_Y4PzER2CiIjxq_SGEkAaabt6xZYO2KAvr7Bhg-vyDxCWE0lT17QYgBViFQZeCiyHiRnQgy-P3o1qjTa_4J8i_gCloZaWyvIQrP-nRs9qzOdn2QioO54/s320/Permafrost+in+Siberia.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Od około 20.000 BP, w stadium zlodowacenia zwanym Brandenburg - Leszno - Orsza - Bologoye, nastąpiło ocieplenie klimatu o około 2 stopnie Celsjusza, co wystarczyło aby rozpoczął się odwrót lądolodu. Poziom oceanów był wówczas najniższy od 120 tysięcy lat, niższy od obecnego o około 125 metrów. Po niespełna czterech tysiącach lat czoło lodowca zatrzymało się na okres 500-700 lat na linii, zwanej fazą pomorską, którą obrazuje poniższa reprodukcja, opracowana na podstawie <a href="http://www.zonu.com/fullsize-en/2009-12-22-11443/Europe-physical-map-2006.html">Europe physical map</a> 2006.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiz9iHh-E_9j5xrDImq56htPZfWdxDpFezwPqmEU-_YBKlc1mmRbDwwRE-vxVanNaLZMjGBnnsJb49ZvmHAsJ5dtJ_8ISrZ7jQFQ5pO3sWIqdMSx2q0ViLpfGBrnxs1IV8DDoUfMKixecw/s1600/North+European+Palaeo-River+Final.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="196" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiz9iHh-E_9j5xrDImq56htPZfWdxDpFezwPqmEU-_YBKlc1mmRbDwwRE-vxVanNaLZMjGBnnsJb49ZvmHAsJ5dtJ_8ISrZ7jQFQ5pO3sWIqdMSx2q0ViLpfGBrnxs1IV8DDoUfMKixecw/s1600/North+European+Palaeo-River+Final.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiT6fyKaO0S4UiJ3pmS1tGT_Ut0s84tJFngiFY-43jl52FRJuiL6hii7u9Igeh9vaCBQfZfwZk1FHXrvZqQYes7OeFsXCVwo_1y-xYwEr5o79BqhX2ivFKBvdca_w8ZjgZUS4Ps-BA__0g/s1600/North+European+Palaeo-River.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"></a></div>
<div style="text-align: justify;">
Mapa ta przedstawia po raz pierwszy zaproponowaną przeze mnie hipotezę <b>Paleorzeki Północnoeuropejskiej</b>, której dopływami a także częścią głównego nurtu były m.in. pra-<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wis%C5%82a">Wisła</a> i pra-<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Odra">Odra</a>. Paleorzeka brała swój początek na <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wa%C5%82daj_%28wy%C5%BCyna%29">Wyżynie Wałdajskiej</a>, a ujście jej sięgało Atlantyku (pra-Morza Północnego), na zachód od północnego cypla obecnej Jutlandii.<br />
<br />
Hipotezę tą opieram na analizie geomorfologicznej zachowanych w pasie Niżu Europejskiego fragmentów pradolin następujących rzek: Dźwina (Daugava), Wilia (Neris), Berezynka (Berezinka) - w pierwszej fazie, Mereczanka (Merkys) - w drugiej fazie, Niemen (Neman), Biebrza, Narew, Wisła, Noteć, Warta, Odra, Hawela (Havel), Łaba (Elbe). Tworzyły one w okresie od 16.000 BP do 12.000 BP trzecią co do wielkości rzekę w Europie, po Wołdze i Dunaju. Morenowe wzgórza na Wyżynie Wałdajskiej powstały w trakcie wcześniejszych zlodowaceń plejstoceńskich. Po wycofaniu się lodowca na pozycje fazy pomorskiej zaczął tam się tworzyć trzeci wielki dział wodny - zlewisko przyszłego Morza Bałtyckiego; oprócz już dwóch istniejących na tej wyżynie działów Morza Kaspijskiego (źródła Wołgi) oraz Morza Czarnego (źródła Dniepru). Te ostatnie dwie rzeki (a także Dunaj) powstały już w trzeciorzędzie.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Na przełomie <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Pleistocene">plejstocenu</a> i <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Holocene">holoceniu</a> (z uwagi na 'płytkość' haseł w polskiej Wikipedii, podaję linki do angielskiej), nie tylko kształt północnej i zachodniej części kontynentu europejskiego (czyli jego linia brzegowa) był inny od obecnego - z uwagi na niski poziom oceanów i obecność lodowców skandynawskiego i alpejskiego. Te same przyczyny kształtowały także układ rzek i zlewisk w tej części Europy. Była tam wówczas jeszcze jedna duża, znana paleogeografom, dzisiaj w tym kształcie nieistniejąca <b>Paleorzeka Zachodnioeuropejska</b>. Brała swe źródła w Alpach, jak obecny Ren, kontynuowała bieg pradoliną Renu aż do dzisiejszego ujścia do Morza Północnego, ale tam, kiedy morza tego jeszcze nie było, skręcała na zachód i wpadała do Atlantyku na wysokości dzisiejszej Bretanii i Kornwalii. Jej dopływami była m.in. Sekwana i Tamiza. </div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Paleorzekę Północnoeuropejską zasilały wody polodowcowe, spływające wzdłuż pradolin, którymi pobiegły w holocenie koryta (na pewnych odcinkach) wyżej wymienionych 13 rzek. Odprowadzane z topniejącego lodowca wody płynęły, począwszy od Wzgórz Wałdaju, wzdłuż krawędzi lądolodu, w kierunku zachodnim, zgodnie z ogólnym lekkim nachyleniem wschodnioeuropejskiej płyty tektonicznej. Z powodu trwającej w pobliżu lodowca wiecznej zmarzliny jej koryto było z początku płytkie, często zmieniało kierunek i miało charakter wijącego i splatającego się "warkocza", jak to widać na poniższym zdjęciu z ocieplającej się <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ross_Island">wyspy Rossa</a>, w pobliżu Antarktydy (ex <a href="http://antarcticglaciers.org/">AntarcticGlaciers.org</a>). Ten rodzaj rzeki wielonurtowej zwany jest <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rzeki_roztokowe">rzeką roztokową</a>, a proces geologiczny który do tego prowadzi - tak zwaną <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Anastomoza">anastomozą rzeczną</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8LF7hgAqGJLw3z02yCYbujjvcuXgQthyYM-980cs0jZDUYbVlPCTRRQpXs2zbrulj884cIo_uovtOOmjWaCPyNcwZH_bF2ACZU4YGdq-9GfHdZVu3z_RejAnKDOwhX99heMFzTf1_424/s1600/Braided+stream+Ross+Island.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg8LF7hgAqGJLw3z02yCYbujjvcuXgQthyYM-980cs0jZDUYbVlPCTRRQpXs2zbrulj884cIo_uovtOOmjWaCPyNcwZH_bF2ACZU4YGdq-9GfHdZVu3z_RejAnKDOwhX99heMFzTf1_424/s400/Braided+stream+Ross+Island.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Odmarznięte w okresie letnim, wierzchnie warstwy stoków rzecznych, "ślizgające się" po twardym, zamarzniętym podłożu, podatne były na osunięcia się do nurtu (tak zwana <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Soliflukcja">soliflukcja</a>), co powodowało ustawiczne zmiany biegu koryta rzeki. Późnopaleoceńskie rzeki mogły wyglądać na ziemiach polskich mniej więcej tak, jak ta na poniższej fotografii, przedstawiająca dzisiejszą rzekę na półwyspie <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Taymyr_Peninsula">Tajmyr</a> (fot. Peter Möller, wydział geologiczny <a href="http://www.geol.lu.se/eindex.php">Uniwersytetu w Lund</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxe-QiCewop4lPjo-FKAcPHlWM6FbCu-69Qhp59Xxnd3e61xXMOSwTVfLitm9cPaywt995zygXfVzavz9MrIfHk0lV_p1BAtbi1d8tw3CqF-cXMO4T3ov2NCGcf_chdMH72Mw3xoBzPyM/s1600/Taymyr+today.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxe-QiCewop4lPjo-FKAcPHlWM6FbCu-69Qhp59Xxnd3e61xXMOSwTVfLitm9cPaywt995zygXfVzavz9MrIfHk0lV_p1BAtbi1d8tw3CqF-cXMO4T3ov2NCGcf_chdMH72Mw3xoBzPyM/s400/Taymyr+today.jpg" width="298" /></a></div>
<br />
Dopiero w okresie klimatycznym <!--[if gte mso 9]><xml>
<w:WordDocument>
<w:View>Normal</w:View>
<w:Zoom>0</w:Zoom>
<w:TrackMoves/>
<w:TrackFormatting/>
<w:PunctuationKerning/>
<w:ValidateAgainstSchemas/>
<w:SaveIfXMLInvalid>false</w:SaveIfXMLInvalid>
<w:IgnoreMixedContent>false</w:IgnoreMixedContent>
<w:AlwaysShowPlaceholderText>false</w:AlwaysShowPlaceholderText>
<w:DoNotPromoteQF/>
<w:LidThemeOther>LB-LU</w:LidThemeOther>
<w:LidThemeAsian>X-NONE</w:LidThemeAsian>
<w:LidThemeComplexScript>X-NONE</w:LidThemeComplexScript>
<w:Compatibility>
<w:BreakWrappedTables/>
<w:SnapToGridInCell/>
<w:WrapTextWithPunct/>
<w:UseAsianBreakRules/>
<w:DontGrowAutofit/>
<w:SplitPgBreakAndParaMark/>
<w:DontVertAlignCellWithSp/>
<w:DontBreakConstrainedForcedTables/>
<w:DontVertAlignInTxbx/>
<w:Word11KerningPairs/>
<w:CachedColBalance/>
</w:Compatibility>
<w:BrowserLevel>MicrosoftInternetExplorer4</w:BrowserLevel>
<m:mathPr>
<m:mathFont m:val="Cambria Math"/>
<m:brkBin m:val="before"/>
<m:brkBinSub m:val="--"/>
<m:smallFrac m:val="off"/>
<m:dispDef/>
<m:lMargin m:val="0"/>
<m:rMargin m:val="0"/>
<m:defJc m:val="centerGroup"/>
<m:wrapIndent m:val="1440"/>
<m:intLim m:val="subSup"/>
<m:naryLim m:val="undOvr"/>
</m:mathPr></w:WordDocument>
</xml><![endif]--><a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Aller%C3%B8d_oscillation"><span lang="PL" style="mso-ansi-language: PL;">Allerød</span></a>, około 13.500 BP, kiedy średnioroczna temperatura na ziemi
podniosła się o 4° C w stosunku do poprzedzających ten skok 6 tysięcy
lat, a lądolód oddalił się w głąb niecki bałtyckiej, Paleorzeka Północnoeuropejska wydrążyła głębsze, bardziej ustabilizowane koryto.
Odbierało ono zwiększony napływ wody z szybciej wtedy topniejącego
lodowca, kumulując w sobie coraz gwałtowniejszy nurt. Dotyczyło to zwłaszcza dolnego odcinka paleorzeki, w rejonie Pomorza i Meklemburgii, gdzie proces topnienia i cofania się czoła lodowca był najszybszy.<br />
<br />
Wypełnione koryto środkowego biegu Paleorzeki Północnoeuropejskiej nie wytrzymało naporu wód, być może zwiększonego wielkimi zatorami lodowymi w okresie wiosny, co sprowokowało przerwanie pasma wzgórz morenowych w pobliżu Fordonu i wdarcie się w skali katastrofalnej wielkich wód, podążających do niecki bałtyckiej.<br />
<br />
Chociaż rozwidlona teraz paleorzeka kontynuowała swój bieg także starym korytem pradoliny Noteci to jednak i ten nurt zakończył istnienie, gdy około 12.000 BP nastąpiło kolejne przerwanie wału morenowego w okolicach Cedyni i skierowanie dolnego biegu paleorzeki całkowicie do <a href="http://www.pgi.gov.pl/pl/geologia-morza-kopalnia-lewe/387-historia-baltyku.html">Bałtyckiego Jeziora Lodowego</a>.<br />
<br />
To olbrzymie zakłócenie ekologiczne przerwało ciągłość paleorzeki, przez co jej fragmenty i dopływy w jej górnym biegu (Dźwina - na zachód od Witebska i Niemen - na zachód od Grodna) zmieniły także kierunek w stronę Bałtyku, płynąc odtąd niżej położonymi terenami, odsłonionymi przez ustępujący lodowiec. Oto fragment mapy geologicznej części dorzecza Biebrzy i Niemna, z zaznaczonym przebiegiem nurtu Paleorzeki Północnoeuropejskiej (kolor jasnoniebieski), na południe od linii maksymalnego zasięgu ostatniego zlodowacenia (LGM - last glacial maximum), zaznaczonej linią przerywaną. Strzałka na zachód od Grodna wskazuje miejsce i kierunek przełomu Niemna przez pas moreny czołowej (kolory czerwone, nr 28, 29), który zmienił kierunek biegu paleorzeki z zachodniego na północny.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvKKGd1XmQKL2Dn2JXASHQ8HADM_xtb-7vxWikTwPx2fbNKl1ypsCV1d1gaWNL0fLy2Qynz5VYOEEHF8cToWJxR1WHOISabdOebEq-Q2bXMWOukJKsUsitXxzdiI88f9WprtOaa-CfNE4/s1600/Biebrza-Niemen+ed9.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="291" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvKKGd1XmQKL2Dn2JXASHQ8HADM_xtb-7vxWikTwPx2fbNKl1ypsCV1d1gaWNL0fLy2Qynz5VYOEEHF8cToWJxR1WHOISabdOebEq-Q2bXMWOukJKsUsitXxzdiI88f9WprtOaa-CfNE4/s1600/Biebrza-Niemen+ed9.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
Począwszy od około 10.500 BP Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, tak jak i inne "nieczynne" lub częściowo wykorzystane przez koryta mniejszych rzek pradoliny, została częściowo wysuszona, a piaski z akumulacji rzecznej zostały poddane w następnych tysiącleciach intensywnej erozji i akumulacji wietrznej (w zależności od miejsca i czasu). </div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
Wracajmy nad Bałtyk, ... którego jeszcze nie było. Około 13.300 BP, po tzw. fazie Gardzieńskiej, czoło lodowca opuściło ostatnie skrawki Pomorza (przy jego obecnej linii brzegowej). Ten ostatni "gościnny" postój lodowca na Pomorzu przyczynił się do powstania kolejnej, równoległej do jego krawędzi <b>Paleorzeki Pomorskiej</b>, a także położonych na północ od niej, za wałem moreny czołowej, ciągu jezior (obecnie nadmorskich: Sarbsko, Łebsko, Dołgie, Gardno, Modła, Wicko, Kopań, Bukowo, Jamno, Resko, Niechorze) na morenie dennej, którą dzisiaj prawie całą pokrywa morze.<br />
<br />
Nieprawdziwa jest dość popularna, podzielana także przez niektórych naukowców hipoteza, że jeziora przybałtyckie powstały z zatok odciętych mierzejami. Jeziora te istniały kilka tysięcy lat przedtem, zanim dotarły do nich wody Morza Bałtyckiego. Potwierdzają to wyniki analiz najgłębszych osadów organicznych spod dna, wskazujących na ich słodkowodne pochodzenie z okresu 12.000 BP, a więc zanim powstał dzisiejszy Bałtyk. Pomijamy tu długi okres od epoki <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sylur">syluru</a> sprzed około 430 milionów lat temu, kiedy powstała niecka bałtycka, do okresu 120 tysięcy lat temu, kiedy w tym miejscu powstawały i zanikały kolejne morza, w tym tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Eemian_sea">Morze Eemskie</a>. Ostatnie przed Bałtykiem istniało około 65-70.000 lat BP, w okresie ocieplenia Odderade, w Polsce zwanym interstadiałem Gniewu. Od zidentyfikowanej fauny morskiej (Aurelia Makowska, Państwowy Instytut Geologiczny) z tego okresu w miejscowości Krastudy koło Sztumu, zostało one w Polsce nazwane Morzem Krastudzkim.<br />
<br />
Począwszy od około 7.000 BP wody Bałtyku zaczęły zbliżać się do dzisiejszej linii brzegowej. Przedzierały się okresowo przez północne brzegi jezior, tworząc z niektórych z nich płytkie laguny, które stopniowo zostały odcięte od morza, w wyniku akumulacji piasków nanoszonych przez prądy morskie i wiatr. Poniższy schemat, opracowany na podstawie rysunku zaczerpniętego ze strony internetowej "<a href="http://procesylitosfery.wordpress.com/procesy-egzogeniczne/dzialalnosc-lodowcow-i-ladolodow/">Procesy litosfery</a>", ilustruje genezę formowania się około 14.000 BP utworów polodowcowych wzdłuż obecnej linii Bałtyku. <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioMnPIHcdT5fk1Abbb15SxBoQjeveyrHMz5CGlYyU4L7esXWE5xXMBzXM9kjpovI5WTn4qWmF1oj-G_-3w5sB0IvDfpOaVW5fWxWlzyHLPRH4cFImrwEwjdhHvqrTvevBo6sBUWo_cpB0/s1600/Pomorze+Faza+Gardnienska+14700-14500+BP.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="132" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEioMnPIHcdT5fk1Abbb15SxBoQjeveyrHMz5CGlYyU4L7esXWE5xXMBzXM9kjpovI5WTn4qWmF1oj-G_-3w5sB0IvDfpOaVW5fWxWlzyHLPRH4cFImrwEwjdhHvqrTvevBo6sBUWo_cpB0/s320/Pomorze+Faza+Gardnienska+14700-14500+BP.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Odbierająca z tej części lodowca wody paleorzeka płynęła płytkimi, chaotycznie zmieniającymi się nurtami "warkoczowymi", żłobiąc po drodze płytką Pradolinę Pomorską, w kierunku zachodnim i wpadała do <b>Pomorskiego <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zastoisko">jeziora zastoiskowego</a></b>. Ten olbrzymi zbiornik wodny obejmowal obszar od dzisiejszego Jeziora Płoń aż po krawędź lodowca, znajdującą się w po fazie <b>Gardno-Rugia</b> (14.000 BP) na wysokości Rugii. Jezioro zastoiskowe zmniejszało się w miarę cofania się czoła lodowca w głąb niecki bałtyckiej, do której spłynęło około 13.000 BP, pozostawiając po sobie <b>Paleojezioro Wkrzańskie. </b>Północny brzeg paleojeziora leżał mniej więcej na linii południowego brzegu obecnego<b> </b><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Zalew_Szczeci%C5%84ski">Zalewu Szczecińskiego</a>, a samo jezioro miało rozmiary ponad 2-krotnie większe niż dzisiejszy Zalew. Tereny Zalewu położone były wyżej niż dno paleojeziora i w większości pozostały suche do około 7.000 BP.<br />
<br />
<b>Paleorzeka Pomorska</b>, miniatura Paleorzeki Północnoeuropejskiej, oraz Paleojezioro Wkrzańskie istniały w okresie do około 12.000 BP. Paleorzeka Pomorska w istocie nie kończyła biegu w Paleojeziorze Wkrzańskim, ale przez nie przepływała, uchodząc do niecki bałtyckiej w pobliżu dzisiejszego półwyspu <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Dar%C3%9F">Darss</a>. W polskiej części Pomorza była ona sumą równoleżnikowo położonych części koryt dzisiejszych rzek: Łupawa, Słupia, Wieprza, Grabowa, Radew, Parsęta i Rega. Wpadała ona do Paleojeziora Wkrzańskiego w pobliżu dzisiejszego Przybiernowa. Byłe dorzecze Paleorzeki Pomorskiej, od źródeł Słupii aż do jej ujścia przy półwyspie Darss, stworzyło naturalną granicę morfologiczno-przyrodniczą, w obrębie której wytworzyła sie historyczna nazwa Pomorza.<br />
<br />
Płytkość koryta paleorzeki, które nie mogło się zagłębić w wiecznej zmarzlinie i znaczne ilości piasków niesionych w nurcie powodowały nie tylko szybki przyrost osadów na dnie jeziora, ale i tworzenie się przy ujściu delty. Jedno z powstałych nowych ramion rzeki popłynęło w kierunku niecki bałtyckiej (na północny zachód), z ominięciem jeziora, w miejscu obecnej pradoliny rzeki Wołczenicy, której koryto przebiegało między dzisiejszym miastem Kamień a Wyspą Chrząszczewską, która w czasach Prapomorzan sprzed 11 tysięcy lat była tylko wzniesieniem na stałym lądzie. Wzniesienie stało się wyspą około 7 tysięcy lat temu, kiedy ukształtowała się dzisiejsza linia brzegowa Morza Bałtyckiego. Oto topografia okolic Kamienia i Wyspy Chrząszczewskiej według mapy wydanej przez Preussische Landes-Aufnahme w 1886 roku. Zaznaczone jest położenie tzw. głazu królewskiego, o którym wspominam poniżej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiegrP8bbjdllVMLIOpFbbdANJ3_GCYON870Z3Av7UnygRrXqxI7rNtEmdaZ5qpAu2DzgDVzv675QffCMIGBTblmp1Smxa0Y0SlKRo5MF1Sy56RiL9-vF7E4w9gAwUbUlzmueaoHYvok2Y/s1600/Kamien+Wyspa+Chrzaszczewska2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiegrP8bbjdllVMLIOpFbbdANJ3_GCYON870Z3Av7UnygRrXqxI7rNtEmdaZ5qpAu2DzgDVzv675QffCMIGBTblmp1Smxa0Y0SlKRo5MF1Sy56RiL9-vF7E4w9gAwUbUlzmueaoHYvok2Y/s1600/Kamien+Wyspa+Chrzaszczewska2.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
Nieznane mi są dane z polskiej części byłego Jeziora Wkrzańskiego, ale w jego części zachodniej najgłębsze osady polodowcowe (około metrowa warstwa żwirów wodnolodowcowych) sięgają głębokości 23 metrów. Zanim Paleorzeka Pomorska zmieniła swój bieg, "zdążyła" nanieść po stronie zachodniej jeziora jeszcze około 13-15 metrową warstwę piasków drobnych i grubych oraz powyżej niej 1-2 metrową warstwę madów.<br />
<br />
Gdy jezioro straciło swoje główne źródło zasilania w wodę, rozpoczął się proces zarastania torfem, którego miąższość sięga obecnie około 5 metrów. Przez następne tysiąclecia, zwłaszcza od połowy tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/M%C5%82odszy_dryas">Młodszego Dryasu</a> (10.500 BP) warstwa torfu na dużych obszarach byłego jeziora została przykryta kilkumetrowymi osadami piasku wydmowego, naniesionego głównie z wyschniętego odcinka koryta Paleorzeki Pomorskiej, położonego na zachód od tego jeziora. Porośnięte są one dzisiaj lasami <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Wkrza%C5%84ska">Puszczy Wkrzańskiej</a> i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Puszcza_Goleniowska">Puszczy Goleniowskiej</a>. Pozostałością po Paleojeziorze Wkrzańskim są zanikające jeziora <a href="http://www.swidwie.pl/rezerwat/historia/49-historia">Swidwie</a>, Stolsko i Myśliborskie, a przede wszystkim <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/D%C4%85bie_%28jezioro_w_Szczecinie%29">Jezioro Dąbie</a>, któremu zasilająca je stale (od 12.000 BP) Odra nie pozwoliła zaginąć.<br />
<br />
W czasie wycofywania się lodowca do fazy Gardno - Rugia około 13.500 lat temu topniejący masyw lodowca złożył przy północnym brzegu Wyspy Chrząszczewskiej ten oto malowniczy różowy granit o wysokości 3,5 metra, "import skandynawski" (z terenów tzw. płyty fennoskandzkiej), zwany <a href="http://www.dzialkimiedzywodzie.pl/natura.php">głazem królewskim</a>, od którego zapewne pochodzi nazwa miasta Kamień Pomorski. Jego obwód liczy około 20 metrów, objętość około 70 m³, a waga około 180 ton. Naukowcy sądzą, że jego obecne rozmiary są zaledwie jedną trzecią jego oryginalnej wielkości, zredukowanej w XIX wieku w wyniku rozbicia jego większej części jako surowca na bruk drogowy. Pochodzi on z okresu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Prekambr">prekambryjskiego</a>, a jego wiek można określić na około 1.8 miliarda lat.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDIRBYoTdTDTCfWBQxHhfwguA1ugHDza7VEBED-3iIcAv1vJ6x0aOMSc-rHQdq05ToqfaxzLO8HvJI1rSAiGaNhkF4yMWQQpD2dV5SMDupexNKkrTS4yKIbRQG8eyVPrNjcNoNkx3xVdo/s1600/glaz_krolewski2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgDIRBYoTdTDTCfWBQxHhfwguA1ugHDza7VEBED-3iIcAv1vJ6x0aOMSc-rHQdq05ToqfaxzLO8HvJI1rSAiGaNhkF4yMWQQpD2dV5SMDupexNKkrTS4yKIbRQG8eyVPrNjcNoNkx3xVdo/s320/glaz_krolewski2.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<span class="st">Rodzi się jednak pytanie, dlaczego Odra która od około 12.000 BP płynęła przez tereny byłego Paleojeziora Wkrzańskiego i dzisiejszego Zalewu Szczecińskiego, nie wypełniła tych zbiorników? Zapewne dlatego, że jej koryto było kilkanaście metrów poniżej obecnego poziomu. Rzeka dopiero zaczynała nanosić w dolnym biegu materiał mineralny i organiczny z całego zlewiska, co przez kolejne tysiące lat powodowało podnoszenie się koryta i brzegów rzeki do dzisiejszego poziomu. </span><br />
<br />
<span class="st">Jak znacznie podniósł się poziom brzegów i dna Odry tylko w okresie ostatnich 1.200 lat świadczy fakt, o którym pisze prof. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Lech_Leciejewicz">Lech Leciejewicz</a>, znakomity badacz historii Pomorza w swojej pracy "Opera selecta", Wrocław 2006, że najgłębsze warstwy kulturowe siedlisk ludzkich w pobliżu Odry w Szczecinie </span><span class="st">sięgają </span><span class="st">10 metrów głębokości (VIII/IX wiek). </span><span class="st">Profesor mylnie jednak ocenił tego powód: "W strefie nadmorskiej eustatyczne ruchy dna morskiego powodowały natomiast obniżanie się lądu" (<i>op. cit.</i> str. 137 i str. 371). Tereny te nie zostały zalane w wyniku "ruchów eustatycznych" oceanów, ale zostały one przykryte osadami nanoszonymi przez Odrę, w wyniku procesu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Aluwium">akumulacji rzecznej</a>. W podobnym procesie przykryta została 6-metrową warstwą osadów z Tamizy płyta nagrobna Wikingów w Londynie z XI wieku, o czym piszę w artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011/09/klucz-do-zagadki-z-jelling-w-szkatule-z.html">Klucz do zagadki z Jelling</a>".</span><br />
<br />
<span class="st">Tak zwany ruch eustatyczny związany jest tylko z długookresowymi zmianami poziomu oceanów (wynikłymi głównie z procesów topnienia lub tworzenia się lodowców) i nie ma nic wspólnego z ruchem płyty tektonicznej, na której leży dno oceaniczne. Zapewne archeolog miał na myśli <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Post-glacial_rebound">ruchy izostatyczne</a>, ale te - wynikłe z opadania krawędzi płyty tektonicznej pod Pomorzem i jej podnoszenia się w Skandynawii, na skutek odciążenia przez zanikły ostatni lodowiec, obniżyły ląd na wysokości Szczecina </span><span class="st">w okresie 1.200 lat nie więcej niż niec</span><span class="st">o ponad jeden metr. Gdyby szybkość kumulacji osadów rzecznych była w tym miejscu Odry niższa niż wzrastający poziom oceanów (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Current_sea_level_rise">ruch eustatyczny</a>), to tereny szczecińskiej Starówki dawno pokrywałaby woda. Efekty postępującego gromadzenia się osadów nanoszonych przez Odrę z jej zlewiska do Jeziora Dąbie (większość osadów trafia do Zalewu Szczecińskiego i Bałtyku) widać dobrze na poniższym zdjęciu, zaczerpniętym z portalu <a href="http://www.szczecincafe.pl/nowa/jupgrade/index.php?option=com_content&view=category&id=37&layout=blog&Itemid=59">SzczecinCafé</a>.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_gWSoJFWLexyLqyDT8LUYqgUhDma2SzS7At_o07M_CnX9jhPvasZtbtLHlkJcsK-qhbPQqW-ahihVYJImYrWlk2cjhLSchP8MmYXDNgghZY7SgqhFdSnW9vggmVXgLgRuN8oVaKI5skM/s1600/zegs2-jezioro-DABIE-MALY-SZCZECINa.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="216" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_gWSoJFWLexyLqyDT8LUYqgUhDma2SzS7At_o07M_CnX9jhPvasZtbtLHlkJcsK-qhbPQqW-ahihVYJImYrWlk2cjhLSchP8MmYXDNgghZY7SgqhFdSnW9vggmVXgLgRuN8oVaKI5skM/s320/zegs2-jezioro-DABIE-MALY-SZCZECINa.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Około roku 11.200 BP (12.880 BP kalibr.), w wyniku wybuchu nadreńskiego wulkanu <a href="http://iceagenow.info/2012/01/german-super-volcano-erupt/">Laacher-See</a>, nastąpiła w Europie wielka katastrofa ekologiczna. Tereny w paśmie od okolic dzisiejszego miasta Bonn po dzisiejszy Bornholm, zgodnie z głównym kierunkiem wiejących wiatrów, pokryły się warstwą popiołów. Chociaż unoszący się w atmosferze pył wulkaniczny odbija/zatrzymuje w niej dużą część ultrafioletowych promieni słonecznych, co obniża temperaturę powierzchni ziemi, to wybuch ten był zbyt małym wydarzeniem w skali światowej, jak twierdzą naukowcy, aby wywołać ochłodzenie klimatu, jakie w następnym tysiącu lat nastąpiło w okresie Młodszego Dryasu. Wybuch wulkanu natomiast ... przyśpieszył topnienie lodowców (skandynawskiego i alpejskiego).<br />
<br />
W ciągu tysiąca lat po wybuchu, lodowiec pokryty 1-2 cm warstwą pyłu wulkanicznego, w przyśpieszony sposób absorbował energię słoneczną tak, że w tym czasie jego 2-3 kilometrowej grubości czasza zniknęła na dystansie 500 km, od Rugii do północnego krańca Gotlandii. Krawędź lodowca cofała się więc ze średnią prędkością 1-1,5 m dziennie, podczas gdy dla porównania, w trakcie jego "marszu" przez Pomorze na południe w kierunku Wielkopolski posuwał się ze średnią prędkością 30 cm na dzień. Pozostawione miejsce w niecce bałtyckiej, pogłębionej kilkanaście tysięcy lat wcześniej w czasie żłobiącej pracy lodowca przy jego schodzeniu na południe, zaczęły wypełniać z jednej strony wody topniejącego lodowca, a z drugiej "dopiero co" spływające doń rzeki z uwolnionego od lodu zlewiska.<br />
<br />
Poniższa mapa, zaczerpnięta z "Atlasu Geograficznego" PPWK 1987, przedstawia moją propozycję odtworzenia linii brzegowej tworzącego się Bałtyckiego Jeziora Lodowego z okresu około 11.000 BP, czyli z czasów pierwszych Prapomorzan, których dotyczy wspomniane wyżej odkrycie archeologiczne. Zaznaczyłem na niej informacyjnie także (białym kolorem) zarys Paleorzeki Pomorskiej i Paleojeziora Wkrzańskiego, która to rzeka i jezioro, jak już wyżej wspomniałem, zaniknęły około 12.000 BP.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhioZ2yRDrUom7c8o3aUcpr8qr3gSCMHTIXzzy2L0XZyiPTOXw-BQFHlzFB513KD7a7pBkGibX5OGIiYAgrfsuF_QBrmUK7kCSAjyXssLGKgCu1HFNzNRNBDZ4HdsYtrdjEb7u2I9jRa10/s1600/Pomorze+8+h.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="243" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhioZ2yRDrUom7c8o3aUcpr8qr3gSCMHTIXzzy2L0XZyiPTOXw-BQFHlzFB513KD7a7pBkGibX5OGIiYAgrfsuF_QBrmUK7kCSAjyXssLGKgCu1HFNzNRNBDZ4HdsYtrdjEb7u2I9jRa10/s1600/Pomorze+8+h.jpg" width="400" /></a></div>
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Kolor zielony oznacza ogólnie suchy (lecz z wodami zastoiskowymi i piaszczystymi wzgórzami) stały ląd. Jak próbowałem to uzasadnić wyżej, nie jest pomyłką lądowe położenie obszarów będących dzisiaj dnem Zalewu Szczecińskiego. Wówczas, czyli okolo 11.000 BP, były to tereny pokryte wydmami i polodowcowymi mokradłami. Dopiero około 7.000 BP pokryła je woda, w wyniku zajęcia płytkiej niecki przez tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Morze_Litorynowe">Morze Litorynowe</a>, dając tym samym początek wyspom Uznam i Wolin. Odra płynęła szerokim korytem między wzgórzami morenowymi tych przyszłych wysp, aby znaleźć ujście do słodkowodnego Bałtyckiego Jeziora Lodowego, w pobliżu wzgórz dzisiejszej wyspy Rugii. Niewykluczone jest, że w początkowym okresie mogła ona płynąć dzisiejszym korytem Dziwny. </div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Jest to pierwsza część artykułu dotyczącego przełomu paleolitu i mezolitu na Pomorzu, którego pretekstem było ważne odkrycie archeologiczne z Buniewic. Starałem się w nim chociaż zarysować kształt i dynamikę zmian w pejzażu geomorfologicznym Pomorza w okresie poprzedzającym i towarzyszącym pojawienie się w nim człowieka. W drugiej części opiszę ewolucję klimatu i przyrody w tym okresie i rozważę szerszy kontekst kulturowy tego niezwyczajnego znaleziska. Zgodnie z obowiązującym mnie tytułem blogu kontynuował będę tematy z paleogeografii i paleohistorii Pomorza w takim samym stopniu, jak z archeologii.</div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-71564004822005987342011-09-04T13:05:00.088+02:002022-10-05T21:38:32.060+02:00Klucz do zagadki z Jelling w szkatule z Kamienia Pomorskiego?<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Jest jeszcze jeden powód, aby po raz trzeci na tym blogu wrócić do tematu szkatuły kamieńskiej i jej wielkiego znaczenia jako dzieła sztuki wikińskiej. W artykule "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011_05_01_archive.html">Sztuka Wikingów od Pomorza po Hiszpanię</a>" wspomniałem, że kaseta ta zainspirowała duńskich archeologów do odtworzenia na ich oryginalnych miejscach, po raz pierwszy w historii, domów Wikingów w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Trelleborg_%28Slagelse%29">Trelleborgu</a>, a po wielu latach także w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Fyrkat">Fyrkat</a> W tamtym poście, a także w kolejnym zatytułowanym "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011/07/szkatua-kamienska-czy-wolinska.html">Szkatuła kamieńska czy wolińska?</a>", przedstawiłem najbardziej ugruntowane wśród historyków hipotezy co do miejsca wytworzenia szkatuly z Kamienia, a także tej z Bambergu.</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Dzisiaj chciałbym podjąć temat wartości interpretacyjnej szkatuły kamieńskiej, niewykorzystanej moim zdaniem, a czasami nawet pomijanej przez historyków zajmujących się sztuką wikińską albo kulturą normańską w ogóle. Powróćmy do zestawienia motywów zdobniczych tej szkatuły z wikińską płytą nagrobną z Londynu, zamieszczonego w poprzednim poście. Oto jeszcze jedna ilustracja tej płyty, pierwsza jaka została wykonana po jej wydobyciu z ziemi w 1852 roku, a zatem w czasach kiedy fotografia stawiała dopiero pierwsze kroki i nie była jeszcze w stanie zastąpić dokładnego rysunku.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8s6Xm0Nwp7TxXWkg9KQp8IGnagKO83C-V6ckpbnvOq-IgVvrFAhSd0FMOj73yjqVUNY9zmFO4HoUvP0buQP_Zmvc0w28aizsUhaEMaqIPXOh-rh22hq7NnH4uAjz_SOU0THIq6trf4Qo/s1600/Londor+deer.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="233" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj8s6Xm0Nwp7TxXWkg9KQp8IGnagKO83C-V6ckpbnvOq-IgVvrFAhSd0FMOj73yjqVUNY9zmFO4HoUvP0buQP_Zmvc0w28aizsUhaEMaqIPXOh-rh22hq7NnH4uAjz_SOU0THIq6trf4Qo/s320/Londor+deer.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Znaleziono ją przypadkowo na głębokości około 6 metrów, w zbitym żółtym drobnym piasku, podczas kopania fundamentów pod duży magazyn, na miejscu byłego cmentarza. Cmentarz istniał do 1087 roku, kiedy to pożar zniszczył dużą część Londynu i także kościół św. Pawła. Niedaleko płyty, w podłużnym wykopie, znaleziono także dobrze zachowane szczątki człowieka. Jako że w połowie XIX wieku "prawdziwa" archeologia interesowała się głównie starożytną kulturą śródziemnomorską, kości ludzkie nie zostały ani zbadane, ani zachowane. Także jeden duży fragment płyty (już bez napisów runicznych) wrzucono z powrotem do wykopu. Po wydobyciu widoczny był granatowy kolor, a także ślady koloru czerwonego, jakimi pokryte były wyrzeźbione motywy. Przedstawiają one duże zwierzę o fantastycznych cechach (z porożem, ale i z kłami i pazurami) oraz mniejsze, uosabiajace być może smoka (ma skrzydła), chociaż "nie klasycznego", bo z rogami. Zdobnictwo to reprezentuje kolejny chronologicznie okres sztuki wikińskiej po stylu Jelling i stylu Mammen, zwany stylem <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Ringerike-Stil">Ringerike</a>. Tak prawdopodobnie wyglądała oryginalna ornamentyka płyty, po <a href="http://www.archeurope.com/index.php?page=st-paul-s-rune-stone">odtworzeniu</a> zachowanych kolorów:</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGxNtHsEctClbVHsjWhPwcq3IVRA7CRGzb6iQfk30H0EQl9OQ_KIfeHakKQOrSshqM0WzwmkmLDCKQLQidVaoO5eFZrKXtu-yAgx6JzxW8ZL2q6QUln-Bbo1E7D14ZEads4q6YOmmkw9E/s1600/Londor+deer+2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="248" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGxNtHsEctClbVHsjWhPwcq3IVRA7CRGzb6iQfk30H0EQl9OQ_KIfeHakKQOrSshqM0WzwmkmLDCKQLQidVaoO5eFZrKXtu-yAgx6JzxW8ZL2q6QUln-Bbo1E7D14ZEads4q6YOmmkw9E/s320/Londor+deer+2.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Swoją drogą interesujący jest fakt, że w dzisiejszym Londynie tereny wzdłuż Tamizy leżą 4-5 metrów wyżej, niż tysiąc lat temu. W przypadku Szczecina poziom obszarów wokół Odry i Jeziora Dąbie podniósł się w tym okresie o 9-10 metrów. Wskazuje to jak wielkie znaczenie w badaniach archeologicznych, zwłaszcza dotyczących epok prehistorycznych, ma uwzględnienie tempa (i jego zmienności w czasie) sedymentacji fluwialnej w rejonach leżących na obrzeżach rzek i pradolin.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Pod tym względem tereny Pomorza w obrębie Niziny Szczecińskiej można uznać za potencjalnie bardzo interesujące dla badań nad prahistorią tego regionu. Wymaga to jednak zamiast tradycyjnych wykopalisk metodą łopaty i szpachelki, które dla tego okresu i w tym rejonie praktycznie nie mają racji bytu, zastosowania innego podejścia: multi-dyscyplinarna i międzynarodowa współpraca naukowców, z zastosowaniem nowoczesnych, w większości bezinwazyjnych metod, z wykorzystaniem także nowych metod określania wieku warstw geoarcheologicznych, na przykład <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Optically_stimulated_luminescence">metoda optyczna OSL</a> (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Optical_dating">optoluminescencyjna</a>). Dzięki takiemu podejściu (artykuł <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Marcin_Ryszkiewicz">Marcina Ryszkiewicza</a> w <i>Gazecie Wyborczej</i> "<a href="http://wyborcza.pl/1,75476,9330068,Kim_byli_pierwsi_Amerykanie.html">Kim byli pierwsi Amerykanie</a>") naukowcy w USA byli w stanie zrewidować długo utrzymujący się pogląd, że pierwsi ludzie dotarli do Ameryki 12-13 tysięcy lat temu, podczas gdy w wyniku ich badań w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Buttermilk_Creek_Complex">Buttermilk Creek</a> (Texas) przesunięto ten okres o ponad dwa tysiące lat wcześniej (a zatem jeszcze przed powstaniem Cieśniny Beringa około 13.000 BP). Ale to już inny temat.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Tutaj załączę panoramę Londynu z 1843 roku (źródło: "<a href="http://www.iln.org.uk/">Illustrated London News</a>", 1843), wskazującą że w środku miasta Tamiza miała jeszcze w owym czasie piaszczyste, nieuregulowane brzegi, na których następowała dalej akumulacja rzeczna. Dzisiaj to historia: żeglowne rzeki mają najczęściej umocnione brzegi, które nie pozwalają na kumulowanie się na nich osadów rzecznych. Te zalegajace na dnie rzeki, są cyklicznie wybierane przez pogłębiarki, co zapobiega spłycaniu się portów. Niektóre ze starych wielkich portów jak Szczecin, niedawno jeszcze największy na Bałtyku, z uwagi na spłycanie przez osady Odry jego kanałów, traci na znaczeniu.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjO8d7zutwjvLFGgbqgsJ0VEmtdJHUaP7phv3s5a5TBLRHuyQPGEGn0ffa8olfjxRWv4L9vkKp0ce_wrjzzCyr5nF8bRu5-BsnfYGaKQ973gFwfjfgZASLEKqEL6lFZZ4pctJ-YAZuXhvA/s1600/London+1843+ex+ILN.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="142" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjO8d7zutwjvLFGgbqgsJ0VEmtdJHUaP7phv3s5a5TBLRHuyQPGEGn0ffa8olfjxRWv4L9vkKp0ce_wrjzzCyr5nF8bRu5-BsnfYGaKQ973gFwfjfgZASLEKqEL6lFZZ4pctJ-YAZuXhvA/s320/London+1843+ex+ILN.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Wracajmy powoli do pytania zadanego w tytule postu. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kamienie_runiczne_w_Jelling">Wielki kamień runiczny z Jelling</a> został postawiony za życia <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Harald_Sinoz%C4%99by">Haralda Sinozębego</a>, zapewne u szczytu jego potęgi jako króla Danii i Norwegii, około 975 roku. <a href="http://www.fortidensjelling.dk/jellinge30.htm">Kamień</a> ten jest uznawany za najstarszy w Skandynawii zabytek zawierający ornamentykę chrześcijańską, jakim jest wizerunek Chrystusa z rozpostartymi ramionami. Na innej stronie jest następująca inskrypcja: "Król Harald kazał wykonać ten pomnik ku pamięci jego ojca <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gorm_Stary">Gorma</a> i jego matki Tyry; Harald który zdobył dla siebie całą Danię i Norwegię i uczynił Duńczyków Chrześcijanami", a na trzeciej wyobrażenie czworonożnego zwierzęcia i węża. Ornamentyka była oryginalnie pokolorowana, a współczesne dwie próby odtworzenia interesującego nas boku wyglądają następująco:</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNacvEYU4wC0mfhh8m2QD5z2um7oK5ejTpxADe-M3uRbd3qnKkiRXQh7gSXwJWPxjWwCUgbNM3eijkhBGM1bgk5UZouQvmhzx3WHm8JdijNxidj6-V6C3iW4zf6xawSRE4mADn6cSpMWY/s1600/Jelling+stone+side+C.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="195" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNacvEYU4wC0mfhh8m2QD5z2um7oK5ejTpxADe-M3uRbd3qnKkiRXQh7gSXwJWPxjWwCUgbNM3eijkhBGM1bgk5UZouQvmhzx3WHm8JdijNxidj6-V6C3iW4zf6xawSRE4mADn6cSpMWY/s320/Jelling+stone+side+C.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Powyżej zilustrowana strona najsławniejszego w Skandynawii kamienia runicznego nadal budzi wśród historyków żywe kontrowersje. Większość z nich, biorąc pod uwage inne kamienie runiczne Wikingów, w tym także ten spod katedry St. Paul's w Londynie, uważa że kamień z Jelling zawiera wyłącznie motywy chrześcijańskie. Tego zdania jest m.in. Przemysław Kulesza z Muzeum Narodowego we Wrocławiu ("Ewolucja symboliki misyjnej w Skandynawii w epoce Wikingów na przykładzie motywu walczącego jelenia", 2009), podobnie jak Else Roesdahl, znana badaczka kultury wikińskiej (o której wspomniałem we wczesniejszym poście), oraz <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Egon_Wamers">Egon Wamers</a>, <a href="http://www.kaupang.uio.no/eng/participants/egon1eng.html">dyrektor</a> Muzeum Archeologicznego we Frankfurcie nad Menem. Uważają oni, że kamień z Jelling przedstawia jelenia walczącego z wężem, który to symbol znany jest w religii chrześcijańskiej od jej zarania. Jeleń i wąż uosabiają w niej odwieczny antagonizm, jakim jest walka dobra ze złem, światła z ciemnościami.</span></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Rzućmy okiem na położenie kamienia w Jelling od strony </span></span>wizerunku Chrystusa z rozpostartymi ramionami, <span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">na najstarszym, zachowanym ilustrowanym zabytku, jakim jest rysunek Henrika Rantzaua z 1591 roku (Peter </span></span>Lindeberg - "Commentarii rerum memorabilium in Europa ab anno octuagesimo usque ad presentem nonagesimum primum gestarum").</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIRPK-ET9slfQkduXuChlU96RU8pGwzGYeAblmnZHFhm7044GdhG83kbq0mhKUI0t5m65bMkVHSVmgNnCMxz2RPB2fdRUcgkHGRYYDJXLJH_IHvVS6EEcZNgB91cDoN-RuzcCsaDw_o2M1W2CN5Zzrcb3ZPIQ8meo58NGHSKAVHmTirDTmDR033_v8/s894/Jelling%20kamien%20AD%201591.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="582" data-original-width="894" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgIRPK-ET9slfQkduXuChlU96RU8pGwzGYeAblmnZHFhm7044GdhG83kbq0mhKUI0t5m65bMkVHSVmgNnCMxz2RPB2fdRUcgkHGRYYDJXLJH_IHvVS6EEcZNgB91cDoN-RuzcCsaDw_o2M1W2CN5Zzrcb3ZPIQ8meo58NGHSKAVHmTirDTmDR033_v8/s320/Jelling%20kamien%20AD%201591.png" width="320" /></a></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;">W tradycji celtyckiej zarówno jeleń, jak i wąż, mają cechy pozytywne, boskie. Przykładem tego jest powstałe około II-I wieku p.n.e. srebrne naczynie, tzw. </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kocio%C5%82_z_Gundestrup" style="font-family: inherit;">kocioł z Gundestrup</a><span style="font-family: inherit;">, na którego ścianach widnieje m.in. wizerunek siedzącego </span><a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Cernunnos" style="font-family: inherit;">Cernunnosa</a><span style="font-family: inherit;">, rogatego boga celtyckiego, mającego po prawicy jelenia, a po lewicy węża. W mitologii celtyckiej jeleń uosabia zwinność i szybkość, dobry węch (wyczucie) i łagodność, podczas gdy wężowi przypisuje się mądrość, przebiegłość, witalność i zdolność do odradzania się. Widocznie te cechy były w kulturze celtyckiej niezmiernie cenione i utrwalane, dając w ten sposób tym ludom względną przewagę cywilizacyjną nad sąsiadującymi z nimi plemionami.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnPi8RfwSyT5ztyYKDutNSuIzrGvoAcG3nms75GX5yESoyvriWhhzlDt0diR74v3FLlNYWA_hlG5gAj2poF-DoEPz5rLXeEv6EefpD9fRTBCDKRF-2CbfDYw07oM6ex22cEUFzzKo4-Sg/s1600/Gundestrupkarret2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="184" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjnPi8RfwSyT5ztyYKDutNSuIzrGvoAcG3nms75GX5yESoyvriWhhzlDt0diR74v3FLlNYWA_hlG5gAj2poF-DoEPz5rLXeEv6EefpD9fRTBCDKRF-2CbfDYw07oM6ex22cEUFzzKo4-Sg/s1600/Gundestrupkarret2.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Bardzo interesująca jest analiza ornamentyki kamienia Haralda Sinozębego, przeprowadzona przez <a href="http://www.intempore.umk.pl/intempore_artykuly/2010/In_Tempore_7_2010.pdf">Jordana Siemianowskiego</a> ("Koegzystencja dwóch światów, pogańskiego i chrześcijańskiego, na przykładzie kamieni runicznych z Jelling", Toruń 2010). Autor przywołuje m.in. interpretację tej strony kamienia przez jedną z największych autorytetów w dziedzinie sztuki wikińskiej, <a href="http://www.hf.uio.no/ikos/english/people/aca/signef/index.html">Signe Horn Fuglesang</a>, której zdaniem przedstawia ona wizerunek lwa walczącego z wężem, symbolizującego Chrystusa i szatana. Wydaje mi się jednak, iż gdyby ten obraz przedstawiał walkę, to całkowicie opleciony przez węża lew musiałby sugerować, że walkę tą on przegrał. Trudno więc w roli lwa byłoby podstawiać Chrystusa. Z drugiej strony atakujący wąż jest zwykle przedstawiany z szeroko rozwartym pyskiem i z kłami. Postać tego węża nie wskazuje, że ma on złe zamiary wobec lwa. Można się raczej dopatrzyć pewnej harmonii tych ciał, sugerującej ich współegzystencję, a nie przeciwieństwo. Tych dwoje autorów uznaje jednak, że lew i wąż na kamieniu Haralda uosabiają walkę i odzwierciedlają symbolikę chrześcijańską.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Innym przykładem ornamentyki wczesnochrześcijańskiej, gdzie lew i wąż nie są do siebie w opozycji, jako uosobienie odpowiednio dobra i zła, ale stoją po tej samej stronie sił nieczystych jest fragment mozaiki podłogowej <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Baptysterium">baptysterium</a> w X-wiecznym klasztorze <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Klemens_z_Ochrydy">św. Klemensa</a> w <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ochryda">Ochrydzie</a>, Macedonia.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgOKeQ9v9ZBgdG8HhAf-bGfWqdrvyK_P8WZXjvytC7XawJwxTeHyIc0ke4Ub6Ggvn10NhDhl5ZiQ1rKkRrD2QOAlnSCXWmIXrOb-rMklTf-B1kK44phZz7ygzXIhl7elNRoE2vhXlsYJg/s1600/Bitrakova+Grozdanova.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgOKeQ9v9ZBgdG8HhAf-bGfWqdrvyK_P8WZXjvytC7XawJwxTeHyIc0ke4Ub6Ggvn10NhDhl5ZiQ1rKkRrD2QOAlnSCXWmIXrOb-rMklTf-B1kK44phZz7ygzXIhl7elNRoE2vhXlsYJg/s320/Bitrakova+Grozdanova.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Negatywną
dla chrześcijan rolę tych zwierząt wyjaśnia napis w części baptysterium, w
której przebywają osoby w oczekiwaniu na chrzest (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Katechumenat">katechumenum</a>). Przywołuje on zdanie z Psalmu 19,13 Starego Testamentu: "Będziesz stąpał po lwie i smoku (wężu, bazyliszku)". Podaję za publikacją "<i><span style="line-height: 115%;">Lychnidos
à l’époque paléochrétienne et son noyau urbain</span></i>", Vera Bitrakova Grozdanova,<span style="line-height: 115%;"> Sympozjum <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Nisz">Nisz</a> i Bizancjum 2009. </span></span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="line-height: 115%;"><br /></span></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="line-height: 115%;">Jeszcze jednym przykładem potwierdzającym, że we wczesnym średniowieczu w symbolice chrześcijańskiej lew stał po tej samej stronie zła, co wąż jest poniższa reprodukcja z <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Stuttgarter_Psalter">Psałterza Sztutgardzkiego</a>, ilustrująca werset 13 z powyższego psalmu, gdzie wąż i lew zostali pokonani przez siły dobra. To dzieło <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_karoli%C5%84ska">sztuki karolińskiej</a> z 316 kolorowymi miniaturami powstało w Paryżu latach 820-830.</span></span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFFm-i7lWmiz0ENfTHsQEYihB6FHsGejeM1dgZpKM-8DBs6McVuc0S7iKxAQgs5pymz0atJyQjniwrzOoW8U7O1PPrQHs7eZxg_mcWboGItgVI66f1zekoPtYxC4VEedkJk3KPOUqZn2I/s1600/Stuttgart+Psalter+fol+23.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="190" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiFFm-i7lWmiz0ENfTHsQEYihB6FHsGejeM1dgZpKM-8DBs6McVuc0S7iKxAQgs5pymz0atJyQjniwrzOoW8U7O1PPrQHs7eZxg_mcWboGItgVI66f1zekoPtYxC4VEedkJk3KPOUqZn2I/s1600/Stuttgart+Psalter+fol+23.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">W pracy zbiorowej "<a href="http://books.google.com/books?id=gjq6rvoIRpAC&printsec=frontcover&dq=Old+Norse+religion+in+long-term+perspectives&hl=fr&ei=-bdkToWYGqP74QTo4MHGCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false">Old Norse religion in long-term perspectives</a>", Lund 2007, zwraca się uwagę na pozytywne cechy węża, jakie występują w pogańskiej mitologii skandynawskiej. W czasach przedchrześcijańskich wąż mógł być uosobieniem boga <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Odyn">Odina</a>, jako że ten kiedyś sam przemienił się w węża. W grobach kobiet wikińskich znajdowane są amulety-zawieszki z wizerunkiem węża, co może sugerować iż symbolizował on, tak jak w innych starych religiach, także płodność.</span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Kult węża w tradycji nordyckiej został przeniesiony zapewne z kultury celtyckiej, bowiem pojawia się on wśród ludów skandynawskich już w okresie ich migracji w głąb Europy na początku naszej ery, w rejony basenu Morza Czarnego i Srodziemnego. Przykładem zabytku z okresu przedwikińskiego jest tak zwany kamień czarownicy z wężami (szw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Snake-witch_stone"><i>Ormhäxan</i></a>). Nazwa pochodzi zapewne już z czasów chrze<i>ś</i>cijańskich, gdy wężowi nadano cechy złowrogie, bowiem wizerunek węży nie sugeruje wcale wydźwieku negatywnego, a wręcz przeciwnie - można dopatrywać się w nim pochwały płodności.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_1uDTuzqi_bJrGSx-jIWUxdU9HfxNgmn3cI7xgchdAhnJqoje9r49hy8bYickObHtNs-X6ugytxAnjp-xLV-gYPVcAlZKpGHqHLB40peJ132lCwaRVuh-3xuQMumy9YlLYmfgLwe0tdg/s1600/Ormh%C3%A4xan1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj_1uDTuzqi_bJrGSx-jIWUxdU9HfxNgmn3cI7xgchdAhnJqoje9r49hy8bYickObHtNs-X6ugytxAnjp-xLV-gYPVcAlZKpGHqHLB40peJ132lCwaRVuh-3xuQMumy9YlLYmfgLwe0tdg/s1600/Ormh%C3%A4xan1.jpg" width="286" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">W religii chrześcijańskiej natomiast wąż nigdy nie nosił w sobie cech pozytywnych. Stał się on uosobieniem sił ciemnych i złych, tak jak jeleń sił dobrych, bowiem w myśl przepowieści biblijnej połknął węża. Wyeksponowany przez biblię antagonizm tych zwierząt dobrze przedstawia poniższa reprodukcja mozaiki z VI wieku n.e. z <a href="http://www.temehu.com/Cities_sites/museum-of-qasr-libya.htm">Qasr Libya</a>:</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrERJh2kskQb3HeDaZrR82XJ3O3U0wb71PgRfwwYTovSU9QB8yqrdpm4L0j7vG6Qqn6yXyI8Eb-bS_Ke8O7etxeLnXl0ZeRBl_U6MwqTHzAEggQczciC06xz4tmpqFUbxAUleLlr2wFl4/s1600/Qasr+deer.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="316" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjrERJh2kskQb3HeDaZrR82XJ3O3U0wb71PgRfwwYTovSU9QB8yqrdpm4L0j7vG6Qqn6yXyI8Eb-bS_Ke8O7etxeLnXl0ZeRBl_U6MwqTHzAEggQczciC06xz4tmpqFUbxAUleLlr2wFl4/s320/Qasr+deer.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Historycy sztuki Lise Gjedssoe Bertelsen i Lise Gotfredsen ("Fra kong Haralds billedrunesten i Jelling til Alnö-døbefonten i Medelpad", Stockholm 1998) porównały zoomorficzne figury na kamieniu z Jelling z rzeźbami na drewnianej, pochodzącej z początku XIII wieku <a href="http://medeltidbild.historiska.se/medeltidbild/visa/foremal.asp?objektid=900920F1">chrzcielnicy</a> z kościoła Alnö w Medelpad, w północnej Szwecji. Uważają one, że w obydwu przypadkach figury te przedstawiają lwy, a ich rolą jest chronienie wykonanych obiektów.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Ich zdaniem lew (a nie jeleń) na kamieniu z Jelling opuszcza głowę w obliczu boga lub bogów i wznosi łapę w geście składania hołdu. Wąż nie jest według autorek przedstawiony jako symbol zła, lecz jako uczestniczący w tym hołdowaniu. Analogia pozytywnego wyobrażenia lwa z Jelling i z Alnö jest uderzająca. Wnioski z analizy porównawczej tych dzieł sztuki skandynawskiej muszą jednak uwzględniać istotne różnice w czasie (dwa wieki) i w przestrzeni (niemal przeciwne krańce państwa Wikingów) między porównywanymi zabytkami.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiesSV44PL2PPJEsyj8tcMzt-DGCFkd7JQbPrQhNng2PslRoCPk5gwxg4nS2KROx60tmTX9HdqRXwIFw-B6uMhKRBzOS3YQ_1eNa2l4X1fXnnbenhyphenhyphenOItGf__NT54umWbHi5xIos0C5Y0U/s1600/9022309.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="261" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiesSV44PL2PPJEsyj8tcMzt-DGCFkd7JQbPrQhNng2PslRoCPk5gwxg4nS2KROx60tmTX9HdqRXwIFw-B6uMhKRBzOS3YQ_1eNa2l4X1fXnnbenhyphenhyphenOItGf__NT54umWbHi5xIos0C5Y0U/s320/9022309.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Wracając do symboliki jelenia i węża należy jednak zwrócić uwagę, że jest ona znana w wielu kulturach pogańskich. O ile jeleń towarzyszył ludom łowieckim w Europie w ich zmaganiach o przetrwanie i w ich wierzeniach już od conajmniej górnego paleolitu (30-40 tysięcy lat temu), o tyle symbolika węża - wydaje się - została przyniesiona na nasz kontynent przez imigrujące z Azji Srodkowej i Mniejszej pierwsze indo-europejskie ludy rolnicze około 8-9 tysięcy lat temu. Co prawda pierwsze wężopodobne formy graficzne zachowały się w Europie z górnego paleolitu (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Rouffignac_Cave">jaskinia Rouffignac</a>), ale najstarszym zabytkiem świadczącym o religinym znaczeniu węża w kulturach europejskich jest wykonana około</span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> 5.100 lat p.n.e. </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">rytualna waza z neolitycznej osady <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_Vin%C4%8Da">Vinca</a> (czytaj Wincza), w Serbii.</span></span><br />
<br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Wspomnijmy na marginesie o wyrażanych czasami opiniach, że znaleziony w Vinca tzw. <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Danube_script">stary europejski skrypt</a>, czyli zbiór znaków tworzących prawdopodobnie początki pisma indoeuropejskiego, reprezentuje pierwsze prapismo Słowian. Hipotezie tej zaprzeczałby fakt, że kultura Vinca wiąże się wprowadzeniem do Europy techniki wytopu metali (miedzi), które to umiejetności przypisuje się haplogrupie r1b, reprezentowanej dzisiaj głównie przez zachodnich Europejczyków, a nie Słowian. Ludy tworzące kulturę Vinca przybyły z Anatolii, a ich przodkowie pochodzili z północnego Iranu. Europejskie protopismo z Vinca powstało mniej więcej równolegle z neolitycznym protopismem zrodzonym w Chinach (Jiahu, prowincja Henan). </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Związki poszczególnych kultur prehistorycznych z różnymi grupami genetycznymi wymagają dalszych badań w dziedzinie antropologii i genetyki prehistorycznej.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi75sVAf11GaxGL34U8gXLq8Yo9WyURh2Y11ofFpu853kDJoRdh696gdu1bQ60bErZTniU6jnG4ebREvV4F3OBIJNQyWyVkMLTivEOZvfZLpyCvk7zjtFgruwIeeZ-_3GqFGX10Eox5PbQ/s1600/Vinca+serpent+bowl+ed1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="214" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi75sVAf11GaxGL34U8gXLq8Yo9WyURh2Y11ofFpu853kDJoRdh696gdu1bQ60bErZTniU6jnG4ebREvV4F3OBIJNQyWyVkMLTivEOZvfZLpyCvk7zjtFgruwIeeZ-_3GqFGX10Eox5PbQ/s1600/Vinca+serpent+bowl+ed1.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Bezpośrednio z tradycji świata antycznego (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Teofrast_z_Eresos">Teofrast z Eresos</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Plutarch">Plutarch z Cheronei</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pliniusz_Starszy">Pliniusz Starszy</a>) oraz z tradycji judaistycznej symbolika węża została przeniesiona do Nowego Testamentu, a jej negatywne znaczenie utrwalone </span><span style="font-size: small;">w tradycji chrześcijańskiej </span><span style="font-size: small;">przez wczesnośredniowiecznych świętych. Trzeba jednak zauważyć, że jeszcze w Starym Testamencie (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Books_of_Kings">Księga Królów</a>) wąż spełniał rolę pośrednika pomiędzy bogiem i człowiekiem. Wykonany z brązu, </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">jak głosi księga, </span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">przez Mojżesza, pozostawał od po</span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">ł</span></span>owy X wieku p.n.e. aż do czasów króla Ezechiasza (<a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Hezekiah">Hezekiah</a>), czyli do prze</span></span><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">ł</span></span>omu VIII/VII wieku p.n.e., w sanktuarium <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%85tynia_Jerozolimska">Swiątyni Jerozolimskiej</a>, do którego jako uosobienia boga, modlili się i składali ofiary Izraelici. Mitologia chrześcijańska przejęła symbolikę jelenia i węża tak, jak wiele innych wyobrażeń ze starszych tradycji religijnych, na których się oparła i wykokorzystała, dla łatwiejszego przyswojenia nowej wiary. Nie ma tu miejsca jednak, aby ten ciekawy temat rozwijać. </span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_minojska">cywilizacji minojskiej</a> z epoki brązu</span></span> pochodzi ta oto unosząca w dłoniach węże boginii z Knossos (Kreta), utrwalona w figurce z fajansu egipskiego (w odróżnieniu od innego rodzaju fajansu z czasów nowożytnych), wykonana około 1.600 lat p.n.e. Węże oraz odkryty biust wskazują, że postać przedstawia boginię płodności. Zwraca uwag<i>ę</i> nie tylko siedząca na kapeluszu łasiczka, ale wyjątkowo "nowoczesny", podkreślający talię i biodra, o wysokim poziomie kultury krawieckiej (chciałoby się rzec - <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Haute_couture"><i>haute couture</i></a>) styl noszonej przez boginię odzieży: opięta bluzka, rozkloszowana spódnica i zdobiony (pleciony lub haftowany) fartuszek - konwencja, która półtora tysiąca lat później</span><span style="font-size: small;">, w epoce renesansu</span><span style="font-size: small;">, stała się modna na królewskich dworach całej Europy.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggOw_RNHkwX1cq3rYV19T-GsHWvLaPIXAMpMMGaOgJVNtlHwEZdq4e2v0N3TexJ5vg-hVuhyphenhyphenExxjtz5Kbp7OpN8mLs_r83GogcmiHS24v6MbqaCV7BjknRmIdRiSm5N7GSL9ZDlVixbe0/s1600/Knossos+fertility+goddess.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEggOw_RNHkwX1cq3rYV19T-GsHWvLaPIXAMpMMGaOgJVNtlHwEZdq4e2v0N3TexJ5vg-hVuhyphenhyphenExxjtz5Kbp7OpN8mLs_r83GogcmiHS24v6MbqaCV7BjknRmIdRiSm5N7GSL9ZDlVixbe0/s1600/Knossos+fertility+goddess.jpg" width="292" /></a></span></div>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Opinia P. Kuleszy, że motyw jelenia z wężem na kamieniu runicznym z Jelling może pochodzić z wpływów <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_otto%C5%84ska">sztuki ottońskiej</a> (czyli z X-XI wieku) także nie wydaje się uzasadniona, bowiem jeleń nie był w tamtych czasach w przekazach kultury kontynentalnej dominującym "bohaterem" wśród zwierząt. W zbadanych przez K. Meinhoffa 40 utworach epickich o czasach Karola Wielkiego, a spisanych w XII wieku, to nie jeleń był zwierzęciem najczęściej wymienianym, ale lew, a następnie kolejno pies, dzik, wilk, koń i dopiero jeleń, pięciokrotnie rzadziej wspominany w tej literaturze niż lew ("Die Vergleiche in den altfranzösischen Karlsepen", Marburg 1886). <a href="http://books.google.com/books?id=1ncbSn0563cC&pg=PA75&lpg=PA75&dq=l%C3%B6we+schlange+in+der+karolingischen&source=bl&ots=tUfvUnQwf0&sig=Y4vLdtat8UFwKs6EBy6fGXAivKc&hl=fr&ei=aexkTscth_OyBujJwLoK&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&sqi=2&ved=0CCAQ6AEwAQ#v=onepage&q=l%C3%B6we%20schlange%20in%20der%20karolingischen&f=false">Sigmund Oerl</a> w pracy "Vierbeinerdarstellungen auf schwedischen Runensteinen", Göttingen 2011, stwierdził, że "szczególnie warty zauważenia jest fakt, że w sztuce ottońskiej i karolińskiej nie znaleziono żadnych dowodów przedstawiających walkę pomiędzy lwem a wężem".</span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">W rozstrzygnięciu sporu o to, jakie zwierzę przedstawione jest na kamieniu w Jelling, a zatem czy reprezentuje ono tradycję chrześcijańską (przyjmując, że jeleń stał się we wczesnym średniowieczu motywem charakterystycznym także i dla tej religii) czy także pogańską, moim zdaniem może pomóc szkatuła kamieńska. Łączy ją z kamieniem Haralda z Jelling nie tylko ten sam styl zdobniczy Mammen, ale ten sam region wykonania (południowo-zachodni Bałtyk), podobny okres wykonania (między około AD 975 a 1025), a być może i ten sam sponsor, jeżeli przyjmiemy jedną z poważniejszych hipotez, że szkatuła kamieńska była darem Haralda Sinozębego.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Jakkolwiek i ona pełna jest fantazyjnych wyobrażeń ze świata roślinnego i zwierzęcego, to jednak postać lwa wydaje się być dość jednoznaczna, jeżeli zauważymy że w odróżnieniu od przedstawień na innych zabytkach (kamieniach runicznych) lew z Kamienia, podobnie jak ten z Jelling, wyposażony jest w wyraźną grzywę. Oto zestawienie tych dwóch szczegółów:</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9gLqJOlaAO94VC29a_qSIPnRKzE4AbEoJH2QaULE3Hjft4EF5RolSROGpn-9-dFnlbA6_GvTd6qjkbsfSBUCXmFiOunVj_9_ViJAwKpull8PywB0c2nZeZX_YMh-thxoAS43ZtKx4wgs/s1600/Cammin+%2526+Jelling+lions.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="114" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9gLqJOlaAO94VC29a_qSIPnRKzE4AbEoJH2QaULE3Hjft4EF5RolSROGpn-9-dFnlbA6_GvTd6qjkbsfSBUCXmFiOunVj_9_ViJAwKpull8PywB0c2nZeZX_YMh-thxoAS43ZtKx4wgs/s320/Cammin+%2526+Jelling+lions.jpg" width="320" /></a></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Jeżeli uwzględnimy, że obydwa wyobrażenia lwów oddają jeszcze takie cechy anatomiczne jak długi ogon, pazury i kły (widoczne na kamieniu z Londynu), a także że fantazyjne "poroże" dodane jest nie tylko lwu ale i smokowi (kamień z Londynu), to wydaje się że należy uznać, że kamień runiczny Haralda Sinobzębego z Jelling reprezentuje równocześnie dwie tradycje: chrześcijańską (postać Chrystusa) i pogańską (wizerunek lwa i węża).</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Wyobrażenia lwa i węża na wikińskich kamieniach runicznych wywodzą się moim zdaniem bezpośrednio zarówno z tradycji wczesnobizantyjskiej (przenikającej do kultury nordyckiej od czasów <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Ostrogoths">Ostrogotów</a>), jak i także z celtyckiej. Najgłębsze jej korzenie sięgają antycznej Babilonii i Indii. W przeciwieństwie jednak do tradycji chrześcijańskiej zwierzęta te w kulturze wikińskiej uosabiają cechy pozytywne, a nawet boskie.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Prowadzenie przez Wikingów handlu między <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie">Bizancjum</a> a Europą zachodnią i kontrolowanie podstawowego szlaku między Bałtykiem a Morzem Czarnym, wiodącego dorzeczami rzek Wołchow, Łować i Dniepr, było źródłem bogactwa Wikingów i ich siły politycznej.</span></span><br />
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span>
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;">Stopniowe wzmacnianie się powstałego w IX wieku państwa <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska">Rusi Kijowskiej</a>, broniącego się przed cyklicznymi inwazjami <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pieczyngowie">Pieczyngów</a> z jednej strony, z drugiej zaś przegrana przez Bizancjum decydująca bitwa z Turkami w 1071 roku, przerwały ciągłość zbudowanego przez Wikingów historycznego szlaku handlowego i zakończyły ich dominację w Europie. Po upadku Wikingów, począwszy od XII wieku motyw lwa w kulturze skandynawskiej przestał już powszechnie występować.</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span style="font-size: small;"> </span></span><i>Post scriptum (2014)</i>:</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Ostatnie lata przyniosły w naszym kraju wiele znaczących odkryć
archeologicznych z okresu budowania zrębów państwa polskiego (X-XI
wiek), które - o ile same w sobie nie przełomowe, są jednak na tyle
czytelne i jednoznaczne w swojej wymowie, że w powiązaniu z
dotychczasowym dorobkiem archeologii w kraju i za granicą, stworzyły
podstawy do zasadniczo nowego spojrzenia na źródła i przyczyny nagłego
(w perspektywie historycznej) uformowania się struktur państwowych w
Polsce.</div>
<br />
Rysujące się już od wielu lat, poza oficjalną wykładnią naszych
historyków, zarysy nowych interpretacji źródeł archeologicznych i
historycznych znalazły swój mocno uargumentowany i spójny wyraz w
zbiorze esejów Zdzisława Skroka "Czy wikingowie stworzyli Polskę?"
(Iskry 2013), a także w w hipotezie sformułowanej przez Marka Skarbka
Kozietulskiego "Czy władztwo piastowskie wyrosło na wiślańskich szlakach
do Orientu?", Los Angeles 2013.<br />
<br />
W tym świetle widać wyraźnie, że ewolucja kulturowa i polityczna najpierw
wśród Obotrytów, a później także wśród Ranów i Pomorzan, w okresie VIII-X wieku, musiała być w znaczącym stopniu
stymulowana przez bezpośredni, wewnątrzplemienny, a później
wewnątrzpaństwowy w niej udział Wikingów.</div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-23927269070006535772011-07-04T13:44:00.014+02:002023-05-07T17:56:22.951+02:00Szkatuła kamieńska czy wolińska ?<div style="text-align: justify;">
Artykuł zatytułowany "<a href="http://prapomorze.blogspot.com/2011_05_01_archive.html">Sztuka Wikingów od Pomorza po Hiszpanię</a>" chciałbym uzupełnić o jeszcze jedną hipotezę o pochodzeniu szkatuły z katedry kamieńskiej, w której przechowywano <a href="http://www.kolomedievi.umk.pl/index.php?option=com_joomgallery&func=viewcategory&catid=272&Itemid=66">relikwię św. Korduli</a>. Oto jeszcze jedno zdjęcie oryginalnej szkatuły z tą relikwią, pochodzące ze zbiorów Książnicy Pomorskiej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNDGSSlPpKr0_cNRVXUpTV1tgB88G1_zYEhn3EBqHsVWxcqa3O-NutvZ03A68OAfniZaDR0UPfAHXeZPT2ZUW6SCPHaCBWNdT0I-CD3wN_jENG5c-BB92qlxBBG_bX7FHbg5CifKn33wM/s1600/Cordulaschrein.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="263" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhNDGSSlPpKr0_cNRVXUpTV1tgB88G1_zYEhn3EBqHsVWxcqa3O-NutvZ03A68OAfniZaDR0UPfAHXeZPT2ZUW6SCPHaCBWNdT0I-CD3wN_jENG5c-BB92qlxBBG_bX7FHbg5CifKn33wM/s400/Cordulaschrein.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
W świetle niżej zaprezentowanych, innych artefaktów sztuki wikińskiej, pochodzących z Gniezdowa pod Smoleńskiem, z byłego cmentarza przy katedrze św. Pawła w Londynie, w Middleton, w hrabstwie Yorkshire, oraz z wielu miejsc w Skandynawii, hipoteza stawiająca tytułowe pytanie wydaje się równie zasadna, jak i wcześniej opisane. Warto dodać, że prof. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Filipowiak">Władysław Filipowiak</a> w swojej wypowiedzi w reportażu "<a href="http://sedina.tv/">Tajemnica skarbca kamieńskiego</a>" z 1974 roku (skądinąd być może cenniejszego ze względu na walory socjologiczne, niż historyczne), opublikowanego ostatnio w TV Sedina, wyraził opinię, że szkatuła kamieńska pochodziła z <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Lund_%28Su%C3%A8de%29">Lundu</a>.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUIL7GFSJhtzxq5757YNjBksPoQNfTwULE4CzY-hDSySfONaYaYtoIupreycrbxbrnUA_KiNMmZ8oHmGEeVCEp-SCQ7hINtwyPyQLj6NMYvgG71RL6wsgAfhieFqSZIVizEWuOUHLNROU/s1600/Tajemnica+skarbca+kamienskiego.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="230" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUIL7GFSJhtzxq5757YNjBksPoQNfTwULE4CzY-hDSySfONaYaYtoIupreycrbxbrnUA_KiNMmZ8oHmGEeVCEp-SCQ7hINtwyPyQLj6NMYvgG71RL6wsgAfhieFqSZIVizEWuOUHLNROU/s1600/Tajemnica+skarbca+kamienskiego.jpg" width="400" /></a></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Do wskazania, iż możliwe jest że szkatuła ta, a być może także ta z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Katedra_w_Bambergu">Bambergu</a>, zostały wykonane w Wolinie, upoważniają charakterystyczne na niej motywy dekoracyjne, na tyle uniwersalne i podobne do tych, które występują w sztuce wikińskiej od Anglii, przez Skandynawię aż po Smoleńsk. Powszechność podobnych cech zdobniczych na tak wielkim obszarze wyklucza jednego wykonawcę lub warsztat, a nawet jeden region produkcji zwłaszcza, że tak wspólny element, jakim są maski o specyficznym stylu, ryte były także na olbrzymich głazach w różnych miejscach Skandynawii.<br />
<br />
O uderzającym podobieństwie motywów ozdobnych między szkatułą kamieńską i bamberską mówiliśmy już w poprzednim artykule. Porównajmy teraz motyw maski ze szkatuły kamieńskiej z jej wyobrażeniem przedstawionym na amulecie - srebrnej zawieszce, znalezionej przez archeologów w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Gnezdovo">Gniezdowie</a>, będącej w zbiorach <a href="http://www.hermitagemuseum.org/html_En/03/hm3_2_14f.html">Muzeum Hermitage</a> w Sankt Petersburgu. Podaję link do angielskiej Wiki, bowiem w polskiej wersji Gniezdowo ma tylko wymiar martyrologiczny.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikv7CtZWuoSVRJPCH37MjSRFXsCgdMMA_kD1jjHUYrTwti8UGcG61jIFhxConhyivcZEhQmBgs_WS8fljwJ9GHhMkIjKjL-No-zW7srRqMrFHaFvajVbRf_QRnwFmCp5dxXP_RfOv4zgc/s1600/Cammin+%2526+Gnezdovo+2.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="346" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEikv7CtZWuoSVRJPCH37MjSRFXsCgdMMA_kD1jjHUYrTwti8UGcG61jIFhxConhyivcZEhQmBgs_WS8fljwJ9GHhMkIjKjL-No-zW7srRqMrFHaFvajVbRf_QRnwFmCp5dxXP_RfOv4zgc/s400/Cammin+%2526+Gnezdovo+2.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Motywy wikińskie z Gniezdowa i Kamienia</td></tr>
</tbody></table><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Podobny wyraz ikonograficzny wikińskiej twarzy przedstawia poniższa zawieszka, datowana na AD 850-900, odkryta w Danii. Została wykonana z pozłacanego srebra, w <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Viking_art">stylu Borre</a> i w technice <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Niello">niello</a>, jej wymiary 50 x 27 mm (źródło: DiggingHedmark).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgwI7OGsOavmFK2naW76o0oWPczzMSs4fogLId2PEP7Z6klZzQ-wObNPSLQ7IfV2wD2177hjP0N0cHuFD5dUXfCWMud-LiUATT707GUjeJJTUJ--937CUerKOWm1-f0fwrymzC9w3-8I8A902KXruuD_GqzInbnb9pVGv4GcsT3wc2Qu-_ZH7aJt437=s1064" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1064" data-original-width="828" height="640" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/a/AVvXsEgwI7OGsOavmFK2naW76o0oWPczzMSs4fogLId2PEP7Z6klZzQ-wObNPSLQ7IfV2wD2177hjP0N0cHuFD5dUXfCWMud-LiUATT707GUjeJJTUJ--937CUerKOWm1-f0fwrymzC9w3-8I8A902KXruuD_GqzInbnb9pVGv4GcsT3wc2Qu-_ZH7aJt437=w498-h640" width="498" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Wiele przykładów zabytków na terenie Skandynawii, noszących te charakterystyczne maski wikińskie można zobaczyć na duńskiej stronie internetowej "<a href="http://www.arild-hauge.com/maskesten.htm">Maskesten - Billedsten fra Vikingtiden</a>" ("Kamienne maski - obrazy z epoki Wikingów"). Treść napisów runicznych na eksponatach jest tam tłumaczona również na język angielski.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Równie podobnie, chociaż już z zatartymi szczegółami, wyglądają twarze postaci na kilku kamiennych krzyżach w kościele św. Andrzeja w angielskim Middleton, Yorkshire. Kościół ten, zbudowany na początku XI wieku, pamięta czasy osiedlania się w północnej Anglii duńskich Wikingów (już po przyjęciu chrześcijaństwa przez ich króla <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Harald_Sinoz%C4%99by">Haralda Sinozębego</a>), po których m.in. pozostały wspomniane krzyże, zdobione w tak zwanym <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jelling_style">stylu Jelling</a>, poprzedzającym styl Mammen, charakterystyczny dla szkatuły kamieńskiej. Oto z dwóch tych <a href="http://www.docbrown.info/docspics/pickering/picpage06.htm">krzyży</a> sylwetki wojowników wikińskich w hełmach i z mieczami:</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBQ-f-VXJUbcYkj_HBoJxdrx3avlDG9SRfqr_CaRmupIFoPZWtj1KP0OhQ9UYyJnijV2kVcKzIzHCdmuGbDjyBjboDsoOW8GHyspiM68zgJ5HMqiCul34E3SLiM3omZJ06VOdyiJc9qfc/s1600/St+Andrew+Vikings.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="295" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgBQ-f-VXJUbcYkj_HBoJxdrx3avlDG9SRfqr_CaRmupIFoPZWtj1KP0OhQ9UYyJnijV2kVcKzIzHCdmuGbDjyBjboDsoOW8GHyspiM68zgJ5HMqiCul34E3SLiM3omZJ06VOdyiJc9qfc/s400/St+Andrew+Vikings.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Motywy wikińskie z Middleton, Yorkshire</td></tr>
</tbody></table>
<br />
Pod koniec X wieku Wolin był jeszcze wielkim miastem, tętniacym międzynarodowym handlem, a także rzemiosłem. W swojej "<a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Gesta_Hammaburgensis_ecclesiae_pontificum">Historii Biskupstwa Hamburskiego</a>" z 1080 roku <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Adam_of_Bremen">Adam z Bremy</a> (niestety polska wersja tego hasła w Wiki jest uboższa i mniej profesjonalna) pisze tak o Wolinie: "... jest rzeka Odra (<i>Oddora</i>)..., u której ujścia do Bałtyku (<i>Skythenmeer</i>) rozpościera się sławne miasto Jumne, gdzie często przybywaja z dalekich stron cudzoziemcy ze Wschodu i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Waregowie">Waregowie</a> (<i>Barbaren und Griechen</i>) ...; mieszkają w nim Słowianie wraz z innymi plemionami ...". Klimat starego Wolina dobrze oddaje poniższa grafika, pochodząca ze zbiorów Książnicy Pomorskiej.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiS6w3q-RifwSkVLqA-jyIxcewbtKW6zPBujlyf9aj4WvrUmiyRh8yZcm7eWtVnUqDsFOc9ODZJaozXeIE4TbS-d9ObWSarzehWmwm8VhyphenhyphenmXkKYFVUSPuGMsnY26Ffh53hUXdxMIjSVJ4/s1600/Wollin+in+Pommern.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiiS6w3q-RifwSkVLqA-jyIxcewbtKW6zPBujlyf9aj4WvrUmiyRh8yZcm7eWtVnUqDsFOc9ODZJaozXeIE4TbS-d9ObWSarzehWmwm8VhyphenhyphenmXkKYFVUSPuGMsnY26Ffh53hUXdxMIjSVJ4/s400/Wollin+in+Pommern.jpg" width="328" /></a></div>
<br />
Nawiasem mówiąc, rzeka <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Odra">Odra</a> jako szlak handlowy w dostawie soli znad Bałtyku do Moraw i na Węgry została wymieniona w <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Annales_Fuldenses">Rocznikach Fuldajskich</a> już AD 892, jako "<i>fluvium Odagra</i>", obok podobnego szlaku znad Adriatyku (dalej rzeką Kupa, Sawa i Dunajem wgłąb kontynentu). Nazwa tej rzeki pojawiała się kolejno w 940 roku jako <i>Oderam</i>, a w 1050 jako <i>Odara</i>.<br />
<br />
Obecność u schyłku życia Haralda Sinozębego w Wolinie mogła mieć ale nie musiała, moim zdaniem, związek ze szkatułą kamieńską i bamberską. Wolin był nie tylko miejscem wymiany towarów, ale wymiany idei i przenikania się kultur. Był on wówczas nie tylko jednym z większych europejskich emporiów (portów) handlowych, ale być może najbardziej kosmopolitycznym z nich. Stała obecność Wikingów, a zapewne także ich współzarządzanie tym miastem, a być może nawet pełna jego kontrola, jeżeli nie militarnie narzucona to ekonomicznie "wynegocjonowana" z Pomorzanami, były wystarczającymi czynnikami dla uznania Wolina jako miasta tak pomorskiego, jak i wikińskiego (Jomsborg). Oto mapa terytoriów wikińskich (kolor jasnozielony) oraz głównych szlaków wojenno-handlowych, wzdłuż których rozchodziły się ich wpływy kulturowe w okresie od końca VIII do końca X wieku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv7lA-XMI25cRZiMQtOWoFBgy5u6LcoyMJOX_E3heDKNHtJv81IepmoGFLPgkHL20-9R7EUn4ayAJOMKgM9EZcq8YLc53RFUdpS5yn8Qakta2MrIriSApn_7CHJSCugkcvCNuGcsqcE6A/s1600/Vikings+world.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="276" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv7lA-XMI25cRZiMQtOWoFBgy5u6LcoyMJOX_E3heDKNHtJv81IepmoGFLPgkHL20-9R7EUn4ayAJOMKgM9EZcq8YLc53RFUdpS5yn8Qakta2MrIriSApn_7CHJSCugkcvCNuGcsqcE6A/s400/Vikings+world.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
Jeżeli kunszt szkutniczy stał w Wolinie na wysokim poziomie, to zapewne i inne dziedziny rzemiosła również. Wyroby z bursztynu, którymi Wikingowie handlowali w Europie i na Bliskim Wschodzie, produkowane były w kilku centrach: Haithabu (<a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Hedeby">Hedeby</a>), <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Birka">Birka</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Scandinavian_York">York</a>, <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Kingdom_of_Dublin">Dublin</a> i właśnie <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Jomsborg">Wolin</a>. Inną rzeczą jest, że szkatuła ta reprezentowała wyrób szczególnie prestiżowy, a także ściśle związany z "duszą" wikińską, z ich tradycjami i wierzeniami. Dlatego należy przypuszczać, że została ona wykonana ręką skandynawskiego rzemieślnika, który mógł mieszkać w Wolinie.<br />
<br />
Niestety strata oryginału w wojennej zawierusze pozbawiła możliwości dalszego badania tego skarbu wyrafinowanymi współczesnymi technikami. Prawdopodobnie byłoby dzisiaj możliwe ustalenie, czy surowiec z poroża łosia miał skandynawskie czy też bardziej południowe pochodzenie. Znajomość tego faktu nie przesądzałaby jednakże o miejscu skonstruowania szkatuły, bowiem także w Skanii niektóre wyroby wikińskie z tego okresu oceniane są jako wykonane z poroża importowanego.<br />
<br />
Na zakończenie jeszcze jeden przykład na uniwersalność pewnych elementów zdobniczych w świecie Wikingów, bez względu na ich miejsce przebywania. Oto wyobrażenie zwierzęcia na szkatule kamieńskiej (z lewej strony) i na wikińskiej płycie nagrobnej, znalezionej w 1852 roku na cmentarzu katedry św. Pawła w Londynie. Napis na bocznej krawędzi płyty mówi, że "Ginna i Toki kazali wykuć ten kamień". Zdjęcie nagrobka pochodzi z książki "Die Wikinger: Abenteurer aus dem Norden", 1993. Jest tam dużo ciekawych informacji i zdjęć artefaktów; polecam tym bardziej, że można ją kupić na <a href="http://www.amazon.de/Die-Wikinger-Abenteurer-aus-Norden/dp/9053905219">Amazonie</a> już za jednego centa (uwaga na koszty wysyłki).<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiy7KRteazLA7bbW2MsqlF0lGFU0_mpGo_Suwlptq6YfVG5gVts6C_dQTfte7IFUdTiNIe6LSYCRYoVRyoqFR9P1fLTtIikcxI0lSuKjAnJOtCPwKtRixridC3xAklGPAPWJJFeBQ2jDcE/s1600/The+Lions.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="232" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiy7KRteazLA7bbW2MsqlF0lGFU0_mpGo_Suwlptq6YfVG5gVts6C_dQTfte7IFUdTiNIe6LSYCRYoVRyoqFR9P1fLTtIikcxI0lSuKjAnJOtCPwKtRixridC3xAklGPAPWJJFeBQ2jDcE/s640/The+Lions.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Motywy wikińskie z Kamienia i Londynu</td></tr>
</tbody></table>
<br />
Część badaczy jest zdania, że ten kamień runiczny mógł zostać postawiony na cześć jednego z wojowników <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kanut_Wielki">Kanuta Wielkiego</a>, duńskiego króla Anglii (1016-1035), kiedy to osiedleni tam Wikingowie mieli duży wpływ na rozwój kultury i obyczajów w tym kraju. Mam wrażenie, że ich wpływ na kulturę i historię Pomorza, często tylko widziany przez pryzmat sztandarowego Wolina i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Truso">Truso</a>, nie jest jeszcze w pełni zbadany. A czy szkatuła kamieńska to wyrób z Wolina czy z Lundu, jak to często bywa z wydarzeniami i zabytkami z odległej historii, jednoznaczna odpowiedź pozostanie za pewną zasłoną, którą trudno będzie chyba uchylić.<br />
<br />
Na marginesie tematu szkatuły kamieńskiej zwrócę uwagę na fakt, że w języku polskim, rosyjskim i ukraińskim (ale nie we wszystkich słowiańskich), również m.in. w języku włoskim, wyraz Wiking pisany jest jak słowo pospolite małą literą, co osobiście - z całym szacunkiem dla lingwistów, nie uważam za naukowo uzasadnione. Argumentacja stosowania małej litery ma bowiem bardziej podłoże ideologiczne, niż naukowe - w celu pomniejszenia roli <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Wikingowie">Wikingów</a> w okresie kształtowania się zrębów państwowości Rusi i Polski, czy też ich (zwanych wówczas <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Normans">Normanami</a> lub <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Goci">Gotami</a>) okresowej dominacji politycznej w innych krajach (np. w Italii). Jest to niestety przyjęty i nadal "lansowany" (bo przecież nie oparty na przesłankach naukowych) także przez polskich historyków - wbrew coraz bardziej licznym i oczywistym materiałom archeologicznym, "spadek" po oficjalnej wykładni tego okresu historycznego "wypracowanej" w latach 1950-tych przez historyków radzieckich o niemal wyłącznie rabunkowym, a nie kulturowo twórczym wpływie obcych nacji, w tym m.in. Wikingów (Waregów) i <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Chazarowie">Chazarów</a>, na rozwój podstaw państwowości wschodnich Słowian, a także (w mniejszym stopniu) wpływie cywilizacyjnym Wikingów na Słowian zachodnich.<br />
<br />
Nie ma tu miejsca na rozwinięcie tego tematu, ograniczę się tylko do zauważenia, że jeszcze w XIV wieku zdobnictwo najdawniejszych rosyjskich kronik (w tym Synodalny odpis Pierwszego <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Novgorod_Codex">Kodeksu Nowogrodzkiego</a> z około 1334 roku, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Latopis_%C5%81awrientiewski">Latopis Ławrientiewski</a> z 1377 roku - najstarszy zachowany rękopis zawierający odpis <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Powie%C5%9B%C4%87_minionych_lat">Kroniki Nestora</a>) oraz ewangelii (Ewangelia <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Aprakos">Aprakos</a>, Nowgorod 1362, Ewangelia Koszki z 1392 roku, Fedorowska Ewangelia, Ewangelia Aprakos, Moskwa 1393) eksponuje wiele typowych dla sztuki wikińskiej motywów, jak na przykład motyw chwytającego zwierza (ang. gripping beast), sięgający początkami prawikińskiego <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Vendel_Period">okresu Vendel</a>, albo motyw przeplatających się wstęg, kończących się zwykle głową zwierzęcia - tak charakterystycznych w sztuce <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Longobardowie">Langobardów</a> i Wikingów. Oto wizerunek splecionych w formie linearnej i wzajemnie chwytających się zwierząt (smoki, węże, gryfy, ptaki) na ilustracji poprzedzającej treść <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%95%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B5">Ewangelii Syjskiej</a> z 1339 roku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRNN3U-fLaSoikW4Szkyr0uiSU-aSexMZTROtN_BbIemF7_CQvpA2ejSfZHe-n6B1VNNbTkWzn2IelOY8M_bIxaiOkszLntUXaNvL9OCiEXxKL7TRvleHr1xK_l3U6oFoGf4xkcJTSs4I/s1600/Syjska+ewangelia+1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="358" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgRNN3U-fLaSoikW4Szkyr0uiSU-aSexMZTROtN_BbIemF7_CQvpA2ejSfZHe-n6B1VNNbTkWzn2IelOY8M_bIxaiOkszLntUXaNvL9OCiEXxKL7TRvleHr1xK_l3U6oFoGf4xkcJTSs4I/s1600/Syjska+ewangelia+1.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
Uznawanie Wikingów bardziej za rodzaj profesji żeglarzy - rozbojników, niż za wyodrebnioną grupę narodowościową (wówczas nazywaną jeszcze ogólnie Skandynawami, spośród których dopiero po okresie wikińskim wyodrębniły się poszczególne narody) o wysokiej kulturze i organizacji, jaką oni w istocie byli, jest uzasadnieniem pozalingwistycznym i pozanaukowym. Nie przyjmują takiego uzasadnienia m.in. historycy i lingwiści angielscy i francuscy, którzy piszą Wikingów z dużej litery, podobnie jak Langobardów czy Normanów. Sztuczne oddzielenie "wikingów-rozbójników" od Normanów czy Skandynawów przez polskich archeologów i historyków prowadzi ich w ślepą uliczkę nonsensu, kiedy określony artefakt lub szczątki ludzkie znalezione w Polsce przypisuje się, jeżeli już to tylko "wikingowi", na Rusi - Waregowi lub "wikingowi", w Anglii - Normanowi lub też "wikingowi".<br />
<br />
Symptomatyczna jest niekonsekwencja i podszyta ideologią ekwilibrystyka językowa naszych historyków, nazywających Wikingów kierujących się do Anglii lub Francji Normanami (pisanych z dużej litery), natomiast płynących do Wolina, Truso czy <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Staraya_Ladoga">Starej Ładogi</a> już tylko "wikingami", pisanych małą literą, a Wikingów z Rusi, czyli Waregów - pisanych znowu dużą literą. Sprowadzenie Wikingów do małej litery sugeruje ogólnie mało istotną, jeżeli już nie samą negatywną ich ocenę w historiografii niektórych narodów. Włosi wywodzą przyjętą pisownię "wikinga" z małej litery jeszcze z tradycji Cesarstwa Rzymskiego, kiedy wszystkie narody na północ od Alp zwali barbarzyńcami, tak jak zrodzoną w XII wieku między Normandią i Paryżem sztukę i architekturę, nazwali <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Gotyk">gotycką</a> - jako pejoratywny synonim prymitywnej i barbarzyńskiej sztuki, przypisywanej ludom północnym (Gotom).<br />
<br />
Dość powszechne w polskiej literaturze historycznej przykładanie Wikingom łatki barbarzyńskosci (nie tylko wobec Europy karolińskiej, ale nawet na tle Europy słowiańskiej) jako ich wyróżnika, a także sprowadzanie sag skandynawskich do zbioru legend, a nie istotnych źródeł historycznych (które oczywiście należy traktować krytycznie, ale metodami naukowymi, a nie przez z góry wyrażane lekceważące nastawienie), nie ma nic wspólnego z naukowymi metodami poznawczymi. Prędzej czy później - w miarę wyzbywania się przez niektórych historyków megalomanii, mitów i kompleksów, już niezależnie czy będziemy ich pisać z dużej czy małej litery, nasza historiografia stanie się w tej kwestii bardziej obiektywna.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<i>Post scriptum (2014)</i>:</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Ostatnie lata przyniosły w naszym kraju wiele znaczących odkryć
archeologicznych z okresu budowania zrębów państwa polskiego (X-XI
wiek), które - o ile same w sobie nie przełomowe, są jednak na tyle
czytelne i jednoznaczne w swojej wymowie, że w powiązaniu z
dotychczasowym dorobkiem archeologii w kraju i za granicą, stworzyły
podstawy do zasadniczo nowego spojrzenia na źródła i przyczyny nagłego
(w perspektywie historycznej) uformowania się struktur państwowych w
Polsce.</div>
<br />
Rysujące się już od wielu lat, poza oficjalną wykładnią naszych
historyków, zarysy nowych interpretacji źródeł archeologicznych i
historycznych znalazły swój mocno uargumentowany i spójny wyraz w
zbiorze esejów Zdzisława Skroka "Czy wikingowie stworzyli Polskę?"
(Iskry 2013), a także w w hipotezie sformułowanej przez Marka Skarbka
Kozietulskiego "Czy władztwo piastowskie wyrosło na wiślańskich szlakach
do Orientu?", Los Angeles 2013.<br />
<br />
W tym świetle widać wyraźnie, że ewolucja kulturowa i polityczna najpierw
wśród Obotrytów, a później także wśród Ranów i Pomorzan, w okresie VIII-X wieku, musiała być w znaczącym stopniu
stymulowana przez bezpośredni, wewnątrzplemienny, a później
wewnątrzpaństwowy w niej udział Wikingów.</div>
<div style="text-align: justify;">
<span id="goog_1212779706"></span><span id="goog_1212779707"></span></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com5tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-32238102805801290002011-05-09T13:44:00.007+02:002023-05-07T19:15:04.546+02:00Sztuka Wikingów od Pomorza po Hiszpanię<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Cywilizacja<span lang="FR"><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Wikingowie"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;"> Wikingów</span></a></span><span lang="PL">, ich
umiejętności handlowe i polityczne oraz wysoki poziom techniki, a także
literatury i sztuki, w zderzeniu z ich "barbarzyńskimi" podbojami
wzbudza do dziś wielkie zainteresowanie, czego potwierdzeniem jest popularność
książek i filmów typu "fantasy" tworzonych na motywach kultury i
mitologii nordyckiej, jak na przykład aktualnie wyświetlany w kinach
"Thor". Chcę opowiedzieć o trzech spektakularnych zabytkach sztuki
Wikingów, które jako jedyne w swoim rodzaju przechowywane były w skarbcach
katedr Kamienia Pomorskiego, niemieckiego Bambergu i hiszpańskiego León, bez
mała od ich stworzenia do czasów współczesnych. Łączy je ten sam okres
powstania w końcu X wieku, materiał rzeźbienia pochodzenia zwierzęcego, ten sam
styl artystyczny tzw. </span><span lang="FR"><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/de.wikipedia.org/wiki/Mammen-Stil"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Mammen</span></a></span><span lang="PL"> i zapewne
miejsce wytworzenia - południowa Skandynawia. O pierwszym z nich traktuje post
na blogu "</span><span lang="FR"><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/archeopomorze.blogspot.com/2010/07/pma-warszawa.html%23comments"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Archeologia Pomorza</span></a></span><span lang="PL">", którego stosowny fragment pozwolę sobie
poniżej przytoczyć.</span>
</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">"Jedną z nich jest
wspaniały zabytek nierozerwalnie związany z Pomorzem - relikwiarz św. Korduli.
Co ciekawe istnieje przynajmniej kilka kopii tego przedmiotu: jedna znajduje
się w Skarbu Katedralnym w Kamieniu Pomorskim, inne prezentowane są w muzeach
skandynawskich. Szkatuła wykonana jest (a właściwie była) z łopatki łosia oraz
drewna, okuta złoconym brązem, odlanym w plastyczne głowy bestii. Zdobiona jest
ornamentem w stylu Mammen. Wykonana została prawdopodobnie około roku 1000, w
warsztacie skandynawskim, być może na zlecenie króla duńskiego Svena
Widłobrodego, jako podarek dla żony Sigriddy Storaddy (córki Mieszka I).
Pierwotnie służyła do przechowywania biżuterii, później w bliżej nieokreślonych
okolicznościach (jako łup w wyprawie chąśników, czy może dar dla biskupstwa
kamieńskiego) trafiła do Kamienia Pomorskiego. Od XIII-XIV w. zaczęto jej
używać jako relikwiarz, w którym złożono szczątki św. Korduli (górną cześć jej
czaszki). Była nim aż do końca II wojny światowej, kiedy to zaginęła lub
została zniszczona w trakcie ewakuacji skarbca katedralnego do Niemiec. Dziś
dysponujemy niestety już tylko jej kopiami."</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Fotografia
oryginału została zamieszczona w artykule "<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.pommersche-landsmannschaft.de/Geschichte/PDF/Pom_Gesch_Vineta_S2c.pdf"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Vineta</span></a>", wydanym przez <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.pommersche-landsmannschaft.de/Wir/index.html"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Pommersche Landsmannschaft</span></a> z Lubeki.
Oto ona:</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhPwbRZyqt9ykLYlAu9Famdt45vCa9OE5-787DBDV0fhtGiZERslgdFe_wsu5tJrrARXHYCAzoorSFiIVvgnXrG_2wLj69F5mCdULqmBtZNvpErGDi3qr9BNYSjTTeZlk1jeZ5grVwr1g/s1600/Cordula-Schrein+Original.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="189" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjhPwbRZyqt9ykLYlAu9Famdt45vCa9OE5-787DBDV0fhtGiZERslgdFe_wsu5tJrrARXHYCAzoorSFiIVvgnXrG_2wLj69F5mCdULqmBtZNvpErGDi3qr9BNYSjTTeZlk1jeZ5grVwr1g/s1600/Cordula-Schrein+Original.jpg" width="320" /></span></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Zdjęcie
kopii relikwiarza znajdującego się w Muzeum Archeologicznym w Warszawie
prezentuje Autorka blogu w swoim poście, a fotografia kopii z katedry w
Kamieniu zamieszczona jest na ciekawej stronie internetowej "<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.katedra.architektura.pomorze.pl/skarbiec/skarbiec.html"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Katedra św. Jana Chrzciciela</span></a>",
opisującej okoliczności zaginięcia oryginału. Druga kopia tej szkatuły
znajduje się w <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.nationalmuseet.dk/sw20374.asp"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Nationalmuseet</span></a> w
Kopenhadze, a jej zdjęcie opublikowane jest w reportażu z tego muzeum na blogu
"<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/archeopomorze.blogspot.com/2011/03/nationalmuseet.html%23comments"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Archeologia Pomorza</span></a>".
Trzecia kopia, </span>niezbyt dokładnie wykonana i pomijająca motywy dekoracyjne na okuciach, <span style="font-family: inherit;">stanowiąca część zbiorów </span><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.helmsmuseum.de/index.php" style="font-family: inherit;"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Helms-Museum</span></a><span style="font-family: inherit;"> w Hamburgu,
prezentowana jest na poniższym </span><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.nordicphotos.se/details/1921556" style="font-family: inherit;"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">zdjęciu</span></a><span style="font-family: inherit;">:</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3uYP_fI3uokirbPb4KqS1DtYq1BXzOqo76MEPsGLSYsVYU70XUTO0grJMO29kpRNcqBVNY2yiYoEVQhm_IuYUgl7dGUOnEARoNhvLtlvzEuR84sfu4rxwKlIh4Q4TCo6ZOMsi0hwqQak/s1600/Cordula-Schrein+Helms-Museum.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi3uYP_fI3uokirbPb4KqS1DtYq1BXzOqo76MEPsGLSYsVYU70XUTO0grJMO29kpRNcqBVNY2yiYoEVQhm_IuYUgl7dGUOnEARoNhvLtlvzEuR84sfu4rxwKlIh4Q4TCo6ZOMsi0hwqQak/s1600/Cordula-Schrein+Helms-Museum.jpg" width="320" /></span></a></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Czwartą kopię, równie niedokładną jak trzecia, przechowuje <a href="https://www.flickr.com/photos/historiska/">Szwedzkie Muzeum Historii</a> w Sztokholmie, zdjęcie poniżej. Szkoda, że muzeum na swojej stronie internetowej nie podało, że oryginał znajdował się w Kamieniu, a ograniczyło się do wzmianki, że dekoracja szkatuły wykonana została w stylu Mammen.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0mBG8yV-5bWwcL1UiSVU7Ow4pNFaBQp2gIe5Qn01I21Vk9wEpqW-Zphp5p1_YvRCoGu-xjeYq_RT-NyzQqapLeoRh0fIWRDRUCEyPfHjGvtdsXznjdBamzMtaGGiQCOOvbxxBzdp99fY/s1600/Cammin+shrine.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="211" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0mBG8yV-5bWwcL1UiSVU7Ow4pNFaBQp2gIe5Qn01I21Vk9wEpqW-Zphp5p1_YvRCoGu-xjeYq_RT-NyzQqapLeoRh0fIWRDRUCEyPfHjGvtdsXznjdBamzMtaGGiQCOOvbxxBzdp99fY/s320/Cammin+shrine.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Szkatuła
kamieńska, w charakterystycznym kształcie domu, ma wymiary 63 cm x 33 cm x 26
cm. Jej podstawowa konstrukcja jest drewniana, natomiast rzeźbienie wykonane
zostało na 22 płytkach z poroża łosia, spiętych taśmami ze złoconego brązu.
Zdobienia przedstawiają motywy zwierzęce, ludzkie i roślinne. Wieko w kształcie
spadzistego dachu o wypukłej kalenicy ozdobione jest dwiema głowami bestii
(wilk, niedźwiedź ?) po każdej stronie szczytowej. Kwiatony i maszkarony, tak
charakterystyczne dla sztuki Wikingów, stały się powszechnym elementem ozdobnym
w całym europejskim gotyku. Interesujące jest, że architektura gotyku narodziła
się w północnej Francji w okresie panowania Wikingów w księstwie Normandii, a
nazwana gotycką przez Włochów, z uwagi na jej niby prymitywny, barbarzyński i
jakoby od Gotów pochodzący charakter. </span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Styl Mammen, którego jednym z
najcenniejszych przedstawicieli jest szkatuła kamieńska, stworzony w okresie
pełnego rozkwitu sztuki romańskiej, był być może jednym z prekursorów sztuki
gotyckiej. Czy można iść dalej w spekulacjach, aby zadać pytanie czy długie
łodzie Wikingów nie zainspirowały czasami pierwszych "projektantów"
strzelistych okien gotyckich? Na zdjęciu wnętrze najstarszej gotyckiej <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_Saint-Denis"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">katedry St. Denis</span></a> w Paryżu. </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9Guqg8KgbNfs9n0-EpfzMK0M319Ca0SNCngE9EDRfVNgzxBr-AdItbGk58yfTKklF_hbnwoJqFcUv3AqvTTzVEhFFF0jUrR1dW_fDUlIc4geNuw25sDi2juELmr2UusqvMqOcMyhph0o/s1600/St-Denis+cathedrale.jpg" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9Guqg8KgbNfs9n0-EpfzMK0M319Ca0SNCngE9EDRfVNgzxBr-AdItbGk58yfTKklF_hbnwoJqFcUv3AqvTTzVEhFFF0jUrR1dW_fDUlIc4geNuw25sDi2juELmr2UusqvMqOcMyhph0o/s1600/St-Denis+cathedrale.jpg" width="235" /></span></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Jednakże
nie tylko styl zdobniczy potwierdza unikatowość w skali światowej szkatuły
kamieńskiej. W latach międzywojennych C. G. Schultz, architekt Nationalmuseet w
Kopenhadze, zauważył że profil pękatych ścian tej kasety odpowiada zarysowi
otworów słupowych, jakie archeologowie wówczas odkryli pod Trelleborgiem, jako
pozostałość tzw. długiego domu Wikingów. Domy te miały pięć pomieszczeń
oddzielonych belkami wiązarowymi, tak jak na pięć części podzielona pionowymi
taśmami brązowymi była szkatuła kamieńska. Posłużyła ona S. G. Schultzowi, tak
jak i kamienne płyty nagrobne w kształcie domu (tzw. <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.geog.port.ac.uk/webmap/thelakes/html/topics/hogbackf.htm"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">hogback</span></a>), pozostawione przez Wikingów
głównie w północnej Anglii i Szkocji, jako punt wyjściowy do rekonstrukcji
całego domu. Odtworzony w 1942 roku i stojący do dziś dom, z otaczającą go
przykrytą okapem galerią, zawierał, co stwierdzono wiele lat później, istotny
błąd. Po badaniach zewnętrznego rzędu otworów słupowych w innych wykopaliskach
oraz po analizie nowych artefaktów archeologicznych przedstawiających wikińskie
domy okazało się, że słupy tkwiły w ziemi i stykały się z dachem pod kątem,
jako jego podpory. Odkrycie to zostało uwzględnione w zrekonstruowanym w 1985
roku domu Wikingów w <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Fyrkat"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Fyrkat</span></a>, który już nie ma zadaszonej
galerii wokół domu, co przedstawia poniższa <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.panoramio.com/user/3594973/tags/trelleborg"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">fotografia</span></a>: </span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="margin-bottom: 0.0001pt; text-align: center;">
<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/3.bp.blogspot.com/-UbGGfSuHdww/TcqbF1eGPzI/AAAAAAAAAtA/pbWLbO8YLuE/s1600/Dlugi+dom+Fyrkat+ex+Lucivo.jpg"><span style="color: #bb3337; font-family: inherit; text-decoration: none;"></span></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin6xFpf2ITah6tDDPR0248zv7_kXDByCnDjUQkfH6-pambh4ESBXuAgYDUHfnAZNRLIfoWVAXBjWdj93UD1QKqZQUm3BImW7Z9zhuPQUIanH5F4F8QQtB7KQT1OMBzDMROURVrFqoSa10/s1600/Dlugi+dom+Fyrkat+ex+Lucivo.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="212" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEin6xFpf2ITah6tDDPR0248zv7_kXDByCnDjUQkfH6-pambh4ESBXuAgYDUHfnAZNRLIfoWVAXBjWdj93UD1QKqZQUm3BImW7Z9zhuPQUIanH5F4F8QQtB7KQT1OMBzDMROURVrFqoSa10/s1600/Dlugi+dom+Fyrkat+ex+Lucivo.jpg" width="320" /></span></a></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Kopia
powyższa wydaje się jednak zbyt ascetyczna, jak na wybujałą sztukę dekoracyjną
Wikingów, którzy dawali jej upust nie tylko w obiektach kultowych, ale w
zdobieniu statków, wioseł, broni, narzędzi, a nawet wyrobów codziennego użytku.
Wikingowie rzeźbili nie tylko w drewnie, ale i w skale (kamienie runiczne),
bursztynie, <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/massovia.blogspot.com/2010/10/skamieniae-drewno.html"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">gagacie</span></a>, w zębie morsa, w porożu,
srebrze i brązie. Sztuka Wikingów, której korzenie tkwią w nordyckiej
mitologii, jest bardziej symboliczna, niż ekspresyjna i ma charakter bardziej
funkcjonalny niż kontemplacyjny. Jako zmieniający często miejsce pobytu
podróżnicy nie budowali stałych, wielkich obiektów kultu, ale swoich bogów
czcili m.in. przez bogate zdobienie łodzi i rzeczy, które zabierali ze
sobą. Możliwe, że wytwarzaniem bogato rzeźbionych szkatuł zostali
zainspirowani po podjętych z końcem VIII wieku regularnych plądrowaniach
klasztorów w północno-zachodniej Europie. Kasety Wikingów nie miały z zasady
religijnego charakteru i nie zawierały symboli i scen biblijnych, typowych dla
szkatuł klasztornych, jak na przykład sławna tak zwana <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Franks_Casket"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Szkatuła Frankońska</span></a> z początku
VIII wieku, na której widoczne są zarówno sceny z czasów rzymskich, z legend
nordyckich, jak i scena z narodzin Jezusa. <br />
<br />
Druga sławna szkatuła wikińska, często uznawana jako pochodząca z ręki tego
samego artysty lub z tego samego warsztatu, jak ta z Kamienia (do czego wrócę
poniżej), jest szkatułka z Bambergu. Wykonana z drewna dębowego w rzucie
kwadratu, o boku 25 cm i wysokości 13 cm, pokryta jest rzeźbionymi płytkami z
siekacza ("kła") morsa, umocowanymi złoconą taśmą brązową i
zwieńczona kulistym kryształem górskim. Jej oryginał datowany jest na rok 975 i
przechowywany w <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/de.wikipedia.org/wiki/Bayerisches_Nationalmuseum"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Bayerisches Nationalmuseum</span></a> w
Monachium. Oto
<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/caitlinscrossroad.com/713/now-thats-a-viking-chest/"><span style="color: #bb3337; text-decoration: none;">ona</span></a>:</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzcZ6y_8O0x-S45CMrpXuvZI_jl_I0rV5I8p3DJDiPjQeNRV3vLis07vU1QAHzkBV1v7d4k9jiyNnhSdolLI4RH3b2YYVIacTkGMdabQ4jMIyc4MrB-04xbbjmL-9iLdLxmYsq8GrPOSs/s1600/Bamberg+Viking+chest+ex+Caitlin's+Crossroad.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="207" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgzcZ6y_8O0x-S45CMrpXuvZI_jl_I0rV5I8p3DJDiPjQeNRV3vLis07vU1QAHzkBV1v7d4k9jiyNnhSdolLI4RH3b2YYVIacTkGMdabQ4jMIyc4MrB-04xbbjmL-9iLdLxmYsq8GrPOSs/s1600/Bamberg+Viking+chest+ex+Caitlin's%2BCrossroad.jpg" width="320" /></a></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Tak jak kamieńska i ta szkatułka przedstawia bogatą i pięknie wykonaną
ornamentykę w stylu Mammen. Na jednym z pól wieka widoczna jest ludzka maska o
trójkątnym kształcie, z wąsami i brodą, wokół której rozchodzą się fantazyjnie
zachodzące na siebie (co wskazuje na także celtyckie korzenie tej sztuki) zwoje
i pnącza. Zupełnie podobna jest maska wyrzeźbiona na szkatule kamieńskiej, a
obydwa fragmenty zestawiłem na poniższej reprodukcji:</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1V9s8u4m0KINuuf4Zozngb-7t5a8mOHNiLMtJWZ1NsNTBSojEA8zieru1LO3JxtB3zqhzQIEdM3Slx0sZpY0k23-BpYh2WesB9Mp06T-_WDznD98qZFoj-2HTI06xVuX4jjk47ZhhiCU/s1600/Cammin+&+Bamberg+casket+det1s1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="195" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj1V9s8u4m0KINuuf4Zozngb-7t5a8mOHNiLMtJWZ1NsNTBSojEA8zieru1LO3JxtB3zqhzQIEdM3Slx0sZpY0k23-BpYh2WesB9Mp06T-_WDznD98qZFoj-2HTI06xVuX4jjk47ZhhiCU/s1600/Cammin+&+Bamberg+casket+det1s1.jpg" width="320" /></span></a></div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Czas
jest teraz powiedzieć o głównych teoriach, jakie krążą wśród historyków co do
pochodzenia tych dwóch kaset. Najczęściej hipotezy uznają ich wspólny rodowód,
zarówno co do czasu, miejsca jak i ich wykonawcy: koniec X wieku, południowa
Skandynawia, artysta wikiński. W nich mieści się także legenda, według której
szkatuła z Bambergu była relikwiarzem św. Kunegundy Luksemburskiej (zm. 1031),
żony św. Henryka II, cesarza Niemiec. Bamberg był ich ulubioną siedzibą; tam za
ich życia powstało biskupstwo (1007), wybudowana została katedra (1012) oraz
kościół św. Stefana (1020). Pierwsza wzmianka o relikwii pojawiła się dopiero w
1608 roku, a dotąd nie ustalono co działo się z tą szkatułą przez pierwsze pięć
wieków, a tym bardziej skąd znalazła się ona w Bambergu. W niemieckich źródłach
mówi się, że mógł to być dar dla katedry w Bambergu ofiarowany przez Kunekundę,
czyli <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Gunhilda_of_Denmark"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Gunhildę Duńską</span></a> (zm. 1038),
córkę króla Danii Kanuta Wielkiego i żonę cesarza Niemiec Henryka III.</span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pure.au.dk/portal/en/persons/else-roesdahl%283681a23b-91de-4ced-b711-0be333bc5fb1%29/activities.html"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Else Roesdahl</span></a>, prof.
archeologii na uniwersytecie w Aarhus, jest zdania że szkatuła kamieńska mogła
być darem zmarłego w Wolinie króla Danii <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Harald_Sinoz%C4%99by"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Haralda Sinozębego</span></a> (911-987),
który miał za żonę Tofę, córkę księcia obotryckiego Mściwoja. Nie
wyklucza ona także hipotezy, że mógł to być podarunek kolejnego króla Danii, <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Swen_Wid%C5%82obrody"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Svena Widłobrodego</span></a> (960-1014),
syna Haralda Sinozębego, którego żoną była Swiętosława (po duńsku
Gunhilda, po szwedzku Sigrid Storrada), córka Mieszka I. Za tymi teoriami
przemawia argument, ze prezenty tej klasy i od tej rangi darczyńców zwykle
bywają nowe, a nie używane przez wiele lat. Wyżej wspomniane wydarzenia
historyczne są najbliżej prawdopodobnej daty wytworzenia tych dwóch skarbów.
Oto aktualna topografia miasta Wolina i okolic widziana od południowego wschodu
(źródło: <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/skyscrapercity.com/"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">skyscrapercity.com</span></a>).</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA5gOeG9t5A11vNKY8NTuex5EvjwvLuZ6yrEpyZ_3vRZQ6YRVylAgAGkWwsOjEUl4VimRdJCK-hjrdX-VFU5S8XZuTWOcVBWNUMT7X5nuhJh1rWbk5z_XvVbMKrO8DOihABeDAzP5lS9g/s1600/Wolin+ex+Skyscrapercity.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="239" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhA5gOeG9t5A11vNKY8NTuex5EvjwvLuZ6yrEpyZ_3vRZQ6YRVylAgAGkWwsOjEUl4VimRdJCK-hjrdX-VFU5S8XZuTWOcVBWNUMT7X5nuhJh1rWbk5z_XvVbMKrO8DOihABeDAzP5lS9g/s1600/Wolin+ex+Skyscrapercity.jpg" width="320" /></span></a></div>
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Istnieje
także hipoteza, że obydwa te dzieła sztuki mogły paść łupem księcia <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Racibor_I"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Racibora I</span></a>
(1110-1156), po jego napaści i splądrowaniu miasta <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Atak_na_Konungahel%C4%99"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Kungahälla</span></a> w 1135
roku. <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Snorri_Sturluson"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Snorri Sturluson</span></a> (1179-1241),
islandzki historyk, autor "Sigurd Jorsalfar saga" mówi w niej,
ze król duński <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Eryk_II_Pami%C4%99tny"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Erik Emune</span></a> (Eryk II
Pamiętny 1134-1137) przekazał dla kościoła w Kunghälla dar w postaci
"skrzynki" ("<i>skrinet</i>"), pochodzący od poprzedniego
króla Danii, <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Sigurd_I_Krzy%C5%BCowiec"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Sigurda I Krzyżowca</span></a>
(1090-1130). Historyk ten mówi dalej, że kościół ten został napadniety przez
Wendów (Pomorzan) w 1135 roku i że dar wtedy zrabowano. Być może, że właśnie
chodziło o szkatułę która później trafiła do katedry w Kamieniu, a "przy
okazji" o trzykrotnie mniejszą kasetkę z Bambergu, o której historyk
skandynawski nie wspomina, a która także mogła stanowić część zdobyczy księcia
Racibora. Przeciw tej hipotezie przemawiałby fakt, że obydwie szkatuły nie
noszą żadnej symboliki religijnej, która byłaby "mocno pożądana" dla
prezentu adresowanego dla kościoła, ale z kolei nie nazwane byłyby one wtedy
skrzynkami.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br />
Jest i kolejna hipoteza, według której obydwie szkatuły mogły być przedmiotem
daru arcybiskupa Lundu <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Asser_%28arcybiskup_Lund%29"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Assera</span></a> (1055-1137)
dla biskupa <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Otton_z_Bambergu"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Ottona z Bambergu</span></a>
(1060-1139), który przebywał w Lundzie w 1128 roku, w celu uzyskania zgody na
podjęcie misji chrystianizacyjnej na Rugii. Wyspa ta, zamieszkała przez
słowiańskie plemię <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Ranowie"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Ranów</span></a>, była w orbicie politycznych
zainteresowań Danii. Jak o tym wzmiankuje m.in. książka "<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/books.google.com/books?id=zB7nMy7icHQC&printsec=frontcover&dq=editions:T8uZZw38DB0C&hl=fr&ei=cwbPTZKyLYmG-waQ-fzrCQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&ved=0CE0Q6AEwBw%23v=onepage&q=balsam&f=false"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Synchronistische Geschichte der Kirche und der Welt im
Mittelalter</span></a>", Regensburg 1855, Tom 8, wizyta ta poprzedzona
była rok wcześniej audiencją u arcybiskupa Assera jaką uzyskał ksiądz Juvan,
wysłannik biskupa Ottona. Przybył on wtedy do Lundu z listem Ottona zwierającym
tą samą prośbę. Biskup Otton dołączył do listu wiele podarków, m.in. balsam i
kosztowny ornat. Po sześciu tygodniach Juvan wrócił na Pomorze z pustymi
rękami, jeżeli chodzi o zgodę Assera, ale za to ze statkiem wypełnionym masłem.
Ksiądz potwierdził, że został bardzo ciepło przyjęty, ale abp Asser w liście do
bpa Ottona odparł, że Rugia pozostaje "pod kropidłem" arcybiskupstwa
Danii, Norwegii i Szwecji w Lundzie, a propozycje Ottona musi uzgodnić z
władcami tych krajów. W efekcie dwóch, religijnie i politycznie nieudanych
wizyt, Otton z Bambergu nigdy nie dotarł na Rugię, chociaż jeszcze w tym samym
1128 roku założył biskupstwo w leżącej niedaleko tej wyspy Wołogoszczy
(Wolgast).</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWmVsB3U0WR4P8WIPKID1tbqVemYOyQI6F3wTi1YTJpsb2uK1Eigl43k-QUpP9OLC6WwZKAFFHgb2kHYSeMGSbeb5GXfhiDdAjYrbmtSNQmJfN9AjvGCo5ZeD1UHbJdU1KwOv5RI68jmE/s1600/Galtab%C3%A4ck+skepp.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="179" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWmVsB3U0WR4P8WIPKID1tbqVemYOyQI6F3wTi1YTJpsb2uK1Eigl43k-QUpP9OLC6WwZKAFFHgb2kHYSeMGSbeb5GXfhiDdAjYrbmtSNQmJfN9AjvGCo5ZeD1UHbJdU1KwOv5RI68jmE/s1600/Galtab%C3%A4ck+skepp.jpg" width="320" /></span></a></div>
<span style="font-family: inherit; text-align: justify;"><br /></span>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Być może z tego powodu Bolesław Krzywousty zdecydował się w 1130 roku dokonać napaści na Rugię. Bardziej prawdopodobna wydaje się jednak informacja z niektórych źródeł historycznych, że dokonał tego nie przeciwko Skandynawom, ale w porozumieniu z nimi, aby przyśpieszyć upadek pogaństwa na Rugii i Pomorzu. W owym czasie królem Szwecji był <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Magnus_Silny">Magnus Nilsson</a> (1106-1134), za którego polski król wydał rok lub dwa lata wcześniej za mąż swoją córkę <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_Boles%C5%82aw%C3%B3wna">Ryksę</a> (1116-1155). Król szwedzki wsparł polską wyprawę morską na Rugię, uzupełniając statki pomorskie także szwedzkimi. Powyższe zdjęcie przedstawia wykonaną w 2007 roku replikę szwedzkiego statku z przełomu XI/XII wieku, jaki został znaleziony w Galtabäck (zachodnia Szwecja) w 1928 roku. Statek ma 14 metrów długości, 4 metry szerokości i 70 metrów kwadratowych żagla.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">W 1168 roku wojska duńskie króla <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Waldemar_I_Wielki"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Waldemara I</span></a> (1131-1182)
pod dowództwem <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Absalon_%28biskup_du%C5%84ski%29"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Absalona</span></a>, biskupa <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Roskilde"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Roskilde</span></a>, najechały na Rugię,
zniszczyły świątynię <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awi%C4%99towit"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Światowida</span></a> i
podporządkowały sobie wyspę jako lenno. Być może, że jedynym pozytywnym efektem
wizyty Ottona w Danii w 1128 roku były więc dwie szkatuły, jakie mógł mu
ofiarować Asser "na otarcie łez" za wyjęcie tej wyspy spod wpływów
Pomorza, a więc i Polski. Oto wyobrażenie sceny obalenia przez biskupa Absalona
posągu największego bóstwa Ranów, jakie utrwalił w 1894 roku duński malarz <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Laurits_Tuxen"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Laurits Tuxen</span></a>.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVv4oyLj20fC0mKQyvm2wuGMgUm-H7Ykwu1HnYsMji2IlBksmGPvBotVrGHhzdZHcjAbb7J_mnW_r83f_n8-eZjMNUjhwK0GaufouLku43G-aNEfTAvc9oWk0obysSXC2XhfJEwxGKcAw/s1600/Bishop_Absalon_topples_the_god_Svantevit_at_Arkona+2.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><span style="font-family: inherit;"><img border="0" height="130" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVv4oyLj20fC0mKQyvm2wuGMgUm-H7Ykwu1HnYsMji2IlBksmGPvBotVrGHhzdZHcjAbb7J_mnW_r83f_n8-eZjMNUjhwK0GaufouLku43G-aNEfTAvc9oWk0obysSXC2XhfJEwxGKcAw/s1600/Bishop_Absalon_topples_the_god_Svantevit_at_Arkona+2.jpg" width="320" /></span></a></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;"><a href="http://www.ruegenwalde.com/greifen/">Udo Madsen</a></span>, znany w
sieci internetowej badacz historii Pomorza, sugeruje ze szkatuła kamieńska
pochodzi z Lund; być może dotarł on do źródeł, które taką hipotezę by
uprawdopadniały. W świetle bezpośrednich związków Ottona z Pomorzem i z
Bambergiem oraz w kontekście powyższych faktów historycznych wydaje się, że
obydwa skarby mogły należeć do Ottona, z których jeden podarował biskupstwu w
Wolinie (później w Kamieniu), a drugi ofiarował katedrze lub kościołowi św.
Stefana w Bambergu. Należy wziąć pod uwagę, że w swojej historii Kościół
gromadził nie tylko dzieła wyraźnie dedykowane kultowi religijnemu, ale
wszelkie cenności i "białe kruki" kultury. Wykorzystanie świeckich, a
nawet pogańskich dzieł sztuki, jakimi są te dwie szkatuły jako relikwiarzy, ten
fakt potwierdza. Z drugiej strony, wiele światowej rangi ruchomych zabytków nie
przetrwałoby przez pożogi i wojny minionych stuleci, gdyby nie znalazły one
względnie bezpiecznego schronienia w skarbcach kościelnych. I te dwie szkatuły
to także potwierdzają.</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Na zakończenie krótko, bo post rozrósł się ponad miarę, o trzecim skarbie
Wikingów, pochodzącym z końca X wieku, wykonanym z poroża jelenia w stylu
Mammen, jakim jest ażurowe pudełko o cylindrycznym kształcie, o średnicy 33 mm
i wysokości 44 mm, znajdujące się w zbiorach <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.sanisidorodeleon.net/visita_tesoro_eng.htm%23"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">muzeum</span></a> Katedry San Isidoro w León, w
północnej Hiszpanii.</span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="margin-bottom: 12pt; text-align: justify;">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: inherit;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXvEMx_xJmD8h-N_ahskU5mt57NL_zZzLAGEDcR6ppkBTArLN8Dl0k2NAabOE9Kc_HiGpA-pjDMKjs1jqXZVD92DRpnanme6FugV0E3SuOWVlFHjA425pCvVKyOek46eCDyr0X9zhUkOM/s1600/Viking+idol+San+Isidoro.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgXvEMx_xJmD8h-N_ahskU5mt57NL_zZzLAGEDcR6ppkBTArLN8Dl0k2NAabOE9Kc_HiGpA-pjDMKjs1jqXZVD92DRpnanme6FugV0E3SuOWVlFHjA425pCvVKyOek46eCDyr0X9zhUkOM/s1600/Viking+idol+San+Isidoro.jpg" width="255" /></a></span></div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span style="font-family: inherit;">Niewiele wiadomo o pochodzeniu
tego jedynego na Półwyspie Iberyjskim dzieła sztuki wykonanego przez Wikingów.
Wikingowie zaatakowali ten region (Galicję) po raz pierwszy w 844 roku, a ich
napady powtarzały się przez kolejne dwa stulecia. Początki katedry w León
sięgają połowy X wieku, kiedy to miejscowy król Sanczo I Gruby (zm. 967)
zbudował na obrzeżach ruin obozu po rzymskim legionie klasztor, przy którym w
1063 roku zbudowano katedrę. Przeniesiono wtedy do niej z będącej pod władaniem
muzułmańskim Sewilli relikwię św. Izydora, a sam klasztor został hojnie
obdarowany wszelkimi kosztownościami przez króla Ferdynanda I Wielkiego
(1018-1065) i jego żonę Sanczę. Kto wie, czy szkatułki z katedry w León nie
trzymała w ręku <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/pl.wikipedia.org/wiki/Ryksa_%C5%9Bl%C4%85ska"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Rycheza Śląska</span></a> (1135-1185),
wnuczka Bolesława Krzywoustego? Wszakże wzięła ona w tej katedrze w 1152 roku
ślub z <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Alfonso_VII_of_Le%C3%B3n_and_Castile"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Alfonsem VII</span></a>
(1105-1157), koronowanym wcześniej także w tej katedrze królem Kastylii i
Leonu.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Historycy oceniają, że obiekt z León mógł być elementem starej nordyckiej gry
planszowej "<a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/en.wikipedia.org/wiki/Tafl_games"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">Hnefatafl</span></a>", której znane początki
sięgają V wieku. Gra ta była bardzo rozpowszechniona wśród Wikingów, od
Irlandii po Ukrainę. Pudełko oryginalnie było zamknięte po obydwu stronach, ale
później na jednej z nich wykonano zawias, zapewne w celu przechowywania
jakiegoś małego, cennego przedmiotu, na przykład amuletu z bursztynu. </span>Być może, że zostało ono przypadkowo znalezione na tych terenach jako pozostałość po Wikingach i trafiło do skarbca katedry w León.</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;"><br /></span></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"><span style="font-family: inherit;">Podobne
do skarbu z León, ale większe i z założenia wykonywane jako pudełka do
przechowywania kosztowności lub zapachów, tak zwane pyxidy (pyxis), znane były
w Europie już od IV wieku, w schyłkowych czasach rzymskich, a później w świecie
muzułmanskim, zostały następnie rozpowszechnione wśród chrześcijan jako
relikwiarze oraz pojemniki na hostie w "obnoszonej" liturgii (np.
wśród chorych). Pięknym przykładem sztuki muzułmańskiej jest <a href="https://archive.today/o/aOiEH/http:/www.louvre.fr/llv/activite/detail_parcours.jsp?CURRENT_LLV_PARCOURS%3C%3Ecnt_id=10134198673226920&CONTENT%3C%3Ecnt_id=10134198673456834&CURRENT_LLV_CHEMINEMENT%3C%3Ecnt_id=10134198673456834"><span lang="PL" style="color: #bb3337; text-decoration: none;">pyxis</span></a> podarowany w 968 roku księciu
al-Mughira, synowi kalifa Hiszpanii.</span><br />
<span style="font-family: inherit;"><br /></span>
<span style="font-family: inherit;">Wracając do Wikingów warto wspomnieć, że w Hiszpanii są dwa miejsca, których
nazwy mają skandynawskie pochodzenie, oba w okolicach León i Bilbao. Pierwsza z
nich to wieś Lordemanos (nazwa oznaczająca "ludzi północy"),
wspomnianej w dokumencie z 1117 roku. Druga to miejscowość nad Zatoką Biskajską
Mundaka (od "mund" - usta, ujście rzeki). Wikingowie zasiedlali te tereny w sposób stosunkowo trwały, jednak nie definitywny, jak na przykład w Normandii,
ale zasiedlone od połowy IX wieku enklawy przy ujściach rzek atlantyckiego wybrzeża Półwyspu Iberyjskiego, w kolejnych wiekach z pewnością wykorzystywali jako bazę wypadową na Morze
Sródziemne. Jeszcze na mapie Henryka z Moguncji z AD 1188 (zwana również mapą z Sawley) <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Duero">Duero</a> - dzisiejsza rzeka w Portugalii i Hiszpanii, nosiła po duńskich Wikingach nazwę "Danius". </span></div>
<div style="text-align: justify;">
<span id="goog_1212779706"></span><span id="goog_1212779707"></span></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-54598022285213225822010-12-18T22:38:00.247+01:002023-11-05T11:13:56.367+01:00Największy skarb na Pomorzu z epoki brązu<div style="text-align: justify;">
Na przełomie XIX i XX wieku, wobec szybko rosnących cen drewna ludność Pomorza coraz częściej sięgała po tani środek opałowy z okolicznych torfowisk. W 1901 roku, w trakcie wydobywania torfu niedaleko wsi Wierzchowo, w pobliżu Jeziora Białego koło Szczecinka, miejscowi chłopi natrafili na spektakularny skarb z <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Epoka_br%C4%85zu">epoki brązu</a>, sprzed około trzech tysięcy lat. Według periodyzacji epoki brązu, jaką przyjął najznamienitszy szwedzki prehistoryk <a href="http://fr.wikipedia.org/wiki/Oscar_Montelius">Oscar Montelius</a> (1843-1921) dla kultur żyjących w obszarze południowo-zachodniego basenu Bałtyku (Skania, Jutlandia, Zelandia, Meklemburgia i Pomorze) skarb z Wierzchowa powstał w IV okresie tej epoki, to jest w latach 1100-900 przed naszą erą. Jego część przepadła po odkryciu, a do dzisiaj zachowało się 21 przedmiotów.<br />
<br />
<div style="text-align: justify;">
Informacje o skarbie w polskiej literaturze archeologicznej zaczęły pojawiać się dopiero przed kilkoma laty, ale nigdzie dotąd, jak mi się wydaje, nie był on w Polsce w szczegółach pokazany. Należy on od 1902 roku do zbiorów <a href="http://museen-berlin.de/smb///presse/image_list.php?id_gruppe=294&lang=de&n=2">Musem für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie</a>, z którym niektóre polskie placówki archeologiczne współpracują już od lat 1960-tych. W latach 1998-2000 stanowił część wystawy zatytułowanej "Europa w czasach Ulissesa", pokazanej kolejno w Kopenhadze, Bonn, Paryżu i w Atenach. W skład ekspozycji, w której pod patronatem Rady Europy wzięły udział 83 muzea i placówki naukowe z 23 krajów (w tym dwa z Polski), weszły najbardziej reprezentatywne dla dziedzictwa kulturowego Europy wyroby z epoki brązu.<br />
<br />
Epoka ta, zaczynająca się 3000 lat p.n.e. na Krecie i kończąca się 500 lat p.n.e. w Skandynawii, akcentuje prawdziwy początek cywilizacyjny Europy, kiedy rozpowszechniła się na kontynencie metalurgia brązu, złota, srebra, produkcja wyrobów ze szkła i bursztynu - technologie wymuszające komunikację między odległymi społecznościami, rozwój transportu i handlu, a w końcu narodziny pisma linearnego. Czas jest zaprezentować ten skarb miłośnikom historii Pomorza. Oto zdjęcie zaczerpnięte z wydanego w Paryżu w 1999 roku <a href="http://www.culture-routes.lu/php/fo_index.php?lng=en&back=%252Fphp%252Ffo_index.php%253Flng%253Den%2526dest%253Dbd_me_lst%2526mode%253Dlist%2526action%253Dsrch%2526orderby%253Ddate_affichage%2526ordersens%253DDESC%2526numrow%253D2820%2526nbrowspage%253D60&dest=bd_me_det&id=00000133&PHPSESSID=cd4378fc0867329d3b354814b68fcc86">katalogu</a> wystawy:</div>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPt9OJypipajyPmljNC5z3xwKXuQO54X_vFfplbW0xEhSRb5hSjF2zx3cfce-87iKlMVri7_GFUm8HAFS9zdExwBCJlq22JM9MVfevxXiu_RLrrgQQQkZkDRi_BNE0YUYKRY1IohdxBeI/s1600/Wierzchowo+001B.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPt9OJypipajyPmljNC5z3xwKXuQO54X_vFfplbW0xEhSRb5hSjF2zx3cfce-87iKlMVri7_GFUm8HAFS9zdExwBCJlq22JM9MVfevxXiu_RLrrgQQQkZkDRi_BNE0YUYKRY1IohdxBeI/s400/Wierzchowo+001B.jpg" width="292" /> </a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Przedstawia ono kolejno następujące eksponaty: A - trzy lane zapinki płaskie, łączące poły płaszcza, składające się z dwóch płytek połączonych łukowatym kabłąkiem oraz z ruchomej szpili (dł. 17.5, 17.7 i 19.5 cm); B - dwie płytki ozdobne maskujące uzdę konia (śr. 10.3 i 10.4 cm); C - rękojeść miecza typu Mörigen (dł. 11.1 cm); D - zapinka z kabłąkiem, zakończona czterema tarczkami spiralnymi (dł. 31.1 cm); E - grot oszczepu (dł. 16.6 cm); F - dwa lite naszyjniki z uszkami, zdobione poprzecznymi rowkami (śr. 19.1 i 15.9 cm); G - dwie płytki rombowe, stanowiące części zapinek; H - trzy płaskie naszyjniki kołnierzowate, składające się z czterech i pięciu płyt sierpowatych (śr. 13.7, 24.0 i 24.8 cm); I - róg wołowy (dł. 23 cm); J - naszyjnik płaski sierpowaty; K - zapinka z kabłąkiem rombowatym oraz osadzona na nim szpila, z dwiema tarczkami spiralnymi; L - uszkodzone dwie zapinki z kabłąkami rombowatymi i tarczkami spiralnymi; M - uszkodzona spiralna bransoleta taśmowa. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Znakomity jest stan zachowania eksponatów (mimo uszkodzeń technicznych), w tym zwłaszcza rogu krowiego, co zawdzięczamy środowisku wodnemu, bagnistemu, a później torfowemu, w którym złożony został skarb. Warto jeszcze na innej <a href="http://www.bildindex.de/obj20571830.html#%7Chome">fotografii</a> przybliżyć szczegóły wykonania i zdobienia jednego z naszyjników, które wzbudzają podziw dla kunsztu rzemieślniczego i artystycznego wykonawcy sprzed trzech tysięcy lat.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFxPUgDaP-cEiSeFt0rPB7LlAFGb2Ay594BExnp3O1pmTZ2c-Ih7X3_fHSU31eCW2jBblUSy_UkA_IhHu7szaMmCv4kRiPO6lTX3tHQY5Hefyykn2msl35GSHGEfeI8E2-HgRGYIbiBww/s1600/Halskragen+Wurchow1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="277" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgFxPUgDaP-cEiSeFt0rPB7LlAFGb2Ay594BExnp3O1pmTZ2c-Ih7X3_fHSU31eCW2jBblUSy_UkA_IhHu7szaMmCv4kRiPO6lTX3tHQY5Hefyykn2msl35GSHGEfeI8E2-HgRGYIbiBww/s400/Halskragen+Wurchow1.jpg" width="400" /></a></div>
<div class="MsoNormal">
<br />
<div style="text-align: justify;">
<span lang="PL">Omawiany skarb, którego rangę oceniono bardzo wysoko w skali cywilizacji europejskiej epoki brązu, nie mógł być moim zdaniem złożony do przypadkowego, na przykład 'po drodze' mijanego jeziora. Ukształtowanie tego terenu oraz wartość skarbu wyraźnie wskazują, że mogło to być miejsce ogniskujące życie znaczącego plemienia. </span>Powstanie skarbu, jak już wspomniałem, datowane jest na IV okres epoki brązu, w przedziale 1100-900 lat p.n.e., to jest w czasach formowania się na Pomorzu, przybywającego z południa, zespołu kulturowego, objętego ogólną nazwą <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_%C5%82u%C5%BCycka">kultury łużyckiej</a>, będącego tutaj na Pomorzu, łącznikiem kultur południowych z <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_nordyjska">kulturą nordyjską</a>.<br />
<br />
Przynajmniej część, jeżeli nie całość szczecineckiego skarbu przeniesiona została w okresie międzywojennym i przechowywana do czasów II wojny światowej w Muzeum Regionalnym w Szczecinku (Kreisheimatmuseum). Oto zdjęcie gabloty muzealnej z roku 1938 zamieszczone w "Baltische Studien" z tamtego roku.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOIb8U5AN1TjraIF3RqmMeH9j-PC4Wi0Y5MV_L5VGewRxIx9lKWDI6OmdVinrggpvDtYbRRlSSgmThCaR8zUKZVN4daqGadn1q1FnlHTFqB1AB4R5z9XN7qdbSLzC3_jW5ywdojDAvdc8/s1600/Biall-Wurchow+Bronzefund+ex+Baltische+Studien+1938+NF+40b.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="225" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjOIb8U5AN1TjraIF3RqmMeH9j-PC4Wi0Y5MV_L5VGewRxIx9lKWDI6OmdVinrggpvDtYbRRlSSgmThCaR8zUKZVN4daqGadn1q1FnlHTFqB1AB4R5z9XN7qdbSLzC3_jW5ywdojDAvdc8/s320/Biall-Wurchow+Bronzefund+ex+Baltische+Studien+1938+NF+40b.jpg" width="320" /></a></div>
<br /></div>
<div>
<div style="text-align: justify;">
Aby w pełni ocenić znaczenie tego unikalnego znaleziska dla badań nad prehistorią Pomorza należy uwzględnić jego usytuowanie geograficzne w szerszej perspektywie historycznej. Wyznacza ją horyzont archeologiczny dwóch mileniów, zawarty pomiędzy dotarciem na Pomorze <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_unietycka">kultury unietyckiej</a> około 1700 lat p.n.e., przez wschodzącą około 800 roku p.n.e. <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_halsztacka">kulturą halsztacką</a> epoki żelaza., aż do początków naszej ery. W ciągu tamtych dwóch tysięcy lat kształtowały się różne trasy szlaków bursztynowych, mających determinujące znaczenie nie tylko dla północnego kierunku ekspansji kultury unietyckiej, ale i dla późniejszych wpływów kulturowych na Pomorzu ze strony Cesarstwa Rzymskiego, a także kultur nordyjskich. </div><br /><div style="text-align: justify;">Na przełomie epoki brązu i epoki żelaza w centrum Europy pojawiła się w kultura halsztacka, której oddziaływanie w kierunku północnym, w kierunku wybrzeża Bałtyku, poszerzyło przebieg wiązki szlaków bursztynowych ku zachodowi - o szlak z Kotliny Czeskiej, przez pasmo górskie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rudawy">Rudaw</a>, wzdłuż Nysy Łużyckiej i Odry na Pomorze, pomiędzy dolną Odrą i Parsętą. Z tego okresu, to jest z około 800 lat p.n.e., pochodzi poniższy skarb ośmiu naszyjników z brązu, odkryty w pobliżu Tatowa, gmina Biesiekierz (foto: Muzeum w Koszalinie). </div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhveYL7HO36KsoiPURFCe4YEqCxVm1aDhdqQfgAO5FVvCWoJRxMWMoPyiKetCUvS_xYH40N73sixIO3zqkQEu4Z4HIc41fi9rPfFalmznE2_8aD00xtnolEsbljuZkcwZC7r5sDhcytjww/s895/Tatowo+gm.+Biesiekierz+naszyjniki+z+brazu+wczesna+epoka+zelaza+Koszalin+muzeum.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="598" data-original-width="895" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhveYL7HO36KsoiPURFCe4YEqCxVm1aDhdqQfgAO5FVvCWoJRxMWMoPyiKetCUvS_xYH40N73sixIO3zqkQEu4Z4HIc41fi9rPfFalmznE2_8aD00xtnolEsbljuZkcwZC7r5sDhcytjww/s320/Tatowo+gm.+Biesiekierz+naszyjniki+z+brazu+wczesna+epoka+zelaza+Koszalin+muzeum.png" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">Zespół tych ozdób składa się z sześciu naszyjników, wielokątnych w przekroju, oraz dwóch skręcanych (tordowanych) z kilkakrotną zmianą kierunków skręcania, wykonanych metodą odlewu, kucia i skręcania. Naszyjniki tordowane nabrały w tej kulturze, w kolejnych dwóch stuleciach, charakteru jeszcze bardziej wyszukanego, finezyjnego, przekształcając się w tak zwane <a href="http://encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Naszyjniki_wie%C5%84cowate">naszyjniki wieńcowate</a>, charakterystyczne dla Pomorza Zachodniego. Na Pomorzu Środkowym jest to jak dotąd jedyne znalezisko tego rodzaju ozdób. Do tego typu naszyjników nawiązują podobne zabytki z Dobrzan, Karkowa, Dobropola Pyrzyckiego na Pomorzu Zachodnim oraz z Murzynowa, Przytoka, Słoćwiny i Nowogrodu Bobrzańskiego na Ziemi Lubuskiej.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Jeszcze jedna, podobnych do tych z Wierzchowa (wyżej na fotografii pod literą F) para litych naszyjników z brązu, z uszkami, zdobionych poprzecznymi rowkami, pochodzących z Rokosowa, gmina Koszalin, prezentowane wraz z bransoletami nerkowatymi z brązu, z tego samego skarbu, w muzeum regionalnym w Koszalinie (fotografia własna).</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi78XWTUevO0iiKwmW4qR1MSWPGG6vqMg7VW5AUNuz9AEp1D2VSg-fWhqHdk2nEv81pHVyGnfML-sWkqA3lxiqYwnsP-7_kJUc56uFRHYBrZJYtlcefH7GFXomcBDFs89DsRYYbIuL4qwVxYSlyGVufb2RuSLi91ak9DYtbzCcmcJEcHjLwj68Ksif2/s3015/Rokosowo%20Koszalin%20naszyjniki%20lite%20z%20uszkami.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2132" data-original-width="3015" height="226" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi78XWTUevO0iiKwmW4qR1MSWPGG6vqMg7VW5AUNuz9AEp1D2VSg-fWhqHdk2nEv81pHVyGnfML-sWkqA3lxiqYwnsP-7_kJUc56uFRHYBrZJYtlcefH7GFXomcBDFs89DsRYYbIuL4qwVxYSlyGVufb2RuSLi91ak9DYtbzCcmcJEcHjLwj68Ksif2/s320/Rokosowo%20Koszalin%20naszyjniki%20lite%20z%20uszkami.jpg" width="320" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;">Oto inne, tego samego typu jak ze skarbu z Wierzchowa (litera A), prezentowane w tym samym muzeum, dwie płaskie zapinki lane, obok innych artefaktów z brązu, pochodzące ze skarbu w Korlinie, w gminie Postomino, położonego w pasie nadmorskim pomiędzy Darłowem i Ustką. Skarb ten obejmuje, widoczne na zdjęciu (fotografia własna), oprócz wspomnianych zapinek, następujące zabytki z brązu: zapinki okularowate, wisiorek, bransolety, szpile, zawieszki, okucia, łączniki do uprzęży końskiej. Na marginesie, dziękuję Muzeum w Koszalinie za wlaściwe ooświetlenie eksponatów, jak rzadkie w naszych muzeach, pozwalające na wykonanie fotografii z minimalną ilością refleksów świetlnych.</div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUWts6mT_H99B36Uxm1LpguE0KrLmD8ocIeWJy3K2YGPMtiH9r50p1oEy32XQmmC_UU3X1dwS3dWpSjp_3i4TSNyL7RC6KfN_KDwKGer2feGWxtJ1GUVox30BT6hfaGUGqsSgCUioWs8C_lAfh-fNDKde2j4PZcFAMUbJJ3upXkGWtRYtEItlvGdb9/s3497/Korlino%20gm.%20Postomino%20skarb%20brazowy.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="2519" data-original-width="3497" height="231" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUWts6mT_H99B36Uxm1LpguE0KrLmD8ocIeWJy3K2YGPMtiH9r50p1oEy32XQmmC_UU3X1dwS3dWpSjp_3i4TSNyL7RC6KfN_KDwKGer2feGWxtJ1GUVox30BT6hfaGUGqsSgCUioWs8C_lAfh-fNDKde2j4PZcFAMUbJJ3upXkGWtRYtEItlvGdb9/s320/Korlino%20gm.%20Postomino%20skarb%20brazowy.jpg" width="320" /></a></div><br /><div style="text-align: justify;"><div>Jeszcze po II wojnie światowej odkrywane były, i to nie tylko przez archeologów, zabytki z epoki brązu na środkowym Pomorzu. Zaledwie 25 kilometrów na południowy zachód od miejsca odkrycia skarbu z okolic Wierzchowa, w pobliżu wsi Silnowo, został wydobyty inny, mniejszy i nieco młodszy, bo z V okresu epoki brązu (lata 900-800 p.n.e.), o czym dowiadujemy się z poniższej planszy. Ta dziękczynna informacja ze strony Muzeum Regionalnego w Szczecinku została umieszczona w auli Liceum Ogólnokształcącego im. Księżnej Elżbiety w Szczecinku (fotografia własna, 2016).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaEpiSb8r5HqLH3aKG5-SGk4H_ih5ImoPmXmIdZqQioHeb9vlS0do9WAMrqNZZ6c9G4otDS5BuQHR3-6h_x-nRDhhySJV4GPjPNMKxYDq0ekKah6Y_Vx6KokMTx2kq4ujHIStp3mqEDb3CUXXyYQiFfgYf2EbHdA3Y4S3C0zHsLOAXHlSJFPvDaKeGlzk/s2592/Szczecinek%20Liceum%209-06-2016%20ed1.JPG" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1561" data-original-width="2592" height="193" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhaEpiSb8r5HqLH3aKG5-SGk4H_ih5ImoPmXmIdZqQioHeb9vlS0do9WAMrqNZZ6c9G4otDS5BuQHR3-6h_x-nRDhhySJV4GPjPNMKxYDq0ekKah6Y_Vx6KokMTx2kq4ujHIStp3mqEDb3CUXXyYQiFfgYf2EbHdA3Y4S3C0zHsLOAXHlSJFPvDaKeGlzk/s320/Szczecinek%20Liceum%209-06-2016%20ed1.JPG" width="320" /></a></div></div><div style="text-align: justify;"><br /></div><div style="text-align: justify;">Przenikanie kulturowe pomiędzy światem śródziemnomorskim i dalej bliskowschodnim, a Skandynawią trwało już od <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Epoka_br%C4%85zu">epoki brązu</a>, poprzez <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Iron_Age_Scandinavia">epokę żelaza</a>, aż po narodziny na Bliskim Wschodzie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierwotne_chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo">chrześcijaństwa</a> i jego rozkwit w Bizancjum. Nordyccy bogowie i boginie miały swoje paralele w mitologii greckiej: Odyn to odpowiednik <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zeus">Zeusa</a>, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Frigg">Frigg</a> to ekwiwalent greckiej bogini <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hera">Hery</a>, Freja to nawiązanie do bogini <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Demeter">Demeter</a>, 12 głównych bogów w mitologii greckiej i 12 synów boga Odyna w mitologii nordyckiej. XII-wieczny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Saxo_Gramatyk">Saxo Grammaticus</a>, w swojej kronice <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Gesta_Danorum">Gesta Danorum</a>, wielokrotnie wskazywał na Bizancjum, jako legendarną stolicą nordyckich bogów, unikając mitologicznej, pogańskiej nazwy <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Asgard">Asgard</a>.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Skarb z Wierzchowa, wywodzący się w swoich głównych rysach z tradycji unietyckiej, wskazuje na silne wpływy kultur nordyckich, południowo-alpejskich i greckich, a więc uosabia rodzącą się europejską wielokulturowość.</div>
</div>
</div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<div>
<br />
Kultura unietycka była kontynuatorką starszych kultur epoki brązu, które narodziły się wśród plemion wschodnich i północnych części Morza Śródziemnego. To ona wprowadziła środkową Europę w epokę brązu, podczas gdy zachodnia, północna i wschodnia część kontynentu pozostawała wtedy jeszcze w epoce kamiennej. Pokazuje to schematycznie (a więc niezbyt precyzyjnie, jeżeli chodzi o zasięg poszczególnych kultur) poniższa mapa (źródło: Wikipedia).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirphPR-DN3J24qMqVpLsPDxM6dmPGIgMITi8KISYc7p1G-XwHFVyoScz8BTurGQWvUGnI98RcXtMLyTgv_LZ7GXSM8rvPmEy8i69Z_S-KFO9dVB8c0mAbrFpNvCbJuCJdZWyb0Dn157qc/s1600/World+2000+BCE+Wierzchowo.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="250" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEirphPR-DN3J24qMqVpLsPDxM6dmPGIgMITi8KISYc7p1G-XwHFVyoScz8BTurGQWvUGnI98RcXtMLyTgv_LZ7GXSM8rvPmEy8i69Z_S-KFO9dVB8c0mAbrFpNvCbJuCJdZWyb0Dn157qc/s320/World+2000+BCE+Wierzchowo.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Kultura unietycka narodziła się w Kotlinie Czeskiej, u podnóża <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Rudawy">Rudaw</a>, w których to górach lokalne, a być może przybyłe z rejonu śródziemnomorskiego plemiona (które już znały technologię wytopu brązu) odkryły złoża minerałów, zawierających rudy miedzi i cyny. Wyroby z brązu (najpierw w formie ozdób i przedmiotów kultowych, a następnie broni i narzędzi) szybko wykreowały olbrzymi i chłonny "rynek", niczym technologia cyfrowa w XXI wieku. Z doliny górnej Łaby kultura unietycka rozprzestrzeniła się w dwie strony, odpowiadające kierunkom rozprzestrzeniania się w tym okresie wymiany handlowej w środkowej Europie: w kierunku Turyngii i środkowej Łaby oraz wzdłuż doliny rzeki Morawy od jej ujścia do Dunaju po północne krańce Pradoliny Wrocławskiej.<br />
<br />
Plemiona które szybciej dotarły do tych wyrobów, a następnie opanowały technikę wytopu brązu, szybciej się rozwijały. Postępować zaczęło, niewidoczne jeszcze w epoce kamiennej, zróżnicowanie społeczne i tworzenie się rodów przywódczych w obrębie wspólnot plemiennych. Ozdoby i bogato zdobiona broń wzmacniały prestiż wodzów, a zatem i sprawność społecznej organizacji wspólnoty. Odkryty u progu epoki brązu u zachodnich wybrzeży Jutlandii i na Pomorzu bursztyn stał się najcenniejszym obiektem wymiany z plemionami dysponującymi brązem. Niech ilustracją kierunków jej rozwoju na naszych ziemiach będzie poniższa mapa, z moją edycją (oprac. Klára Marková - "On some aspects of distance exchange and inner Carpathian contacts", w: "Long distance trade in the bronze age and in the early iron age", Wrocław 2007), na której czarne punkty oznaczają znaleziska wyrobów z bursztynu pochodzących sprzed około 1500 lat p.n.e.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlGTsSRfT1Cpk9FCe41sSMVokCgVLnOpmLoSFEj0K5oJ1CPDVRuaIwITIKcOJW7uQtkvqdOGN0fOii1lrqQJRhBK1U0Vmb1HSQUBTrNufsU3nPU2c2OqpVAa9kDdh06oRsyHxLlJUBF28/s1600/Markova+2007+-+Amber+Middle+Bronze+Age3-b.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhlGTsSRfT1Cpk9FCe41sSMVokCgVLnOpmLoSFEj0K5oJ1CPDVRuaIwITIKcOJW7uQtkvqdOGN0fOii1lrqQJRhBK1U0Vmb1HSQUBTrNufsU3nPU2c2OqpVAa9kDdh06oRsyHxLlJUBF28/s320/Markova+2007+-+Amber+Middle+Bronze+Age3-b.jpg" width="244" /></a></div>
<br />
Kolorem czerwonym oznaczyłem odkryte dotąd stanowiska archeologiczne kultury unietyckiej w Polsce. Kolorem pomarańczowym nakreśliłem szlaki bursztynowe w epoce brązu pomiędzy wybrzeżami Bałtyku i Morza Egejskiego (okolice dzisiejszych Salonik). Były to, moim zdaniem, najstarsze trasy którymi przenikały kultury śródziemnomorskie w kierunku Bałtyku. Pierwszą z nich był powstały 1800-1700 lat p.n.e. szlak prowadzący z Kotliny Czeskiej - kolebki kultury unietyckiej, poprzez Kotlinę Kłodzką do brzegów Odry pod Wrocławiem, a dalej wzdłuż tej rzeki do Bałtyku w okolice wyspy Wolin. </div><div> </div><div>W miarę wzrastającego w następnych wiekach popytu na bursztyn, włączane były w jego wydobywanie kolejne, położone bardziej na wschód, plemiona pomorskie i bałtyjskie. W rezultacie zaczęły powstawać nowe odnogi szlaku bursztynowego, przesuwające się na Pomorzu (kolejno wzdłuż rzek : Parsęta, Wieprza, Słupia i Łupawa, a dalej wzdłuż Gwdy i Brdy na południe) i w Wielkopolsce coraz bardziej na wschód. </div><div> </div><div>Interesującym zabytkiem, potwierdzającym handel dalekosiężny, przechodzący w epoce brązu przez tereny południowego wybrzeża Bałtyku, jest ta oto, przedstawiona na poniższej fotografii archiwalnej, drewniana waliza podróżna, wraz z zawartością, jaka została odkryta w Kopaniewie (Koppenow) koło Lęborka, przez <span><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ernst_Wahle">Ernsta Wahle</a> (1889-1981), profesora prehistorii i archeologii na Uniwersytecie w Heidelbergu (źródło: Sygnatura</span><span> Heid. Hs. 3989 IV B - 1, </span><span>Biblioteka Uniwersytetu w Heidelbergu).</span></div><div><span> </span></div></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiguSUsddaz-5gHw_DHqbKAGxTeYF-Vf_f_1l8BPdS87fLOJKPbNWGpAiD2OLwm1cO5K4gna5c2aY8NNZ9UpsXWqXXh5FiPfpinWbJRYUQL_1-Xt4bynLOV0SO8bRQ6MyQmMzlDSGSz3Ig/s2000/Bronzezeit+Musterkoffer+von+Koppenow%252C+Lauenburg+um+1935.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1303" data-original-width="2000" height="208" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiguSUsddaz-5gHw_DHqbKAGxTeYF-Vf_f_1l8BPdS87fLOJKPbNWGpAiD2OLwm1cO5K4gna5c2aY8NNZ9UpsXWqXXh5FiPfpinWbJRYUQL_1-Xt4bynLOV0SO8bRQ6MyQmMzlDSGSz3Ig/w320-h208/Bronzezeit+Musterkoffer+von+Koppenow%252C+Lauenburg+um+1935.png" width="320" /></a></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"> </div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Jednakże, tak jak Pomorze na północy, tak i basen Morza Egejskiego na południu, nie były krańcowymi punktami szlaków bursztynowych, w obrębie których archeolodzy odkrywają artefakty z epoki brązu. Wskazują na to między innymi zabytki pochodzące z grobu kobiety w kurhanie Ølby (Zelandia, Dania) sprzed 1400 lat p.n.e. Kobieta o wysokim statusie społecznym została pochowana w trumnie, wykonanej z wydrążonego pnia dębu. W miejscu zaznaczonym strzałką znajdowały się elementy biżuterii (w bransolecie naramiennej), w tym szklane niebieskie paciorki, które pochodzą - jak oceniają archeologowie, z hut szkła w Tell el-Amarna w Egipcie (źródło: John Andersson, Lund University, Quora) <br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"> </div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUEg3nG00Rcb5BrSDBJ8mvhVrhvQN5eUX32Wi3yzGNArDnmZ8d4oETMXN75C5KDPIFjFI3RNy0-vMOx4xV6Pu9fWF32OJqFsouJNQGbidmMI7bhGARXJB01i8hBW4OxHA4JnSCbGy1lJg/s1291/%25C3%2598lby+mound.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="514" data-original-width="1291" height="127" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgUEg3nG00Rcb5BrSDBJ8mvhVrhvQN5eUX32Wi3yzGNArDnmZ8d4oETMXN75C5KDPIFjFI3RNy0-vMOx4xV6Pu9fWF32OJqFsouJNQGbidmMI7bhGARXJB01i8hBW4OxHA4JnSCbGy1lJg/w320-h127/%25C3%2598lby+mound.png" width="320" /></a></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"> </div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Wytwórnia ta produkowała wyroby szklane w okresie <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/XVIII_dynastia">XVIII dynastii</a>
faraonów, trwającej od roku 1550 p.n.e. do roku 1298 p.n.e. Egipcjanie
opanowali produkcję biżuterii ze szkła, zawierającego kobalt, co
pozwoliło nadać mu naturalny, głęboki odcień koloru niebieskiego,
imitując w ten sposób kamień półszlachetny <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Lapis_lazuli">lapis lazuli</a>, niedostępny w Egipcie, ale w dalekim Afganistanie. Oto jeden z dwudziestu trzech takich paciorków, odkrytych w Danii z okresu epoki brązu, a pochodzący z duńskiego grobu w Ølby (foto: A. Mikkelsen, National museet, Copenhagen).</div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;"> <br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAO3iIO3w9QVmRQ59fZKaosfHuTDnnzRbX8J07iJ6W9REzU158-BJsy4vm8O-ihfodheZfTinfZHSsG-SyMC4H-ARXh-77mFrSNt_G6GpOHKDaeQY-Dn7FcrW8TI_n4_kEgaPsfP8NQd4/s512/Olby+quasi+lapis+lazuli.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="451" data-original-width="512" height="282" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgAO3iIO3w9QVmRQ59fZKaosfHuTDnnzRbX8J07iJ6W9REzU158-BJsy4vm8O-ihfodheZfTinfZHSsG-SyMC4H-ARXh-77mFrSNt_G6GpOHKDaeQY-Dn7FcrW8TI_n4_kEgaPsfP8NQd4/w320-h282/Olby+quasi+lapis+lazuli.png" width="320" /></a></div><br /></div><div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">Podobnie, jak skarb z Wierzchowa, około trzech tysięcy lat temu spoczął w ziemi, w pobliżu dzisiejszego Żydowa, gmina Polanów skarb brązowy, składający się z naszyjnika kołnierzowatego z pięcioma płytami sierpowatymi, z grotu oszczepu i ze spiralnej bransolety taśmowej (foto poniżej: <a href="http://muzeum.koszalin.pl/">Muzeum w Koszalinie</a>). Miejsca złożenia obydwu skarbów dzieliła odległość zaledwie 25 kilometrów - skarb żydowski położony był na północ od skarbu wierzchowskiego, dokładnie na szlaku bursztynowym, wiodącym na wybrzeże Morza Bałtyckiego.<div> <div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0WXohJsv2X6buXZgRNjmFd_ha9BiQmjXSD0kp_vllzhTmW9witir06KDYakji_2o4mJ-Bk2_StvqVjnQuhtceKRJew8hf1RhiPbrX4Z_auG71V8bPo2-iB0p1Zea3OuY_iPJ8iXNdf_8/s905/Zydowo+skarb+z+epoki+brazu+Koszalin+muzeum.png" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="640" data-original-width="905" height="226" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0WXohJsv2X6buXZgRNjmFd_ha9BiQmjXSD0kp_vllzhTmW9witir06KDYakji_2o4mJ-Bk2_StvqVjnQuhtceKRJew8hf1RhiPbrX4Z_auG71V8bPo2-iB0p1Zea3OuY_iPJ8iXNdf_8/w320-h226/Zydowo+skarb+z+epoki+brazu+Koszalin+muzeum.png" width="320" /></a></div><br /></div><div>Warto tutaj przytoczyć następujące słowa cenionego archeologa - regionalisty, Ignacego Skrzypka z koszalińskiego muzeum: "Już w początkach XVII wieku wspomniane zostało niecodzienne znalezisko, mianowicie skarb naszyjników brązowych z osadzonymi na obręczy kółkami i bransoletkę nerkowatą z Żydowa, i umieszczone w 1617 roku w „Visirungs-buch” księcia pomorskiego <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Filip_II_szczeci%C5%84ski">Filipa II</a> (1571–1618), wielkiego kolekcjonera zabytków i prekursora zbieractwa" ("Z pradziejów gminy Polanów" w pracy: "Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej", Tom X - "Miasto i gmina Polanow", 2010). Najcenniejszym zabytkiem po księciu Filipie II jest mapa Pomorza Zachodniego wykonana na jego zlecenie, w latach 1610-1618, przez profesora Uniwersytetu w Rostocku, <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Eilhardus_Lubinus">Eilharda Lubinusa</a>. Jeszcze raz te same artefakty, na ekspozycji w koszalińskim muzeum (fotografia własna).</div><div><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhC34vYwoAwJcYgBDUd-sajfEEYEjGgqwi0Jyawho7K0OIMmvtSAlvYWcKDieS3FfZzDxpBIhqrABS4OWSvXHhs0efJZONZaM-wcBgmPj6OIhIQuX0sB-UhH_kybkU8fVBD8zMXZG_jhKjPWznT5780pVGglz8YsrZvN2wUraEC9vDQhbhvQ-K568VU/s4000/Zydowo%20Polanow%20naszyjnik.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="3000" data-original-width="4000" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhC34vYwoAwJcYgBDUd-sajfEEYEjGgqwi0Jyawho7K0OIMmvtSAlvYWcKDieS3FfZzDxpBIhqrABS4OWSvXHhs0efJZONZaM-wcBgmPj6OIhIQuX0sB-UhH_kybkU8fVBD8zMXZG_jhKjPWznT5780pVGglz8YsrZvN2wUraEC9vDQhbhvQ-K568VU/s320/Zydowo%20Polanow%20naszyjnik.jpg" width="320" /></a></div><br /><div>Potwierdzeniem kluczowej w epoce brązu roli cywilizacji z basenu Morza Egejskiego (<a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_minojska">kultura minojska</a> i <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_myke%C5%84ska">kultura mykeńska</a>) jest rozwój w tym rejonie od XVII/XVI wieku p.n.e. produkcji <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bronze_Age_sword">mieczy z brązu</a>, które zastąpiły wcześniej dominujące <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pugina%C5%82">sztylety</a> (ang. <i>daggers</i>). Interesującym jest, że dwa największe w Europie skupiska znalezionych przez archeologów mieczy brązowych typu Apa (z pełnymi głowicami) znajdują się w Panonii, na południowo-wschodnim wybrzeżu Bałtyku i na wyspach duńskich, to jest na szlaku wiodącego znad Morza Egejskiego, przez Nizinę Panońską, Morawy, Dolny Śląsk, Pomorze zachodnie do południowo-zachodniej Skandynawii.</div><div>
<br />
Bursztyn bałtycki ma wysoką zawartość tzw. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kwas_bursztynowy">kwasu bursztynowego</a> (3-7 procent), co wyróżnia go od bursztynu pochodzącego z innych miejsc na świecie. Znalezione ozdoby z bursztynu bałtyckiego w grobie <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Tutanchamon">Tutenchamona</a> z roku 1323 p.n.e., a także w królewskim grobowcu w <a href="http://ancientworldblog.blogspot.com/2010/02/baltic-amber-lion-of-royal-tomb-of.html">Qatna</a> (Syria) z 1350 roku p.n.e. mogą pochodzić z Pomorza, który jako surowiec, albo wyrób gotowy został "reeksportowany" na Bliski Wschód przez plemiona kultury mykeńskiej. Złota maska pośmiertna Tutenchamona zawiera ciemno-niebieskie pasma szklane z wytwórni w Amarna - tej samej, z której pochodzi takie szkło odkryte w duńskim grobie w Ølby. Oto jej fragment (źródło: Wikipedia).</div><div> <br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZgjaELSv_iwMsf6EPJQ8DxdCgbhQy-PutLQwWH1dclmLcfEM-ZHFDzMGhpCHwC_AAuSYIak0BpWStkxK4rdF9gjVMeaKsEDmj_hYc4u9eqoGnybymB63rgJQdrcUHSm4gB31OHuOtv7o/s1595/Tutankhamun-s-burial-mask-isolated-golden-egyptian1.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="936" data-original-width="1595" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZgjaELSv_iwMsf6EPJQ8DxdCgbhQy-PutLQwWH1dclmLcfEM-ZHFDzMGhpCHwC_AAuSYIak0BpWStkxK4rdF9gjVMeaKsEDmj_hYc4u9eqoGnybymB63rgJQdrcUHSm4gB31OHuOtv7o/s320/Tutankhamun-s-burial-mask-isolated-golden-egyptian1.jpg" width="320" /></a></div><br /></div><div>Bałtycki bursztyn uważany był za "kamień słońca", podczas gdy ciemnoniebieskie szkło z Egiptu uważano za "kamień księżyca". Elity polityczne z epoki brązu, na obu krańcach szlaków bursztynowych, mając pod dostatkiem jednego z tych "kamieni", drogami handlu dalekosiężnego wymieniali go na drugi, jaki im brakował. <br /></div><div><br /></div><div>Na prawdopodobną obecność starożytnych Gotów w Oriencie już w epoce brązu wskazuje wzmianka gocko-bizantyjskiego kronikarza <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jordanes">Jordanesa</a>, który w swoim dziele "Getica" z połowy VI wieku wspomniał o królu Gotów (których uważał za Scytów) o imieniu <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tanausis">Tanausis</a> panującym, jak się przypuszcza, w latach 1323 - 1290 p.n.e. Według Jordanesa, który powoływał się na rzymskiego historyka <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Pompejusz_Trogus">Pompejusza Trogusa</a> (I wiek p.n.e. - I wiek n.e.), Tanausis powstrzymał w dzisiejszej Gruzji natarcie armii egipskiej króla egipskiego Sesostrisa (którego Jordanes nazywa <i>Vesosis</i>). W bitwie nad brzegiem rzeki Fasis (gr. <i>Phasis</i>, dzisiaj <a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Rioni">Rioni</a>) Tanausis rozgromił egipskiego króla, który wcześniej podbił Etiopczyków i Scytów.</div><div><br /></div><div>Chociaż ślady handlu bursztynem z terenami Sambii i Kurlandii, jak potwierdziła to <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Marija_Gimbutas">Marija Gimbutas</a>, sięgają czasów kultury unietyckiej, to jednak transeuropejski szlak bursztynowy wiodący to tych ziem ukształtował się dopiero ponad tysiąc lat później, w czasach Imperium Rzymskiego. </div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
W historii Europy było więc wiele szlaków bursztynowych, a ich przebieg zmieniał się w poszczególnych epokach. Pierwszym w ogóle, powstałym około 2000 lat p.n.e., mógł być ten wiodący z zachodnich wybrzeży Jutlandii, wzdłuż Łaby, przez Kotlinę Czeską, doliną między Dunajem a rzeką Tiszą do greckiej prowincji <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Attyka_%28kraina_historyczna%29">Attyka</a>, a także jego odnoga idąca przez Turyngię nad Adriatyk w okolice dzisiejszej Wenecji. Poniższy naszyjnik sprzed 1600-1500 lat p.n.e., znaleziony w grobie mykeńskim, był zapewne wykonany z bursztynu jutlandzkiego lub już pomorskiego (w zbiorach duńskiego <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/National_Museum_of_Denmark">Nationalmuseet</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgaHfLT31pbFyevpKUyLdU2kKlqg4hWLRe71Rl1PCrasDszWcqeX42i6b6OcvJ8aB5u6kWzQRgMdYpp2akm6f3OYdl7uXiWfN6v5QVT99XPft9BZ9VgUFV1xSFP-Oa_sADEX7SEzZBZRIU/s1600/Amber+jewellery+from+a+grave+at+Mycenae+1600-1500+BC.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="217" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgaHfLT31pbFyevpKUyLdU2kKlqg4hWLRe71Rl1PCrasDszWcqeX42i6b6OcvJ8aB5u6kWzQRgMdYpp2akm6f3OYdl7uXiWfN6v5QVT99XPft9BZ9VgUFV1xSFP-Oa_sADEX7SEzZBZRIU/s1600/Amber+jewellery+from+a+grave+at+Mycenae+1600-1500+BC.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Kolejną po jutlandzkiej i pomorskiej paneuropejską trasę bursztynową ustanowili Grecy (już wtedy zapewne jako pierwszy w Europie wyodrębniony naród) między Jutlandią a założoną przez nich około 600 roku p.n.e. Marsylią. Dalsze szlaki powstawały już w czasach Imperium Rzymskiego.<br />
<br />
W swoim dziele z 98 roku n.e. "Germania" historyk rzymski <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Publiusz_Korneliusz_Tacyt">Korneliusz Tacyt</a> wymienił nazwę plemienia Aestorium (Aestii), które było jedynym mu znanym, zajmującym się zbieraniem bursztynu (<i>glaesum</i>) nad Morzem Bałtyckim (<i>Mare Suebicum</i>).
Pisał on, że ludzie tego plemienia nie znają wartości bursztynu;
przynoszą oni surowy materiał kupcom i zaskoczeni są wielkością zapłaty.
Rzymski encyklopedysta <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pliniusz_Starszy">Pliniusz Starszy</a>
w swojej "Historii naturalnej" wspomina o wyprawie Rzymian po zakup
bursztynu od plemienia Eneti (Weneci), szlakiem wiodącym przez <i>Carnuntum</i> (miasto graniczne cesarstwa w okolicach dzisiejszego Wiednia). Grecki uczony <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz">Klaudiusz Ptolemeusz</a> w swoim dziele "Geografia" wydanym w Aleksandrii około roku 150 n.e. wymienia dwa plemiona <a href="http://www.suduva.com/virdainas/galindai.htm">Galindianów i Sudowianów</a>,
które nie mając bezpośredniego dostępu do wybrzeży Bałtyku kontrolują
zasoby bursztynu. Dzisiaj obydwa te plemiona uznaje się za protoplastów
plemion bałtyckich, które zasiedliły południowo-wschodnie wybrzeża
Bałtyku. Jeżeli jednak Ptolemeusz nie mylił się co do tego, że nie były
to plemiona przymorskie, to wskazywałoby to że w jego czasach
zlokalizowane były one na terenie dzisiejszych Mazur i Podlasia, wśród
których narodziła się <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_bogaczewska">kultura bogaczewska</a>.<br />
<br />
Do końca epoki brązu najbardziej dynamicznie rozwijały się na Pomorzu plemiona leżące na szlakach bursztynowych, które sąsiadowały z Wielkopolską, dostawcą dóbr i idei kultury unietyckiej i odbiorcą bursztynu (już wtedy tamtejsi "Wielkopolanie" opanowali sztukę handlu, z czego znani są i dzisiejsi). Były to wspólnoty zamieszkujące ziemię pyrzycką i ziemię szczecinecką, a także pierwotni dostawcy bursztynu, czyli plemiona nadmorskie od dzisiejszego Wolina aż po Łebę, a w końcowym okresie epoki brązu także plemiona ze wschodniego wybrzeża Zatoki Gdańskiej. To na tych terenach skupiają się największe "zasoby" artefaktów i stanowisk archeologicznych z epoki brązu, a także tam wyodrębniały się grupy kulturowe: <a href="http://www.staff.amu.edu.pl/~jacwierz/index.php?go=0000c_pl">płońska</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Grupa_nadodrza%C5%84ska">nadodrzańska</a>, <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_oksywska">oksywska</a> (te dwie ostatnie już w epoce żelaza).<br />
<br />
Warto tutaj wspomnieć o największym kiedykolwiek znalezionym skarbie z epoki brązu w całej Europie środkowej, jakim jest zbiór złotych zabytków odnalezionych w 1913 roku w położonym 15 km na zachód od koryta Odry Finow koło <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Eberswalder_Goldschatz">Eberswalde</a>. Ich wiek jest zbliżony lub nieco młodszy (o około jeden - dwa wieki) od zabytków z Wierzchowa. Oto jego "próbka" (źródło: <a href="http://www.flickr.com/photos/museum_eberswalde/">Museum Eberswalde</a>).<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjYhyphenhyphenvcOJM7B4WhF9k_3pp38sKc6vJ_CkbiAr4aO9V0KvrbI8W6d0D_61EXO64T4rCqoKEz3rAjNMA08LPeT-IJKu7867lVDey0M0qPC9jqYbhSClkhQ5JkiV2iAZDMgFVD9wIs-LJ6Jok/s1600/Finow+1913.jpg" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="272" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjYhyphenhyphenvcOJM7B4WhF9k_3pp38sKc6vJ_CkbiAr4aO9V0KvrbI8W6d0D_61EXO64T4rCqoKEz3rAjNMA08LPeT-IJKu7867lVDey0M0qPC9jqYbhSClkhQ5JkiV2iAZDMgFVD9wIs-LJ6Jok/s400/Finow+1913.jpg" width="400" /></a></div>
<br />
Wymiana dóbr i idei odbywała się w tamtych czasach systemem "sztafetowym", gdzie transfer następował na granicy wspólnot plemiennych. Im bliżej centrów produkcji wyrobów brązowych były plemiona zaangażowane w wymianę, tym bardziej z niej korzystały. Zatrzymywały bowiem sobie najbardziej zaawansowane technologicznie i kulturowo wyroby oraz "know-how", a oddawały dalej produkty "mniej chodliwe".<br />
<br />
Z późniejszych, wyżej cytowanych źródeł pisanych wynika, że bałtyckie plemiona wydobywające bursztyn nie doceniały jego wartości wymiennej, użytkowej i kultowej (mała ilość znalezisk wyrobów bursztynowych w pochówkach na Pomorzu), stąd zapewne na wymianie za wyroby brązowe nie korzystały tak bardzo, jak plemiona położone na południe od Pomorza, czyli na terenach Wielkopolski i Dolnego Śląska, a także dzisiejszej Brandenburgii - jak to wskazuje skarb z Eberswalde, nie mówiąc już o ludach zajmujących obecne tereny Czech i Moraw.</div>
<div style="text-align: justify;">
</div>
</div>
<span face=""calibri" , "sans-serif"" lang="PL" style="font-size: 11pt; line-height: 115%;"></span><span lang="PL" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12pt; line-height: 115%;"></span>MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-1862618933701184382010-12-07T00:53:00.166+01:002023-05-09T23:47:16.023+02:00Do kogo należał skarb z Bonina ?<div style="text-align: justify;">
O odkryciu i prezentacji skarbu monet z Bonina, a także o rodzących się bardziej popularnych niż naukowych spekulacjach na temat okolicznosci jego powstania traktuje w sposób zajmujący artykuł "<a href="http://archeopomorze.blogspot.com/2010_11_01_archive.html">Skarb z Bonina + kilka mitów</a>", opublikowany na blogu ARCHEOLOGIA POMORZA. Zainspirował on mnie do dorzucenia tutaj kilku informacji naświetlających tło historyczne i geograficzne okolic Bonina, które sugerują, że skarb ten nie należał do znużonego lub napadniętego wędrowca - handlowca, ale mogł raczej być tak zwanym darem wotywnym.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Dar wotywny w religiach prehistorycznych, ale także we współczesnych jest ofiarą złożoną w miejscu uświęconym, w dowód wdzięczności za uzyskane łaski boskie lub dla ich zdobycia. Z założenia więc ofiara ta ma charakter definitywny, bez intencji jej odzyskania lub ponownego użycia. Dary składane były w miejscach uznawanych przez lokalną ludność za święte, jakimi mogły być na przyklad wzgórza, wielkie kamienie, źródła, jeziora. Czy dziedziniec szkolny w Boninie mógł mieć tysiąc lat temu charakter świętego miejsca? </div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
<span lang="EN-GB" style="font-family: "times new roman" , "serif"; font-size: 12pt;">Ż</span>eby odpowiedzieć na to pytanie, należałoby najpierw spróbować odtworzyć morfologię i przyrodę tych terenów sprzed dziesięciu wieków. Jak się zdaje próby takiej podjął się prof. Józef Spors (1941-1992), historyk bardzo zasłużony dla Pomorza, który odszedł zbyt wcześnie. Niestety nie znam tego opracowania, a powołuję się na nie w oparciu o bardzo ciekawą stronę <a href="http://www.przyjaciele.koszalin.pl/index.php?s=040035">Stowarzyszenia Przyjaciół Koszalina</a>. Warto przytoczyć z tego źródła ważną informację, iż w latach 1274-1286 z Jeziora Lubiatowo został przekopany kanał, wiodący naturalną pradoliną polodowcową, w której połączył się ze strumieniem Raduszka, przepływąjacym przez Koszalin i wpadającym do Jeziora Jamno. Była to decyzja biskupa pomorskiego Hermana von Gleichena, który jako właściciel okolicznych terenów ustanowił w 1266 roku akt lokacyjny dla założenia miasta Koszalina. Kanał pozwolił zaopatrzyć tworzone miasto w wodę, a na jego brzegach pobudować młyny i cegielnie.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Jako że Jezioro Lubiatowo nie jest zasilane przez większe cieki wodne, ta wielka jak na tamte czasy i rejon inwestycja (kanał głębokości 2-7 metrów, szerokości do kilkunastu metrów) zmieniła warunki hydrograficzne i geomorfologiczne okolic dzisiejszego Bonina, poprzez znaczne obniżenie poziomu wody w Jeziorze Lubiatowo. Dopiero jednak na początku XX wieku z jednego wielkiego jeziora zrobiło się trzy mniejsze: Lubiatowo i Lubiatowo Wschodnie oraz Bonińskie. Stanowią one od 1956 roku rezerwat przyrodniczy. Okoliczne jeziora Policko, Wyszeborskie i Debro we wczesnym średniowieczu były zatokami Jeziora Lubiatowo. Zdjęcie pochodzi z portalu <a href="http://www.travelpolska.pl/gmina-manowo-goci-i-piekna-przyroda/">TravelPolska</a>:</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjprOGWWojnIm4c735YU-y-zTY8PTnwjPT6QMMXbtBrqxNEVvzlJrLpur1OMLhqZeJl8iyeACol2oIbN5wpYEAUcfj0r4XOJ-u2mEMWu-Wy3DEV8lthN7tic88XP07e6IUxWLPN3z5EAIA/s1600/Jezioro+Boni%C5%84skie+i+Jezioro+Lubiatowskie.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="425" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjprOGWWojnIm4c735YU-y-zTY8PTnwjPT6QMMXbtBrqxNEVvzlJrLpur1OMLhqZeJl8iyeACol2oIbN5wpYEAUcfj0r4XOJ-u2mEMWu-Wy3DEV8lthN7tic88XP07e6IUxWLPN3z5EAIA/s640/Jezioro+Boni%C5%84skie+i+Jezioro+Lubiatowskie.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Jezioro Bonińskie i Jezioro Lubiatowo</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Ziemie te zostały osuszone za czasów króla pruskiego <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Kartoffelbefehl">Fryderyka II</a>, który na szeroką skalę przeprowadził meliorację całego Pomorza, a także upowszechnił uprawę ziemniaka. Poziom wód gruntowych w okolicy Bonina został więc w XVIII wieku ponownie obniżony. Jeszcze dzisiejsze mapy wskazują, że chociaż lustro wody w Jeziorze Lubiatowo wznosi się tylko około 28 metrów nad poziom morza, to w bezpośrednim sąsiedztwie Bonina ziemia torfowa, powstała w wyniku wysuszenia jeziora i bagien, sięga 32.5 m n.p.m. Można sądzić, że dawne, to jest przed powstaniem kanału Dzierżęcinka w XIII wieku, lustro wody w tej okolicy mogło sięgać około 3o-31 m n.p.m. Zaleganie torfu powyżej wczesnośredniowiecznego poziomu lustra wody w tym jeziorze jest skutkiem osadów organicznych tworzących się przez kilka tysięcy lat w wielkim polodowcowym obniżeniu wytopiskowym. Na poniższej mapie odtworzyłem hipotetyczny przebieg linii brzegowej okolic Bonina w XI-XII wieku, przed budową kanału. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgmMK5ARAmW7xQAhKozvIw9LFjhAyE_j9ko_R4LwTNm9GFnrzsyd7GFnri8Eft0hsa4oX62qqr4ryi1q_-PZvmUygM3xHFHIbp921vXoxYShr3SsdXHDrJMcnX_zz143LtTrO2uu-i3g7U/s1600/Bonin+31.25.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="401" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgV95opKXgCGEHzDPIowNoHd0PWAew16DzCodZhU4_LyuNDGwJ71z8ZAZj-hH5FFvz5Uq6uXjCBN8SeMTb04bhVMgSz6I8Q4HIVQHGxvtFcBGKuZft1iHvd2dRLGDOp19lCAG4hh8_gwEA/s640/Bonin+31.25+skarb.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Topografia okolic Bonina z okresu XI-XII wieku</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Z mapy widać, że dzisiejsza wieś Bonin leży na byłym półwyspie wchodzącym w wielkie prajezioro, z małą zatoczką wcinającą się w okolice terenów dzisiejszej szkoły. Miejsce znalezienia skarbu zaznaczone jest pomarańczowym punktem, a więc blisko ówczesnej linii brzegowej jeziora, poza którą rozpocierało się w tym miejscu bagno. Należy zatem przyjąć za pewne, że skarb złożony był w środowisku wodnym, bądź w toni jeziornej bądź w poprzedzającym ją bagnie. Odkryte przez archeologow ślady cienkiej tkaniny potwierdzają, że warunki przechowywania skarbu musiały być bliskie bagienno-torfowym, bowiem w nich następuje znaczne spowolnienie rozkładu materii organicznej. Tak więc istnieją poważne przesłanki aby przypuszczać, że skarb boniński nie należał do przejezdnego kupca, ale był własnością miejscowego plemienia lub jego przywódców.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Przy okazji warto wspomnieć, że nazwisko Bonin nosi stary słowiański ród rycerski, pochodzący z Ziemi Białogardzkiej, którego źródła historyczne sięgają XIII wieku. Jest nim dokument <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Bogus%C5%82aw_IV">księcia Bogusława IV</a> z 1288 roku, w którym pojawia się nazwisko Gobelo Bonin, jako świadka aktu o przekazaniu przez rycerza Johanna Kulena klasztorowi Cystersów w Bukowie stu łanów ziemi leżącej w pobliżu Trzesieki (obecnie dzielnica Szczecinka), sześciu łanów w okolicy Parsęcka i ośmiu łanów w Białogórzynie koło Białogardu. <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Pars%C4%99cko">Parsęcko</a> stało się własnością zakonu w Bukowie już wcześniej, bo w 1268 roku. Sama wieś Bonin została założona przed 1304 rokiem przez biskupów kamieńskich. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Chociaż nie ma bezpośredniego dowodu związku między rodem Boninów a powstaniem wsi Bonin, to jednak historycy przypuszczają że przedstawiciel tego rodu mogł być pierwszym zarządcą wsi. Z niemieckiego leksykonu genealogicznego "Neues preussisches Adels-Lexicon" z 1839 roku wynika, że ród Boninów przybył na Pomorze w 1274 roku z Polski, a jego założycielem był Swiętowit Bonin (Bonina). Od niego powstały dwie linie rodowe, pierwotnie osadzone w pobliżu Bobolic, w Wojęcinie i Dobrociechach. Dokument z 1627 roku, a więc już z czasów nowożytnych potwierdza, że Georg Bonin, burmistrz Bobolic i dziekan kapituły katedralnej w Kołobrzegu, posiadał wieś Bonin i położoną 22 km na południowy wschód od niej wieś Wojęcino. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Przejęcie w 1248 roku słowiańskiego grodu Cossalitz przez biskupstwo w Kamieniu dało początek kolonizacji Ziemi Białogardzkiej, który to okres będzie umownie przyjętą przeze mnie cezurą, do jakiej sięga tematyka tego blogu. Rozstańmy się więc z rodzącym się miastem Koszalin przywołując jego pierwotny herb, tak jak i pierwszy herb Maszewa, "reklamujący" biskupa - założyciela (źródło: Johann Ernst Benno -<i><i> </i>"Die Geschichte der Stadt Coeslin", </i>Koszalin 1840)<i>.</i></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLUmhW8KA2TIZIQCRRazheOBX7XLxdOU8GrNSs2uS4cy9ggSLTkhvA5-Fl_26_w8OfAY6JNoNZxeC7nagDdU-Q8ZQFzvzHRgMmofWQXZmZP6cqaIFkFE-Wuttt63FeOjZVuDNkbL_CS3I/s1600/Coeslin+1840.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="287" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLUmhW8KA2TIZIQCRRazheOBX7XLxdOU8GrNSs2uS4cy9ggSLTkhvA5-Fl_26_w8OfAY6JNoNZxeC7nagDdU-Q8ZQFzvzHRgMmofWQXZmZP6cqaIFkFE-Wuttt63FeOjZVuDNkbL_CS3I/s320/Coeslin+1840.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Pierwszy herb Koszalina z 1266 roku </td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<i> </i> </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Niewykluczone że wieś Bonin powstała w pobliżu starszej osady lub grodu słowiańskiego ulokowanego niedaleko ówczesnego półwyspu, jaki zarysowany jest na mapie. Osada taka lub raczej grod, mógł istnieć do XII wieku w pobliżu Sarczych Gór. Wstępna analiza paleomorfologiczna wskazywałaby, że warunki terenowe sprzyjające utworzeniu grodu skupiają się w okolicach pozycji geograficznej 54°08'25" N, 16°15'10" E. Prospekcja lotnicza potwierdzałaby taką hipotezę, między innymi w wyniku analizy charakteru gleb. Sugerują one bowiem istnienie w przeszłości, bezpośrednio na północ i na południe od od tej pozycji, strumieni, z których jeden spływał na północ do Jeziora Lubiatowo, a drugi na południe, do nieistniejącego już Jeziora Cewlino. W ich ramionach mógł być posadowiony gród. Wspólne ich źródło miało początek u szczytu wschodniego wzgórza, na którym dzisiaj jest kępa drzew. </div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Wyższe, zachodnie wzgórze, mogło być miejscem kultu religijnego plemienia zamieszkującego hipotetyczny gród i wyniesienie, ograniczone Jeziorem Lubiatowo (wówczas jednym, wielkim zbiornikiem) oraz dolinami rzeki Raduszka i Bagnica. Do do tego plemienia należał zapewne skarb z Bonina, złożony bogom w ofierze. Inną sprawą mogł być sposób pozyskania tak wielkiego skarbu; czy jako dorobek pokoleń w ramach wymiany handlowej z ludami południowej Europy lub Skandynawii, czy też w drodze zaboru lub podbojów. Hipotetyczne usytuowanie grodu zaznaczyłem na poniższym zdjęciu, źródło: <a href="http://maps.geoportal.gov.pl/webclient/">Geoportal</a>.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyW_u5pvm83wCThU_aOKG2D8mBlDTiy0EG_wYsuFzVZngc62exPYGxwnfsw2_gM5TdzQqo9sX834cD0GGptt6896l7A-8butjG8SJAXmPD9b_Zh3Lk35xmXZasrobFqI8C0Icga4EoGy4/s1600/Sarcze+Gory.jpg" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="377" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjfENqCfKkId9LsbSuueEkO6w1wg-5x6z2DavNXeeodWI7Ty_fzEBegdffXU3Ea6EM8DUfg23GmbmMRW_UWy1EfXLF0FedSVdIZxIvnfHztKQCC7aztuzXlpj7AuCKJ0DEzOfLtQepIlFg/s640/Sarcze+Gory+a.jpg" width="640" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Hipotetyczna lokalizacja grodu w Boninie</td></tr>
</tbody></table>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
Trzeba także pamiętać, że forsowane przez biskupstwo kamieńskie niemieckie osadnictwo wiejskie, rozwijało się zwykle w bezpośrednim sąsiedztwie ziem uprawianych już od kilku wieków przez lokalną ludność słowiańską. Ziemia Białogardzka, na której leży Bonin, obok Ziemi Pyrzyckiej, była jedną z pierwszych zasiedlanych w VII-VIII wieku przez Słowian, a gród w Białogardzie należał do najstarszych na Pomorzu. Na ziemi tej rozwinęło się we wczesnym średniowieczu gęste, stojące na wysokim poziomie gospodarczym osadnictwo, a jej stolicę Białogard Gall Anonim nazwał miastem o królewskim splendorze. Ziemie uprawne w okolicach Bonina należały do najlepszych w dawnych granicach biskupstwa kamieńskiego, co uzasadniałoby tak wczesne w historii osadnictwa założenie wsi Bonin.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<span lang="PL">Chociaż niektórzy badacze, dla oceny potencjału archeologicznego danego terenu, akcentują konieczność istnienia na nim widocznych form antropogenicznych, takich jak grodziska lub kurhany, ja przychylam się do stanowiska tych naukowców, którzy uznają za konieczne uwzględnianie również takich pozostałości, które są obecnie nieczytelne jako formy terenowe, jak to ma miejsce w przypadku hipotetycznej lokalizacji grodu w Boninie. </span>Pomimo więc tego, że archeologowie nie zidentyfikowali dotąd śladów żadnego grodziska w tych okolicach, nie oznacza to że takiego grodu tam nie było. Przeciwnie, istnieją wspomniane wyżej przesłanki, że mógł on tam, a nawet "powinien był" istnieć. Być może skarb z Bonina zainteresuje naukowców nie tylko samą jego zawartością, ale i kontekstem historyczno-geograficznym tych ziem, bo zapewne kryją one jeszcze wiele tajemnic.</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">Oto poniżej fotografia pełnej zawartości skarbu, wraz z naczyniem, w którym został złożony, zaprezentowanego w Muzeum w Koszalinie (foto: Radek Koleśnik).</div><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><br /></div><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipggA_cLtw0-8LN16WIDWLwjMLxzZIyLU9SW2sw1r7hp8IgqzRDdgtgfZI9jhBFKdomapPgU3sC7sSXpt2nmHWaRDg8iwzX3ieY0opY1FeyfxBNc792JnJDlZv-UA9sabnASZDE4V2pfzmyJC8YGkiMASbogOq17r9msy2jHzwHnrCF7yg1YY3XC9L/s852/Skarb%20z%20Bonina%202010.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="447" data-original-width="852" height="336" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipggA_cLtw0-8LN16WIDWLwjMLxzZIyLU9SW2sw1r7hp8IgqzRDdgtgfZI9jhBFKdomapPgU3sC7sSXpt2nmHWaRDg8iwzX3ieY0opY1FeyfxBNc792JnJDlZv-UA9sabnASZDE4V2pfzmyJC8YGkiMASbogOq17r9msy2jHzwHnrCF7yg1YY3XC9L/w640-h336/Skarb%20z%20Bonina%202010.jpg" width="640" /></a></div><br /><div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;"><i>Post scriptum (2014)</i>:</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Skarb z Bonina, jak informuje Muzeum w Koszalinie, stanowi największe powojenne znalezisko tego
typu na Pomorzu. Potwierdza ono także, że we wczesnym średniowieczu osadnictwo dość gęsto koncentrowało się wokół Jeziora Lubiatowo, a w samym Boninie
stwierdzono istnienie najprawdopodobniej grodziska, dużej osady
podgrodowej oraz osady palowej. Muzeum zaprzecza jednak, że skarb z Bonina mógł mieć związek z handlem
prowadzonym przez Wikingów z południem Europy i Bliskim Wschodem.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
Ostatnie lata przyniosły w naszym kraju wiele znaczących odkryć
archeologicznych z okresu budowania zrębów państwa polskiego (X-XI
wiek), które - o ile same w sobie nie przełomowe, są jednak na tyle
czytelne i jednoznaczne w swojej wymowie, że w powiązaniu z
dotychczasowym dorobkiem archeologii w kraju i za granicą, stworzyły
podstawy do zasadniczo nowego spojrzenia na źródła i przyczyny nagłego
(w perspektywie historycznej) uformowania się struktur państwowych w
Polsce.</div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Rysujące się już od wielu lat, poza oficjalną wykładnią naszych
historyków, zarysy nowych interpretacji źródeł archeologicznych i
historycznych znalazły swój mocno uargumentowany i spójny wyraz w
zbiorze esejów Zdzisława Skroka "Czy wikingowie stworzyli Polskę?"
(Iskry 2013), a także w w hipotezie sformułowanej przez Marka Skarbka Kozietulskiego "Czy władztwo piastowskie wyrosło na wiślańskich szlakach do Orientu?", Los Angeles 2013.</div>
<div style="text-align: justify;">
<br /></div>
<div style="text-align: justify;">
W tym świetle widać wyraźnie, że ewolucja kulturowa i polityczna najpierw
wśród Obotrytów, a później także wśród Ranów i Pomorzan, w okresie VIII-X wieku, musiała być w znaczącym stopniu
stymulowana przez bezpośredni, wewnątrzplemienny, a później
wewnątrzpaństwowy w niej udział Wikingów.</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: justify;">
. </div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-6183898212943170871.post-53880498693724704382010-10-30T11:51:00.087+02:002012-10-29T11:10:24.218+01:00Pomorskie grodzisko Lubno<div style="text-align: justify;">
Na ciekawie redagowanym blogu ARCHEOLOGIA POMORZA Autorka zamieściła mini-reportaż z odwiedzin wczesnośredniowiecznego <a href="http://archeopomorze.blogspot.com/2010/10/grodzisko-lubno.html">grodziska w Lubnie</a>. W konkluzji stwierdziła, że badania archeologiczne z drugiej połowy XX wieku potwierdziły istnienie obok grodu osady otwartej, jednakże brak jest bliższej informacji gdzie dokładnie się ona znajdowała. Grodzisko i osada datowane są przez archeologów na IX-X wiek.</div>
<br />
<div style="text-align: justify;">
Postawiony znak zapytania o nieznanym umiejscowieniu zaginionej osady zachęcił mnie do uzupełnienia tamtej notki o dalsze informacje o grodzisku w Lubnie, a także o moje hipotezy lokalizacyjne. Na początek zapoznajmy się bliżej z omawianym terenem według poniższej mapy, której dane kartograficzne pochodzą z 1879 roku. Miejsce grodziska zaznaczyłem czerwonym kółkiem. Mapa ta zawiera cenne informacje o pozostałościach po bagnach lub jeziorach, które pokazane są już tylko jako zmeliorowane łąki. W oparciu o nią spróbujemy odtworzyć układ wód powierzchniowych, jaki mogł istnieć w okolicy grodu przed kilkunastoma wiekami.<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpA6Diw2jguhJAH9QgR0xX5OaNi1qDKzjyStTYjwHf_kM9YiQXxFQmv-TjLepUOZ23SGrNUbFNhEXIUhLSmINchtuH9fRSngRlfhOnWXf0rKZkbacf6Cj_wUTotvaDID_NJWsRU54P4zs/s1600/L%C3%BCben+K%C3%B6penick-See+Wallberg.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="308" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjpA6Diw2jguhJAH9QgR0xX5OaNi1qDKzjyStTYjwHf_kM9YiQXxFQmv-TjLepUOZ23SGrNUbFNhEXIUhLSmINchtuH9fRSngRlfhOnWXf0rKZkbacf6Cj_wUTotvaDID_NJWsRU54P4zs/s400/L%C3%BCben+K%C3%B6penick-See+Wallberg.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Mapa okolic Lubna</td></tr>
</tbody></table>
</div>
<div style="text-align: justify;">
<br />
Zanim powiemy o samym grodzie i o morfologii przyległych terenów, co doprowadzi nas do wskazania i uprawdobnienia miejsc, na których posadowiona była wczesnośredniowieczna osada, a być może także wcześniejsze, prehistoryczne osady, zwróćmy uwagę na samą nazwę wsi Lubno i na jej pochodzenie.<br />
<br />
Chociaż gród słowiański istniał już w IX-X wieku, to nazwa wsi Lüben pojawiła się dopiero w dokumencie z 1361 roku, kiedy to ród Golców przejął od zakonu Joanitów okoliczne dobra ziemskie. O tym ciekawym, zajmującym wiele miejsca w średniowiecznej historii Pomorza rodzie, warto napisać oddzielny artykuł. Słowiańską <a href="http://www.rthzw.cal.pl/index.php?pokaz=dzieje&wiersz=99">osadę Wałcz</a> i zapewne przyległe ziemie podarował zakonowi wcześniej, w 1249 roku, pewien Pietrek z Łącka (Petreco de Lank). Koloniści niemieccy tworzyli własne osady na ogół niedaleko już istniejących słowiańskich osiedli, a także całkiem nowe, w większym oddaleniu. Można przypuszczać, że wieś Lüben przejęła nazwę od pobliskiego prasłowiańskiego osiedla. Natomiast sąsiedzka wieś pod obecną nazwą Kłębowiec, powstała jako oryginalnie nowa kolonia, która pojawiła się w historii pod nazwą Klausdorf, etymologicznie wywodzoną od niemieckich słów "wieś klasztorna".<br />
<br />
Słowianie, którzy od VI wieku poczęli osiedlać się na Pomorzu, dobierali nazwy miejsc swoich siedzib zgodnie z właściwościami i odczuciami, jakie wiązali z danym miejscem. Niemiecki historyk Oswald Jannermann w swojej znakomitej pracy "Slawische Ort- und Gewässernamen in Deutschland" (2009) potwierdza, że nazwy geograficzne miejsc takich, jak hanzeatyckie miasto Lubeka (Lübeck), dolnośląski Lubin (Lüben), serbsko-łużycki Lubniów (Lübbenau) i "nasza" pomorska wieś Lubin (Lüben) mają te same starosłowiańskie korzenie pochodzące od słowa "lubo". Przymiotnik ten oznacza tyle co dobry, odpowiedni, przyjemny, ulubiony, ukochany. Serbo-łużyczanie i Polacy nadal używają słowa "luby", a Rosjanie "ljubimyj". Osada odpowiadająca tej nazwie mogła wyglądać jak na poniższej reprodukcji (źródło: <a href="http://grundschulmaterial-online.de/">grundschulmaterial-online.de</a>).<br />
<br />
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9rvcD_5SSqLd9vleFic0RhFeiHV6sIaixliaCDPk1Orxp3seHwRZd1kQyczm6cKKLJCfKDjmA8e6sZ4wikKV4RwGRgqqCKMhodf1s7AdOI6LpzseoTQ74H4qALsWQKYMkLhExTFnDJok/s1600/Slawisches+Dorf.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="265" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj9rvcD_5SSqLd9vleFic0RhFeiHV6sIaixliaCDPk1Orxp3seHwRZd1kQyczm6cKKLJCfKDjmA8e6sZ4wikKV4RwGRgqqCKMhodf1s7AdOI6LpzseoTQ74H4qALsWQKYMkLhExTFnDJok/s400/Slawisches+Dorf.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-GB; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: ZH-CN; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">Życie osady wczesnośredniowiecznej</span></td></tr>
</tbody></table>
<br />
Interesujące jest także pochodzenie nazwy jeziora, występującego współcześnie jako Jezioro Lubańskie. Jego pierwsza historyczna, a obecnie jakby zarzucona nazwa brzmiała Jezioro Kopanik, w języku niemieckim Köpenick See. Oswald Jannermann, analizując etymologię słowa "Köpenick", mające swoje źródło w starosłowiańskich słowach kopa, kopc, kopiec, kopczyk, kopna dochodzi do wniosku, że starożytni słowianie nazywali nimi wystające ponad wodę lub bagna wzniesienia, które będące dla nich naturalnymi miejscami okresowego schronienia, a także wykorzystywane do zakładania trwałych osad i grodów. Jego zdaniem Jezioro Kopanik mogło przejąć nazwę od "naszego" prasłowiańskiego grodu w Lubnie.<br />
<br />
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk_Ylaqb8GXN8CweWsdHBJf-Lxh08TtNYqVW7lQpRjwCJEPjyASLlBJeRWxkqhlx3MzIdBCZDSnRUtrLpW1rdSS6u5DmFGOWjoLmpXOVVLPUmehCHSlXZ2-5RL2KBnd3VWDKsSNQt2zmk/s1600/Fluchtburg.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="203" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjk_Ylaqb8GXN8CweWsdHBJf-Lxh08TtNYqVW7lQpRjwCJEPjyASLlBJeRWxkqhlx3MzIdBCZDSnRUtrLpW1rdSS6u5DmFGOWjoLmpXOVVLPUmehCHSlXZ2-5RL2KBnd3VWDKsSNQt2zmk/s320/Fluchtburg.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;"><span lang="EN-GB" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 12.0pt; mso-ansi-language: EN-GB; mso-bidi-language: AR-SA; mso-fareast-font-family: Calibri; mso-fareast-language: ZH-CN; mso-fareast-theme-font: minor-latin;">Wczesnośredniowieczny gród schronienia</span></td></tr>
</tbody></table>
Wracając do samego grodu należy zauważyć , że jego wały zostały usypane w kształt podkowy, której ramiona zwrócone są ku brzegowi jeziora. Dostęp do grodu był możliwy tylko przez wąskie przesmyki od północnej lub południowej strony, zapewne utrudnione przez teren bagienny. Konstrukcja grodu, niedogodność w codziennym docieraniu do niego transportów wskazuje, że nie była to siedziba rodowa, czyli miejsce stałego zamieszkania przywódców lokalnego plemienia, a raczej tylko miejscem schronienia tutejszej społeczności, zamieszkującej pobliską osadę otwartą (nieobronną) w chwilach zbrojnych napaści na te tereny. Ten rodzaj grodów był we wczesnym średniowieczu często spotykany, zarówno w świecie słowiańskim jak i germańskim. Oto obok przykładowa rekonstrukcja <a href="http://de.wikipedia.org/wiki/Fliehburg">grodu schronienia</a>. W odróżnieniu od tego typu grodu zamkniętego kompletnie wałem, gród w Lubnie, z uwagi na swój kształt podkowy, zamknięty był od strony jeziora równoległą do jego brzegu <a href="http://pl.wikipedia.org/wiki/Palisada">palisadą</a>, która łączyła dwa końce ramion podkowy wałów. Przed bramą grodu była około 7-metrowej szerokości fosa, wydrążona wzdłuż całej długości palisady, czyli około 40 metrów.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
Grody schronienia czasami wypełniały jeszcze inne funkcje, co być może dotyczyłoby także grodu w Lubnie, a mianowicie jako centrum społecznych, politycznych i religijnych zgromadzeń plemienia. Gród ten mogł więc być miejscem posadowienia lokalnej świątyni. Pozostaje nadal aktualne pytanie, gdzie znajdowała się osada plemienia, któremu gród ten służył za schronienie i miejsce zgromadzeń. Stosując metody archeogeografii i prospekcji lotniczej, po szczegółowej analizie morfologicznej terenu pozwolę sobie wskazać na fotografiach satelitarnych (źródło: Google Earth) następujące trzy potencjalne stanowiska archeologiczne, w bezpośrednim sąsiedztwie grodziska w Lubnie.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: center;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgU3m99jPmCGQ4heimAhNh65GfSiXdAfRaU1dG4RpYzn6a5igBgQOm_fE1AhYHRjw8K1FbcdP4XzdOyffehaBlZLRwblGZ0cxm8SLAlGS730XVgT6v6aSjEW4doLy0QVLl6Z_MU_8MIU3U/s1600/Grod+Kopanik.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="273" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgU3m99jPmCGQ4heimAhNh65GfSiXdAfRaU1dG4RpYzn6a5igBgQOm_fE1AhYHRjw8K1FbcdP4XzdOyffehaBlZLRwblGZ0cxm8SLAlGS730XVgT6v6aSjEW4doLy0QVLl6Z_MU_8MIU3U/s400/Grod+Kopanik.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Hipotetyczna lokalizacja osad</td></tr>
</tbody></table>
<br />
Chcąc zachować proporcje między popularną i naukową częścią tego blogu nie będę rozwijał szczegółów przeprowadzonych analiz, które doprowadziły do tych, jeżeli nie zarejestrowanych w wykazie stanowisk archeologicznych, to moim zdaniem prawdopodobnych (do weryfikacji metodami prospekcji magnetycznej lub eksploracji archeologicznej) odkryć nowych trzech stanowisk, o następującym możliwym pochodzeniu: <br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhJoo3OnHmWre2Wwle7MdYSWcSRrB6nCbqZh_9JvQ48tO8W548s9TDqxWugMh6GyixXv4v6vZXgiYGCIW7tPCEwv9DODrjlBKcyUQEuOFvGblJE5IuJU9CqIHgP9cifc6oCf_JcOBIiO88/s1600/Osada+A.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a><br />
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: left;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMv5O-lxf7MXZlEI7hAymTCQ3cyyvbtWILmlZTrm8BQfln7pZo86JUfPFtwV7oqgFRxt1DvgSjjrXxTfchJ_Pks6exF-Y_tkwFXL7CDIcafIp-vE6zoCqmQYdfPdASBVR3KYYe9pnzXFM/s1600/Osada+A.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="211" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgMv5O-lxf7MXZlEI7hAymTCQ3cyyvbtWILmlZTrm8BQfln7pZo86JUfPFtwV7oqgFRxt1DvgSjjrXxTfchJ_Pks6exF-Y_tkwFXL7CDIcafIp-vE6zoCqmQYdfPdASBVR3KYYe9pnzXFM/s320/Osada+A.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Osada A - epoka brązu i/lub żelaza </td></tr>
</tbody></table>
<table align="center" cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="margin-left: auto; margin-right: auto; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5rGj5Fzr7Z3XRqnkjKf2cQ6h4w0z0gxZD8U-chHwUGjOJtFoLc7f5lxLrZ0Yki2KtiKs_Wl-2fii62vh7QN5IQh0FSUVHVeQMHigCAIqlnaHybWz8ucfGYXxhJa-dIIWYPdkjoimRTJU/s1600/Osada+B.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="222" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj5rGj5Fzr7Z3XRqnkjKf2cQ6h4w0z0gxZD8U-chHwUGjOJtFoLc7f5lxLrZ0Yki2KtiKs_Wl-2fii62vh7QN5IQh0FSUVHVeQMHigCAIqlnaHybWz8ucfGYXxhJa-dIIWYPdkjoimRTJU/s320/Osada+B.jpg" width="320" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Osada B - neolit lub wczesna epoka brązu</td></tr>
</tbody></table>
<table cellpadding="0" cellspacing="0" class="tr-caption-container" style="float: right; margin-left: 1em; text-align: right;"><tbody>
<tr><td style="text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHZZoqfjH_XE0NkCrEzeTVrvxVrEBq1nSEMqsKikj3zwt60k6K11hJKe0tw7EOW4l4Av_XDVFWVRisMOLVC7XznHv4ERgEtI_8WHueAmHvpWvr6PB6at3ihcBFbg4piOStR4XoAEtZrX0/s1600/Osada+C.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; margin-bottom: 1em; margin-left: auto; margin-right: auto;"><img border="0" height="278" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhHZZoqfjH_XE0NkCrEzeTVrvxVrEBq1nSEMqsKikj3zwt60k6K11hJKe0tw7EOW4l4Av_XDVFWVRisMOLVC7XznHv4ERgEtI_8WHueAmHvpWvr6PB6at3ihcBFbg4piOStR4XoAEtZrX0/s400/Osada+C.jpg" width="400" /></a></td></tr>
<tr><td class="tr-caption" style="text-align: center;">Osada C - wczesne średniowiecze</td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
<div style="text-align: left;">
<br /></div>
<br />
<br />
<br /></div>
MASSOVIAhttp://www.blogger.com/profile/15441358144728036333noreply@blogger.com4